Bahasa Jawa

MODUL BAHASA JAWA KELAS XII
SMA NEGERI 1 PURWOKERTO

A. DUNYA PEWAYANGAN
Sang Hyang Nagaraja
Sang Hyang Nagaraja uga sinebut Sang Hyang Hantaboga. Sang Hyang Nagaraja dewaning
ula, mula wujude naga gedhe banget nganggo makutha ing sirahe. Mapane ing Sapta Pretala
utawa Kahyangan Sumur Jalatundha. Kagungan putra Dewi Pertiwi, Bambang
Pertiwanggana, Nagagini, Nagaatmala, Dewi Urangayu.
Dewi Pertiwi kagarwa Prabu Kresna, nata ing Dwarawati. Kacarita Nagagini ngimpi menawa
ing pengimpen ketemu satriya gagah prakosa arane. Bima iku satriya Pandhawa uga
Bratasena. Saiki lagi nandhang papa cintraka amarga pakuwone omahe ing tengah alas
kang aran Bale Sigala-gala ing alas Wanamarta diobong dening Kurawa. Nagaatmala putrane
Nagaraja sing sekti mandraguna malih rupa dadi nggarangan putih, gawe trowongan kanggo
nylametake Pandhawa. Trowongan mau digawe saka sumur Jalatundha Sapta Pratala tumuju
ing Bale Sigala-gala. Pandhawa padha bingung. Kurawa licik, sawise ngajak kembul Bujana
Andrawina. Pandhawa padha kaladuk bungah kurang waspada. Satengahing turu, bale
diobong dening Kurawa.
Sawise ditulungi, Bima supaya nggarwa Dewi Nagagini. Bima ora gelem. Batine Bima, yen
bapake ula, mesthi anake ya ula. Sang Hyang Nagaraja mundhut tulung marang Kunthi,
ibune para Pandhawa. Kunthi dhawuh akeh-akeh, wose satriya utama kudu ngerti ing budi.
Wis ditulungi uwal saka pati, bebasan utang nyawa mung arep dirabekake wae kok ora
gelem. Bima mung gereng-gereng. Pancen Bima banget bektine marang kang Ibu, ora bisa
mbadal dhawuhe, Kunthi muja semedi, Nagagini Sapta Pretala dadi putri sing ayu rupane.
Nagagini banjur ditimbali dening Sang Hyang Nagaraja, among sakedheping netra wis teka
sangarepe Pandhawa. Werkudara kamitenggengen, ujare Wah yen kaya mangkene iki, ora
usah ditari wae aku ya gelem. Para sedulure mung padha mesem. Nagagini kagarwa Bima
duwe anak Antareja.
a. Wangsulana pitakon ing ngisor iki !

1. Sang Hyang Nagaraja iku mapane ing ngendi?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
2. Pira putrane Sang Hyang Nagaraja, lan sapa bae asmane?
...........................................................................................................................................
.....................................................................................................................
3. Kepriye carane Nagaatmala nylametake Pandhawa?
...........................................................................................................................................
.....................................................................................................................
4. Garwane Kresna iku asma?
...........................................................................................................................................
.....................................................................................................................
5. Sapa asma putrane Bima lan Nagagini?
...........................................................................................................................................
.....................................................................................................................
Modul Bahasa Jawa XII
b. Wenehana tandha (X) ing wangsulan kang bener!

1. Sang Hyang Nagaraja uga sinebut ....
a. Sang Hyang Tunggal
b. Sang Hyang Wenang
c. Sang Hyang baladewa
d. Sang Hyang Guru

e. Sang Hyang Hantaboga
2. Sang Hyang Nagaraja iku ratune bangsa apa ....

a. Kidang
d. Macan
b. Gajah
e. Ula
c. Singa
3. Kratone Sang Hyang Nagaraja yaiku ....
a. Jagad Sunyaruri
b. Sapta Pretala
c. Pringgodani
d. Ngastina
e. Mandura
4. Ing ngisor iki kang ora klebu putrane Sang Hyang Nagaraja yaiku ....
a. Dewi Nagagini
d. Dewi Pertiwi
b. Dewi Urangayu
e. Bambang Pertiwangana
c. Dewi Nagakarmala
5. Wayang iku budaya Jawa kang ....
a. suba sita
b. edi peni
c. tata tentrem
d. adi luhung
e. kerta raharja
6. Putrane Sang Hyang Nagaraja kang dadi garwane Bima yaiku ....
a. Dewi Pertiwi
d. Dewi Nagagini
b. Dewi Urangayu
e. Dewi Sukesi
c. Dewi Nagakarmala
7. Putrane Sang Hyang Nagaraja kang dadi garwane Kresna yaiku ....
a. Dewi Pertiwi
d. Dewi Nagagini
b. Dewi Urangayu
e. Dewi Sukesi
c. Dewi Nagakarmala
8. Ibune Pandhawa iku asma ....
a. Dewi Pertiwi
b. Dewi Urangayu
c. Dewi Nagakarmala
d. Dewi Nagagini
e. Dewi Kunthi
9. Putrane Bima asma ....

a. Nakula Sadewa
b. Anoman
c. Antareja
d. Gathotkaca
e. Bawor
10. Para sedulure mung padha mesem.

Yen ditulis nganggo aksara Jawa kang bener yaiku ....
a. prsefulu/[rmu=pd[msem\
d. prsefulu/xmu=pd[msem\
b. prsefulu/mu=pd[msem\
e. prsefulu/[rpd[msem\
c. prsefulu/mupd[msem\
SERAT WARA-WARA
Wara-wara utawa pengumuman adate dienggo nek ana perkara sing wigati sing kudu
dingerteni wong liya.
Umpamane ana wong sing seda, men wong liya pada ngerti banjur ngurmati, mula kudu
diumumaken sapa sing mati, kapan sedane, mergane apa sedane, neng papan ngendi,
arep disarekna nang ngendi.
Sing kalebu wara-wara yaiku layang sing ancase padha bae yaiku menehi ngerti.
Jenis-jenise layang ana 6 :
1. Layang iber-iber yaiku layang kiriman utawa layang kang isine kabar keslametan.
Tuladhane ngabari nyuwun idin pangestu yen arep ujian, nyuwun arta lsp.
2. Layang paturan yaiku layang sing dikirim andhahan marang ndhedhuwuran. Tuladhane
Pak Lurah ngabari marang Pak Camat yen ing desane lagi ana garong, padudon, utawa
kobongan.
3. Layang dhawuh yaiku layang sing isine ndhawuhi marang andhahan. Tuladhane
prentah marang andhahan kon nglakokake pegawean.
4. Layang ulem yaiku layang sing isine ngundang supaya teka marang sing duwe gawe.
Tuladhane mantu, sepitan, utawa syukuran.
5. Layang kitir yaiku layang sing isine sakperlune bae utawa cekak aos.
6. Layang lelayu yaiku layang sing isine aweh kabar yen ana sing ngajal.
Peranganing wara wara :
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
adangiyah ( salam pambuka)

bebuka (pembuka)
surasa basa (isi wara-wara)
wasana basa (penutup wara-wara)
titi mangsa (tanggal panggawene layang)
peprenahan
tapak asma
1. Layang iki gantinen nganggo basa krama !

WARA-WARA
Assalamualaikum Wr.Wb
Diumumna maring kabeh Pengurus OSIS SMA N 1 Purwokerto.
Kanggo mengeti ambal warsa SMA N 1 Purwokerto, OSIS SMA N 1 Purwokerto bakal
mbentuk panitiya dina pengetan Ambal Warsa sing kaping 56, mula kabeh pengurus dijaluk
kumpul :
dina / tanggal
: Setu, 8 Agustus 2014
panggonan
: Sekretariat OSIS SMA N 1 Purwokerto.
wektu
: Jam 2 awan
Ngemuti banget wigatine acara mula para pengurus disuwun ngepas wektu. Semene warawara, matur nuwun. Muga-muga ndadekaken kawigatenan para pengurus OSIS. Matur
Nuwun.
Wassalamualaikum Wr.Wb.
Ketua OSIS
2. Wangsulana pitakon ing ngisor kiye nganggo basa krama !
a. Sapa sing aweh wara-wara kuwe ?
.........................................................................................................................................
.................................................................................................................
b. Kanggo sapa pengumuman mau ?

.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.....................................................................................................
c.
Arep dianakake apa neng SMA N 1 Purwokerto ?
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.....................................................................................................
d. Kapan Acara arep dilaksanakaken ?
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.....................................................................................................
e. Wiwit jam pira labuhe ?
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.....................................................................................................
3. Umpamane pengumuman sing ndhuwur diaturaken maring bapak ibumu, kepriwe

anggone matur nganggo unggah-ungguh sing bener ?
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................
Para sedulur
Kabeh warga Kecamatan Purwokerto Timur.
Kanggo mengeti Dina Kamardikan Republik Indonesia kang kaping 66, ana ing
Kecamatan Purwokerto Timur dina Ahad 15 Agustus 2014, jam 09.00 tekan jam 12.00
arep dianakake lomba pidhato basa Jawa sing diadani dening panitya. Lomba mung mligi
kanggo nonoman putra lan bapak-bapak warga Kecamatan Purwokerto Timur. Sing arep
melu kudu ndaftar dhisik ana ing panitya. Pendhaftaran diwiwiti tanggal 10 Agustus 2014
ditutup tanggal 13 Agustus 2014
Dene lomba mau kanthi paugeran :
1.
Temane: Semangat kanggo ngisi kamardikan.
2.
Suwene pidhato paling dawa 10 menit.
3.
Basa sing dienggo pidhato basa krama alus.
4.
Kanggo juwara, disediani bebungah Rp.750.000.Aja nganti ora melu, amarga lomba mau bakal rame, amarga arep dirawuhi bapak Bupati
Banyumas.
Purwokerto Timur, 8 Agustus 2014.

Panitya Lomba Pidhato.
Karang Taruna Kecamatan Purwokerto Timur
WANGSULANA PITAKON ING NGISOR IKI !

1.
Para sedulur, Kabeh warga Kecamatan Purwokerto Timur

Ana ing tulisan ndhuwur mau apa sing diarani ....
a. adangiyah
b. surasa basa
c. wasana basa
d. bebuka
e. titi mangsa
2. Tulisan ing dhuwur mau klebu apa sing diarani ....

a. Teks pidhato
b. Layang
c. Wara-wara
d. Iklan
e. Pawarta
3. Surasa basa tulisan ing dhuwur mau isine kang baku yaiku .
a. Bebungah lomba Rp. 750.000,b. Ana lomba pidhato ana ing Kecamatan Purwokerto Timur
c. Panitya lomba pidhato.
d. Ana perayaan dina kamardikan
e. Arep ana perayaan dina kamardikan.
4. Lomba pidhato mau dianggep sah manawa ....
a. Nganggo basa krama lugu.
b. Sing melu nonoman putra lan bapak-bapak warga Kecamatan Purwokerto Timur.
c. Ora kudu ndaftar dhisik marang panitia lomba.
d. Temane pidhato, mengeti dina Kartini.
e. Pidhatone paling suwe limang menit.
5. Ana ing tulisan ing dhuwur mau uga ana perangan sing klebu wasana basa. Perangan
mau unine ....
a.
b.
c.
d.
e.
Kanggo juwara, disediani bebungah Rp.750.000,Aja nganti ora melu, amarga lomba mau bakal rame.
Kabeh warga Kecamatan Purwokerto Timur.
Purwokerto Timur, 8 Agustus 2011.
Para sedulur Kabeh warga Kecamatan Purwokerto Timur.
6. Nek dudu nonoman lanang lan Bapak-bapak ora entuk melu lomba. Bab iku kawistara
saka tembung ....
a. Panityane Karang Taruna Kecamatan Purwokerto Timur
b. Mligi kanggo nonoman putra lan bapak-bapak
c. Sing arep melu kudu ndaftar disik ana ing panitya
d. Kanggo mengeti Dina Kamardikan RI kang kaping 66
e. Lomba pidhato sing diadani dening panitya saka Karang Taruna
7. Semangat kanggo ngisi kamardikan, yen ditulis nganggo aksara Jawa kang bener
yaiku ....
a. semztK=[gozisikm/dikn\
b. semztK=[gozisikm/fikn\
c. semztK=[got]disikm/dikn\
d. semztK=[gopdzisikm/fikn\
e. semztK=[gozi[snikm/dikan\
8. Dina Ahad 15 Agustus 2014, jam 09.00 tekan jam 12.00 arep dianakake lomba pidhato
basa Jawa sing diadani dening panitya, Tembung diadani kurang luwih padha karo
tembung ....
a. diurusi
b. dicontoni
c. direwangi
d. diwiwiti
e. piprakarsani
Salinen nganggo aksara Jawa !
1. Wara-wara kuwe pengumuman.
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.....................................................................................................
2. Para sedulur, Kabeh warga Kecamatan Purwokerto Timur.
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.....................................................................................................
3. Nek dudu nonoman lanang lan Bapak-bapak ora entuk melu lomba.
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
4. Arep dianakake lomba pidhato basa Jawa sing diadani dening panitya.
.........................................................................................................................................
.................................................................................................................
............................................................................................................................
.
5. Aja nganti ora melu, amarga lomba mau bakal rame.
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.....................................................................................................
B.
PAWARTA
Perangane Pawarta ing Basa Inggris diarani 5 W + 1 H yaiku Who, What, When, Where,
Why, lan How.
Pangertene : Sapa, apa, kapan, ing ngendi papane, geneya, lan kepriye.
Dina Selasa, Dina Basa Jawa Jateng
Dina Senen Wage, tanggal 21 Februari 2005, Pamarentah Propinsi Jawa Tengah
ngadani Peringatan Hari Basa Ibu Internasional Tahun 2005, mapan ing Auditorium RRI
Semarang, kawiwitan jam sanga esuk nganti rampung. Dirawuhi dening Gubernur Jawa
Tengah H. Mardiyanto, warga DPR Propinsi Jawa Tengah, Kepala Dinas Dikbud Jateng,
birokrat, pakar/pengamat budaya, para guru, siswa SD, SLTP, lan SLTA sa-kota Semarang,
para tamu undangan, lan saka kalangan pers. Adicara iki diisi pentas pakeliran padhet
wayang kulit, dening dhalang Ki Enthus Susmono saka Tegal, kanthi lakon Pendadaran
Satriya Kawah Candradimuka lan peparing bebana Sayembara Njarwakake Pidhato
Gubernur Jawa Tengah.
Ing adicara iki Gubernur Jawa Tengah mbiwarakake yen tekad nglebokake basa
Jawa ing kurikilum wajib, tumrap SD, SLTP, SLTA sederajat wiwit taun 2005. Tekad iki
disarujuki dening Gubernur DI Yogyakarta lan Gubernur Jawa Timur. Perda lan SK kanggo
pemantapan kurikulum wajib SD, SLTP, lan SLTA wis kasiyapake kari napakastani. Kepala
Dinas Dikbud Jawa Tengah kaajab nyiyapake udakara 4.000 guru ditatar khusus minangka
guru basa lan sastra Jawa ing tataran pendhidhikan kasebut.
Ing pangendikane, Gubernur H. Mardiyanto netepake yen ing saben dina Selasa,
basa Jawa wajib digunakake kanggo saweneh basa pengantar tumrap PNS birokrasi lan
pendhidhikan. Wose tumrap PNS Jawa Tengah ora ndeleng asli sukune. Ing dina Selasa
wajib migunakake basa Jawa minangka basa padinan, sanadyan mung sabisane. Tekad lan
pencanangan iki bakal diwiwiti saka Gubernur ngendikan, nelpon, lan utusan marang staff
tumekane marang walikota lan bupati sa-Jawa Tengah. Bab iki ditanggapi kanthi antusiyas
dening para undangan ing auditorium kasebut lan masyarakat pendengar RRI Semarang.
Para undangan mligine para siswa banget kepranan dening ketrampilane dhalang
dhegleng saka Tegal kang misuwur kreyativitase, uga banyolane kang patitis, sanajan
kadhang kala dianggep dening sawatara pengamat rada lekoh. Nanging panganggep lan
kasujanan kuwi dinuwa dening Ki Enthus nalika adicara sarasehan budaya kang digelar
sadurunge paripurna. Wose Ki Enthus kang dianggep nyebal saka pakem, ngandharake yen
wayang kudu diwarisake marang generasi penerus, nanging supaya disenengi lan
dikangeni, ora kudu nganggo pathokan pakem baku. Yen ora nganggo terobosan lan
improvisasi kurang laku, utamane kanggo kawula mudha. Dheweke janji bab kang kurang
mranani bakal dikurangi.
Gladhen !
1.
Alineya 1 pawarta ing dhuwur nerangake menawa dina Senen Wage 21 Februari 2005
Pamarentah Propinsi Jawa Tengah ngadani pengetan Hari Bahasa Ibu Internasional
2005.
Bacutna kanthi nggoleki pokok-pokok pawarta utawa pikiran utama alineya 2 nganti 4!
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
..................................................
2.
Perangane Pawarta ing Basa Inggris diarani 5 W + 1 H yaiku Who, What, When,
Where, Why, lan How. Pangertene : Sapa, apa, kapan, ing ngendi papane, geneya, lan
kepriye.
Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki !
a. Apa isine pawarta ing dhuwur?
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
..........................................................
b. Sapa paraga pawarta iku, apa kang dingendikakake?
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
...................................................................
c. Kapan kadadeyane?
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
..........................................................................
d. Terangna ing ngendi bae kedadeane!
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
...................................................................
e. Amarga apa dina Selasa didadekake dina basa Jawa ing Jawa Tengah?
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.............................................................
f. Kepriye angger-angger ngenani dina basa Jawa ing Jawa Tengah nganti siki?
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
..........................................................................
3.
Dina Selasa didadekake dina basa Jawa ing Jawa Tengah. Tegese basa Jawa wajib
digunakake kanggo basa pengantar tumrap pegawe negeri sipil (PNS) birokrasi lan
pendhidhikan. Iku ngemu surasa yen saben dina Selasa PNS birokrasi ing pamarentah
propinsi, pamarentah kota, pamarentah kabupaten, sa-Jawa Tengah kudu nganggo
basa Jawa ing kantore. Mangkono uga PNS pendhidhikan. Ateges basa pengantar ing
sekolah-sekolah ya kudu nganggo basa Jawa saben dina Selasa.
Kepriye tanggapanmu?
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
.......................................................................................
...........................................................................................................................................
.....................................................................................................................
UPAH TKI ESIH LUWIH ASOR

