LAMPIRAN A
PERHITUNGAN NERACA MASSA
Pra rancangan pabrik pembuatan Pupuk Urea dari Gas Sintesis dilaksanakan
untuk kapasitas produksi sebesar 120.000 ton/tahun, dengan ketentuan sebagai
berikut:
1 tahun operasi = 330 hari kerja
1 hari kerja
= 24 jam
Basis
= 1 jam operasi
= 15151,5200 kg/jam
Bahan Baku dan Berat Molekul Bahan Baku yang digunakan (Wikipedia, 2007;
Perry, 1999) :
Nitrogen (N2)
= 28 g/mol
Hidrogen (H2)
= 2 g/mol
Ammonia (NH3)
= 17 g/mol
Karbondioksida (CO2)
= 44 g/mol
= 60 kg/kmol
LC-142
R-101
150 atm
450 C
Hidrogen (N10)
Amonia (N11)
: N5 = N2 + N4
Reaksi : N2 + 3 H2
2 NH3
: 31390,0286 kg
MR Nitrogen
: 28 kg/kmol
N8 Nitrogen
Rasio
: N2 : H2 = 1 : 3
N10 Hidrogen
: 3 x N2 N2
r =
Massa N 2
Mr N 2
31390,0286
= 1121,0724 kmol/jam
28
N11 Nitrogen
N11 Hidrogen
= N4 H2 - (3 x (0,4 x N5N2) )
= 3363,2173 - (3 x 448,4289) kmol/jam
= 2017,9306 kmol/jam
= N N 2 NH 3
5
N11 Amonia
= 448,4289 kmol/jam x 2
= 898,8580 kmol/jam
3H2 (g )
N2 (g )
r1
2NH3 (g )
LC-143
(Hidrogen)
(Nitrogen)
(Amonia)
Mula-mula
3363,2173
1121,0724
Bereaksi
1345,2867
448,4289
898,8580
Sisa
2017,9306
672,6434
898,8580
Nitorgen
Hidrogen
Amonia
Nitorgen
Hidrogen
Amonia
F-101
(N12)
-35 C
19 atm
(N14)
Tekanan operasi
Temperatur
= 238,15 K (-350C)
Nitorgen
Hidrogen
Amonia
232,32
) = 129913,0120 Kpa
(238,15 - 8,08)
NH3 = Exp(15,494 -
2363,24
) = 92,6825 Kpa
(238,15 - 22,6207)
N 2 = Exp(13,4477 -
658,22
)
(238,15 - 2,854)
= 42204,7216 Kpa
LC-144
Xi = Zi
Yi = Ki.Zi
Pi
P
Ki =
(Smith, 2001)
1
Yi
(Smith, 2001)
Zi
Pa
Pbubble
yi
Pdew
Hidrogen
0,5625
12.9913,0121
67,4811
0,71626
Amonia
0,2500
92,6825
0,04814
0,047096
Nitrogen
0,1875
42.204,7216
21,9225
0,236731
Total
1,0000
1,0000
Pbubble
81012,6252
Pdew
369,5283
Z i ( K i 1)
=0
1
)
i
1 + V (K
xi =
Zi
1 + v( Ki 1)
Yi = Ki.Zi
Setelah dilakukan trial terhadap V, maka diperoleh :
V = 0,7821
L = 0,2179
LC-145
Yi = Ki.Zi
Hidrogen
0,0106
0,7163
Amonia
0,9782
0,0471
Nitrogen
0,0108
0,2367
Total
1,0000
1,0000
Komponen
N11
Jika,
xi =
Maka,
V
xi
xi . L
yi
yi . V
Hidrogen
0,0106
8,2972
0,7163
2009,6330
Amonia
0,9782
764,7180
0,0471
132,1399
Nitrogen
0,0108
8,4412
0,2367
664,2023
781,7014
1,0000
781,7014
2807,2948
1,0000
2807,2948
Total
Alur 11 = Alur 12
Total
: N12
Hidrogen
: N12Hidrogen
Amonia
: N12Amonia
Nitrogen
: N12Nitrogen
Alur 13
Total
: N13
Hidrogen
: N13Hidrogen
Amonia
:N13Amonia
Nitrogen
: N13Nitrogen
Alur 14
Total
: N14
Hidrogen
: N14Hidrogen
= 38116,4618 kg/jam
= 4035,8612 kg/jam
= 15280,5860 kg/jam
= 18834,0152 kg/jam
= 2807,2948 kmol/jam
= 2009,6330 kmol/jam
= 132,1399 kmol/jam
= 664,2023 kmol/jam
= 24868,3000 kg/jam
= 4019,2660 kg/jam
= 2246,3783 kg/jam
= 18597,6644 kg/jam
= 781,7014 kmol/jam
= 8,2972 kmol/jam
= 13253,2000 kg/jam
= 16,5944 kg/jam
LC-146
Amonia
Nitrogen
:N14Amonia
: N14Nitrogen
= 764,7180 kmol/jam
= 8,4412 kmol/jam
= 13000,2060 kg/jam
= 236,3536 kg/jam
Amonia (N16)
R-201
182 C
150 atm
(N19)
Karbon dioksida
Amonia
Urea
Karbamat
Air
LC-147
= 229,5636 kmol/jam
Konversi terbentuknya urea dari karbamat sebesar 80% (Kirk-Othmer, 1958).
N13Urea
= 0,8 x N19Karbamat
= 183,6509 kmol/jam
Mula-mula
Bereaksi
Sisa
2NH3
+
573,9090
459,1272
114,7818
NH2COONH4
229,5636
183,6509
45,9127
CO2
286,9545
229,5636
57,3909
NH2COONH4
229,5636
229,5636
NH2CONH2
H2O
Mula-mula
Bereaksi
183,6509
183,6509
Sisa
183,6509
183,6509
Alur 21
Alur 21 merupakan jumlah dari alur 22 dan alur 27.
= N22 + N27
N21
Alur 22 merupakan hasil pemisahan larutan yang terjadi di dalam Knock Out Drum.
Di mana fasa uap akan direcycle ke dalam reaktor sebagai bahan baku pembuatan
urea.
Dari perhitungan knock out drum diperoleh bahwa N22 :
Komposisi fasa uap (V) :
Terdiri dari : Amonia
= 114,7818 kmol/jam
Karbon dioksida = 57,3909 kmol/jam
: N22 Amonia
= BM Amonia x N22 Amonia
NH3
= 17 kg/kmol x 114,7818 kmol/jam
= 1951,2906 kg/jam
CO2
: N22Karbon dioksida = BM Karbon dioksida x N22 Karbon dioksida
= 44 kg/kmol x 57,3909 kmol/jam
= 2525,1996 kg/jam
Alur 27 merupakan hasil pemisahan larutan yang terjadi di dalam Knock Out Drum.
Di mana fasa uap yakni alur 27 akan direcycle ke dalam reaktor sebagai bahan baku
pembutan urea.
