(UU NO. 7 TAHUN 1983 SEBAGAIMANA DIUBAH TERAKHIR UU NO. 36 TAHUN 2008)
Pajak yang dikenakan terhadap subyek pajak atas penghasilan yang diterimanya atau diperolehnya dalam tahun pajak
DASAR HUKUM
PERATURAN PEMERINTAH KEPUTUSAN PRESIDEN PERATURAN MENTERI KEUANGAN PERATURAN DIRJEN PAJAK SURAT EDARAN DIRJEN PAJAK
SUBYEK PAJAK
Pasal 2 ayat (1)
BADAN
SUBJEK PAJAK
SUBJEK PAJAK
DALAM NEGERI
LUAR NEGERI
a.
orang pribadi yang dalam suatu tahun pajak berada di Indonesia dan mempunyai niat untuk bertempat tinggal di Indonesia; b. orang pribadi yang bertempat tinggal di Indonesia atau orang pribadi yang berada di Indonesia lebih dari 183 (seratus delapan puluh tiga) hari dalam jangka waktu 12 (dua belas) bulan. Badan yang didirikan atau bertempat kedudukan di Indonesia
sebagai
satu
kesatuan,
BENTUK USAHA TETAP Pasal 2 ayat (5) BENTUK USAHA YANG DIPERGUNAKAN OLEH
Tempat kedudukan manajemen; Cabang perusahaan; Kantor perwakilan; Gedung kantor, Pabrik , Bengkel Pertambangan dan penggalian sumber alam Perikanan, peternakan, pertanian, perkebunan, atau kehutanan; Proyek konstruksi, instalasi, atau proyek perakitan Pemberian jasa dilakukan lebih dari 60 (enam puluh) hari dalam jangka waktu 12 (dua belas) bulan Agen yang kedudukannya tidak bebas Agen yang menerima premi asuransi atau menanggung risiko di Indonesia
BADAN
MULAI : SAAT DIDIRIKAN/ BERKEDUDUKAN DI INDONESIA BERAKHIR : SAAT DIBUBARKAN ATAU TIDAK LAGI BERKEDUDUKAN DI INDONESIA.
BUT
MULAI : SAAT MELAKUKAN USAHA/KEGIATAN MELALUI BUT DI INDONESIA BERAKHIR : SAAT TDK LAGI MENJALANKAN USAHA/KEGIATAN MELALUI BUT DI INDONESIA.
Pasal 3
PEJABAT-PEJABAT PERWAKILAN DIPLOMATIK DAN KONSULAT ATAU PEJABAT-PEJABAT LAIN DARI NEGARA ASING, DAN ORANG-ORANG YANG DIPERBANTUKAN KEPADA MEREKA YANG BEKERJA PADA DAN BERTEMPAT TINGGAL BERSAMA-SAMA DENGAN SYARAT TERTENTU
ORGANISASI INTERNASIONAL YANG DITETAPKAN OLEH MENTERI KEUANGAN DENGAN SYARAT TERTENTU
PEJABAT PERWAKILAN ORGANISASI INTERNASIONAL YANG DITETAPKAN OLEH MENTERI KEUANGAN DENGAN SYARAT TERTENTU
OBJEK PAJAK
Pasal 4 ayat (1)
PENGHASILAN
SETIAP TAMBAHAN KEMAMPUAN EKONOMIS YANG : - Diterima atau diperoleh Wajib Pajak, - Berasal dari Indonesia maupun dari luar Indonesia, - Dapat dipakai untuk konsumsi atau untuk menambah kekayaan Wajib Pajak,
KELOMPOK PENGHASILAN
1. penghasilan dari pekerjaan dalam hubungan kerja dan pekerjaan bebas 2. penghasilan dari usaha dan kegiatan
3. penghasilan dari modal, yang berupa harta gerak ataupun harta tak gerak
1. Penggantian atau imbalan sehubungan pekerjaan atau jasa, kecuali ditentukan lain oleh UU.Gaji, upah, tunjangan, honorarium, komisi, bonus, gratifikasi, uang pensiun, dan imbalan sehubungan dengan pekerjaan yg lain. 2. Hadiah dari undian, atau pekerjaan, atau kegiatan dan penghargaan
3. Laba Usaha
4. Keuntungan penjualan atau pengalihan harta, termasuk pengalihan harta perseroan kpd persero dan sebaliknya, dari likuidasi, penggabungan, peleburan, penukaran, pemecahan,& pengambilalihan usaha, dan dari hibah, bantuan atau sumbanagan selain kepada badan keagamaan, pendidikan, sosial, pengusaha kecil,dan koperasi 5. Penerimaan kembali pembayaran pajak yang dibebankan sebagai biaya
7. Deviden dengan nama dan bentuk apapun, termasuk deviden dari perusahaan asuransi kepada pemegang polis, dan pembagian sisa hasil usaha koperasi 8. Royalti
harta