Jakarta Sawise pirang-pirang taun mlaku, upah TKI minangka Penata Laksana
Rumah Tangga ing Arab Saudi luwih asor tinimbang pegawe saka negara liyane, banjur
Menakertrans Muhaimin Iskandar ngusulake supaya diundhakake. Senajan mangkono
gunggunge esih luwih asor yen dibandhingake karo upah ing negara Filipina.
Muhaimin kagungan paladan TKI wektu saiki rata-rata lulusan SD, SMP, malah
kepara ana kang ora lulus SD. Kamangka pegawe ana ing Filipina paling ora lulusan
SLTA, mangkono pangandikane ing Jakarta. Sejatine adoh sadurunge Asosiasi
Perusahaan Jasa TKI (APJATI) wis ngusulake undhak-undhakan upah kanggo TKI. TKI
kudu luwih digatekake amarga pegawe sing nyambut gawe luwih saka 8 jam lan klebu
pegawe kang relatif terisilir ana ing Arab Saudi.
1. Manut pratelan pawarta ing dhuwur, Sarining pawarta yaiku .
a. TKI wektu saiki rata-rata lulusan SD, SMP, malah kepara ana kang ora lulus SD.
b. Upah TKI minangka Penata Laksana Rumah Tangga ing Arab Saudi luwih asor
tinimbang pegawe saka negara liyane.
c. Pegawe sing nyambut gawe luwih saka 8 jam lan klebu pegawe kang relatif
terisilir.
d. Menakertrans Muhaimin Iskandar arep ngendika.
e. APJATI wis ngusulake undhak-undhakan upah.
2. Ukara kanyatan (fakta) kang bener manut pawarta ing dhuwur yaiku ....
a. Menakertrans Muhaimin Iskandar ngusulake supaya ora diundhakake.
b. Upah TKI minangka Penata Laksana Rumah Tangga ing Arab Saudi luwih
dhuwur tinimbang pegawe saka negara liyane.
c. TKI wektu saiki rata-rata lulusan SD, SMP, malah kepara ana kang ora lulus SD.
d. APJATI arep ngusulake undhak-undhakan upah kanggo TKI.
e. TKI ora kudu digatekake.
3. Ukara ing ngisor iki nuduhake opini/pamanggih yaiku ....
a. Menakertrans Muhaimin Iskandar ngusulake supaya upah TKI diundhakake.
b. Gunggunge upah esih luwih asor yen dibandhingake karo upah ing negara
Filipina.
c. APJATI wis ngusulake undhak-undhakan upah kanggo TKI.
d. Pegawe ana ing Filipina paling ora lulusan SLTA.
e. Upah TKI arep diundhakake.
4. Pawarta mau kedadeyane ana ngendi ....
a. Surabaya
b. Madura
c. Jakarta
d. Makassar
e. Medan
5. Apa sing nyebabaken pawarta mau dumadi ?

a. Pegawe ana ing Filipina paling ora lulusan SLTA.
b. APJATI wis ngusulake undhak-undhakan upah kanggo TKI.
c. TKI kudu luwih digatekake.

d. Akehe TKI kang duwe masalah ing Arab Saudi.
e. Asore upah TKI.
C.
UNGGAH-UNGGUH BASA JAWA
1.
BASA NGOKO :
a. Basa Ngoko Lugu (basane ngoko kabeh)
Kanggone :
Omongane bocah karo bocah sing wis kulina, tuladhane :
Kowe arep menyang ngendi Di?
Wingi sore aku dijak Kakang nonton bal-balan.
Aku mengko sore dolan menyang omahmu ya?
Mengko sore aku ora sida lunga
Wong tuwa karo wong enom, tuladhane :
Nik, aku jupukna majalah sing ana ing meja kae !
Ti, yen arep turu sikatan dhisik
Yen lagi ngunandika / omong jroning ati, tuladhane :
Kapan ya aku duwe sepedha montor ?
Wong ki yen lagi kojur, adoh-adoh dakparani jebul ora ana ngomah.
b. Basa Ngoko Alus / Antya Basa (ngoko + krama inggil)
Kanggone :
Ibu marang bapak, tuladhane :
Pak, yen sida tindak Yogya, nitih bis bae.
Pak, yen arep dhahar wis dak tata ana ing meja.
Pak, panjenengan mengko sida mundhutke buku Toni?
Adhi marang kangmase utawa mbakyune, bisa uga kangmas utawa mbakyu
marang adhi kang diajeni marga pangkate luwih dhuwur, tuladhane :
Mas, yen kersa mengko dakampiri mriksani bioskup.
Mbak, yen tindak pasar dakaturi mundhut brambang.
Dhik, yen kraos puyeng mbok ngunjuk obat !
Bapak wis tindak apa durung ta, Dhik?
Anak marang wong tuwa, tuladhane :

Bu, yen arep siram kolahe wis dakkebaki lho !
2.
KRAMA :
a. Krama Lugu / Wredha Krama (basane krama kabeh)
Ater-ater lan panambang ora dikramakake.
Wong tuwa marang bocah sing durung ditepungi /dikenal, tuladhane:
Dipun entosi sekedhap nggih, Nak, Erni saweg adus.
Nak, sampeyan ngertos marginipun dhateng Sokaraja ?
Mangga, Nak, mlebet rumiyin.
Mas Beja kados nami-ne, gesange tansah beja nggih?
Nak Sri sampun dicriyosi Pak Lurah bab lomba masake.
Bocah karo bocah sing durung kulina, tuladhane:
Griya sampeyan pundi, Sri?
Bapak sampeyan menapa estu nyambut damel wonten ing bingkil?
b. Krama Alus / Mudhakrama (krama + krama inggil)
Kanggo sapa bae kang kudu diajeni, tuladhane :
10
Bu, panjenengan dipun dhawuhi Embah sowan mrika samenika.

Pak, kala wau Pak Lurah tindak mriki madosi panjenengan.
Pak Lurah, kula nyuwun Surat Keterangan kangge dhateng Jakarta.
3.
KRAMA INGGIL
Krama inggil iku dhisik kanggone ana ing kalangane bangsawan. Basane meh padha
karo krama alus nanging ditambahi dalem-dalem, tuladhane :
Panjenengan dalem dipun timbali rama nandalem.
Raka nandalem tintak mangetan nitih kudha.
Penget :
KRAMA ALUS/INGGIL ORA IKU KENA KANGGO AWAKE DHEWE
Tuladha :
1. Bener : Kula badhe adus rumiyin.
Luput
: Kula badhe siram rumiyin.
2. Bener : Weteng kula sakit amargi mentas nedha pelem mentah.
Luput
: Padharan kula sakit amargi mentas dhahar pelem mentah.
3. Bener : Kula badhe ngangge rasukan.
Luput
: Kula badhe ngagem rasukan.
4. Bener
Luput
: Anak kula kalih, estri satunggal, jaler satunggal.

: Putra kula kalih, putri satunggal, kakung satunggal.
5. Bener : Kula badhe medal rumiyin.

Luput
: Kula badhe miyos rumiyin.
6. Bener
Luput
: Buku kagunganipun bapak ingkang kula sukakaken wonten ing meja

dipun pendhet Adhik.
: Buku kagunganipun bapak ingkang kula paringaken wonten ing meja
dipun pundhut Adhik.
7. Bener
Luput
: Kula badhe dhateng Surabaya, wangsul kula benjing Selasa.

: Kula badhe tindak Surabaya, kondur kula benjing Selasa.
8. Bener
Luput
: Griya kula wonten ing Kampung Baru.

: Dalem kula wonten ing Kampung Baru.
9. Bener
Luput
: Kula tumbas buku dhateng toko Serasi.

: Kula mundhut buku dhateng toko Serasi.
10. Bener
Luput
: Menawi badhe mapan tilem, kula mesthi ngombe toya rumiyin.

: Menawi badhe mapan sare, kula mesthi ngunjuk toya rumiyin.
11. Bener
Luput
: Ibu mundhut apel badhe dipun caosaken Bu Camat.

: Ibu mundhut apel badhe dipun paringaken Bu Camat.
12. Bener
Luput
: Bapak tumut kula mriksani bioskup.

: Bapak ndherek kula mriksani bioskup.
13. Bener
Luput
: Bapak sukuran tangga tepalih sami dipun aturi.

: Bapak sukuran tangga tepalih sami dipun timbali.
14. Bener
Luput
: Ibu mundhut sawo badhe dipun paringaken mbakyu.

: Ibu mundhut sawo badhe dipun caosaken mbakyu.
15. Bener
: Bapak ngendika Omah sakebone dakwenehake Bima.
11
Luput
: Bapak ngendika Omah sakebone dakparingake Bima.
Ngoko lugu : Omahmu nang ngendi?

Krama lugu
: Griya sampeyan wonten pundi?
Krama alus
: Dalemipun panjenengan wonten pundi?
NGOKO
1. anggo
2. bali/mulih
3. bojo
4. bungah
5. adus
6. gelem/doyan
7. dhewe
8. dina
9. duwe
10. dudu
11. dideleng
12. gawa
13. gedhe
14. gelem
15. klambi
16. kowe
17. lanang
18. lara
19. lunga
20. lungguh
21. mandheg
22. mangan
23. mangkat
24. mari
25. mata
26. metu
27. menehi
28. mlaku
29. ngarep
30. ngerti
31. nginep
32. ngisor
33. ngongkon
34. ngombe
35. nyekel
36. omah
37. rabi
38. sebab
39. tangi
40. takon
41. taun
42. turu
43. teka
44. weteng
45. weruh
KRAMA
angge
wangsul/mantuk
semah
bingah
adus
purun
piyambak
dinten
gadhah
sanes
ditingali
bekta
ageng
purun
rasukan
sampeyan
jaler
sakit
kesah
linggih
kendel
nedha/nedhi
bidhal
mantun
mripat
medal
nyukani
mlampah
ngajeng
ngertos
nyipeng
ngandhap
ngengken
ngombe
nyepeng
griya
emah-emah
amargi
tangi
taken
taun
tilem
dhateng
weteng
sumerep
KRAMA INGGIL
agem
kondur
garwa
rena
siram
kersa
piyambak
dinten
kagungan
sanes
dipriksani
ngasta
ageng
kersa
ageman
panjenengan
kakung
gerah
tindak
lenggah
sumene
dhahar
tindak
dhangan
soca
miyos
maringi
tindak
ngarsa
uninga
nyare
ngandhap
ngutus
ngunjuk
ngasta
dalem
krama
amargi
wungu
ndangu/nyuwun pirsa
warsa
sare
rawuh
padharan
priksa
12
Tuladha ukara ing ngisor iki apalake !

NGOKO
1. Aku arep lunga.
2. Aku wis bali.
3. Kuwi dudu bojoku.
4. Aku ora doyan.
5. Aku ora duwe.
6. Aku nggawa buku.
7. Aku nganggo klambi.
8. Kowe lunga
9. Anakku lanang.
10. Aku lara.
11. Aku lunga.
12. Aku arep mangan.
13. Aku arep metu.
14. Aku arep nginep.
15. Omahku loro.
16. Aku durung rabi.
17. Aku takon.
18. Aku arep turu.
19. Aku teka jam gangsal
20. Wetengku lara.
gerah.
21. Aku ora weruh.
Wilangan nganggo krama :

Angka
Pangucape
KRAMA
Kula badhe kesah.
Kula sampun wangsul
Punika sanes semah kula.
Kula boten purun.
Kula boten gadhah.
Kula mbekta buku.
Kula ngangge rasukan.
Sampeyan kesah.
Anak kula jaler.
Kula sakit.
Kula kesah.
Kula badhe nedha.
Kula badhe medal.
Kula badhe nyipeng.
Griyan kula kalih.
Kula dereng emah-emah
Kula taken.
Kula badhe tilem.
Kula dhateng jam gangsal.
Weteng kula sakit.
KRAMA INGGIL
Bapak badhe tindak.
Bapak sampun kondur.
Kula boten sumerep.
Bapak boten priksa.
Angka
Punika garwanipun Pak Lurah.
Bapak boten kersa.