Dari perhitungan Knock Out Drum diperoleh bahwa N27 :
Komposisi fasa uap (V) :
Terdiri dari : Amonia
= 103,2274 kmol/jam
Karbon dioksida = 51,6137 kmol/jam
Amonia
: N27 Amonia
= BM Amonia x N27Amonia
= 17 kg/kmol x 103,2274 kmol/jam
= 1754,8658 kg/jam
Karbon dioksida
: N27 Karbon dioksida
= BM Karbon dioksida x N27 Karbon dioksida
= 44 kg/kmol x 51,6137 kmol/jam
= 2271,0028 kg/jam
N21Amonia
= N22 Amonia + N27 Amonia
N21 Amonia
= 114,7818 kmol/jam + 103,2274 kmol/jam
= 218,0092 kmol/jam
LC-148
= 3706,1564 kg/jam
N Karbon dioksida
= N22 Karbon dioksida + N27 Karbon dioksida
21
N Karbon dioksida
= 57,3909 kmol/jam + 51,6137 kmol/jam
= 109,0046 kmol/jam
= 4796,2024 kg/jam
Setelah dilakukan recycle, bahan baku yang digunakan untuk memproduksi urea
menjadi:
N18 Karbon dioksida + N20 Karbon dioksida + N27 Karbon dioksida
286,9545 + 57,3909 + 51,6137
= 395,9591 kmol/jam
= 17422,2004 kg/jam
N16 Amonia + N20 Amonia + N27 Amonia
573,9090 + 114,7818 + 103,2274
21
= 791,9182 kmol/jam
= 13462,6094 kg/jam
Reaksi yang terjadi setelah proses terjadi adalah sebagai berikut:
2NH3
+
CO2
NH2COONH4
Mula-mula
791,9182
395,9591
Bereaksi
633,5346
316,7673
316,7673
Sisa
158,3836
79,1918
316,7673
NH2COONH4
NH2CONH2
+ H2O
Mula-mula
316,7673
Bereaksi
253,4138
253,4138
253,4138
Sisa
63,3535
253,4138
253,4138
Massa Karbon dioksida
= 17422,2004 kg/jam
Mr Karbon dioksida
= 44 kg/kmol
Massa Karbon dioksida
N16 Karbon dioksida masuk
= N16 Karbon dioksida
=
Mr Karbon dioksida
17422,2000
=
= 395,9591 kmol/jam
44
Konversi : X Karbon dioksida = (N18 Karbon dioksida N19 Karbon dioksida) / N18 Karbon dioksida
0,8
= (395,9591 N9 Karbondioksida) / 395,9591
19
N Karbon dioksida = 79,1918 kmol/jam
= 3484,4400 kg/jam
N16Amonia masuk
= 2 x N18 Karbon dioksida masuk
= 791,9182 kmol/jam
N19Amonia
= 791,9182 - (2 x (0,8x N18 Karbon dioksida))
= 158,3836 kmol/jam
= 2692,5220 kg/jam
r1
= N11 Karbon dioksida N13 Karbon dioksida
= 395,9591 - 79,1918
= 316,7673 kmol/jam
Konversi terbentuknya urea dari karbamat sebesar 80% (Kirk-Othmer, 1958).
= 316,7673 253,4138
N19 Karbamat
= 63,3535 kmol/jam
LC-149
= 4941,5730 kg/jam
N 16
X Karbamat
= Karbamat
r2
Karbamat
316,7673 0,8
= 253,4138 kmol/jam
1
N19 Urea
= 253,4138 kmol/jam
= 15204,8304 kg/jam
19
N Air
= 253,4138 kmol/jam
= 4561,4484 kg/jam
Tabel LA.6 Neraca Massa Reaktor (R-201)
=
Amonia
CO2
Karbamat
Urea
Air
Total
Kmol/jam
Kg/jam
16
18
21
16
18
21
573,9090 218,0092 9756,453
3706,156
286,9545 109,0046
12625,99 4796,202
1187,8773
30884,8094
LC-150
(N22)
Ammonia
Karbondioksida
F-201
Karbondioksida
Ammonia
Urea
Karbamat
Air
(N19)
220 C
150 atm
(N24)
Alur 19
Total
Karbon dioksida
Amonia
Air
Urea
Karbamat
: N19
: N19Karbon dioksida
: N19Amonia
: N19Air
: N19Urea
: N19Karbamat
Urea
Karbamat
Air
Alur 22
Total
: N22
Karbon dioksida : N22 Karbon dioksida
Amonia
: N22 Amonia
Alur 24
Total
Air
Urea
Karbamat
: N24
: N24Air
: N24Urea
: N24Karbamat
LC-151
S-201
Urea
(N24)
Karbamat
Air
Reaksi:
NH2COONH4
Alur 24
Total
Air
Urea
Karbamat
(N25)
70 C
20 atm
Karbon dioksida
Amonia
Urea
Karbamat
Air
2NH3 + CO2
r3
: N24
: N24Air
: N24Urea
: N24Karbamat
= 24707,8500 kg/jam
= 4561,4490 kg/jam
= 15204,8300 kg/jam
= 4941,5690 kg/jam
=
=
LC-152
Amonia
Karbon dioksida
Karbamat
Urea
Air
Total
63,3535
253,4138
253,4138
695,6209
4561,4490
15204,8300
4561,4490
24707,8500
125,4399
62,7199
0,633535
253,4138
253,4138
695,6209
2132,4770
2759,6760
49,4157
15204,8300
4561,4490
24707,8500
(N27)
Amonia
Karbon dioksida
F-202
Karbon dioksida
Amonia
Urea
Karbamat
Air
25
70 C
20 atm
(N26)
Alur 25
Total
Karbon dioksida
Amonia
Air
Urea
Karbamat
Alur 27
Total
CO2
NH3
Alur 26
Total
Air
Urea
Karbamat
Urea
Karbamat
Air
: N25
: N25Karbon dioksida
: N25Amonia
: N25Air
: N25Urea
: N25Karbamat
=
=
=
=
=
=
: N27
: N27Karbondioksida
: N27 Ammonia
: N26
: N26Air
: N26Urea
: N26Karbamat
= 19815,6970 kg/jam
= 4561,4490 kg/jam
= 15204,8300 kg/jam
= 49,4157 kg/jam
LC-153
Amonia
Karbon dioksida
Karbamat
Urea
H2O
Total
25
125,4399
62,7199
0,6335
253,4138
253,4138
695,6209
25
2132,4770
2759,6760
49,4157
15204,8300
4561,4490
24707,8500
26
27
125,4399
62,7199
0,6335
253,4138
253,4138
695,6209
26
27
2132,4770
2759,6760
49,4157
15204,8300
4561,4490
24707,8500
(N30)
Air
FE-301
Urea
Karbamat
Air
Alur 26 = Alur 28
Total
: N28
N28
Urea
: N28urea
H2O
: N28Air
Karbamat : N28karbamat
Alur 29
Total
: N29
N24
Urea
: N29urea
N29urea
H2O
: N29Air
N29 Air
Karbamat : N29karbamat
N29karbamat
128,96 C
0,3 atm
(N28)
(N29)
Urea
Karbamat
Air
= N29 + N30
= 507,4612 kmol/jam
= 253,4138 kmol/jam
= 253,4138 kmol/jam
= 0,6335 kmol/jam
= N28 N30
= 380,7093 kmol/jam
= N28urea
= 253,4138 kmol/jam
= N28 - N29
= 126,7069 kmol/jam
= N28karbamat
= 0,6335 kmol/jam
Alur 30
Air yang diuapkan dari evaporator I adalah sebesar 50% (Rifai, 2007).
Air yang menguap :
N30 Air
= 0,50 x N22 Air
30
N Air
= 0,50 x 253,4138
N30 Air
= 126,7069 kmol/jam
LC-154
(N33)
Air
FE-302
Urea
Karbamat
Air
Alur 29 = Alur 31
Total
: N31
N31
Urea
: N31Urea
N31Urea
H2O
: N31Air
N31Air
Karbamat : N31karbamat
N31karbamat
157,58 C
0,03 atm
(N31)
(N32)
Urea
Karbamat
Air
= N32 + N33
= 380,7542 kmol/jam
= N29Urea
= 253,4138 kmol/jam
= N32 + N33
= 126,7069 kmol/jam
= N29karbamat
= 0,6335 kmol/jam
LC-155
Alur 33
Air yang diuapkan dari evaporator II adalah sebesar 99% (Rifai, 2007).