11. Keuntungan dari pembebasan utang, kecuali sampai jumlah tertentu yang ditetapkan Peraturan Pemerintah 12. Keuntungan karena selisih kurs mata uang asing
15. Iuran yang diterima atau diperoleh perkumpulan dari anggota yang terdiri dari wajib pajak yang menjalankan usaha atau pekerjaan bebas. 16. Tambahan kekayaan neto yang berasal dari penghasilan yang belum dikenakan pajak. 17. Penghasilan dari usaha berbasis syariah
( lihat PP 25 Tahun 2009)
Penghasilan Final
Pasal 4 Ayat (2)
1.Penghasilan dari transaksi penjualan saham di bursa efek (Tarif transaksi 0,03% final)Lihat : PP No. 41/1994 jo PP No. 14/1997, KMK 282/ KMK.04/1997, SE -15/PJ.42/1997 2.Penghasilan dari hadiah undian (tarif 25 % final Lihat : PP No. 132/2000 ; KEP 395/PJ/2001; SE-19/PJ43/2001 3. Penghasilan dari transaksi pengalihan hak atas tanah atau bangunan (bagi WP OP dan Badan tarif 5 % final dari jumlah bruto pengalihan ; WP yg usaha pokok pengalihan tanah atas RS dan RSS tarif 1 % final) Lihat : PP No. 48/1994 Jo PP No. 27/1997 Jo PP No. 79/1999, KMK 566/ KMK.04/1999 , PMK 243/PMK.03/2008 4. Penghasilan dari bunga deposito dan tabungan serta diskonto Sertifikat Bank Indonesia(tarif 20% final, besar tabungan minimal Rp.7.500.000,00) Lihat : PP No. 131/2000 , KMK 51/KMK.04/2000 5. Penghasilan dari persewaan tanah dan atau bangunan (untuk WP Orang Pribadi, tarif 10% final dan untuk WP Badan 6% final) Lihat : PP No. 29/1996 Jo PP No 5/2002, Kep-227/PJ/2002 6. Penghasilan berupa bunga dan diskonto obligasi yang dijual di pasar modal ( tarif 15 % final WPDN, 20 % final WPLN, kecuali dana pensiun danbank) Lihat : PP No. 139/2000 Jo PP No. 6/2002, KMK 558 /KMK.04/2000
Penghasilan Final.
7. Bunga simpanan anggota koperasi (s/d Rp 240.000 tarif = 0 % , > Rp. 240.000 tarif 10 % final) PP 15/2009 ; PMK 112/2010 8. Penghasilan dari usaha jasa konstruksi bagi pengusaha kecil yang nilai pengadaannya kurang dari Rp 1 Milyar PP No. 140/2000, KMK 559/KMK.04/2000 9. Uang pesangon PP No. 149/2000 10. Uang Tebusan Pensiun, Tunjangan Hari Tua, Tabungan Hari Tua yang dibayar sekaligus PP No. 149/2000 11. Honorarium, uang sidang, uang hadir, uang lembur, imbalan prestasi kerja dan penghasilan lain selain penghasilan terkait gaji yang dibebankan kepada keuangan negara dan daerah (Tarif 0 % final bagi PNS golru I dan II , Tantama dan Bintara bagi TNI/Polri ; 5% final bagi PNS golru III dan Perwira Pertama bagi TNI/Polri; 15% bagi PNS golru IV dan Pamen dan Pati bagi TNI/Polri (PP 80 Tahun 2010), Permenku 262/PMK.03/2010 12. Penghasilan penyalur/dealer/agen produk Pertamina dan Premix SK. MenKeu No. 450 /KMK.04/1997 dan SK. MenKeu No. 54/KMK.04/1997
Penghasilan Final.
12. Penghasilan atas industri rokok. SK. MenKeu No. 450 /KMK.04/1997 & SK. MenKeu No. 549/KMK.04/1997 13. Bunga simpanan anggota koperasi. SK. MenKeu No. 605 /KMK.04/1994 14. Penghasilan Wajib pajak di bidang usaha pelayaran Dalam Negeri SK. MenKeu No. 416 /KMK.04/1996 15. Penghasilan Wajib pajak di bidang usaha pelayaran/ penerbangan Luar Negeri SK. MenKeu No. 417 /KMK.04/1996
- USAHA/KEGIATAN BUT - HARTA YANG DIMILIKI/ DIKUASAI BUT - USAHA ATAU KEGIATAN - PENJUALAN BARANG-BARANG - PEMBERIAN JASA DI INDONESIA YG SEJENIS DGN YG DILAKUKAN BUT DI INDONESIA
SEPANJANG ADA HUBUNGAN EFEKTIF ANTARA BUT DGN HARTA/KEGIATAN YG MEMBERIKAN PENGHASILAN
25
6. 7.