Ibu boten kagungan.
Ibu ngasta buku.
Ibu ngagem ageman.
Panjenengan tindak.
Putra panjenengan kakung.
Simbah gerah.
Bapak tindak.
Bapak badhe dhahar.
Bapak badhe miyos.
Simbah badhe nyare.
Dalemipun Pak RT Tiga.
Bu Widhy dereng krama.
Bu Guru ndangu.
Ibu badhe sare.
Bapak rawuh jam gangsal.
Padharanipun
Simbah
Pangucape.
Setunggal
24
Kawanlikur
Kalih
25
Selangkung
Tiga
26
Nemlikur
Sekawan
27
Pitulikur
Gangsal
28
Wolulikur
Nem / enem
29
Sangalikur
Pitu
30
Tigangdasa
Wolu
31
Tigangdasa setunggal
Sanga
40
Kawandasa
10
Sedasa
46
Kawandasa nem
11
Sewelas
50
Seket
12
Kalih welas
52
Seket kalih
13
Tigawelas
60
Sewidak
14
Kawan welas
63
Sewidak tiga
15
Gangsal welas
70
Pitungdasa
16
Nembelas
74
Pitungdasa sekawan
13
17
Pitulas
80
Wolungdasa
18
Wolulas
85
Wolungdasa gangsal
19
Sangalas
90
Sangangdasa
20
Kalih dasa.
96
Sangangdasa nem
21
Selikur.
100
Satus
22
Kalihlikur
110
Satus sedasa
23
Tigalikur.
122
Satus kalihlikur
Tuladha ukara nganggo unggah-ungguh basa :

No
Ngoko
Krama
Krama alus/inggil
Aku arep lunga.
Kula badhe kesah.
Bapak badhe tindak.
Aku arep adus.
Kula badhe adus.
Bapak badhe siram.
Aku wis mangan.
Kula sampun nedha.
Bapak sampun dhahar.
Aku ora weruh.
Kula boten sumerep.
Bapak boten priksa.
Omahku adoh.
Griya kula tebih.
Dalemipun Pak Lurah tebih.
Aku melu Bapak.
Bapak tumut kula.
Kula ndherek Bapak.
Sikilku lara.
Suku kula sakit.
Samparanipun Bapak gerah.
Aku ndeleng tivi.
Kula ningali tivi.
Bapak mriksani tivi.
Aku arep ngombe.
Kula badhe ngombe.
Bapak badhe ngunjuk.
10
Wetengku lara.
Weteng kula sakit.
Padharanipun Bapak Gerah.
11
Aku lungguh.
Kula linggih.
Bapak lenggah.
12
Aku ora gelem.
Kula boten purun.
Bapak boten kersa.
13
Aku arep turu.
Kula badhe tilem.
Ibu badhe sare.
14
Aku nesu.
Kula nesu.
Ibu duka.
15
Aku njupuk koran.
Kula mendhet koran.
Ibu mundhut koran.
16
Aku njaluk dhuwit .
Kula nyuwun arta.
Bapak ngersakaken arta.
17
Aku arep mulih.
Kula kula badhe wangsul.
Ibu bandhe kondur.
18
Aku lagi adus
Kula saweg adus.
Ibu saweg siram.
19
Aku nggawa buku.
Kula mbekta buku.
Ibu ngasta buku.
20
Aku tuku koran.
Kula tumbas koran
Ibu mundhut ariwarti.
21
Aku njupuk tas.
Kula mendhet tas.
Ibu mundhut tas.
22
Aku gelem lunga.
Kula purun kesah.
Ibu kersa tindak.
23
Aku doyan mangan.
Kula purun nedhi.
Bapak kersa dhahar.
24
Aku ora oleh.
Kula boten angsal.
Ibu boten pareng.
25
Aku wis mulih .
Kula sampun wangsul
Ibu sampun kondur.
TULADHA UNGGAH-UNGGUH
14
Apalna ukara ing ngisor iki !

1. UKARA NGANGGO KRAMA ALUS
Pak terosipun Ibu, Bapak badhe tindak Jakarta.
Wingi sonten Bapak mriksani kethoprak kaliyan Ibu ngantos jam sedasa.
Kula nyuwun priksa kaliyan Pak Ahmad, punapa Pak Ahmad siyos tindak dhateng Solo.
Bapak kersa dhahar ulam menda.
Bu Guru duka amargi lare-lare boten nggarap PR.
Pak Lurah mangga kula aturi dhahar rumiyin.
Pak lurah punapa badhe tindak dateng Surabaya dinten punika?
2. UKARA NGANGGO KRAMA LUGU
Menawi sampeyan sakit, ampun kesah-kesah mawon.
Menawi nembe nedha sampeyan ampun tilem.
Napa sampeyan sumerep kula, nalika ningali karnaval.
Wekdal Riyaya, napa sampeyan ditumbasaken rasukan dening Budhe?
3. UKARA NGANGGO NGOKO ALUS
Bapak mengko sore arep tindak menyang Semarang karo Mas Anjas.
Bapak duka amarga priksa aku durung adus.
Bapak durung priksa yen Pak Rohmat wis kondur saka Malaysia.
Bapak wis dhahar apa durung ta, Dhik.?
Wingi sore aku weruh Eyang tindak menyang omahmu, Sri.
Mbok kae, ibu diaturi dhahar dhisik.
Kowe weruh ta Dhik, socane ibu isih abang merga rengu karo kowe.
4. UKARA NGANGGO BASA NGOKO LUGU

Mengo sore alu arep lunga menyang omahe Yayan.
Budi kae bocahe sregep banget.
Dadi wong urip kudu gelem rekasa.
Wingi sore aku karo adhiku dolan menyang Alun-alun.
Uga apalna ukara ing ngisor iki, tembung lan ukara kang trerp ana ing sesrawungan lan
unggah-ungguh.
1. Nek takon karo wong tuwa prayogane diwiwiti ngango tembung Nuwun sewu.
Tuladha:
Nuwun sewu Pak, mejanipun Pak Sri ingkang pundi?
Newun sewu Pak, punapa Bapak kersa tindak panggenan kula?
Nuwun sewu Pak, margi dhateng Jogya punapa leres punika?
2. Nek takon wektu sing wis kliwat, nganggo tembung : Kala punapa..= kapan.
Tuladha :
Kala punapa, Bapak kondur saking Jakarta? Jawab : Wingi sore. ( punapa
macane menapa)
Kala punapa Bapak dhawah saking sepedha motor? Jawab: Telung dina
kepungkur..
3. Nek takon wektu sing durung klakon : nagnggo tembung :Benjang menapa.
Tulada :
Benjang punapa kula kepareng sowan Bapak? Jawabe; Dina senen ngarep
Benjang punapa kula badhe panjenengna utus, Pak? Jawab: Sedhela meneh.
4. Nek arep njaluk karo wong tuwa, prayogane diwiwiti nganggo tembung: Manawi
kepareng
Tuladha :
Manawi kepareng kula badhe ndherek ngampil motoripun Bapak.
Manawi kepareng, kula badhe nyuwun bibit sekaripun.
15
Manawi kepareng kula badhe dhateng kantor T.U sakedhap.

5. Tembung Mundhut tegese werna-werna:
a). Tegese njaluk tumrape wong tuwa marang wong enom.
Tuladha :1.
Bapak Karno mundhut apelmu, apa kowe oleh?
Bapak Karno njaluk apelmu, apa kowe oleh?
Tuladha 2.:
Apelmu dijaluk bapak Suwira.
Apelmu dipundhut bapak Suwira.
b). Dipundhut krama inggile saka dijupuk.
Tuladha:
Bukumu dijupuk Pak Guru.
Bukumu dipundhut pak guru.
c). Pundhut uga krama inggile saka tembung tuku:
Tuladha :
Pak warta mundhut motor anyar.
Pak Warta tuku motor.
6. Gelem, doyan, arep, krama inggile = kersa.
Tuladha.
Bapak gelem mampir omahku.= Bapak kersa pinarak griya kula.
Bapak apa doyan sayur pare?
= Punapa Bapak kersa dhahar sayur pare?
Bapak arep lunga menyang endi ?
= Bapak kersa tindak pundi?
GLADHEN : Pilihen wangsulan kang paling bener!
1. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani ngoko alus ....
a. Kowe mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung mangan karo sare.
b. Sampeyan mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung nedha karo tilem.
c. Panjenengan mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung dhahar karo sare.
d. Sampeyan sampun boten kekirangan napa-napa, kantun namung nedha kaliyan
tilem.
e. Panjenengan mekaten boten kekirangan punapa-punapa, kantun dhahar kaliyan
sare.
2. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani krama lugu ....
tilem.
e.
Panjenengan mekaten boten kekirangan punapa-punapa, kantun dhahar kaliyan
sare.
3. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani krama alus ....
tilem.
e.
Panjenengan mekaten boten kekirangan punapa-punapa, kantun dhahar kaliyan
sare.
a. Bu Bambang wingi sore lunga menyang Semarang numpak sepur.
b. Bu Bambang wingi sore kesah dhateng Semarang numpak sepur.
c.
Bu Bambang wingi sonten kesah dhateng Semarang nitih sepur.
d. Bu Bambang wingi sonten tindak dhateng Semarang nitih sepur.
e.
Bu Bambang wingi sore tindak menyang Semarang nitih sepur.
16
a. Aku mengko sore dolan menyang omahmu ya?.
b. Pak, panjenengan mengko sida mundhutke buku Toni?
c. Mangga, Nak, mlebet rumiyin.
d. Griya sampeyan pundi, Sri?
e. Bu, panjenengan dipun dhawuhi Embah sowan mrika samenika.
a. Bapakmu apa sida nyambut gawe nang bingkil?
b. Bapak mangke dalu badhe tindak Surabaya.
c. Bapak sampeyan menapa estu nyambut damel wonten ing bingkil?
d. Bapak panjenengan menapa estu ngasta wonten bank?
e. Bapak panjenengan estu tindak Somagedhe?
7. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani antya basa/ngoko alus ....
a. Aku seneng banget yen mengko sore Pak Camat kersa rawuh.
b. Ayu Ting-ting saiki lagi naik daun, kabeh stasiun tivi nyiarake dheweke.
c. Sedaya lare mangertos menawi nyonto wonten ing ulangan punika kalebet
tumindak ingkang boten sae.
d. Ibu mundhut apel badhe dipun paringaken mba Afra.
e. Mas Azmi karo Mas Parsetyo, arep latian band mengko sore.
8. Ukara ing ngisor iki klebu krama lugu/ wredha krama ....
a. Griya sampeyan wonten pundi, mangke kula mrika.
b. Griya panjenengan wonten pundi, mangke kula mrika.
c. Omah sampeyan pundi, mangke kula mrika.
d. Dalem panjenengan pundi, mangke kula mrika.
e. Dalem sampeyan pundi, mangke kula mrika.
9. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani krama alus ....
a.Menapa panjenengan sampun nedha?
b.Menawi sampeyan sampun wangsul, kula aturi ningali.
c.Menawi panjenengan sampun kondur, kula aturi mriksani.
d.Menawi panjenengan sampun wangsul, kula aturi ningali.
e.Menawi sampeyan sampun kondur, kula aturi mriksani.
a. Menapa panjenengan sampun dipun paringi arta?
b. Menawi sampeyan sampun wangsul, kula aturi ningali.
c. Menawi panjenengan sampun kondur, kula aturi mriksani.
d. Menawi panjenengan sampun wangsul, kula aturi ningali.
e. Menawi sampeyan sampun kondur, kula aturi mriksani.
Pilihen ukara sing nganggo tembung krama alus kang trep ana ing ukara-ukara ing
ngisor iki!
1. Pak Ahmad lagi mangan ana Restoran.
a. Pak Ahmad nembe nedha wonten Restoran.
b. Pak Ahmad lagi dhahar wonten Restoran.
c. Pak Ahmad nembe arep dhahar wonten Restoran.
d. Pak Ahmad saweg dhahar wonten Restoran.
e. Pak Ahmad lagi nedha wonten Restoran.
2. Pak Yusron gelem lunga senajan lagi lara.
a. Pak Yusron purun tindak senadyan sakit.
b. Pak Yusron kresa tindak amargi sakit.
c. Pak Yusron purun tindak nadyan sakit.
d. Pak Yusron kresa tindak senadyan saweg gerah.
17
e. Pak Yusron purun tindak amargi gerah.

3. Adhik lunga menyang Pemalang melu ibu.
a. Adhik nembe tindak menyang Pemalang ndherek ibu.
b. Adhik tindak dhateng Pemalang ndherek ibu.
c. Adhik lunga dhateng Pemalang melu ibu.
d. Adhik kesah dhateng Pemalang ndherek ibu.
e. Adhik kesah dhateng Pemalang tumut ibu.
4. Pak RT kongkonan aku menyang kecamatan.
a. Pak RT kengkenan kula dhateng kecamatan.
b. Pak RT dhawuh dhateng kecamatan.
c. Pak RT utusan kula tindak dhateng kecamatan.
d. Pak RT utusan kula dhateng kecamatan.
e. Pak RT ngutus kula tindak dhateng kecamatan.
5. Bapak nesu marang pemulung kang mlebu pekarangan.
a.Bapak rengu dhateng pemulung ingkang mlebu pekarangan.
b.Bapak rengu dhateng pemulung kang mlebu pekarangan.
c.Bapak nesu dhateng pemulung kang mlebu pekarangan.
d.Bapak ndukani dhateng pemulung ingkang mlebet pekawisan.
e.Bapak rengu dhateng pemulung ingkang mlebet pekawisan.
6. Ibu lan Eyang ngadeg ana pinggir ndalan.
a. Ibu lan Eyang jumeneng wonten pinggir margi.
b. Ibu kalian Eyang ngadeg wonten pinggir gili.
c. Ibu kalian Eyang jumeneng wonten pinggir margi.
d. Ibu saha Eyang wonten pinggir margi.
e. Ibu lan Eyang jumeneng wonten pinggir radosan.
7. Ibu lan Bapak lunga Semarang wingi sore.
a. Ibu lan Bapak tindak Semarang wingi sore.
b. Ibu kaliyan Bapak lunga Semarang wingi sore.
c. Ibu kaliyan Bapak tindak Semarang wingi sonten.
d. Ibu saha Bapak menyang Semarang sontenan.
e. Ibu lan Bapak tindak wingi sonten.
8. Karepe pak guru aku kudu maca kalawarti.
a. Kersanipun pak guru kula kedah maos kalawarti.
b. Kersanipun pak guru kula kudu maca kalawarti.
c. Kersane pak guru kula kedah maca kalawarti.
d. Kersanipun pak guru kula kedah moco kalawarti.
e. Kajengipun pak guru kula kedah moco kalawarti.
9. Enya Pak wedangmu dang ombenen.
a. Mangga Pak unjukan sampeyan kula aturi enggal ngunjuk.
b. Mangga Pak unjukan sampeyan dak aturi enggal ngunjuk.
c. EnyaPak unjukan sampeyan kula aturi enggal ngunjuk.
d. Mangga Pak unjukan sampeyan kula aturi enggal ngombe.
e. Mangga Pak unjukan panjenengan kula aturi enggal ngunjuk.
10.
a.
b.
c.
d.
e.
Pak guru kandha manawa mangan karo mlaku iku ora becik.
Pak guru kandha manawi nedha karo mlaku iku ora becik.
Pak guru ngendika menawi nedha kalian mlampah punika boten sae.
Pak guru kandha manawa mangan karo mlaku iku ora becik.
Pak guru kandha menawi mangan karo mlaku punika boten sae.
Pak guru kandha menawi mangan karo mlaku punika boten sae.
11. Embah wis ora bisa ngadeg amarga wis tuwa.

a. Embah sampun boten saged jengkar amargi sampun sepuh.
b. Embah sampun boten saged jumeneng amargi sampun sepuh
c. Embah sampun boten saged tindak
d. Embah sampun boten kresa jengkar amargi sampun sepuh.
18
e. Embah sampun boten kresa jumeneng. amargi sampun sepuh.