Air
: N33 Air = 0,99 x N31 Air
N33Air = 125,4398 kmol/jam
Total Air yang menguap :
Air
: N34 Air = N31Air + N33Air
N34 Air = 126,7069 + 125,4398
N34Air = 252,1467 kmol/jam
Alur 32
Urea
: N32Urea
= N31urea
N32Urea
= 253,4138 kmol/jam
Karbamat : N32Karbamat = N31karbamat
N32Karbamat = 0,6335 kmol/jam
Air
: N32Air
= N31 Air N33Air
32
N Air
= 126,7069 - 125,4398
N32Air
= 1,2671 kmol/jam
Tabel LA. 11 Neraca Massa Evaporator 2 (FE-302)
Laju Alur Masuk
Laju Alur Keluar
Komponen
Kmol/jam
Kg/jam
Kmol/jam
Kg/jam
31
31
32
33
32
33
Urea
253,4138 15204,8300
253,4138
15204,8300
Karbamat
0,6335
49,4130
0,6335
49,4130
Air
126,7069 2280,7242 125,4398
1,2671
2567,3274
22,8078
Total
380,7542 17534,9672
380,7542
17534,9672
(N42)
Urea
Karbamat
Air
TK-402
Urea
Karbamat
Air
(N37)
79,024 C
1 atm
(N40)
Urea
Karbamat
Air
LC-156
Air
: N37+42 Air
Karbamat : N37+42karbamat
= 1,2671 kmol/jam
= 0,6335 kmol/jam
: N42Urea
N42Urea
Air
: N42Air
N42 Air
Karbamat : N42Karbamat
N42Karbamat
= 0,01 x N37Urea
= 2,5595 kmol/jam
= 0,01 x N37Air
= 0,0145 kmol/jam
= 0,01 x N37Karbamat
= 0,0064 kmol/jam
LC-157
Urea
Karbamat
Air
(N40)
(N41)
C-403
(N43)
Alur 40
Urea
Air
Karbamat
Total
: N40Urea
: N40 Air
: N40Karbamat
: N40
Urea
Karbamat
Air
Urea
Karbamat
Air
= 255,9480 kmol/jam
= 1,2797 kmol/jam
= 0,6399 kmol/jam
= 257,8676 kmol/jam
Alur 41
Asumsi
: N43urea
N43urea
Air
: N43Air
N43Air
Karbamat : N43Karbamat
N43Karbamat =
= N40urea - N41urea
= 253,3885 kmol/jam
= N40Air - N41Air
= 1,2669 kmol/jam
= N40Karbamat - N41Karbamat
0,6335 kmol/jam
LC-158
LAMPIRAN B
PERHITUNGAN NERACA PANAS
Pra rancangan pabrik pembuatan Pupuk Urea dari Gas Sintesis dilaksanakan
untuk kapasitas produksi sebesar 120.000 ton/tahun, dengan ketentuan sebagai
berikut:
Basis perhitungan
: 1 jam operasi
Satuan operasi
: kJ/jam
Temperatur basis
: 298,15 K
Tabel LB.1 sampai LB.11 menunjukan data-data yang dibutuhkan dalam perhitungan
neraca panas.
Tabel LB.1 Data Kapasitas Panas Komponen Gas ( J/mol K) (Reklaitis, 1983)
Komponen
a (101)
b (10-2)
c (10-6)
d (10-9)
NH3
2,755
2,56278
9,90042
-6,68639
H2
1,76386
6,70055
-131,45
105,883
N2
2,94119
-0,30681
5,45064
5,13186
CO2
1,9022
7,9629
-7,3707
3,7457
Tabel LB.2 Data Panas Perubahan Fasa Komponen (Reklaitis, 1983).
Komponen
Hvl pada titik didihnya (J/mol)
NH3
23351,0
H2O
40656,2
Tabel LB.3 Data Panas Reaksi Komponen (Reklaitis, 1983).
Komponen
Hof (J/mol)
H2
0
N2
0
NH3
-45645,6
CO2
-393500
H2O
-241830
LC-159
Urea
Karbamat
-332890
-645610
d (10-6)
6,6069
LC-160
Komponen
Titik didih (K)
NH3
17
239,731
CO2
44
194,681
H2O
18
373,161
Karbamat
78
404,15
Urea
60
405,85
Sumber : Reklaitis, 1983 dan Chemcad Database
Hovl
(J/mol)
23351
1656,9
4065,2
-
CpdT
= a (T2 T1 ) +
T1
b
c 3
d
2
2
3
4
4
(T2 T1 ) + (T2 T1 ) + (T2 T1 )
2
3
4
Untuk sistem yang melibatkan perubahan fasa persamaan yang digunakan adalah :
T2
Tb
CpdT = Cp dT
l
T1
T1
T2
+ H Vl + Cp v dT
Tb
2
2
dQ
= rH r (T ) + N CpdTout N CpdTout
dt
T1
T1
LC-161
Nitrogen (N8)
T=450 C
P = 150 atm
R-101
(N11)
Hidrogen (N10)
T = 450 C
P = 150 atm
Reaksi : N2 + 3 H2
150 atm
450 C
Amonia
T = 450 C
P = 150 atm
2 NH3
Panas Masuk :
723,15
Q (kJ/jam)
1,4365x107
1,4365x107
469,5
Q (kJ/jam)
13,7829x107
13,7829x107
Panas Keluar :
Panas keluar alur 11 = N
11
senyawa
723,15
Cpg dT
298.15
298.15
723,15
cpg dT (kJ/kmol)
12,814x103
13,660x103
35,974x103
62,4487x103
Q (kJ/jam)
0,8619 x107
2,7565x107
3,2336 x107
6,8520 x107
Panas Reaksi
Reaksi :
N2 + 3 H2
2 NH3
r1
= 448,4289 kmol/jam
Hr(298K) = [2 Hof NH3 ( Hof N2 + 3 Hof H2) ]
= -91291,2000 kJ/kmol
LC-162
Hr1 x r1
= [(Hr (298,15K) +
dT (NH3) -
dT(N2)
dT (H2)] x r1
Nitorgen
Hidrogen
Amonia
T = -35 C
P =19 atm
Nitorgen
Hidrogen
Amonia
T = -35 C
P =19 atm
F-101
(N12)
-35 C
19 atm
(N14)
Nitorgen
Hidrogen
Amonia
T = -35 C
P =19 atm
Panas Masuk :
238,15
Q (kJ/jam)
-1,1174x106
LC-163
Hidrogen
2017,9306
-1,6901x103
Ammonia
898,8580
-2,1004x103
Total
3589,4320
-5,5354x103
Tabel LB.17 Panas masuk alur 12 fasa cair.(lanjutan)
238,15
Hvl
cpl dT
298.15
12
Komponen N (kmol/jam) (J/mol)
(kJ/kmol)
Ammonia
898,8580
23351
-4,9502x103
-3,4105x106
-1,8879x106
-6,4721x106
Qout (kJ/jam)
-4,4495x106
14
Panas keluar alur 14 = N senyawa Cpg dT
298.15
238,15
Panas keluar alur 13 = N13
senyawa Cpg dT
298.15
Q (kJ/jam)
-1,1589x106
-3,3965x106
- 0,6541x106
- 5,2095x106
LC-164
Produk
Air Pendingin
Total
-6,8443x106
1,6912x107
1,0068x107
1,0068x107
Amonia
T = 182 C
P =150 atm
R-201
(N16)
Karbon dioksida
T = 182 C
P =150 atm
(N18)
Panas Masuk
(N19)
182 C
150 atm
T = 182 C
P =150 atm
16
senyawa
Karbon dioksida
Amonia
Urea
Karbamat
Air
455,15
Cpg dT
298.15
298.15
455,15
cpg dT (kJ/kmol)
1,2012x104
1,2012x104
Q (kJ/jam)
6,8934x106
6,8934x106
455,15
Q (kJ/jam)
1,8243x106
1,8243x106
Panas Masuk :
Panas Masuk :
455,15
21
Panas masuk alur 21 = N senyawa
Cpg dT
298.15
Q (kJ/jam)
1,3093x106
0,6931x106
LC-165
Total
12,3636x103
327,0138
2,0024x106
Total panas masuk = panas masuk alur 16 + panas masuk alur 18 + panas masuk
alur 21
= 1,0720 x107 kJ/jam
Panas Keluar :
455,15
Q (kJ/jam)
2,3414x106
4,7823x106
3,0521x106
10,1758x106
Panas Reaksi
Reaksi I :
2NH3 + CO2
Karbamat
r1
= 316,7673 kmol/jam
Hr(298K) = [Hof karbamat (2 Hof amonia + Hof CO2) ]
= - 1,6073 x105 kJ/kmol
Hr1 x r1
= [(Hr (298,15K) +
-
dT (karbamat) -2
dT(NH3)
dT (CO2)] x r1
= [(Hr (298,15K) +
-
dT (Urea) +
dT(H2O)
dT (karbamat)] x r2
LC-166
dQ
7
= - 3,2591 x10 kJ/jam
dt
Tanda Q negatif, berarti sistem melepas panas sebesar 3,2591x107 kJ/jam. Maka
untuk menyerap panas ini digunakan air pendingin.