2. Biaya yang dibebankan/dikeluarkan untuk kepentingan pribadi pemegang saham, sekutu, atau anggota 3. Pembentukan atau pemupukan dana cadangan, dengan pengecualian: untuk bank, asuransi, dan leasing dengan hak opsi, biaya reklamasi untuk pertambangan boleh dibebankan
34
5.
36
Biaya yg Tdk Dapat Dibebankan Pasal 10 (6) Selisih lebih penilaian harga pokok penjualan yang menggunakan metode LIFO (Last In First Out) Berbasis Pasal 11 Jumlah melebihi biaya penyusutan yang ditetapkan oleh undang-undang PPh
37
PEMBAYARAN YANG JUMLAHNYA MELEBIHI KEWAJARAN KPD PEMEGANG SAHAM ATAU PIHAK YANG MEMPUNYAI HUBUNGAN ISTIMEWA SEBAGAI IMBALAN SEHUBUNGAN DENGAN PEKERJAAN YANG DILAKUKAN
CONTOH : TUAN GUMILANG SEBAGAI TENAGA AHLI & PEMEGANG SAHAM DARI PT. WIDYA. TUAN GUMILANG MENERIMA IMBALAN DARI PT WIDYA SEBESAR Rp 5.000.000,00 ATAS JASA YANG TELAH DIBERIKAN KPD PT WIDYA APABILA UNTUK JASA YG SAMA YG DIBERIKAN OLEH TENAGA AHLI LAIN YG SETARA HANYA DIBAYAR SEBESAR Rp 2.000.000,00, MAKA : -JUMLAH Rp 3.000.000,00 TIDAK BOLEH DIBEBANKAN SBG BIAYA OLEH PT. WIDYA 38 - BAGI TENAGA AHLI YG JUGA SEBAGAI PEMEGANG SAHAM, JUMLAH SEBESAR
PENGELUARAN YANG TIDAK BOLEH DIBEBANKAN SEKALIGUS Pasal 9 ayat (2) PENGELUARAN UNTUK MENDAPATKAN, MENAGIH, DAN MEMELIHARA PENGHASILAN YANG MEMPUNYAI MASA MANFAAT LEBIH DARI SATU TAHUN
39
PTKP
2000 - 2003 WAJIB PAJAK Kawin Tanggungan max 3 orang @ Rp.1.440.000 Rp. 1.200.000 Tambahan Istri bekerja Rp.2.880.000 Rp. 12000.000 (1) (2) Rp. 1.200.000 Rp. 13.200.000 (3) Rp. 1.320.000 Rp.15.840.000 (4) 2004-2005 2006-2008 Rp. 13.200.000 Rp. 1.200.000 2009 - ? Rp.15.840.000 Rp. 1.320.000 Rp.2.880.000 Rp.12.000.000 Rp.1.440.000 Rp. 1.200.000
(1) UU No. 17 Tahun 2000 (2) Kepmenku no. 564/KMK.03/2004 (3) Permenku np. 137/PMK 03/2005 dan Perjak np. 15/PJ/2006 (4) UU No. 36 Tahun 2008 dan Permenku no 254.PMK 03/2008
Rp 15.840.000,00 Rp 1.320.000,00
UNTUK DIRI WAJIB PAJAK TAMBAHAN UNTUK WAJIB PAJAK KAWIN TAMBAHAN UNTUK SETIAP ANGGOTA KELUARGA SEDARAH SEMENDA DALAM GARIS KETURUNAN LURUS SERTA ANAK ANGKAT YG MENJADI TANGGUNGAN SEPENUHNYA MAKSIMAL 3
Rp 1.320.000,00
Rp 15.840.000,00
PENERAPAN PTKP DITENTUKAN OLEH KEADAAN PADA AWAL TAHUN PAJAK ATAU AWAL BAGIAN TAHUN PAJAK
Bila istri menerima/memperoleh penghasilan yg sudah dipotong PPh psl 21 dan pekerjaannya tsb tdk ada hubungannya dgn pekerjaan/usaha Suami/anggota keluarga lainnya. BESARNYA PTKP YG DIBERIKAN : - WP SENDIRI Rp 15.840.000 - STATUS KAWIN Rp 1.320.000 - ANAK (2x Rp 1.320.000) Rp 2.640.000 JUMLAH PTKP Rp 19.800.000
UTK ISTRI SDH DIBERIKAN PTKP, SAAT PEMOTONGAN PPh 21 OLEH PEMBERI KERJA SEBESAR Rp 15.840.000,Bila penghasilan istri a tsb tidak semata-mata diterima atau diperoleh dari satu pemberi kerja