12. Bu guru gelem mangan rujak gaweyanku.
a. Bu guru kresa nedhi rujak damelan kula.
b. Bu guru purun dhahar rujak damelan kula.
c. Bu guru kresa dhahar rujak kula.
d. Bu purun kresa dhahar rujak kula.
e. Bu guru kresa dhahar rujak damelan kula.
13. Rambute bapak wis putih marga wis tuwa.
a. Remanipun bapak sampun boten cemeng amargi sampun sepuh.
b. Remanipun bapak sampun jene amargi sampun sepuh.
c. Mustakane bapak sampun abrit amargi sampun sepuh.
d. Remanipun bapak sampun pethak amargi sampun yuswa.
e. Remanipun bapak sampun cemeng amargi sampun sepuh.
14. Embah seneng nek aku nganggo klambi sing putih.
a. Embah remen manawi kula ngagem ageman ingkang pethak.
b. Embah remen manawi kula ngagem ageman ingkang pethak.
c. Embah remen manawi kula ngangge rasukan ingkang pethak.
d. Embah remen manawi kula ngagem rasukan ingkang pethak.
e. Embah remen manawi kula ngangge ageman pethak.
15. Pak Brata kersa ngaturi katrangan dhateng kula. Ukara punika manut unggahungguhing basa lepat.Ingkang leres ....
a. PakBrata purun ngaturi katrangan dhateng kula.
b. Pak Brata purun ngaturi katrangan dhateng kula
c. Pak Brata purun paring katrangan dhateng kula
d. Pak Brata kepareng atur katrangan dhateng kula
e. Pak Brata kersa maringi katrangan dhateng kula
GLADHEN : Pilihen wangsulan sing paling cocog!
1.
Ukara ngoko lugu mung trep kanggo guneman

a. Wong sing sapadha-padha lan wis raket.
b. Wong tuwa marang wong enom.
c. Wong tuwa marang wong tuwa sing diajeni.
d. Wong enom marang wong enom sing diajeni.
e. Wangsulan A lan B sing bener.
2.
Bakune ukara Antyabasa iku klebu ukara ....

a.
Ngoko .
b. Krama.
c. Kramantara.
d. Krama alus.
e. Krama inggil.
3.
Ing ngisor iki klebu apa sing diarani krama lugu :

a. Dhik napa sampun dipun tumbasaken rasukan ibu?
b. Sampeyan napa sampun dipun tumbasaken rasukan ibu?
c. Panjenengan napa sampun ditumbasake rasukan ibu?
d. Dhik napa sampun ditumbasake rasukan ibu?
e. Sliramu apa wis ditumbasake rasukan ibu?
4.
Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara ngoko alus ..
a. Dik Sri napa sampun dipun tumbasaken rasukan ibu?
b. Dik Sri napa sampun ditumbasake rasukan ibu?
c. Sampeyan napa sampun dipun tumbasaken rasukan ibu?
d. Panjenengan napa sampun ditumbasake rasukan ibu?
e. Panjenengan wis sare apa durung?
5.
Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara krama lugu .
19
a.
b.
c.
d.
e.
Nek Sliramu wis dhahar tembe sare.

Manawi Panjenengan sampan dhahar tembe sare.
Manawi Sampeyan sampun dhahar tembe sare.
Manawi Sampeyan sampun nedha tembe tilem.
Menawi Mas Totok sampun didamelake teh, mangga diunjuk.
6.
Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara krama alus ....
a. Nek Sliramu wis dhahar tembe sare.
b. Manawi Panjenengan sampan dhahar tembe sare.
c. Manawi Sampeyan sampun dhahar tembe sare.
d. Manawi Sampeyan sampun nedha tembe tilem.
e. Menapa mas Iwan sampun didamelake teh?
7.
Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara ngoko alus ....
a. Sliramu wis dhahar apa durung, ta?
b. Manawi Sampeyan sampun dhahar tembe sare.
c. Manawi Sampeyan sampun nedha tembe tilem.
d. Menapa Mas Toni sampun didamelake teh?
e. Manawi Panjenengan sampan dhahar tembe sare.
8.
Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara krama lugu .....
b. Manapa dik Sari sampun dicriyosi pak Marta bab rapat wingi ?
c. Manawi Panjenengan sampan dhahar tembe sare.
d. Manawi Sampeyan sampun nedha mangga sekecakaken tilem.
e. Menapa Panjenengan sampun dipun damelaken teh?
9.
Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara krama alus ....
b. Mas Toni badhe didamelake kopi, ampun kesah riyin.
c. Manawi Panjenengan badhe tindak kula ndherek.
d. Manawi Sampeyan sampun dhahar tembe sare.
e. Manawi Sampeyan sampun nedha tembe tilem.
10. Ukara ing ngisor iki mundhut tegese njupuk.

a. Ibu mundhut sawomu, apa kowe oleh?
b. Ibu mundhut sawo ana swalayan.
c. Ibu mundhut sawo akeh, aku malah dipringi.
d. Ibu mundhut sawo, banjur disawatake aku.
e. Ibu mundhut sawo? Pira regane sa kilone?
11. Ukara ing ngisor iki mundhut tegese tuku.
a. Ibu mundhut sawomu, apa kowe oleh?
b. Ibu mundhut sawo ana swalayan.
c. Ibu mundhut sawo akeh, aku malah dipringi.
d. Ibu mundhut sawo, banjur disawatake aku.
e. Ibu mundhut sawo? Pira regane sa kilone?
12. Tembung kersa ana ing ukara ngisor tegese doyan.
a. Pak Lurah kersa pinarak griya kula.
b. Punapa Pak Lurah kersa dhahar sayur pare?
c. Pak Lurah kersa tindak pundi?
d. Pak Lurah kersa rawuh dina Ahad, ora dina Senen.
e. Pak Lurah kersa tindak Jakarta manawa ana sing ndherekake.
13
Ing ngisor iki ukara kang manut unggah-ungguh paling mathuk, yaiku .
20
a.
b.
c.
d.
e.
Kula badhe tindak punapa Bapak badhe nderek?

Kula badhe kesah punapa Bapak kersa tindak kaliyan kula?
Kula badhe tindak punapa Bapak purun kesah kaliyan kula?
Kula badhe kesah punapa Bapak purun kesah kaliyan kula?
Kula badhe kesah punapa Bapak badhe nderek?
14 Ing ngisor iki ukara kang manut unggah-ungguh paling mathuk, yaiku .
a. Kala punapa, Bapak badhe kondur saking Jakarta?
b. Kala punapa Bapak dhawah saking sepedha motor?
c. Benjang punapa bapak dhawah saking sepedha motor?
d. Kala punapa bapak bhadhe dhahar?
e. Benjang punapa Bapak badhe gerah.
15 Eyang kakung sowan wonten ing griya kula. Ukara punika kirang leres,ingkang
leres .
a. Eyang kakung dugi wonten ing griya kula
b. Eyang kakung rawuh wonten ing griya kula
c. Eyang kakung dhatengi wonten ing griya kula
d. Eyang kakung tekan wonten ing griya kula
e. Eyang kakung teka ing griya kula
D.
SESORAH
1. BAB SING WIGATI MAGEPOKAN KARO SESORAH.
a. Nyiyapake topik
1). Topik kudu selaras ancase / tujuwane sesorah.
2). Topik kudu bisa kacakup ( managable topic )
b. Golek bahan.
1)
Kudu jumbuh karo ancase.
2)
Marang sapa sesorahe.
3)
Golek sumber kang selaras.
c.
Gawe cengkorongan.
1)
Cengkorongan kudu selaras karo topik.
2)
Urutan cengkorongan kudu urut lan tinemungakal.
3)
Diselarasake karo wektu kang disediakake.
4)
diselarasake karo amba lan jerone bahan
sesorah.
d. Nulis naskah sawutuhe.
Nulis naskah sawutuhe wigati manawa
1) Sipat pidatone tekstual khususe kanggo wong kang kurang bisa orasi.
2) Sing dibahas butuh rinci.
3) Supaya aja nganti ana sing kliwat.
4) Sing dipidhatokake bab sing ilmiyah.
2. URUTAN SESORAH:
Urutane wong sesorah saora-orane kudu ana 6 bab ing ngisor iki..
1)
2)
3)
4)
5)
6)
Salam.
Pratama basa ( Bebuka )
Suarasa basa ( Surasane utawa isi pidhatone.)
Bebundhel ( kesimpulan )
Wasana basa
Salam penutup.
3. BAB URUTAN SUB TEMA KANG URUT LAN TINEMU NGAKAL:

conto topik : Indonesia Ngupaya Swa Sembada Beras.
21
Urutane sub tema kang tinemu ngakal kira-kira kaya ing ngsor iki.
Indonesia Ngupaya Swasembada Beras.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
Apa sebabe Indonesia perlu swasembada beras.

Kebutuhan beras ing Indonesia sabern taun.
Bisa lan orane Indonesia swasembada beras
Bab-bab sing dadi pepalange Indonesia bisa swasemabada beras.
Langkah-langkahe nuju swasembada beras.
Bebundhel ( kesimpulan )
GLADHEN.
1. Ing ngisor iki ana sub-sub tema sesorah. Coba urutna nganti dadi urutan kang
tinemu ngakal.
Mbrasta lelara TBC.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
Bebundhel ( Kesimpulan )
Bab sing sering marahi ora kasil olehe nambani.
Apa sing diarani lelara TBC iku.
Carane nyegah lelara TBC.
Kenangapa wong bisa kena lelara TBC.
Carane nambani lelara TBC.
Urutan kang tinemu ngakal yakuwi:

A. c, d, a, b. e. f.
B. d, a, b, f, c, e.
C. c, e, d, f, b, a.
D, c, e, f , d, b, a.
E. a, b, e, f, d, c.
2. . Ing ngisor iki ana sub-sub tema sesorah. Coba urutna nganti dadi urutan kang
tinemu ngakal:
Nandur Kayu Taun.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
Apa mampangate nandur kayu taun.

Cara nuwuhake kesadaran masyarakat nandur kayu taun.
Apa kang diarani kayu taun.
Bebundhel.
Kahanan sosio-kultur sing nyengkuyung program nandur kayu taun ing
Banyumas.
Jinis-jinis kayu taun kang nduwe nilai okonomis.
Kahanan lemah ing Banyumas kanggo nandur kayu taun.
A. c, d, a, b. e. f. g
B. d, a, b, f, g, c, e.
C. c, e, g, d, f, b, a.
D, c, a, f. g, e, b, d.
22
E. a, g. b, e, f, d, c.
E.
PAUGERAN MIGUNAKAKE TEMBUNG KANG NDUWE KAREP LUWIH SAKA SIJI
Tembung ngasta ngemu karep luwih saka siji manut patrape ana ing ukara :
1. Ngasta tegese : nyekel.
Conto : Bapak sare ana kursi nanging astane ngasta koran.
Mbah Kakung jumeneng ana ngarep lawang ngasta blarak kanggo nggusah
ayam.
2. Ngasta tegese : nggawa.
Conto : Bu Dhe rawuh saka Jakarta ngasta oleh-oleh kuweh pukis.
Bapak manawa tindak kantor mesthi ngasta tas.
3. Ngasta tegese : gawe.
Conto : Pak Marta ana pekarangan buri lagi ngasta kandhang ayam.
Ibu ana dhapur lagi ngasta lodeh kangkung kanggo dhahar bapak.
4. Ngasta tegese : nyambut gawe.
Conto : Bapak ngastanipun wonten pundit?
Nyambut gaweku ana kantor pajeg.
b. Tembung takon lan aweh weruh
Anaing unggah-ungguh takon lan aweh weru beda wujude.
1. Takon kanggo wong nom marang wong tuwa : nyuwun priksa.
Conto : Nek kowe ora weruh omahe Pak Marta, nyuwuna priksa marang
bapakmu.
2. Takon tumrape wong tuwa marang wong nom : mundhut priksa.
Conto : Bapak mundhut priksa marang Bambang, putrane, bab sekolahe ana SMA.
3. Aweh weruh tumrape wong nom marang wong tuwa : ngaturi priksa.
Conto : Nuwun sewu Pak, ngaturi priksa wekdalipun sampun telas.
4. Aweh weruh wong tuwa marang wong nom : maringi priksa.
Conto : Pak Guru maringi priksa marang bocah-bocah manawa ujiane suk dina
Senen.
F.
BANYUMASAN
Karangan Bisa Digolongna Dadi 4 Werna
1.
2.
3.
4.
Narasi.
Diskripsi.
Persuasi.
Argumentasi.
1. Narasi kuwe karangan sing njlentrehna bab kahanan sing isine nggambaraken
kedadeyan, utawa nyritakaken polahing wong , nganti tekan bagian-bagian utawa
perangan sawutuhe. Narasi kaya dene potret kahanan sing katon, ora tekan kenangapa
bab kuwe bisa kedadeyan, apa akibate, lan ora ngemu ngupaya mempengaruhi sing
maca kon pada melu utawa ora melu kahanan utawa kedadeyan nang wacan kuwe.
Karangan iki biasane digawe para wartawan sing wujude reportase utawa berita
singkat. Utawa digawe para ahli masak bab pengracike menu masakan.
23
Conto:
2.
Dina Minggu wingi aku karo adhiku mlaku-mlaku menyang Yogya. Aku
mangkat jam 06.00 numpak sepur Logawa. Sedurunge numpak sepur aku tuku
karcis dhisit maring loket, sing rega karcise per wong kuwe Rp. 18.000,-. Jam
06.00 pas sepure mangkat. Sedawane ing dalan akeh banget bakul sing
nawakna dagangane, jan werna-werna banget. Urung tukang ngamen, tukang
sapu ndlidir ganti-gumanti tekane. Watara jam setengah sepuluh sepur wis
tekan setasiun Guyangan aku mudhun. Banjur aku numpak becak sing tek tuju
ora ana liya yakuwe Malioboro. Tekan kana tek marem-maremna gole mlakumlaku sedawane dalan Malioboro. Ora kelalen aku tuku jajan khas Yogya
yakuwe geplak lan bakpia kanggo ibu lan simbahku. Ora krasa jam wis
nudhuhaken jam 4 lewih sethithik. Aku kudu bali maring setasiun, merga baline
aku ya numpak sepur maning kebeneran sepure mengko mangkat jam setengah
lima. Jan kaya-kaya aku durung marem nek mung sedina nang Malioboro.
Diskripsi, karangan sing njlentrehna bab kahanan sing isine nggambaraken kedadeyan
utawa kahanan barang secara lengkap utawa detail. Diskripsi ora nerangaken mung
sing katon thok, nanging uga kahanan kedadeyan utawa barang secara keilmuan.
Diskripsi uga ora ngupaya mempengaruhi sing maca kon pada melu, utawa ora melu
kahanan utawa kedadeyan nang wacan kuwe.
Karangan iki biasane mujudaken karangan ilmiyah, reportase ilmiyah lsp.
Conto:
Gunungan yakuwe wayang sing wujud gambar gunungan lan seisine.