Data air pendingin yang digunakan:
T masuk
= 30oC
T keluar
= 60oC
Air pendingin yang diperlukan adalah :
dQ/dt.
m=
Air pendingin (60) - air pendingin (30)
LC-167
(N22)
Amonia
T = 220 C Karbon dioksida
P =150 atm
F-201
Karbon dioksida
Amonia
(N19)
Urea
T = 100 C
Karbamat
P =150 atm
Air
190 C
150 atm
Urea
(N24)
T = 220 C Karbamat
P =150 atm Air
Panas Masuk :
455,15
455,15
N19
senyawa Cpl dT
298.15
Q (kJ/jam)
0,9512x106
0,5035x106
1,4547x106
Q (kJ/jam)
2,3414x106
4,7823x106
3,0521x106
10,1758x106
455,15
N19
senyawa Cpg dT
298.15
Cpg
dT
298,15
22
Panas keluar alur 22 = N senyawa
24
senyawa
Cpl dT
298.15
298.15
493,15
cpg dT (kJ/kmol)
7,5721 x103
Q (kJ/jam)
1,1992 x106
LC-168
Karbon dioksida
Total
8,0372 x103
15,6093 x103
79,1918
237,5754
298.15
493,15
cpl dT (kJ/kmol)
45,9030 x103
23,4390 x103
15,1341 x103
84,4761 x103
0,6365 x106
1,8357 x106
Q (kJ/jam)
2,9081 x106
5,9397 x106
3,8352 x106
12,6830 x106
dQ
6
= 2,8882 x10 kJ/jam
dt
Superheated steam pada 1 atm, 5500C, H(5500)
Saturated steam pada 1 atm, 3000C, HV(3000C)
HL(3000C)
2,8882x10 5 kJ/jam
=
2251,4 kJ/kg
= 1282,8462 kg/jam
Tabel LB.31 Neraca panas KO Drum (F-201)
Komponen
Qmasuk (kJ/jam)
Qkeluar (kJ/jam)
6
Umpan
11,6305 x10
Produk
14,5187 x106
Steam
2,8882 x106
LC-169
Total
14,5187 x106
14,5187 x106
S-201
Urea
(N24)
Karbamat
220 C
Air
20 atm
(N25)
70 C
20 atm
70 C
20 atm
Karbon dioksida
Amonia
Urea
Karbamat
Air
Panas Masuk
Panas keluar alur 24 = N
24
senyawa
Cpl dT
298.15
298.15
493,15
cpl dT (kJ/kmol)
45,9030 x103
23,4390 x103
15,1341 x103
84,4761 x103
Q (kJ/jam)
2,9081 x106
5,9397 x106
3,8352 x106
12,6830 x106
25
Panas keluar alur 25 = N senyawa
Cpl dT
298.15
Qout (kJ/jam)
0,2064x106
0,1078x106
0,0067x106
1,3707x106
0,8593x106
2,5508x106
Panas Reaksi
Reaksi III : Karbamat
2NH3 + CO2
r3
= 62,7199 kmol/jam
LC-170
Hr(298,15) = [(2 Hof amonia + Hof CO2) Hof karbamat]
= 1,6073 x105 kJ/kmol
Hr x r3
= [(Hr (298,15K) +2 x
-
dT (NH3) +
dT(CO2)
dT (karbamat)] x r3
dQ
6
= 0,7566 x10 kJ/jam
dt
Tanda Q negatif, berarti sistem melepas panas sebesar 1,7566 x107 kJ/jam. Maka
0,7566x 10 6 kJ/jam
=
125,4460 kJ/kg
= 6031,2803 kg/jam
Tabel LB.34 Neraca panas Low Pressure Decomposer (R-202)
Komponen
Q masuk (kJ/jam) Q keluar (kJ/jam)
Umpan
12,6830 x106
Produk
2,5508x106
Panas reaksi
9,3756x106
Pendingin
0,7566x106
6
Total
12,6830 x10
12,6830 x106
LC-171
(N27)
70 C
20 atm
Amonia
Karbon dioksida
F-202
Karbon dioksida
(N25)
Amonia
Urea
70 C
Karbamat
20 atm
Air
70 C
20 atm
(N26)
70 C
20 atm
Urea
Karbamat
Air
Panas Masuk
Panas masuk alur 25 = 2,5508 x106kJ/jam
Tabel LB.35 Panas keluar alur 25
343,15
N25 (kmol/jam)
Komponen
cpl dT (kJ/kmol)
298,15
Amonia
125,4399
1,6454x103
Karbon dioksida
62,7199
1,7192x103
Karbamat
0,6335
1,0593x104
Urea
253,4138
5,4090x103
Air
253,4138
3,3905x103
Total
695,6209
22,7571x103
Qout (kJ/jam)
0,2064x106
0,1078x106
0,0067x106
1,3707x106
0,8592x106
2,5508x106
Panas Keluar
Jika diasumsikan KO drum II bersifat adiabatis maka panas masuk = panas keluar
T
2
2
dQ
= N CpdTout N CpdTin = 0
dt
T1
T1
T2
T2
T1
T1
N CpdTin = N CpdTout
Cpg
dT
+
298,15
20
2,5508 x106kJ/jam = = N senyawa
21
N senyawa
Cpl dT
298.15
Suhu keluar KO Drum dapat diperoleh secara iterasi sehingga diperoleh suhu keluar
343,15 K (700 C)
Cpg dT
298,15
27
Panas keluar alur 27 = N senyawa
26
Panas keluar alur 26 = N senyawa
Cpl dT
298.15
Q (kJ/jam)
0,2064x106
0,1078x106
0,3142x106
LC-172
26
Panas keluar alur 26 = N senyawa
Cpl dT
298.15
Q (kJ/jam)
0,0067x106
1,3707x106
0,8592x106
2,2366x106
Air
128,96 C
0,3 atm
(N30)
FE-301
128,96 C
0,3 atm
Urea
(N28)
Karbamat
70 C
Air
20 atm
Urea
Karbamat
128,96 C Air
0,3 atm
(N29)
Panas Masuk
Panas masuk alur 26 = Panas masuk alur 28
Tabel LB. 39 Panas keluar alur 28
343,15
Komponen
N28 (kmol/jam)
cpl dT (kJ/kmol)
298.15
Karbamat
0,6335
36,9578 x103
Q (kJ/jam)
0,0067x106
LC-173
Urea
Air
Total
18,8714 x103
12,0440 x103
67,8729 x103
253,4138
253,4138
507,4611
1,3707x106
0,8592x106
2,2366x106
Tblaru tan
1000
15254,2430
=
0,52
60,0448 4561,4484
= 28,96110 C
= Tb pelarut + Tbcampuran
= 100 0 C + 28,96110 C
= 128,96110 C
= 402,1111 K
Panas Keluar
bp
402,1111
Cpl dT + H vl +
298,15
bp
Hvl
(J/mol)
40656,2
Cpg dT
bp
402,1111
cpg dT
(kJ/kmol)
9,8682x102
Qout (kJ/jam)
5,9951x106
402,1111
29
Panas keluar alur 29 = N Senyawa
Cpl dT
298.15
298,15
402,111
cpl dT (kJ/kmol)
2,4472x104
1,2496x104
7,8928x103
4,4861x104
Qout (kJ/jam)
0,0155x106
3,1667x106
1,0001x106
4,1823x106
LC-174
= 10,1774x106 kJ/jam
Maka, selisih panas adalah :
T2
T2
dQ
= N CpdTout N CpdTin
dt
T1
T1
dQ
= (10,1774 106 ) (2,2366 106 kJ/jam )
dt
dQ
6
= 7,9408 x 10 kJ/jam
dt
Untuk evaporator I kebutuhan steam yang di perlukan diperoleh dari uap air
evaporator II, karena tipe evaporator yang digunakan adalah evaporator double effect
yang bertujuan untuk menghemat jumlah energi yang dibutuhkan. Jadi, jumlah steam
yang masuk sama dengan steam yang keluar.
dQ/dt.
m=
Steam masuk Kondensat
2593,2550 =
9,1200 10 6 kJ/jam
( H 157,58 - H Kondensat ) kJ/kg
= (.......)