yg telah dipotong pajak berdasarkan ketentuan pasal 21, dan pekerjaan tsb ada hubungannya dengan usaha atau pekerjaan bebas suami atau anggota keluarga lainnya, maka penghasilan istri Tuan Arief digabung dgn penghasilan Tuan Arief
BESARNYA PTKP YANG DIBERIKAN :
- WP SENDIRI - STATUS KAWIN - ISTRI BERUSAHA - ANAK (2x Rp 1.320.000) JUMLAH PTKP
45
PENGHASILAN ATAU KERUGIAN BAGI WANITA KAWIN Pasal 8 ayat (1) PENGHASILAN ATAU KERUGIAN BAGI WANITA YANG TELAH KAWIN
KECUALI 1. PENGHASILAN TSB SEMATA-MATA DITERIMA ATAU DIPEROLEH DARI SATU PEMBERI KERJA YG TELAH DIPOTONG PPh PASAL 21, DAN 2. PEKERJAAN TSB TIDAK ADA HUBUNGANNYA DENGAN USAHA ATAU PEKERJAAN BEBAS SUAMI ATAU ANGGOTA KELUARGA LAINNYA
TDK DIGABUNG DGN PENGHASILAN A DAN SUDAH FINAL JIKA : -. PENGHASILAN. TSB DIPEROLEH DARI SATU PEMBERI KERJA YANG TELAH DIPOTONG PPh 21 -. PEKERJAAN TSB TDK ADA HUBUNGANNYA DGN USAHA/ PEKERJAAN BEBAS SUAMI/ANGGOTA KELUARGA LAINNYA.
BILA ISTRI A SELAIN MENJADI PEGAWAI JUGA MEMPUNYAI USAHA SALON KECANTIKAN DGN PENGHASILAN SEBESAR Rp 75.000.000,00; SELURUH PENGH. ISTRI SEBESAR Rp 125.000.000 YAITU (50 JUTA + 75 JUTA)
POTONGAN PAJAK ATAS PENGHASILAN ISTRI TIDAK BERSIFAT FINAL DAN DPT DIKREDITKAN DLM SPT TAHUNAN PPh
47
SUAMI-ISTRI DIKENAKAN PAJAK SECARA TERPISAH Pasal 8 ayat (2) dan (3)
HIDUP BERPISAH
PENGHITUNGAN PAJAKNYA BERDASAR PENGHITUNGAN PKP DAN PENGENAAN PAJAKNYA DILAKUKAN SENDIRISENDIRI
- Penghasilan Neto suami isteri digabung - Besarnya pajak yg harus dilunasi oleh masing-masing suami-isteri, sebanding dgn Penghasilan Neto
48
CONTOH PENGHITUNGAN PPh BAGI SUAMI-ISTRI YG MENGADAKAN PERJANJIAN PEMISAHAN HARTA DAN PENGHASILAN SECARA TERTULIS
Pasal 8 ayat (3) 1. PENGHASILAN NETO SUAMI (A) DARI PEGAWAI Rp 100.000.000,00 2. PENGHASILAN NETO ISTRI DARI PEGAWAI DAN SALON Rp 125.000.000,00 JML PENGHASILAN Rp 225.000.000,00 PTKP (K/I/3) Rp 21.120.000,00 PKP Rp 203.880.000,00 PPh TERUTANG= 5% x Rp. 50.000.000,00 = Rp. 2.500.000,00 15% x Rp. 153.880.000 = Rp. 23.082.000,00 Rp. 25.582.000 PENGENAAN PPh MASING-MASING SUAMI-ISTERI DIHITUNG SBB : PPh SUAMI : Rp 100.000.000,00 X Rp. 25.582.000 = Rp 11.369.777,00 Rp 225.000.000,00 PPh ISTERI : Rp 125.000.000,00 X Rp. 25.582.000 = Rp 14.112.333,00 Rp 225.000.000,00
49
PENGHASILAN DARI PEKERJAAN YANG TIDAK ADA HUBUNGANNYA DENGAN USAHA ORANG YANG MEMPUNYAI HUBUNGAN ISTIMEWA
50
SYARAT
Peredaran bruto dalam satu tahun kurang dari Rp 4.800.000.000,00 Memberitahukan kepada Dirjen Pajak dalam jangka waktu 3 bulan pertama dari Tahun Pajak ybs. Apabila tidak memberitahukan, dianggap memilih Pembukuan Wajib menyelenggarakan Pencatatan
PENGHASILAN NETO
52
TARIF UNTUK WAJIB PAJAK ORANG PRIBADI Pasal 17 ayat (1) a UU No.36/2008 ( UU PPh)
NO
Lapisan Penghasilan
Tarif
1.