Nang ngisore ana gambar gapura sing dijaga nang raksasa cacahe loro sing
nyekel pedhang lan tameng, kuwe nglambangaken gapuraning istana. Wektu
lakoning wayang gunungan kuwe dadi istana. Nang sebelah ndhuwure ana wit
kayu sing digubed naga.
Ing gunungan kuwe uga ana gambar maneka warna kewan alas.
Gambar sekabehane. Nggambaraken kahanan ing alas. Sedurunge dhalang
mbabar utawa nglakonake wayange gunungan ditancepake ing tengah-tengahe
layar, miring nengen sing tegese lakon durung diwiwiti.
Gunungan uga dienggo kanggo nengeri gantine lakon/tahapane crita.
Kanggo bab kiye gunungan ditancepake ing tengah-tengah miring ngiwa.
Gunungan uga kanggo nglambangaken geni utawane angin.
Gunungan uga bisa kanggo nggambaraken alas, dilakonaken wektu
adegan rampog, tentara sing siap siaga karo maneka gaman. Sawuse wayange
rampung gunungan ditancepake ing tengah-tengahe layar sing mratandhani
lakone wis rampung utawa tamat.
3. Persuasi, kuwe karangan sing njlentrehaken kahanan kedadeyan utawa barang secara
lengkap, apik lan alane barang utawa kedadeyan sing buntute karangan kuwe ana
maksud mempengaruhi sing maca ben pada melu utawa ora melu kahanan utawa
kedadeyan sing nang wacan.
Karangan iki biasane nang teks-teks khotbah, kampanye politik, iklan dagang lsp.
24
Conto :
Sastra Jawa aja gelem, kalah ditandhing budaya pop. Arepa kaya
ngapa, sastra Jawa ora kena ilang merga dicaplok jaman. Aja mung
mbudidaya ora ilang, nanging kudu mekaraken lan ngrembakakaken
bebarengan karo mlakune jaman.
Wektu iki media televisi padha disalahaken nang masyarakat, merga
acarane dianggep mung pamer kamewahan lan ora cocog karo kanyatan.
Satemene bab kiye mujudaken kalodhangan sing kudu dienggo nang para
sastrawan Jawa kanggo gawe karya kang ora mung dadi panglipur nanging
uga pas karo kanyatan lan bisa dadi tuntunan.
Workshop penulisan basa Jawa kanggo media elektronik lan buku kang
diadani nang Sanggar Sastra Jawa Yogyakarta, kang duwe pangajab para
sutresna lan sastrawan Jawa padha gelem gumregah ngungak jagad anyar,
donyane media massa mligine televisi lan radio. Minangka sumber kang
nyaluraken kawruh sarta pangalamane nulis sarta pengalamane sarta
pengalamane nulis sarta dadi pengarah acara ing media elektronik, antarane
M. Habib Bari, B.A., pensiunan karyawan TVRI kang siki isih dadi konsultan
ing TVRI Yogyakarta.
4.
Argumentasi karangan sing isine nerangaken kedadeyan, lengkap karo sebab-sebabe,

kenangapa kedadeyan iku bisa kelakon. Utawa nerangaken alasan-alasan kenangapa
wong bisa nglakoni pegaweyan, utawa ninggalaken pegaweyan. Karangan kiye
nerangaken motive sewenehing wong, utawa sebab-sebab ilmiyah sing nyebabaken
sewenehing wong nduweni alasan nglakoni pegaweyan.
Karangan iki biasane luwih akeh dienggo kayadene nang karangan ilmiyah, pidato
kampanye, khotbah lan liyane. Karangan iki sing ditengena bab alasane.
Conto:
Pemerintah jan-jane wis kedereng kepengin ngrobah pola penggunaan minyak

tanah bersubsidi maring penggunaan bahan bakar gas. Alasane angger
masyarakat pengguna BB minyak tanah ganti nganggo gas, pemerintah ora perlu
ngetokna subsidi triliunan rupiah. Angele masyarakat ngrubah kebiasaan kiye
sebabe: Siji, wong pada umume urung biasa lan isih mandan wedi, mbok tabunge
mbledug, banjur umahe kobong. Lorone, nek lenga latung bisa tuku mipil,
umpamane dhuwit limangewu rupiah bisa kanggo tuku minyak tanah kanggo rong
dina. Tumrape wong sing ekonomine pas-pasan ara bisa tuku gas kontan
rongpuluh utawa selawe ewu rupiah.
Gladhen
A.
Coba kowe gawe karangan Argumentasi!
B.
Wacanen tulisan ing ngisor iki !
Gunungan yakuwe wayang sing wujud gambar gunungan lan seisine. Nang ngisore ana
gambar gapura sing dijaga nang raksasa cacahe loro sing nyekel pedhang lan tameng, kuwe
25
nglambangaken gapuraning istana. Wektu lakoning wayang gunungan kuwe dadi istana.
Nang sebelah ndhuwure ana wit kayu sing digubed naga.
Ing gunungan kuwe uga ana gambar maneka warna kewan alas. Gambar
sekabehane. Nggambaraken kahanan ing alas. Sedurunge dhalang mbabar utawa
nglakonake wayange gunungan ditancepake ing tengah-tengahe layar, miring nengen sing
tegese lakon durung diwiwiti.
Gunungan uga dienggo kanggo nengeri gantine lakon/tahapane crita. Kanggo bab
kiye gunungan ditancepake ing tengah-tengah miring ngiwa. Gunungan uga kanggo
nglambangaken geni utawane angin.
Gunungan uga bisa kanggo nggambaraken alas, dilakonaken wektu adegan rampog,
tentara sing siap siaga karo maneka gaman. Sawuse wayange rampung gunungan
ditancepake ing tengah-tengahe layar sing mratandhani lakone wis rampung utawa tamat.
C.
Gantinen ukara-ukara ing ngisor iki dadi aksara Jawa !

1. Gunungan yakuwe wayang sing wujud gambar gunungan lan seisine.
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
....................................................................................................
2. Nang ngisore ana gambar gapura sing dijaga nang raksasa cacahe loro.
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
..................................................................................................
3. Wektu lakoning wayang gunungan kuwe dadi istana.
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
....................................................................................................
4. Nang sebelah ndhuwure ana wit kayu sing digubed naga.
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
....................................................................................................
5. Ing gunungan kuwe uga ana gambar maneka warna kewan alas.
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
....................................................................................................
Wacanen tulisan sing nang ngisor kiye:

GURU KANG DADI PANGLIMA
(1) Sejarahe gemiyen nalika tahun l945, kabeh Badan Perjuangan dilebur dadi Tentara Ke
amanan Rakyat (sing mengko-mengkone dadi Tentara Nasional Indonesia ). (2) Sewulan
maning, nalika TKR-TKR daerah dilebur dadi Angkatan Perang Repu-blik Indobesia,Kolonel
Soedirman sekang Devisi V TKR Banyumas, dipilih dadi panglimane.(31) Pak Dirman kepilih
sebab dikenal, dheweke sewijining komandhan tentara sing kagungan sikap keba-pakan lan
bijaksana.(4) Sipat kebapakane Pak Dirman mbok menawa sekang asal lingkungane, ya
26
kuwe lingkungan perguruan. (5)Pak Dirman kuwe tamatan sekolah guru HIK Mu-hammadiyah
Solo. (6) Sewise Pak Dirman tamat sekolah HIK terus dadi guru lan kepala SR nang Cilacap.
(7) Uripe Pak Dirman jan-jane wiwit cilike ora patiya kepenak. (8) Dheweke tau ndherek
utawa ngewula pakdhene sing dadi camat nang Ci lacap. (9) Malah Pak Dirman uga duwe
penyakit sing medeni banget, ya kuwe penyakit paru-paru, sing akhire Pak Dirman kudu rila
salah siji paru-parune kudu di amputasi. (10) Kahanan salirane sing kaya kuwe ora dadi
alangan kanggo terus berjuang mimpin perang gerilya mbelani tanah-air. (11) Kahanane Pak
Dirman perlu banget direnungna, kanggo conto kabeh khususe generasi siki. (12) Awake
dhewek sok padha ora isin, awake waras bedegas, kon berjuwang sethithik bae kanggo nusa
lan bangsa, padha ora gelem. (13) Umume isih padha kakehan penjaluk, ning oranana
ngamale semending-mendinga. (14) Akeh wong sing padha awake kuwat ning jiwane ringkih.
(15) Pak Dirman malah kosok baline, senajan badane ringkih ning jiwane membaja.
1.
Pak Dirman sebageyan perjuangan nglawan Landa

a. kahanane lagi gerah.
b. Selirane isih sehat.
c. Diilhami sekang sifat kendel.
d. Sebab ora kagungan rama- ibu.
e. A lan C yang bener.
2.
Kahanan salirane sing kaya kuwe ora dadi alangan kanggo terus berjuan.
Tembung salirane nang kene tegese:
a. Dheweke.
b. Panjenengane.
c. Awake.
d. Kahanane.
e. Pribadhine.
3.
Sejarah pak Dirman bisa kanggo pepenget yen :

a. Awake ringkih mesthi ndadekna jiwane kuwat.
b. Awake ringkih marai jiwane ringkih.
c. Awake kuwat marahi jiwane kuwat.
d. Awake kuwat marahi jiwane ringkih.
e. Awake ringkih ora mesthi gawe ringkihe jiwa.
4.
Jasa-jasane membangun angkatan perang Indonesia Pak Dirman disebutna sing

dadi:
a. Bapak Tentara Nasional Indonesia.
b. Bapak guru sing berjiwa besar.
c. Generasi Muhammadiyah singg sukses.
d. Bapak Guru sing sukses.
e. Bapak kepanduan Indonesia.
5.
Nalikane cilik pak Dirman uripe ora pati kepenak, kayadene disebutna nang ukara
nguwur No
a. 1.
b. 2.
c. 3.
d. 4.
e. 5.
6.
Pak Dirman jan-jane pendidikan resmine :

a. Kepanduan Hizbul Wathan.
b. Militer.
c. Tentara pelajar.
d. Daidanco.
e. Pendidikan guru.
7.
Nang tentara Pak Dirman terkenal dadi komandan sing:

a. Lemah lembut.
b. Kebapakan.
c. Keras menyang anggota sing dipimpin.
d. Suka marah kepada bawahan yang salah.
27
e. Suka sedih karena pnyakitnya.

G.
TEMBANG MACAPAT
Tuladha :
PAUGERAN
1. Tembang uga bisa nglairake rasa-pangrasa, kahanan batin kaya dene bungah, susah lan
panalangsa, kuciwa utawa gela, nesu, asih lan kasmaran lan liya-liyane.
Tembang Jawa ana patang werna:
a. Tembang macapat.
b. Tembang tengahan
c. Tembang gedhe.
d. Tembang dolanan.
2. Tembang Macapat.
Ing ngisor kiye conto-conto tembang Macapat.
1. Mijil
6. Kinanthi
2. Maskumambang
7. Dhandhanggula
3. Sinom
8. Durma
4. Asmarandana
9. Pangkur
5. Gambuh
10. Megatruh
11. Pocung
3. Paugeran tembang Macapat.

Tembang macapat duwe paugeran:
a. Guru gatra ya kuwi, akehing gatra saben sapupuh.
b. Guru lagu, yaiku ding donging swara (vocal ) saben pungkasaning gatra.
b. Guru wilangan, yaiku akehing pangecap ( suku-kata) saben gatrane.
4. Conto: Tembang Dandanggula :
1. Ja-go klu-ruk ra-me ka-pi-ar-s i.------------------10 -i
2. La-wa ka-long lu-ru pan-de-lik-an----------------10-a
3. Jrih ka-wan-en mring sa-mu-ne------------------. 8-e
4. We-tan bang su-lak-i-pun--------------------------.7-u
5. Mer-tan-dhan-i yen ba-ngun en-jing. ------------9-i
6. Re-mbu-lan wis gu-mle-wang----------------------7-a
7. A-neng ku-lon gu-nung -----------------------------6-u.
8. Ing pa-de-san wi-wit o-bah-------------------------8-a
9. La-nang wa-don kang sam-ya nyam-but kar-di 11-i
10.Ne-te-pi ke-wa-jib-an. ---------------------------- 7-a
Tembang ing dhuwur jenenge:

Dhandhang gula iku kedadeyan saka
Guru wilangane
Guru lagune
se pupuh.
10 gatra.
10,10,8,7,9,7,6,8,11,7.
i,a,e,u,i,a,u,a,i,a.
Tembang Kinanthi.
Anoman malumpat sampun.
Prapteng witing nagasari
Mulat mangandhap katingal.
Wanodyayu kuru aking.
Gelung rusak wor lan lemah.
Kang kaiga ga kaeksi.
Tembang ing dhuwur jenenge
Kinanthi iku kedadeyan saka
: sa pupuh.
: 6 gatra.
28
Guru wilangane
Guru lagune
H.
: 8,8,8,8,8,8,
: u,i,a,i,a,i,
PARIKAN
Parikan :
Unen-unen rong gatra. Wanda pungkasan pedhotaning gatra kang kapisan kecape padha
karo wanda pungkasan pedhotaning gatra kang kapindho. Gatra kang kapisan minangka
purwaka, dene karepe ana ing gatra kapindho.
Saben sagatra dipedhot 4 4, 4 8 , utawa 8 - 8
a. Tuladha : parikan pedhotan 4 4
1.
Tawon madu ngisep sekar,
Golek ilmu kudu sabar.
2.
Ngasah arit nganti landhep,

Dadi murid kudu sregep.
3.
Wedang bubuk gula Jawa,

Ora mathuk klewa-klewa.
4.
Wajik klethik gula Jawa,

Luwih becik sing prasaja.
b. Tuladha : parikan pedhotan 4 8

1.
Kembang aren, sumebar tepining kalen,
Aja dahwen, yen kowe kepengin kajen.
2.
Kembang kencur, ganda sedhep sandhing sumur,

Kudu jujur, yen kowe kepengin luhur
3.
Kembang mlathi, ganda arum warna peni,

Putra-putri kudu gemi lan nastiti.
4.
Kembang cengkeh, ganda sedhep warna aneh,

Wong sing sumeh, tartamtu mitrane akeh.
c.
Tuladha : parikan pedhotan 8 - 8

1. Kutha Sala ajeg rame, Sri Wedari nang tengahe,
Aku gela merga kowe, yen janji arang nyatane.
2. Sega punar sega empal, segane penganten anyar,
Dadi murid aja nakal, kudu ulah ati sabar.
3. Jangan kacang jangan kara, kaduk uyah kurang gula,
Piwelingku mring pra mudha, aja wedi ing rekasa.
I.
WANGSALAN
Wangsalan :
unen-unen wujud cangkriman kang dikantheni batangane pisan, sanajan batangan mau mung
nyrempet bae. Sing baku batangane dudu cangkrimane.
Batangane lumrahe isi piwulang.
Tuladha : (wanda 4 + 8 wanda)
1. Reca kayu = golekan
Reca kayu, goleka sabda rahayu.
2. Bayem arda = lateng
Bayem arda, dhasar anteng tur jatmika.
3. Kukus gantung = sawang
Kukus gantung, sawangen kang adi luhung.
Wangsalan padinan ora ngelingi cacahing wanda,
29
a. Tuladha wangsalan padinan kang ora nyebutake batangane :

1.
Janur gunung = aren = kadingaren
We lha, njanur gunung kowe tekan kene.
2.
Lemah bengkah = tela = nyela-nyela

Bok aja nglemah bengkah.
3.
Jenang gula = glali = lali

Aja njenang gula lho karo aku.
b. Tuladha wangsalan padinan kang nyebutake batangane :

1.
Nyaron bumbung = angklung cengklungen
Nyaron bumbung, nganti cengklungen nggonku ngenteni.
2.
Mentil kacang = sungut = mrengut/mbesengut

Yen ora nesu, geneya kowe kok mentil kacang, mrengut terus.
3.
Balung geni = mawa = mbokmenawa

Balung geni, mbokmenawa aku rene liya dina.
4.
Pindhang lulang = krecek = kacek

Pindhang lulang, kacek apa aku karo dheweke.
J.
PARIBASAN, SALOKA, BEBASAN, RURABASA,

PANYANDRA, TEMBUNG ENTAR.
1. Paribasan
Paribasan yaiku unen-unen gumathok, ajeg panganggone, tegese wantah utawa
sabenere, dudu pepindhan.
Tuladha:
a. Becik ketitik ala ketara.
b. Sapa salah, seleh.
c. Endas digawe sikil, sikil digawe endhas.
d. Tulung menthung.
e. Tulung kepenthung.
2. Saloka
Saloka yaiku unen-unen kang gumathok, ngemu surasa pepindhan. Dene pepindhan
mau kanggo wong lan kahanan, utawa pakartine ( kelakuane ) Adate saloka iku njilih
sipat-sipating kewan nganggo ngggambarake watak utawa kahananing manungsa.
Tuladha :
1) Cecak nguntal baya.
2) Kebo nusu gudel.
3) Kebo kabotan sungu.
4) Gajah ngidak rapah.
5) Asu gedhe menang kerahe.
6) Ula marani gebug.
3. Bebasan
Bebasan yaiku unen-unen kang gumathok, ajeg panganggone ngemu rasa pepindhan
tumrap sipat lan kahanane wong.
Tuladha :
1) Nabok nyilih tangan.
2) Bathok bolu isi madu,
30
3)
4)
5)
6)
Wong kang Idu geni.