Suhu keluar evaporator I dapat diperoleh secara iterasi sehingga diperoleh suhu
keluar 378,9150K (105,765oC).
Qmasuk (kJ/jam)
2,2366x106
7,9408x106
10,1774x106
Qkeluar (kJ/jam)
10,1774x106
10,1774x106
LC-175
(N33)
Air
157,58 C
0,03 atm
FE-302
Urea
(N31)
Karbamat
128,96 C
Air
0,3 atm
157,58 C
0,03 atm
Urea
Karbamat
157,58 C Air
0,03 atm
(N32)
Panas Masuk
Panas keluar alur 30 = Panas masuk alur 31
Tabel LB.43 Panas masuk alur 31
402,111
N31 (kmol/jam)
Komponen
cpl dT (kJ/kmol)
298,15
Karbamat
0,6335
2,4472x104
Urea
253,4138
1,2496x104
Tabel LB.43 Panas masuk alur 31. (lanjutan)
402,111
Komponen
N31 (kmol/jam)
cpl dT (kJ/kmol)
298,15
Qout (kJ/jam)
0,0155x106
3,1667x106
Qout (kJ/jam)
Air
126,7069
7,8928x103
1,0001x106
Total
380,7542
4,4861x104
4,1823x106
1000
15254,2430
=
0,52
60,0448 2257,9164
= 58,5073 0 C
LC-176
Panas Keluar
bp
Cpg dT
430,7333
Cpl dT + H vl +
298,15
bp
Hvl
(J/mol)
40656,2
bp
431,6573
cpg dT
(kJ/kmol)
1,9996x103
430,7333
32
Panas keluar alur 32 = N Senyawa
Cpl dT
298.15
Qout (kJ/jam)
6,0622 x106
Qout (kJ/jam)
1,9909 x104
4,0667 x106
1,2910 x104
4,0995x106
dQ
6
= 5,9794 x10 kJ/jam
dt
Superheated steam pada 1 atm, 5500C, Hv(5500)
= 3596,5 kJ/kg (Smith, 2001)
0
0
Saturated steam pada 1 atm, 300 C, HV(300 C)
= 2751 kJ/kg (Smith, 2001)
HL(3000C)
= 1345,1 kJ/kg (Smith, 2001)
= [H(550oC) Hv(300oC)]+ [Hv(300oC) Hl(300oC)]
= [3596,5 - 2751] + [2751 - 1345,1]
= 2251,4 kJ/kg
Steam yang diperlukan adalah:
LC-177
m=
=
dQ/dt.
Steam masuk Kondensat
5,9794 10 6 kJ/jam
2144,6 kJ/kg
= 2,6558 10 3 kg/jam
Tabel LB.46 Neraca panas Evaporator II (FE-302)
Komponen
Qmasuk (kJ/jam)
Qkeluar (kJ/jam)
6
Umpan
4,1823x10
Produk
10,1617x106
Steam
5,9794x106
Total
10,1617x106
10,1617x106
B-1.9 Mealting Tank (TK-401)
Fungsi : Melelehkan urea yang keluar dari Evaporator II (FE-302)
Urea
Karbamat
Air
(N42)
Urea
(N36)
Karbamat
Air
157,58 C
1 atm
(N38)
197 C
1 atm
Urea
Karbamat
Air
197 C
Panas Masuk
Panas keluar alur 32 = Panas masuk alur 36
430,7333
36
Panas masuk alur 36 = N7 Senyawa
Cpl dT
298.15
298,15
430,733
cpl dT (kJ/kmol)
3,1210x104
1,5936x104
Qout (kJ/jam)
0,0197x106
4,0384x106
1,0115x104
5,7262x104
0,0128x106
4,0709x106
Produk yang tidak memenuhi standar ukuran produk yang diinginkan, yang
diasumsikan 0,01% dari umpan yang yang masuk ke dalam Screening akan
diteruskan ke dalam Hopper dan dari Hopper akan direcycle ke dalam Prilling Tank
(alur 42) dalam fasa padat. Sehingga menghasilkan neraca panas sebagai berikut:
LC-178
303,15
42
Panas masuk alur 42 = N7 Senyawa
Cps dT
298.15
Qout (kJ/jam)
4,0994
1,1788
0
5,2782
Panas Keluar
470,15
470,15
465
298.15
N38 (kmol/jam)
0,6399
255,9480
1,2797
257,8676
298,15
470,15
cps dT
(kJ/kmol)
20,7380
15,8292
0
36,5672
298,15
470,15
cpl dT
(kJ/kmol)
4,0489x104
2,0674x104
1,3248x104
7,4412x104
Qout (kJ/jam)
0,0259x106
5,2955x106
0,0169x106
5,3383x106
dQ
6
= 1,2664 x10 kJ/jam
dt
LC-179
m=
dQ/dt.
Steam masuk Kondensat
30 C
1 atm
Udara
(N38)
TK-402
Urea
Karbamat
Air
79,024 C
1 atm
(N37)
197 C
1 atm
(N40)
79,024 C
1 atm
Urea
Karbamat
Air
(N39)
62,63 C
1 atm
Udara
Panas Masuk
Panas masuk alur 37 = 5,3383 x106kJ/jam
N37 (kmol/jam)
298,15
470,15
cps dT
(kJ/kmol)
298,15
470,15
cpl dT
(kJ/kmol)
Qout (kJ/jam)
LC-180
Karbamat
Urea
Air
total
0,6399
255,9480
1,2797
257,8676
4,0489x104
2,0674x104
1,3248x104
7,4412x104
20,7380
15,8292
0
36,5672
0,0259x106
5,2955x106
0,0169x106
5,3383x106
udara masuk
Panas masuk udara = N senyawa
Cpg dT
273.15
Panas Keluar
Cps
dT
298,15
40
Panas keluar alur 40 = N senyawa
T2
T2
T1
T1
N CpdTin = N CpdTout
T
udara keluar
= N senyawa
Cpg dT
298.15
Suhu keluar Priling Tower (T) dapat diperoleh secara iterasi sehingga diperoleh suhu
keluar 335,780K (62,63oC).
Berikut adalah panas hasil iterasi:
Panas Keluar
335,78
40
Panas keluar alur 40 = N senyawa
Cps dT
298,15
Cps
dT
298,15
40
6,2194 x106kJ/jam = N senyawa
LC-181
335,78
udara keluar
Panas keluar udara keluar = N senyawa
Cpg dT
298.15
Qout (kJ/jam)
6,9846x106
Steam 650 C
(N7)
(N8)
Nitrogen
Nitrogen
T = 30 C
P = 1 atm
T = 450 C
P = 150 atm
Kondensat 350 C
Panas Masuk
Panas masuk alur 7
Panas Keluar
723,15
Cpg
dT
298,15
298,15
723,15
cpl dT (kJ/kmol)
Q (kJ/jam)
LC-182
Nitrogen
Total
1121,0724
1121,0724
12,8138 x103
12,8138 x103
14,3652 x106
14,3652 x106
dQ
6
= 14,2020 x 10 kJ/jam
dt
LC-183
Steam 650 C
(N9)
Hidrogen
T = 30 C
P = 1 atm
(N10)
Hidrogen
T = 450 C
P = 150 atm
Kondensat 350 C
Panas Masuk
Panas masuk alur 9 = 4,8694 x 105
Panas Keluar
723,15
Q (kJ/jam)
4,5943 x107
4,5943 x107
dQ
7
= 4,5457 x 10 kJ/jam
dt
LC-184
Air Pendingin
-80 C
Nitrogen
Hidrogen
Amonia
(N11)
(N12)
T = 450 C
P = 150 atm
T = -35 C
P = 19 atm
Nitrogen
Hidrogen
Amonia
Panas Masuk
Panas masuk alur 11 = 6,8520x107kJ/jam
Panas Keluar
238,15
298.15
238,15
cpg dT (kJ/kmol)
-1,7449x103
-1,6901x103
-2,1004x103
-5,5354x103
298.15
238,15
Q (kJ/jam)
-1,1174x106
-3,4105x106
-1,8879x106
-6,4721x106
cpl dT (kJ/kmol)
Qout (kJ/jam)
LC-185
Amonia
898,8580
23351
-4,9502x103
-4,4495x106
dQ
= 5,8452 x10 7 kJ/jam
dt
Tanda Q negatif, berarti sistem melepas panas sebesar 5,8452 x107 kJ/jam. Maka
untuk menyerap panas ini digunakan air pendingin.