S.d. Rp 50.000.000,-
5%
2.
15%
3.
25%
4.
Di atas Rp500.000.000,-
30%
CONTOH
PENGHITUNGAN PENGHASILAN KENA PAJAK (PKP) BAGI WAJIB PAJAK BADAN YANG MENYELENGGARAKAN PEMBUKUAN
PENGHASILAN LAINNYA Rp 6.000.000 BIAYA (3M) PENGH. LAINNYA Rp 4.000.000 (-) LABA USAHA DARI PENGHASILAN LAINNYA Rp JUMLAH SELURUH PENGHASILAN NETO KOMPENSASI KERUGIAN PENGHASILAN KENA PAJAK (PKP)
2.000.000 (+)
54
CONTOH PENGHITUNGAN PENGHASILAN KENA PAJAK (PKP) BAGI WAJIB PAJAK ORANG PRIBADI YANG MENYELENGGARAKAN PEMBUKUAN
PENGHASILAN LAINNYA Rp 6.000.000 BIAYA (3M) PENGH. LAINNYA Rp 4.000.000 (-) LABA USAHA DARI PENGHASILAN LAINNYA Rp JUMLAH SELURUH PENGHASILAN NETO KOMPENSASI KERUGIAN
2.000.000 (+)
PTKP (K/2)
WAJIB PAJAK KAWIN TANGGUNGAN 2 ORANG Rp.15.840.000 Rp. 1.320.000 Rp. 2.640.000 Rp. 19.800.000 Rp. 273.200.000
55
Perhitungan Penghasilan Kena Pajak (PKP) Menggunakan Norma Perhitungan Penghasilan ( Wajib Pajak Orang Pribadi) Peredaran Bruto Rp. 600.000.000 Biaya Usaha Rp. 480.000.000 Tarif Norma Perhtungan pedagang eceran = 30 % Penghasilan Netto=30%x600.000.000 =Rp. 180.000.000 Penghasilan di luar usaha=Rp 4.000.000 Biaya di Luar Usaha =Rp. 3.000.000 Rp. 1.000.000 Rp. 181.000.000 PTKP (K/0) : WP Rp. 15.840.000 Kawin Rp. 1.320.000 Rp. 17.160.000 PENGHASILAN KENA PAJAK(PKP) Rp. 163.840.000
- PENGHASILAN LAINNYA - BIAYA 3M PENGHASILAN PENGHASILAN DARI LUAR USAHA PENGHASILAN NETO USAHA DAN LUAR USAHA DIVIDEN YG DITERIMA KANTOR PUSAT YG MPY HUB. EFEKTIF DGN BUT JML PENGHASILAN NETO BIAYA MENURUT PSL 5 AYAT (3)
55.000.000,00
Rp 180.000.000,00
Rp
2.000.000,00
57
NO
TARIF UNTUK WAJIB PAJAK BADAN Pasal 17 ayat (1) a UU No. 17/2000 ( UU PPh) Lapisan Penghasilan
S.d. Rp 50.000.000,Di atas Rp50.000.000,- s.d. Rp 100.000.000
Tarif 10 % 15%
1. 2.
3.
Di atas Rp.100.000.000
30%
TARIF UNTUK WAJIB PAJAK BADAN Pasal 17 ayat (1) a UU No.36/2008 ( UU PPh) Berlaku 1 januari 2009
Tahun
Tarif
2009
2010
28%
25%
TARIF UNTUK WAJIB PAJAK ORANG PRIBADI Pasal 17 ayat (1) a UU No.36/2008 ( UU PPh) BERLAKU MULAI 1 JANUARI 2009
NO
Lapisan Penghasilan
Tarif
1.
S.d. Rp 50.000.000,-
5%
2.
15%
3.
25%
4.
Di atas Rp500.000.000,-
30%
Rp 590.000.000
5% X Rp 50.000.000 = Rp 2.500.000 15% X Rp 200.000.000 = Rp 30.000.000 25% X Rp 250.000.000 = Rp 62.500.000 30% X Rp 90.000.000 = Rp 27.000.000
Rp. 122.000.000,00
60
JUMLAH PKP
Rp 800.000.000