Ancik-ancik pucuking eri.
Karoban segara madu.
Angon ulat ngumbar tangan = ngulatake kaanan, yen limpe banjur dicolong
7) mBaguguk ngutha waton = mbangkang marang pamarentah

8) Blilu tau pinter durung nglakoni = wong bodho nanging sering nglakoni iku
luwih pinter tinimbang wong pinter nanging durung tau nglakoni
9) Baladewa ilang gapite = wong gagah kang ilang kakuwatane, kaluhurane (ora
duwe panguwasa)
4. Rurabasa
Yaiku tembung sing luput nanging lumrah dienggo :
Tuladha :
1) Menek klapa.
2) Nguleg sambel.
3) Nggodhog wedang.
4) Adang sega.
5) Ngindhit beras.
6) Nggodhog kupat.
7) Nyumed lampu.
5.
Panyandra
Panyandra iku unen-unen kang gumathok kangggo nggambarake kahabab stawa
kaendahaning peranganing badanwongseparing wong.
Tuladha :
1) Tangane nggendhewa pinenthang.
2) Mripate ndamar kanginan.
3) Untune miji timun,
4) Alise nanggal sepisan
5) Bangkekane nawon kemit.
6) Idepe tumenegeng tawang.
7) Rambute ngandhan-andhan.
8) Drijine mucuk eri.
6.
Kerata Basa ( Jarwa dhosok )

Yaiku njarwakake tembung nganggo tembung sing padha purwakanthine karo tembung
asale. Jarwa mau dudu jarwa kang salugune mung saka diemper-emper karo
purwakanthine.
Tuladha :
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
7.
Cengkir
Garwa
Guru
Kodhok
Kuping
Tandur
Wanita
Wedang
= kencenging pikir.
= sigaraning nyawa.
= digugu lan ditiru ( ditulad )
= teka-teka ndhodhok.
= kaku tur nrepiping.
= natane mundur.
= wani ditata.
= ngawe kadang.
Tembung Entar
31
Yakuwi tembung sing tegese dudu teges salugune nanging nggambarake cedhak /
saemper kaya dene kahanan sing sanyatane kanggo sipating manungsa kang
digambarake ing ukara mau.
Tuladha:
1) Jembar jajane.
2) Ala atine.
3) Landhep uteke.
4) Kaku atine.
5) Lara atine.
6) Kenceng tekade.
7) Ketul uteke.
8) Peteng atine.
9) Amba jangkahe.
10) Urip nalare.
11) Sesak penggalihe.
12) Dhuwur karepe.
13) Cilik atine.
14) Ringkih atine.
15) Dawa tangane.

16) Jero pemikirane.
17) Dawa jangkahe.
18) Dawa ususe.
19) Cupet atine.
20) Ilang atine.
21) Rai gedheg.
22) Gedhe endhase.
23) Gedhe atine.
24) Tipis lambene.
25) Landhep ilate.
Gladhen Kawruh Basa.

1. Becik ketitik ala ketara Unen-unen mau apa sing diarani ....
a. pepindhan
d. parikan
b. wangsalan
e. saloka
c. paribasan
2.
Witing klapa, Wisnubrata ireng rupa.

Salugune, sing tresna awak kawula. Witing klapa kanggo purwaka tembung ....
a. sing
d. kawula
b. awak
e. lugu
c. tresna
3.
Witing klapa, Wisnubrata ireng rupa.

Salugune sing tresna awak kawula. Wisnubrata ireng rupa kanggo purwaka
tembung ....
a. lugu.
d. kawula
b. awak
e. sing
c. tresna
4.
Klapa mudha, sari pohung putih warni.

Ya dipikir, yen kabeh bakale mati. Klapa muda iku kanggo purwakane ....
a. pikir
d. bakal
b. yen
e. mati
c. kabeh
5.
Klapa muda. sari pohung putih warni Klapa muda iku kanggo purwaka. Sing
teges salugune klapa mudha iku ....
a. bluluk
d. pathi
b. degan
e. bakal
c. cengkir
6.
Ati kayu, tali wesi mung saksada.Yen digalih, ra kuwat alung palastra.
Sing diarani tali wesi iku ....
32
a. galih
b. kawat
c. patra
d. kalung
e. palastra
7.
Putihe kaya kuntul neba Unen-unen mau apa sing diarani ....
a. parikan
d. pepindhan
b. saloka
e. wangsalan
c. paribasan
8.
Anakmu kae pancen bocah jembar dhadhane. Jembar dhadhane iku klebu apa
kang diarani ....
a. pepindhan
d. parikan
b. tembung entar
e. wangsalan
c. paribasan
9.
Galake kaya macan .... Ukara mau bacute ....

a. manak
d. kepanasan
b. luwe
e. berahi
c. ketaton
10. Wong bodho, uteke .... . Bacute ukara mau ....

a. sakdengkul
d. cuwer
b. kethul
e. luber
c. encer
11. Polatane pokoke, bening leri. Ukara mau tegese ....
a. susah
d. mbesengut
b. ndhemenakake
e. semringah
c. nelangsa
12. Senadyan dheweka kakang-adhi, pasedulurane kaya lenga lan banyu.
pasedulurane kaya lenga lan banyu. iku klebu ....
a. pepindhan
d. tembung entar
b. saloka
e. wangsalan
c. paribasan
13. Raine mono bagus mung atine sing atos. Atos atine Tembung mau klebu apa
sing diarani ....
a. tembung entar
d. parikan
b. saloka
e. wangsalan
c. paribasan
14. Nyambut gawene direwangi sikil nggo endhas, endhas nggo sikil. Tembung sing
kagaris ngisor mau klebu apa sing diarani ....
a. pepindhan
d. parikan
b. saloka
e. tembung entar
c. paribasan
15. Kowe iki kaya ula marani gebug. Karepe ....
a. Wong kang lumaku mgawur ora ngenggo petungan
b. Wong kang seneng nyremped-nyrempet bebaya.
c. Teka marang panggonan sing marai susah.
d. Teka marang pegaweyan kang ala.Pepindhan.
e. Wong kang ora weruh bebaya.
16. Kodhok kaya jenenge, teka-teka ndhodhok. Ukara mau klebu apa sing diarani ....
a. pepindhan
d. kerata basa
b. saloka
e. wangsalan
c. paribasan
33
17. Ukara ing ngiso iki ana ing sastra Jawa klebu apa sing diarani tembung entar,
yaiku ....
a. Nggodhog wedang karo nguleg sambel.
b. Kembang suweg, ayu-ayu budheg.
c. Aja sok ngembang randhu, senenge ndlongop.
d. Tangane nggendhewa pinenthang.
e. Manungsa iku kudu jembar segarane.
18. Ing ngisor iki ukara kang klebu paribasan yaiku ....
a. Motor balap, banter playune. Nganggo jilbab tambah ayune.
b. Asu rebut balung.
c. Gajah ngidak rapah.
d. Becik ketitik ala ketara.
e. Roning mlinjo sampun sayah nyuwun ngaso.
19. Ukara ing ngisor iki ana ing sastra Jawa klebu apa sing diarani ukara saloka yaiku
....
a. Ambune arum jamban.
b. Tatune arang kranjang.
c. Kebo nusu gudel.
d. Pasedulurane kadya mimi lan mintuna.
e. Tangane nggendewa pinenthang.
20. Ukara ing ngisor iki ana ing sastra Jawa klebu apa sing diarani panyandra,
yaiku ....
a. Pipine nduren sajuring.
b. Eseme pait madu.
c. Tatune arang kranjang.
d. Ngamuke kaya bantheng ketaton.
e. Pasedulurane kadya mimi lan mintuna.
K.
GAWE PITAKON
Gawe ukara pitakon sing nganggo tembung-tenbung pitakon.
1.
papan
2.
paran
3.
aran
4.
barang
5.
wilangan
6.
kahanan
7.
sebab-musababe
8.
wektu
1.
Papan
.a Ana ing endi ?
.b Ing endi / Ana ing endi?
.c Endi?
Tuladha :
1. Tabrakan mau kedadeyane ana ing endi?
2. Ing endi ta omahe?
3. Endi kancamu mau?
2.
Paran
a. Menyang endi
b. Saka ngendi
Tuladha
.1
.2
Menyang endi adhimu golek pegaweyan?

Saka endi tekane rombongan mau?
34
3.
Aran
a. Sapa
b. Sapa jenenge
Tuladha
1. Sapa sing duwe sepedha montor iki?
2. Sapa asmane Bapakmu?
3. Sapa sing dadi kancamu?
4. Sapa sing arep melu?
5. Wong sing tindak bareng Ibumu kae sapa?
4.
Barang / jenenging kutha, kali utawa gunung

a. Apa
b. Jeneng kutha, kali, gunung ora oleh dikramakake
Tuladha:
1. Apa sing kok pangan?
2. Kowe nggawa apa?
3. Wit apa sing dhuwur kae?
4. Apa sing kokgawa?
5. Marmuteiku pangane apa?
5.
Wilangan / ukuran
a. Pira
b. Kaping pira
c. Pirang
d. Sepira
Tuladha :
1. Pira cacahe bocah sing melu?
2. Wis kaping pira olehe kowe telat?
3. Pirang meter dawane ula kuwi?
4. Sepira ambane pekarangane Pak Yayat?
6.
Kahanan
a. Kepriye
b. Kepripun
c. Kayangapa
Tuladha :
1. Kepriye kabare Mas Narto?
2. Kepriye kahanan omah sing kok tuku?
3. Kepriye gerahe ibu?
4. Kadospundi caranipun njagi kasarasan?
5. Kayangapa kahanane wong kang ketabrak sepur mau?
7.
Sebab Musababe
a. Geneya
b. Apa sebabe
c. Kenangapa
d. Kok bisa
Tuladha:
1. Apa sebabe ibu ora kersa dhahar?
2. Geneya ibu kok ora kersa dhahar.
3. Geneya ibu kok malah tindak?
4. Geneya kowe kok ora ngrungokake?
8.
Wektu
a. Kapan : Suk Kapan.
b. Kapan : Dek kapan
1. Suk kapan. (Krama : Benjang punapa ) durung.
2. Dek kapan. (Krama : Kala punapa ) wis kedaden.
Tuladha :
1. Suk kapan kowe arep menyang Jakarta?
( Benjang punapa sampeyan badhe dhateng Jakarta ? )
35
2. Dek kapan kowe mulih saka Bandung? (Kala punapa panjenengan kondur
saking Bandung ).
9.
Pegaweyan
a. Lagi apa ... ( Kresa punapa ... panjenengan )
Tuladha :
1. Lagi apa kowe ana jero kamar?
2. Lagi apa wong kang ana alas mau?
3. Lagi apa kowe ana kali ?
Gladhen
Wangsulana pitakon ing ngisor iki :
1. Pitakon: Wit duren iku ditandur ing ngendi? wangsulan sing apik yakuwi ....
a. Siti
d. Tegalan
b. Sabin.
e. Sabin utawi tegalan
c. Wit duren dipun tanem wonten tegalan utawi sabin.
2. Wangsulane : Durenipun kathah. Pitakone sing bener lan apik yakuwi ....
a. Pirang-pirang durene?
b. Pinten durene?
c. Pinten cacahe durenipun?
d. Pinten cacahipun durene?
e. Durenipun pinten?
3.
Pitakon: Suk kapan olehe arep panen duren? wangsulane ....

a. Kala Senen kepengker.
b. Dhek dinten Senen wingi.
c. Dinten Rebo ngajeng,
d. Anggenipun panen sampun rampung.
e. Dhek Senen kalawingi
4. Pitakon: Pak Lurah badhe tindak pundi? Wangsulane ....

a. Aku arep tindak bale desa.
b. Bale desa.
c. Aku arep saka bale desa.
d. Aku saka bale desa.
e. Aku arep menyang bale desa.
5.
Pitakon: Punapa Pak Lurah kersa durenipun. Wangsulane ....

a. Ya.
b. Ya diteri sing akeh.
c. Lha ngono kuwi, tegese Pak Diro ngajeni Lurahe.
d. Ora usah diteri.
e. Wah dadi gawe.
6.
Pitakon: Apa kowe wis mangan durene? Wangsulane

a. Kula sampun ndhahar durenipun.
b. Kula dereng dhahar durenipun.
c. Kula sampun nedhi durenipun.
d. Mpun.
e. Kula mpun dhahar.
7.
Pitakon:Kowe nggawa duren pira cacahe? Wangsulane yakuwi ....