Media pendingin yang digunakan adalah Dowtherm J yang masuk pada suhu -45 0 C
dan keluar pada suhu -25 0 C (Dow,2001).
Dowtherm J yang diperlukan :
dQ/dt.
m=
(243,15 - 193,15) K
LC-186
Steam 650 C
Amonia
(N14)
(N15)
T = -35 C
P = 19 atm
Amonia
T = 182 C
P = 150 atm
Kondensat 350 C
Panas Masuk
Panas masuk alur 14 = - 1,6438x106 kJ/jam
Panas Keluar
455,15
15
Panas keluar alur 15 = N senyawa Cpg dT
298.15
Q (kJ/jam)
3,4468x106
3,4468x106
= N9 x (HVl + Qout)
= 573,9090 kmol/jam x (23351 + 3,4468 x106kJ/jam )
= 1,9915x107 kJ/jam
Maka, selisih panas adalah :
T2
T2
dQ
= N CpdTout N CpdTin
dt
T1
T1
Total panas keluar
dQ
= (19,9150 106 ) (- 1,6438 106 )
dt
dQ
7
= 1,8271 x10 kJ/jam
dt
LC-187
Steam 650 C
(N17)
(N18)
T = 30 C
P = 1 atm
T = 182 C
P = 150 atm
Karbon dioksida
Karbon dioksida
Kondensat 350 C
Panas Masuk
Panas masuk alur 17 = 5,3542 x104 kJ/jam
Panas Keluar
455,15
Q (kJ/jam)
1,8243 x106
1,8243 x106
dQ
6
= 1,7708 x10 kJ/jam
dt
Superheated steam pada 1 atm, 5500C, Hv(5500)
= 3596,5 kJ/kg (Smith, 2001)
Saturated steam pada 1 atm, 3000C, HV(3000C)
= 2751 kJ/kg (Smith, 2001)
0
HL(300 C)
= 1345,1 kJ/kg (Smith, 2001)
= [H(550oC) Hv(300oC)]+ [Hv(300oC) Hl(300oC)]
= [3596,5 - 2751] + [2751 - 1345,1]
LC-188
= 2251,4 kJ/kg
Steam yang diperlukan adalah:
m=
dQ/dt.
Amonia
Karbon dioksida
(N20)
(N21)
T = 130 C
P = 85 atm
T = 182 C
P =150 atm
Amonia
Karbon dioksida
Panas Masuk
Panas masuk alur 20 = 1,3093 x106 kJ/jam
Panas Keluar
455,15
Qout (kJ/jam)
1,4069x106
0,6931x106
2,1000x106
LC-189
2
2
dQ
= N CpdTout N CpdTin
dt
T1
T1
dQ
= (2,1 106 ) (1,3093 106 )
dt
dQ
5
= 7,9070 x10 kJ/jam
dt
Superheated steam pada 1 atm, 5500C, Hv(5500)
= 3596,5 kJ/kg (Smith, 2001)
Saturated steam pada 1 atm, 3000C, HV(3000C)
= 2751 kJ/kg (Smith, 2001)
0
HL(300 C)
= 1345,1 kJ/kg (Smith, 2001)
= [H(550oC) Hv(300oC)]+ [Hv(300oC) Hl(300oC)]
= [3596,5 - 2751] + [2751 - 1345,1]
= 2251,4 kJ/kg
dQ/dt.
Steam masuk Kondensat
7,9070x105 kJ/jam
2251,4 kJ/kg
= 3,5120 x 10 2 kg/jam
Tabel LB.68 Neraca panas Heater (E-202)
Komponen
Qmasuk (kJ/jam)
Qkeluar (kJ/jam)
6
Umpan
1,3093x10
Produk
2,100x106
Pendingin
0,7907x106
6
Total
1,3093x10
1,3093x106
LC-190
Air Pendingin 30 C
T = 128,96 C Air
P = 0,03 atm
(N31)
(N36)
(N34)
Air
T = 157,58 C
P = 0,3 atm
Air
T = 100 C
P = 1 atm
Panas Masuk
Panas masuk alur 31 = 5,9951 x106 kJ/jam
Panas masuk alur 34 = 6,0622 x106 kJ/jam
Total panas masuk
= panas masuk alur 31 + panas masuk alur 34
= 12,0573 x106 kJ/jam
Panas Keluar
Asumsi suhu keluar kondensor 100 oC
Panas keluar alur 36 = N 36
senyawa [H vl ]
Tabel LB.69 Panas keluar alur 36
Komponen
N36 (kmol/jam) Hvl (Kj/kmol)
H2O
252,1467
40656,2
Qout (kJ/jam)
10,2513 x 106
dQ
6
= -1,8059 x10 kJ/jam
dt
Tanda Q negatif, berarti sistem melepas panas sebesar 1,8059 x106 kJ/jam. Maka
untuk menyerap panas ini digunakan air pendingin.
Data air pendingin yang digunakan:
T masuk
= 30oC
T keluar
= 60oC
dQ/dt.
= 1,4396 10 4 kg/jam
LC-191
(N39)
Udara
T = 79,024 C
P = 1 atm
(N40)
T = 30 C
P = 1 atm
Udara
Panas Masuk
Panas masuk alur 39 = 6,9825 x106 kJ/jam
Panas Keluar
352,174
40
Panas keluar alur 40 = N senyawa
Cpg dT
298.15
Qout (kJ/jam)
8,8114 x105
LC-192
dQ
5
= - 61,0139 x10 kJ/jam
dt
Tanda Q negatif, berarti sistem melepas panas sebesar 61,0139 x105 kJ/jam. Maka
untuk menyerap panas ini digunakan air pendingin.
Data air pendingin yang digunakan:
T masuk
= 30oC
T keluar
= 60oC
Air Pendingin yang diperlukan adalah:
dQ/dt.
m=
LAMPIRAN C
PERHITUNGAN SPESIFIKASI PERALATAN
C.1 Tangki Penyimpanan Nitrogen (TK-101)
Fungsi
: 8 unit
LC-193
Kondisi operasi :
Tekanan
= 150 atm
Temperatur
= 30 oC
= 31390,0272 kg/jam
Faktor kelonggaran
= 20%
Densitas ()
= 303,15 K
Perhitungan:
A.Volume Tangki
Kebutuhan larutan Nitrogen per jam = 31.390,0272 kg/jam
Volume gas, Vl
3.013.442,6110
3
= 376.680,3264 m
8
376.680,3264 kg
0,5560 kg/liter
= 677.482,6014 liter
= 677,4826 m3
Faktor kelonggaran
Volume tangki, VT
= 20 %
(Perry dan Green, 1999)
= (1 + 0,2) x 677.482,6014 liter
= 1,2 x 677.482,6014 liter
= 812.979.1217 liter
= 812,9791 m3
5
Dt3
16
LC-194
48 Vt 3 48 812,9791
=
= 9,1905 m
16
16
Tinggi silinder (Hs) = 5/4 D = 5/4 9,1905 m = 11,4878 m
Diameter tangki (D) = 3
= 16,0838 m
B. Tekanan Desain
Tekanan hidrostatis
Tekanan operasi
= 150 atm
C.
: 0,9
PR
+ (C A )
(Peters dan Timmerhaus, 2004)
SE 0,6P
dimana : d = tebal dinding tangki bagian silinder (in)
P = tekanan desain (psi)
R = jari-jari dalam tangki (in) = D/2
S = stress yang diizinkan
E = efisiensi pengelasan
2654,3652 361,8392
d=
+ (0,0042 10)
(22.500 0,90) (0,6 2654,3652 )
= 25,7812 in = 0,6548 m
Tebal silinder (d) =
LC-195
D.
: 0,0042 in/tahun
: 22.500 lb/in2
(Eber, 1954)
(Brownell, 1959)
dimana : dh
P
Di
S
E
:10 tahun
P Di
+ (C A )
2SE 1,2P
(Timmerhaus, 2004)
=
=
=
=
=
Bahan konstruksi
Bentuk
Jumlah
: 3 unit
Kondisi operasi :
Tekanan
= 150 atm
Temperatur
= 30 oC
= 6726,4346 kg/jam
Faktor kelonggaran
= 20%
Densitas
= 0,6935 kg/liter
Perhitungan:
A. Volume Tangki
LC-196
645737,7216 kg
= 215245,9072kg
3
= 0,6935 kg/liter
= 693,535 kg/m3
215245,9072 kg
= 310376,2180 liter
0,6935 kg/liter
= 310,3762 m3
Faktor kelonggaran
Volume tangki, VT
= 20 %
= (1 + 0,2) x 310,3762 liter
= 372,4515 m3
Perbandingan tinggi tangki dengan diameter tangki (Hs : Dt) = 5 : 4
1
Volume silinder (Vs) =
Dt2 Hs
4
Vs
5
Dt3
16
Vt = Vs + 2 Vh
Vt = (5/16 D3) + (/48 D3)
Vt = 16/48 D3
48 372,4515
48 Vt
=3
= 7,0863m
Diameter tangki (D) = 3
16
16
Tinggi silinder (Hs)
= 5/4 D
= 5/4 7,0863 m = 8,8578 m
= 1 /4 D
= 9,3236 m
LC-197
310,3762 8,8578
372,4515
= 7,3816 m
=
Tekanan hidrostatis
= 150 atm
: 0,9
PD
+ (C A )
(Brownell dan Young, 1959)
4SE 0,4P
dimana : d = tebal dinding tangki bagian silinder (in)
P = tekanan desain (psi)
R = jari-jari dalam tangki (in) = D/2
S = stress yang diizinkan
E = efisiensi pengelasan
2.654,4771 278,9879
d=
+ (0,0042 10 )
(4 22.500 0,90) (0,4 2.654,4771 )
= 9,3068 in
Dipilih tebal silinder standar = 10 in
Tebal silinder (d) =
D.
: 0,9
PD
+ (C A )
4SE 0,4P
LC-198
dimana : dh
P
Di
S
E
=
=
=
=
=
Bahan konstruksi
Bentuk
Jumlah
: 4 unit
Kondisi operasi :
Tekanan
= 1925,1750 kPa
o
= 19 atm
Temperatur
= -35 C
= 238,15 K
= 24863,2682 kg/jam
Faktor kelonggaran
= 20%
Komponen
Laju alir 8
Laju alir 8
(kg/jam)
(kmol/jam)
% mol
BM
%mol x
BM
NH3
2246,3378
132,1399
0,0471
17
0,8006
H2
4019,2660
2009,6330
0,7162
1,4324
N2
18597,6644
664,2023
0,2367
28
6,6279
Total
24863,2682
2805,9752
8,8608
P BM
RT
Densitas gas
BMcampuran
= 8,8608 Kg/Kmol
LC-199
Densitas gas
19 8,8608
= 0,483 kg/liter
82,05 10 3 238,15
Perhitungan:
A. Volume Tangki
Kebutuhan larutan Fuel gas per jam = 24863,2682 kg/jam
Total massa bahan dalam tangki = 24863,2682 kg/jam24 jam/hari2 hari
= 1193436,8740 kg
Direncanakan 4 buah tangki, sehingga:
Total massa bahan dalam tangki =
Densitas Bahan dalam tangki
1193436,874 kg
= 298359,2184 kg
4
298359,2148
0,4832
Faktor kelonggaran = 20 %
Volume tangki, VT = (1 + 0,2) x 617,4652
= 617,4652 m3
(Perry dan Green, 1999)
= 740,9583 m3
Perbandingan tinggi tangki dengan diameter tangki (Hs : Dt) = 5 : 4
1
Volume silinder (Vs)
=
Dt2 Hs
4
Vs
5
Dt3
16
Vt = Vs + 2 Vh
Vt = (5/16 D3) + (/48 D3)
Vt = 16/48 D3
48 Vt 3 48 740,9583
=
= 8,9124 m
Diameter tangki (D) = 3
16
16
Tinggi silinder (Hs)
LC-200
B. Tekanan Desain
Tinggi silinder (Hs)
= 11,1405 m
Tekanan hidrostatis
Tekanan operasi
= 19 atm
: 0,035 in/tahun
2
: 22.500 lb/in
(Chuse,1954)
(Brownell, 1959)
: 10 tahun
P Di
+ (C A )
4SE 0,4P
(Brownell, 1959)
dimana :
d =
P =
R =
S =
E =
: 0,042 in/tahun
: 22.500 lb/in2
(Chuse, 1954)
(Brownell, 1959)
: 0,9
LC-201
Umur alat (A) direncanakan
Tebal head (dh) =
dimana :
dh =
P =
Di =
S =
E =
:10 tahun
P Di
+ (C A )
4SE 0,4P
(Brownell, 1959)
336,2498 350,8812
(4 22.500 0,90) (0,4 336,2498
= 0,4535 in
Dipilih tebal head standar = 3/4 in
d=
+ (0,0042 10 )
Jumlah
: 5 unit
Kebutuhan perancangan
: 2 hari
%mol
BM
%mol x BM
(kg/jam)
(kmol/jam)
NH3
13000,2060
764,718
0,9786
17
15,6358
H2
16,5944
8,2972
0,0106
0,0212
N2
236,3536
8,4412
0,0108
28
0,3025
Total
13253,1540
781,4564
1,0000
15,9596
lb
= temperatur operasi
Tb
(Lyman, 1982)
1
Vb
LC-202
Densitas cairan
= 98
1
= 0,01020408 gr/cm 3
98
253
= 15,9596 0,0102 3 2
230,264
0 , 31
= 0,1528 gr/cm3
= 152,8 kg/m3
Perhitungan:
A. Volume Tangki
Kebutuhan larutan Amonia per jam = 13253,1540kg/jam
Total massa bahan dalam tangki = 13253,1540 kg/jam24 jam/hari2 hari
= 636151,3920 kg
Direncanakan 5 buah tangki, sehingga:
Total massa bahan dalam tangki =
Densitas Bahan dalam tangki
636151,3920 kg
= 127230,2784 kg
5
127230,2784 kg
0,1528 kg/liter
= 832,6588 m3
Faktor kelonggaran = 20 %
Volume tangki, VT = (1 + 0,2) x 832,6588
= 999,1906 m3
Perbandingan tinggi tangki dengan diameter tangki (Hs : Dt) = 5 : 4
1
Volume silinder (Vs)
=
Dt2 Hs
4
Vs
5
= 16 Dt3
= /12 D
= /12 (1/4 D)3
(Brownell dan Young, 1959)
3
LC-203
Vt = 16/48 D3
Diameter tangki (D) = 3
48 Vt 3 48 999,1906
=
= 9,8464m
16
16
= 5/4 D
B. Tekanan Desain
Tinggi silinder (Hs)
= 12,3080 m
Tekanan hidrostatis
Tekanan operasi
= 150 atm
: 0,0042 in/tahun
(Chuse,1954)
: 22.500 lb/in2
(Brownell, 1959)
: 10 tahun
PD
+ (C A )
4SE 0,4P
(Brownell, 1959)
LC-204
2592,4841 387,6546
+ (0,0042 10 )
(4 22.500 0,90) (0,4 2592,4841 )
= 12,6102 in
Dipilih tebal silinder standar = 12 3/4 in.