a. Kula ngasta gangsal.
b. Kula ngasta duren gangsal cacahipun.
c. Kula mbekta duren gansal cacahipun.
d. Kula ngasta duren sedasa.
e. Kula boten ngasta.
8.
Wangsulane : Durenipun sedaya gangsal. Pitakone sing bener lan apik

yakuwi ....
a. Pinten durene?
b. Pinten cacahe durenipun?
c. Pinten cacahipun durene?
36
d. Durenipun pinten?
e. Pinten sedaya duren?
9.
Wangsulane : Nyimpen agemanipun wonten ing lebet lemantun. Pitakone

sing bener yakuwi.
a. Wonten ing punapa nyimpen agemanipun?
b. Wonten ing pundi anggen nyimpen agemanipun?
c. Wonten punapa anggen nyimpen agemanipun?
d. Kados ing pundit anggen nyimpen agemanipun?
e. Kados ing punapa anggen nyimpen agemanipun?
10. Wangsulane : Simbah ora kresa dhahar amarga lagi gerah. Pitakone sing
bener yakuwi.
a. Amargi saweg gerah punapa Simbah boten kresa dhahar.?
b. Punapa sebabipun Simbah boten kresa dhahar?
c. Punapa Simbah boten kresa dhahar?
d. Punapa Simbah saweg gerah?
e. Amargi kenging punapa Simbah boten dhahar?
11. Wangsulane : Aku mulih saka Semarang wingi sore. Ukara pitakone sing
bener yakuwi.
a. Benjang punapa Bapak kondur saking Semarang?
b. Benjang kapan Bapak kondur saking Semarang?
c. Kala kapan kondur saking Semarang?
d. Njing napa Bapak kondur saking Semarang?.
e. Kala punapa Bapak kondur saking Semarang?
12. Wangsulane : Aku menyang Boyolali suk mben dina Rebo. Ukara pitakone
sing bener yakuwi ....
a. Kala kapan kondur saking Boyolali?
b. Benjang punapa Bapak badhe tindak dhateng Boyolali?
c. Benjang kapan Bapak kondur saking Boyolali?
d. Kala punapa Bapak kondur dhateng Boyolali?
e. Njing napa Bapak kondur saking Boyolali.?
13.
Ibu arep lunga menyang pasar. Ukara pitakon sing trep kanggo wangsulan
ing ngarep yaiku ....
a. Punapa Ibu mentas tindak pundi?
b. Punapa Ibu mentas tindak ngendi?
c. Ibu badhe tindak pundi?
d. Ibu arep tindak menyang endi?
e. Kapan Ibu tindak pasar?
14. Dina Ahad kepungkur aku lunga menyang Surabaya. Ukara iku kanggo
wangsulan saka pitakone wong enom marang wong tuwa ing ngisor iki ....
a. Benjang punapa panjenengan tindak Surabaya?
b. Kala punapa panjenengan tindak Surabaya?
c. Rikala dinten Ahad panjenengan tindak pundi?
d. Punapa panjenengan kersa tindak Surabaya?
e. Wangsulan C lan B leres.
15.
1.
Basa Jawa ngoko lugu mung pantes kanggo guneman antarane ....
a. Wong sing sapadha-padha lan wis raket.
b. Wong tuwa marang wong enom.
c. Wong tuwa marang wong tuwa.
d. Wong enom marang wong enom sing diajeni.
e. Wangsulan A lan B sing bener.
Maca Aksara Jawa :
?zNz[p[t]o aikuas[lL sk[kwnSegr k=auripH=i
37
jmnMyutyuttaunKepu=ku/, p[zrnHikuma auniz mr/ apsi=bk[lLficipT

ai=jmnSaiki. spvn [y[nKwnGe g}metTnMau bk[lLffibr=
k=ge[dbzetP[afh[a ai= jmnSaiki. [cob saupm[n saiki [aoranzNz[p[t]o
autw[b=sin, fuv kan[nN mesQi sepibzti, [aoran
kanNnDinmisKysaiki.mu=[am[nN, [f[n zNzaikubk[lL ae[nTk\
ai=jmnM=[ko mnu=s kufu a=[go[lkBi bh=anBk/ alTe//ntip. af[tT si=
luwih gmP=pdblimr/ banBk/ kyu. ln\ kan[nNnuli
pdg[wruskTetnDurnHugg[w rus[kK alm\ autw pn[sS bumi.
Wangsulana pitakon ing ngisor iki!
2.
1.
Lenga petra iku kedadeyan saka apa?

..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
.......................................................................
2.
Manut wacan ing dhuwur pira lawase bahan mau nganti

tekan dadine lenga?
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..................................................................................
3.
Kepriye kahanane manawa ing donya ora ana lenga?

..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..................................................................................
4.
Bahan bakar apa sing paling gampang digoleki manungsa?

..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..................................................................................
5.
Apa kedadeyane manawa kayu kanggo bahan bakar pokok?

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...............................................................................
Maca Aksara Jawa :
38
Jawa ing ngisor iki tulisen latine !
?nlikbisTek[nT/minlLws\[d[w[kK[a=g[lH=glM|dun\
kx[pPaxpZ[w[bck\fillh[kokHnse[pdh[mo[to/
mnDegHnsisih[a.
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
...........................................................................................................................
?si=fiknDnianFe[z[zkLnM|=men_.mu=frkk=vw=wnitaikuknQi
[so[rotM`iptK=tjem\,
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
...........................................................................................................................
?piki/[rmriyunTnshgefbign\,
[d[w[kKfu[wpavJ=ksupyankHn[kKbisnutugH=[go[nse[kolh.
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
...........................................................................................................................
?[aorky[d[w[kKk=agiaxpM|
=ghkL[sLo[row[akpekSkufu[l[rnHwi[tHorbisa=lunsSicicilLnHuw=g
e[d=olnN|tupT|=gkKnBy/rnSe[kolh.
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...........................................................................................................................
2. Nulis Ukara :
GLADHEN A
Gaweya ukara nganggo tembung sing wis ana ing ngisor iki :
1. Taken
39
2. Sumerep
3. Purun
4. Kersa
5. Kesah
6. Nyuwun pirsa
7. Mundhut pirsa
8. Jengkar
9. Kawratan
10. Midhangetaken
Sawise digawe ukara banjur tulisen nganggo aksara Jawa !

1.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
....................................................................................................................
2.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
....................................................................................................................
3.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
....................................................................................................................
4.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
....................................................................................................................
5.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
40
..........................................................................................................................
....................................................................................................................
6.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
....................................................................................................................
7.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
....................................................................................................................
8.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
....................................................................................................................
9.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
....................................................................................................................
10. ..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
....................................................................................................................
GLADEN ; B
No
Ukara.
Jujur, yen, kudu, luhur, kowe, kepengin,
Temumpang, ora nana, gawe, pangan , lambe, ning, temumpang,
Dhapur, pare, ing, tumis, ibu, ana, ngasta.
Angel, panganten , gawe, klambi, saka, iku, sutra.
Playune, luwe, macan, kaya,
41
Kematian, ora, klambi, patut, menyang, nganggo, abang.
Sabar, kudu, lagi, nek, sing , susah.
Lagi, kudu, seneng, nek, aja, kaprayitnan, lali.
Jlogro, tukang, sing, saka, wong, gawe, prabot, jenenge , watu.
10
Adhiku, toko Selera wingi sore, lunga, menyang, bolu kidang, tuku, roti,
Uji Kompetensi
Wara-wara
Assalamu alaikum wr. Wb
Wara-wara punika dipun biwarakaken saking pengeras suara Bale dhusun Gemuruh.
Ngaturi priksa dhumateng warga dhusun Gemuruh bilih sedaya Ibu-ibu ingkang
kagungan putra balita kasuwun kempal wonten :
panggenan
: Bale Dhusun Gemuruh
dinten
: Senen, 23 September 2011
wanci
: tabuh 08.00 wib.
saperlu
: Imunisasi balita saking Puskesmas Padamara
Makaten mugi ndadosaken kawuningan, matur nuwun.
Wassalamu alaikum wr. wb
1. Wara-wara mau digawe kanggo ....
a. siswa
b. kabeh karyawan
c. Ibu-ibu kang kagungan putra balita
2. Wara-wara ing dhuwur diumumake saka ....
a. daleme Pak Lurah
b. pengeras suara bale desa Gemuruh
c. masjid
d. Bapak/Ibu guru
e. Warga Gemuruh
d. sekolahan
e. pengeras suara RT 5 RW 5
3. Wara-wara sing ditulis nang dhuwur surasane ....

a. arep ana pengajian
b. kabeh bocah kudu melu pengajian
c. Bapak/Ibu guru dipun suwun ngrawuhi pengajian
d. arep ana imunisasi balita
e. wis ana imunisasi balita
4. Wara-wara padha tegese karo ....
a. surat
b. selebaran
d. boklet
e. pengumuman
42
c. pamflet
5. Kepriye wara-wara ing dhuwur tumrap basane ....
a. basa krama lugu
d. basa ngoko lugu
b. basa krama alus
e. basa ngoko alus
c. basa kraton
6. wvCitbuhsekwnBp[kKonF|/
Ukara ing dhuwur yen diwaca ....
a. Kuncine Tangguh digawa Bapak.
b. Wanci tabuh sekawan Bapak kondur.
c. Wanci tabuh gangsal Bapak kondur.
d. Wandi gadhah kanca sekawan.

e. Wancinipun Bapak kondur.
7. Kondur wonten ngarsanipun Alloh SWT padha tegese karo tembung ing ngisor iki,
kejaba ....
a. tilar dunya
d. seda
b. pejah
e. katimbalan dening Kanjeng Sunan
c. mati
8. Manut unggah-ungguh basane tembung kang trep yaiku tembung ....

a. Aku mundhut buku ing toko Serasi, dene Bapak tuku ing toko Satria.
b. Kula mundhut buku ing toko Serasi, dene Bapak tumbas ing toko Satria.
c. Kula tumbas buku ing toko Serasi, dene Bapak tumbas ing toko Satria.
d. Kula tuku buku ing toko Serasi, dene Bapak mundhut ing toko Satria.
e. Kula tumbas buku ing toko Serasi, dene Bapak mundhut ing toko Satria.
9. Manut unggah-ungguh basa, ukara sing bener yaiku ....
a. Wingi sonten kula priksa Pak Yitno ing ngajeng Apotik MENMARI.
b. Wau enjang kula wungu jam sekawan.
c. Saenipun tindak dhateng dalem kula.
d. Padharan kula kraos sakit sanget.
e. Menawi boten lepat punika dalemipun Pak Sukaryanto.
10. ?aibumznS[tHym\, temB|=mznSi=bene/ ....
a. ned
d. avw=
b. md=
e. da/
c. zemil\
11. Menapa panjenengan kersa dhahar ulam menda. Yen ditulis nganggo aksara Jawa
kang bener yaiku ....
a. menppvJeneznKe/sda/aul[mMnF
b. menppvJeneznKe/sda/aulmSpi
c. menppvJeneznKe/sda/aulmKe[bo
d. menppvJeneznKe/sda/aulmWedus\
e. menppvJeneznKe/sda/aulmJrn\
12. menppvJeneznKe/sda/aul[mMnF , temB|=[mnFpdb[ak[ro ....
a. ke[bo
d. wedus\
b. spi
e. aym\
c. jrn\
Pak Ahmad
: Bas, mengko jere arep menyang Pasar Malem.
Baskoro
: Siyos, mangke sonten.
Pak Ahmad
: Mengko Yoyon dijak ya!
Baskoro
: ................
Ukara panolak sing apik manut unggah-ungguh basa ....
a. Saenipun ken kesah kemawon.
43
b.
c.
d.
e.
Mboten saged Pak mangke si ngrepoti.

Ora bisa Pak, aku arep mangakt dhewek.
Pangapunten Pak mangke kula badhe rame-rame kaliyan kanca-kanca.
Nggih Pak menawi boten kesupen.
13. Pak Atma : Punika, kula badhe nyuwun iguh pratikel ngengingi sarasehan wayang
Iguh pratikel padha tegese karo ....
a. pangrasa
d. pendhapat
b. panjaluk
e. pengalaman
c. wangsulan
14. Ukara sing bener manut unggah-ungguh basa, nek wong arep tetepungan karo wong
kang luwih tuwa yaiku ?
a. Nuwun sewu nami kila Cintya, dalemipun wonten Karangbanjar.
b. Ndherek nepangaken nami kula Cintya, griya kula wonten Karangbanjar.
c. Ndherek nepangaken jeneng kula Cintya, griya kula wonten Karangbanjar.
d. Nuwun sewu asma kula Cintya, griya kula wonten Karangbanjar.
e. Nuwun sewu asma kula Cintya, dalem kula wonten Karangbanjar.
15. Yan anakmu pira? Lanang apa wadon?
Ukara kang trep kanggo mangsuli pitakon ing dhuwur yaiku ....
a. Anak kula kalih, kakung satunggal, putri satunggal.
b. Putra kula kalih, jaler satunggal, estri satunggal.
c. Anak kula kalih, jaler satunggal, estri satunggal.
d. Putra kula kalih, kakung satunggal, putri satunggal.
e. Anak kula kalih, kakung satunggal, estri satunggal.
16. Wingi sore aku weruh Pak Ngadiman lagi tindak-tindak ing GOR Satria
Ukara ing dhuwur nganggo ragam basa ....
a. ngoko
d. krama alus
b. dialek
e. kraton
c. ngoko alus
17. Para undhangan sami nglebeti gedhong pertemuan punika.
Tembung kang trep kanggo nggenteni tembung nglebeti yaiku ....
a. mlebu
d. dipun labeti
b. labuh labet
e. ngleboni
c. sami mlebet
18. Ngucapake salam, nyebutake identitas lan nerangake keperluane mujudake
perangan kegiatan nelpon ....
a. pambuka
d. peprenah
b. adangiyah
e. panutup
c. isi
19. Kepriye caramu anggone nampani telpon saumpama ana kang salah sambung ....
a. Hallo, punika sinten nggih? Punapa panjenengan salah mencet nomer
b. Hallo, punika salah sambung nggih !
c. Nuwun sewu Pak, kadosipun panjenengan salah sambung, cobi dipun priksa malih
nomeripun.
d. Hallo, panjenengan salah sambung !
e. Hallo, kadose panjenengan lepat mencet nomer Pak !
20. Perangan kang nudhuhake tata cara telpon kang mujudake panutup yaiku ....
a. Hallo...
d. leres punika
b. menika sinten
e. matur nuwun
c. wonten kawigatosan menapa ...
44
21. Bu Gina lagi ... pasar arep ... sayuran. Ukara kang trep kanggo ngisi ceceg-ceceg
yaiku ....
a. kesah, mundhut
d. tindak, mundhut
b. kesah, tumbas
e. kesah, tumbas
c. lunga, tuku
22. Ukara ing ngisor iki bener, kejaba ....
a. Kula tumbas buku gambar.
b. Kula badhe kesah dhateng Solo.
Badminton.
c. Bapak kondur saking Jakarta.
d. dalem kula wonten caket Sekolah.

e. Bapak tumut kula mriksani
23. Ibu mundhut Semangka badhe dipun ... mba Ambar.

a. paringake
d. sukakaken
b. wenehake
e. paringaken
c. caosaken
24. Pak yen sida ... Semarang ... travel bae. Tembung kang trep kanggo ngiseni cecegceceg, yaiku ....
a. lunga, numpak
d. menyang, numpak
b. lunga, nitih
e. tindak, nitih
c. tindak, numpak
25. Menika sanes ... kula, menika ... Pak Suratman.
Tembung kang trep kanggo njangkepi ukara ing dhuwur yaiku ...
a. gadhahanipun, gadhahanipun
d. duweke, kagunganipun
b. gadhahanipun, kagunganipun
e. kagunganipun, kagunganipun
c. kagunganipun, gadhahanipun
26. Ukara ing ngisor iki nganggo basa ngoko alus sing bener yaiku ....
a. Ibu tindak pasar karo mbak Anis nitih taksi.
b. Panjenengan niku ngasta napa.
c. Kula tumbas buku kalih.
d. Bapak tindak Baturraden kalih Ibu.
e. Ibu dhahar sekul rawon kaliyan Bapak.
27. Nek kowe nyela arep njaluk dalan marang wong tuwa, arep liwat, mature ....
a. Kula tek langkung sekedhap nggih.
b. Pangapunten badhe nyuwun margi nggih.
c. Kula badhe langkung lho Pak.
d. Kula liwat riyin sekedhap.
e. Nuwun sewu pak, kula badhe ndherek langkung.
28. Nek kowe kesasar, arep takon marang wong tuwa sing ana pinggir dalan, ukarane ....
a. Niki teng Kemranjen nggih Pak?
b. Margi teng Kemranjen sing pundi?
c. Ndherek nyuwun priksa, margi dhateng Kemranjen ingkang pundi nggih?
d. Margi teng Kemranjen niki nggih Pak?
e. Margi teng Kemranjen niki napa nggih Pak?
29. Nek kowe nawani mampir marang wong tuwa, ukarane ....
a. Mangga pinarak Pak.
b. Mangga kula aturi pinarak dalem kula.
c. Mangga singgah panggenan kula.
d. Mangga Pak, kula aturi pinarak panggenan kula.
e. Mangga kula pinarak dalem kula niki.
30. Ukara ing ngisor iki kang nganggo basa krama alus yaiku ...
a. Bocah-bocah lagi dolanan ing lapangan.
45
b.
c.
d.
e.
Pak Kukuh yuswanipun 65 taun, wayahipun gangsal.

Mas Nanang arep ndherekaken simbah.
Dadiya bocah sing sregep sinau.
Bu Carik ajeng tumbas mobil.
31. Kula mbekta duren badhe dipun ... Ibu.

a. paringaken
b. sukakaken
c. aturaken
d. wenehake
e. paringi
32. Ukara sing bener manut unggah-ungguh basane nek wong arep tetepungan karo
wong sing lewih tuwa yakuwe ....
Tembung kang mathuk kanggo ngisi ceceg-ceceg ing ndhuwur yaiku ....
a. Ndherek nepangaken jeneng kula Adi griya kula wonten Sokaraja.
b. Ndherek nepangaken nami kula Adi griya kula wonten Sokaraja.
c. Nuwun sewu nami kula Adi dalemipun wonten Sokaraja.
d. Ndherek nepangaken asma kula Adi dalem kula wonten Sokaraja.
e. Nuwun sewu asma kula Adi griya kula wonten Sokaraja.
33. Nuwun sewu, badhe nyuwun priksa dalemipun Bu Aminah wonten pundi, nggih?
Wangsulane sing bener manut unggah-ungguh ....
a. Gedhe pangapurane aku ora ngerti
d. Pangapuntene aku ora ngerti
b. Pangapunten kula mboten ngertos
e. Ngapuntene mawon lho, Bu lah!
c. Sorry mawon, kula mboten kenal niku
34. Iwak bandeng durung wayu, priya nggantheng ....
a. nggawa iwak
d. kudu sabar
b. dodol bandeng
e. dodol iwak
c. sugih ngelmu
35. Kembang adas sumebar ing tengah alas, tuwas tiwas ....
a. leganana
d. kudu sabar
b. cengklungen
e. nglabuhi wong ora waras
c. goleka kawruh rahayu
36. wjikKeqikG|ljw ....
a. luwih becik sing prasaja
d. ora mathuk klewa-klewa
b. calon guru kudu sabar
e. yen kepethuk ati lega
c. dadi murid kudu sregep
37. Witing klapa jawatan ngarsapada, ... wong mudha gelem rekasa.
Tembung kang trep kanggo ngiseni ceceg-ceceg yaiku ....
a. salugune
d. gedebogan
b. glugu
e. glugune
c. debog
38. Njanur gunung, kowe tekan kene.
Tembung janur kanggo purwaka tembung ....
a. kadingaren
b. manglingi
c. kemaruk
d. kalegan
e. cengklungen
39. ... kula boten tebih saking ... Pak Lurah.

Tembung kang trep kanggo ngiseni ceceg-ceceg ing dhuwur yaiku ....
a. omah, omahe
b. omah, griyanipun
c. griya, griyane
d. griya, dalemipun
e. dalem, griyanipun
46
40. Ukara sing trep miturut unggah-ungguh basa Jawa yaiku ....
a. Pak, mengko aku arep teka maring omahe panjenengan.
b. Pak, mangke kula arep teka neng griyane panjenengan.
c. Pak, mangke kula badhe rawuh dhateng griyane panjenengan.
d. Pak, mangke kula sowan dhateng griyanipun panjenengan.
e. Pak, mangke kula badhe sowan dhateng dalemipun panjenengan.
41. Bapak arep maring Yogya. Yen takon ngganggo basa krama alus kang bener yaiku
....
a. Pak, Panjenengan nitih apa maring Yogya.
b. Pak, kowe arep numpak apa maring Yogya.
c. Pak, Panjenengan numpak punapa dhateng Yogya.
d. Pak, kowe nitih apa dhateng Yogya.
e. Pak, Panjenengan numpak apa maring Yogya.
?
$]iknDiput]nipunF)pfmegurumnhmr=r[fnH/junbvJ|/fig/w.ai=per=brtyudksilm[t
nibisM,nzi=wusn[nmtiai=tz[nNasWtm.
42. Satriya ingkang dipun cariyosaken inggih punika....
a. Harjuna
d. Bima
b. Nakula
e. Srikandhi
c. Sadewa
43. Ing perang Bharatayudha Satriya kasebat kasil merjaya ...
a. Duryudana
d. Bisma
b. Sengkuni
e. Dursasana
c. Durna
44. Ingkang saged merjaya satriya kasebat punika?
a. Duryudana
d. Bisma
b. Sengkuni
e. Aswatama
c. Durna
45. Minangka puputing rembag, mbok bilih anggen kula ngaturaken salam taklim mugi
katur wonten ngarsanipun Bapa Mugi Raharja, kula namung nyuwun agunging
samudra pangaksami. Punika kalebet ....
a. Atur pambuka
d. Wasana Basa
b. Atur salam
e. Surasa basa
c. Salam pambuka
46. Nuwun sagunging para rawuh sedaya ingkang setuhu
kinabekten.Tembung sagunging nunggal teges kaliyan ....
a. kabeh
d. utusan
b. teka
e. lan
c. duta
47. afig=,afigu=,afiguntege[sS .
a.
Prasasat wis tekan ngendi - ngendi panggonan.
b.
Sumadya maeka, nanging ethok ethok aweh pambiyantu.
c.
Wong ndugal kumpulane mesti karo wong ndugal.
d.
Ngendel - ngendelaken kekuwatan, kaluhurane lan kapinterane.
e.
Durung pinter sekolah wis duwe pepenginan neka - neka.
48. Tanah ing kampungku ora bakal ambles. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku ....
a. ?tnhai=kmPu=ku[aorbklHmBeXs\,
b. ?tnhai=kmPu=ku[aorbklHm\bLes\,
c. ?tnhai=kmPu=[aorbklPdam\bLes\,
d. ?tnhn=kmPu=ku[aorbklHmBXs\,
e. ?tnhai=kmPu=[aorbklHm\bLes\,
49. Latar ngarep omah arep diurugi gragal.
Ukara ing dhuwur menawa ditulis nganggo aksara Jawa kang bener yaiku .
47
a. ?lt/zx[pHomhaxpFiaurugGiwtu.
b. ?lt/zx[pHomhaxpFiaurugGipsi/.
c. ?lt/zx[pHomhaxpFiaurugGiXmh.
d. ?lt/zx[pHomhaxpFiaurugGig]gl\,
e. ?lt/zx[pHomhaxpFiaurugGik]ikil\,
50. Tulisan aksara nganggo aksara Jawa ing ngisor iki kleru ....
a. ?Xz[co[bL=omin=k[aobt\, d. ?tukupis=ai=ps/w[g.
b. ?jen=gul[ko[wajlli.
e. ?regbersLgimudun\,
c. ? Xzjwk=[gomsk\,
51. Omahe dheweke lor ril madhep ngalor.
Ukara ing dhuwur yen ditulis nganggo aksara Jawa kang bener yaiku ....
a.
b.
c.
d.
e.
?[aom[a[d[w[kK[l/orilmdepz[l/o.
?[aomh[a[d[w[kK[l/orilmdepz[l/o.
?[aomh[a[d[w[kK[l/orilMdepZ[l/o.
?[aomhaedeweke[l/orilM[dpZ[l/o.
?[aomh[a[d[w[kK[l/orilMdepZiful\,
52. Ukara ing ngisor iki bener panulise, kejaba ....

a. duwi[tTl=kxg[n
d. [fo[folLezltu=
b. XmPe/[rge[dge[d
e. fXmMipunS[asXt\
c. resikResikB[l[fs
53. Panulise aksara Jawa kang kleru yaiku ....
a. xg[nlr=bzet\
d. legrs[natiku
b. spi[nXmuXmu
e. auri[pPxks
c. Xgib]twlitege[sSpaitBzet\
54. Ibu
: Nu, mengko mampira menyang nggone Budhemu, kandhahana menawa
Simbah gerah.
Inu
: ....
Wangsulane Inu marang Ibune kang trep yaiku ....
a.
b.
c.
d.
e.
Inggih Bu, mangke kula ingkang matur kalih Budhe, menawi simbah sakit.
Inggih Bu, mengko aku sing kandha Budhe yen simbah gerah.
Inggih Bu, mangke kula ingkang matur kalih Budhe, menawi simbah gerah.
Iya Bu, mangke dak kandha Budhe yen simbah gerah.
Iya Bu, mengko dak matur Budhe yen simbah lara.
55.
Eyang ngunjuk wedang jae. Adhiku melu-melu wedang jae.

Isine titik-titik ing ukara dhuwur iku kang bener .
a. Nginum
d. ngombe
b. nyruput
e. nenggak
c. nyeglak
56.
Aku wis mulih dhek wingi esuk, dene Bapak durung bali. Ukara mau sing trep ....
a. Kula sampun mulih dhek wau enjing, dene Bapak dereng kondur.
b. Kula sampun kondur dhek wau enjing, dene Ibu dereng wangsul.
c. Kula sampun bali dhek wau enjing, dene Bapak dereng kondur.
d. Kula sampun wangsul kala wau enjing, dene Bapak dereng kondur.
e. Kula sampun kondur kala wau enjing, dene Ibu dereng kondur.
57.
Aku wis omong menawa dina iki aku arep lunga.

wingi kula sampun ... Bapak.
Bapak ... yen Ibu ora tindak.
Tembung kang trep kanggo ngganepi ukara ing dhuwur yaiku ....
a. ngendika, ngendika
d. matur, ngendika
b. ngendika, matur
e. matur, matur
c. omong, matur
58.
Apa kowe sida sinau basa Jawa.
48
.... niku griyane pundi?

Kala punapa ... rawuh?
Tembung kang kachithak miring gantinen nganggo tembung krama lan krama inggil !
a. panjenengan, panjenengan
d. panjenengan, sampeyan
b. sampeyan, sampeyan
e. sampeyan, panjenengan
c. kowe, kowe
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
Bocah-bocah sesuk padha nggawa pacul kanggo resik-resik ya!

Kula dipundhawuhi ... alat-alat kebersihan.
Wah, Ibu kok repot-repot ... angsal-angsal punapa.
Tembung kang trep kanggo ngganepi ukara yaiku ....
a. mbekta, mbekta
d. mbekta, ngasta
b. nggawa, ngasta
e. ngasta, ngasta
c. ngasta, mbekta
Ukara ing ngisor iki endi kang klebu ukara tanduk ?
a. Bapak mbedhil manuk.
d. Wanjar diwenehi pelem Siti.
b. Bukune wis dakwaca
e. Peleme diwadhahi kranjang.
c. Adhiku digendhong Nindya.
Miturut unggah-ungguh basane ukara kang bener yaiku ....
a. Bapak mundhut kopyah badhe dipunsukakaken adhik.
b. Bapak mundhut kopyah badhe dipunaturaken adhik.
c. Bapak mundhut kopyah badhe dipunparingaken adhik.
d. Bapak mundhut kopyah badhe dipuncaosaken adhik.
e. Bapak mundhut kopyah badhe dipunwenehaken adhik.
Ukara ing ngisor iki klebu ukara tanggap, kejaba ....
a. Bapak mbedhil manuk.
d. Wanjar diwenehi pelem Siti.
b. Bukune wis dakwaca
e. Peleme diwadhahi kranjang.
c. Adhiku digendhong Nindya.
Jroning acara Guiness world Records aweh kalodhangan marang masyarakat Turki
gawe 50 rekor dunia anyar. Sing kasil dadi pamenange dijanjekake bisa oleh
katenaran dunia kayadene kang dialami He Ping Ping lan Kosen.
Tembung kalodhangan padha tegese karo tembung ....
a. kesempatan
d. hadiah
b. kegiyatan
e. conto
c. ujian
Prabu Srikumara : Mula kabeh iki mung gumantung aku lan sliramu. Piye gelem
ora?
Putri Arumdalu : Kula badhe dosa ageng menawi kula purun nglanggati kersa
panjenengan dalem, Sinuwun.
Prabu Srikumara : (nyaut-mesem) Ora nglanggati kersaku, wong urip iku wis
kanggonan dosa. (majeng-alus nanging mantep) Arumdalu!
Tresnaku marang sliramu tuhu sinurung dening putihing atiku
wong ayu.
Putri Arumdalu : Ning, ... kula pekewed, Sinuwun.
Apa undheran/tema cuplikan drama ing dhuwur ....
a. paugeran wong urip
d. perang tandhing
b. pitutur marang wong enom
e. tanggungan wong urip
c. nyleweng
Wateke Prabu Srikumara ....
a. setia
d. tanggung jawab
b. thukmis
e. cugetan
c. lelemeran
49
50

Bahasa Jawa

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Deskripsi Asli:

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Bahasa Jawa

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

MODUL BAHASA JAWA KELAS XII

SMA NEGERI 1 PURWOKERTO

a. Wangsulana pitakon ing ngisor iki !

Modul Bahasa Jawa XII

b. Wenehana tandha (X) ing wangsulan kang bener!

d. Sang Hyang Guru

2. Sang Hyang Nagaraja iku ratune bangsa apa ....

9. Putrane Bima asma ....

10. Para sedulure mung padha mesem.

Modul Bahasa Jawa XII

adangiyah ( salam pambuka)

1. Layang iki gantinen nganggo basa krama !

b. Kanggo sapa pengumuman mau ?

Arep dianakake apa neng SMA N 1 Purwokerto ?

Modul Bahasa Jawa XII

3. Umpamane pengumuman sing ndhuwur diaturaken maring bapak ibumu, kepriwe

Modul Bahasa Jawa XII

Purwokerto Timur, 8 Agustus 2014.

WANGSULANA PITAKON ING NGISOR IKI !

Para sedulur, Kabeh warga Kecamatan Purwokerto Timur

2. Tulisan ing dhuwur mau klebu apa sing diarani ....

Modul Bahasa Jawa XII

Modul Bahasa Jawa XII

Modul Bahasa Jawa XII

Modul Bahasa Jawa XII

UPAH TKI ESIH LUWIH ASOR

5. Apa sing nyebabaken pawarta mau dumadi ?

Modul Bahasa Jawa XII

c. TKI kudu luwih digatekake.

UNGGAH-UNGGUH BASA JAWA

Anak marang wong tuwa, tuladhane :

Modul Bahasa Jawa XII

Bu, panjenengan dipun dhawuhi Embah sowan mrika samenika.

: Anak kula kalih, estri satunggal, jaler satunggal.

5. Bener : Kula badhe medal rumiyin.

: Buku kagunganipun bapak ingkang kula sukakaken wonten ing meja

: Kula badhe dhateng Surabaya, wangsul kula benjing Selasa.

: Griya kula wonten ing Kampung Baru.

: Kula tumbas buku dhateng toko Serasi.

: Menawi badhe mapan tilem, kula mesthi ngombe toya rumiyin.

: Ibu mundhut apel badhe dipun caosaken Bu Camat.

: Bapak tumut kula mriksani bioskup.

: Bapak sukuran tangga tepalih sami dipun aturi.

: Ibu mundhut sawo badhe dipun paringaken mbakyu.

: Bapak ngendika Omah sakebone dakwenehake Bima.

Modul Bahasa Jawa XII

: Bapak ngendika Omah sakebone dakparingake Bima.

Ngoko lugu : Omahmu nang ngendi?

Modul Bahasa Jawa XII

Tuladha ukara ing ngisor iki apalake !

Wilangan nganggo krama :

Kula boten sumerep.

Bapak boten priksa.

Punika garwanipun Pak Lurah.

Bapak boten kersa.

Modul Bahasa Jawa XII

Tuladha ukara nganggo unggah-ungguh basa :

Aku arep lunga.

Kula badhe kesah.

Bapak badhe tindak.

Aku arep adus.

Kula badhe adus.

Bapak badhe siram.