d=
: 0,0042 in/tahun
: 22.500 lb/in2
(Chuse, 1954)
(Brownell, 1959)
:10 tahun
PD
+ (C A )
4SE 0,4P
(Brownell, 1959)
dimana :
dh =
P =
Di =
S =
E =
Bahan konstruksi
Bentuk
Jumlah
: 4 unit
= 150 atm
Temperatur
= 30 oC
= 12625,9971 kg/jam
Faktor kelonggaran
= 20%
Densitas
= 1,7243 kg/m3
LC-205
Perhitungan:
A. Volume Tangki
Kebutuhan larutan Karbon dioksida per jam = 12625,9971 kg/jam
Total massa bahan dalam tangki = 12625,9971 kg/jam24 jam/hari4 hari
= 1212095,7220 kg
Direncanakan 4 buah tangki, sehingga:
Total massa bahan dalam tangki =
Densitas Bahan dalam tangki
1212095,7220 kg
= 303023,9304kg
4
303023,9304 kg
= 1122,4896 m3
269,957
Faktor kelonggaran = 20 %
Volume tangki, VT = (1 + 0,2) x 1122,4896
= 1,2 x 1122,4896
= 1346,9875 m3
Perbandingan tinggi tangki dengan diameter tangki (Hs : Dt) = 5 : 4
1
Volume silinder (Vs)
=
Dt2 Hs
4
Vs
5
= 16 Dt3
= /12 D
= /12 (1/4 D)3
(Brownell dan Young, 1959)
3
Vt = Vs + 2 Vh
Vt = (5/16 D3) + (/48 D3)
Vt = 16/48 D3
48 Vt 3 48 1346,9875
=
= 10,8772 m
Diameter tangki (D) = 3
16
16
Tinggi silinder (Hs)
= 5/4 D
= 1/4 D
B. Tekanan Desain
Tinggi silinder (Hs)
= 13,5965 m
LC-206
Tekanan hidrostatis
Tekanan operasi
= 150 atm
: 0,0042 in/tahun
: 22.500 lb/in2
(Chuse,1954)
(Brownell, 1959)
: 10 tahun
PD
+ (C A )
4SE 0,4P
(Brownell, 1959)
dimana :
d =
P =
R =
S =
E =
: 0,042 in/tahun
: 22.500 lb/in2
(Chuse, 1954)
(Brownell, 1959)
:10 tahun
LC-207
P Di
+ (C A )
4SE 0,4P
(Brownell, 1959)
dimana :
dh =
P =
Di =
S =
E =
Kondisi operasi : T
P
= 7230K
(Walas, 1988)
= 150 atm
Komponen
N5(kmol/jam)
F5(kg/jam)
BM
% Berat
BMx%Berat
N2
1121,0724
18834,0152
28
0,7500
7,0000
H2
3363,2173
4035,8612
0,2500
1,5000
Total
4484,2897
22869,8764
1,0000
8,5000
= 22869,8764 Kg/jam
Densitas gas
P BM
RT
= 150 atm
BMcampuran
Densitas gas
= 8,5000 Kg/Kmol
=
150 8,5000
= 21,4901 Kg/m 3
3
82,05 10
723
LC-208
Volume gas
22869,8764
= 1064,2040 m 3
21,4901
Volume katalis :
Katalis yang digunakan adalah logam besi (Fe)
7800 GHSV
Volume gas
, ft3 pada kondisi standard (250C, 1 atm)
volume katalis
Volume gas
(Walas, 1988)
1 8,5000
= 0,3475 Kg/m 3
82,05 10 3 298
22869,8764
= 65820,0637 m3 = 232445,5490 ft 3
0,3475
232445,549
= 297,962ft 3 = 8,4383 m3
7800
Waktu tinggal = 28 s
Volum gas
(Walas, 1988)
= 1064,2040 (
28
) = 8,2771 m 3
3600
= 0,4
(Ulrich, 1984)
8,4383
= 14,00 m 3
(1 0,4)
Volume total
= 8,2771 + 14 = 22,34 m3
Faktor kelonggaran
Volume tangki, VT
= 20 %
(Perry dan Green, 1999)
3
= (1 + 0,2) x 22,34 m
= 26,8080 m3
Ukuran reaktor :
Volume total = 26,8080 m3
Perbandingan tinggi tangki dengan diameter tangki (Hs : D)
= 3:2
= 1:4
Volume silinder
3 3
D2H s =
D
4
8
D3 x 2
24
= Vs + Vh
LC-209
Vt
10
D3
24
24Vt
24 26,8080
= 2,5714 m
=3
10
10 3,14
Diameter tangki
Tinggi tangki
3
2,571m = 3,8571 m
2
1
2,5714 = 0,6438 m
4
= Hs + He
= 4,5064 m
= 150 atm
Tekanan design
= 2204,25 psi
= (1,05 x 2204,25)
= 2314,62 psi
= 0,9
=0,0042 in/thn
= 10 thn
PD
+ n CA
2SE 1,2P
(2314,62 x 99,875 )
+ 0,0042 (10)
(2 x 16800 x 0,9) (1,2 x 2314,62 )
= 5,8978 in
maka digunakan silinder dengan tebal tangki 6 in.
C.7
Fungsi
Bahan
Bentuk
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
Tekanan
= 19 atm
LC-210
= -350C
Temperatur
N6(kmol/jam) F6(kg/jam)
N2
672,6434
18834,0152 0,1874
28
5,2471
H2
2017,9306
4035,8612
1,1244
NH3
898,8580
15280,5860 0,2504
17
4,2571
Total
3589,4320
38116,4618 1,000
%mol
0,5622
BM %mol x BM
10,6286
: 38116,4618 Kg/jam
Densitas campuran
P BM
19 10,6286
=10,3348 Kg/m3
=
RT
82,05 10 3 238,15
Volume
m3
3688,1800
= 3:2
= 1:4
Volume silinder
3 3
D2H s =
D
4
8
= Vs + Vh
Vt
D3 x 1
24
10
D3
24
24Vt
=
10
24 3688,1800
= 11,9144 m
10 3,14
Diameter tangki
Tinggi tangki
3
11,9144 = 17,8716 m
2
1
17,8716 = 2,9786 m
4
= Hs + He
= 20,8501 m
LC-211
= 19 atm
= 1925,1750 kPa
Tekanan design
= (1,2 x 1925,1750)
= 330,8220 psi
= 0,8
=0,0035 m/thn
= 10 thn
ts
PD
+ n CA
2SE 1,2P
(330,8220 x 11,9144 )
+ 0,0035 (10)
(2 x 18700 x 0,85) (1,2 x 330,8220)
= 4,1254 in
maka digunakan silinder dengan tebal tangki 4,5 in (0,1143 m).
C.8 Reaktor Urea (R-201)
Fungsi
: 1 unit
Kondisi operasi :
Temperatur
= 455,15 K
Tekanan
Waktu tinggal ()
= 30 menit -1 = 0,5jam-1
Reaksi
= Reaksi I :
(Muliawati,2008)
Reaksi II :
Karbamat (l)
Karbamat (l)
Urea (l) + H2O (l)
Komponen
N11
N12
%mol
BM
%mol x
BM
NH3
573,909
0,6667
17
3,7051
LC-212
CO2
286,9545
0,3333
Total
286,9545
573,909
44
12,4103
16,1154
0
Perhitungan :
A. Volume reaktor
CCO2 =
V=
P x molCO 2
15000kPa (0,3333)
=
= 1338,7648mol/m3
RT
(8,314 Pa. m3 / molK )(455,15K )
N AO
C AO
Faktor kelonggaran = 20 %
Volume tangki, VT = (1 + 0,2) x 107,1714 m3
= 128,6056 m3
Tutup tangki berbentuk ellipsoidal dengan rasio axis major terhadap minor
2 : 1, sehingga :
Tinggi head (Hh) = 1/6 D
(Brownell dan Young, 1959)
Volume tutup (Vh) ellipsoidal
= /4 D2Hh
= /4 D2(1/6 D)
= /24 D3
(Brownell dan Young, 1959)
Vt = Vs + Vh
Vt = (3/8 D3) + (/24 D3)
Vt = 10/24 D3
24 Vt 3 24 128,6056
=
= 4,6144 m
Diameter tangki (D) = 3
10
10
Tinggi silinder (Hs) = 3/2 D
= 3/2 4,6144 m = 6,9215 m
Tinggi tutup ellipsoidal (Hh)
= 8,4597 m
B. Tekanan Desain
Tinggi bahan dalam tangki
Volume tangki = 10/24 D3
= 10/24 (4,6144 m) 3
= 128,6056 m3
Tinggi silinder (Hs)
= 6,9125 m
LC-213
Tekanan operasi
= 20 %
= (1 + 0,2) 150 atm
= 180,005 atm
= 2.645,3321 psia
: 0,9
P Di
+ (C A )
(Brownell dan Young, 1959)
4 SE 0,4P
tebal dinding tangki bagian silinder (in)
tekanan desain (psi)
jari-jari dalam tangki (in) = D/2
stress yang diizinkan
efisiensi pengelasan
=
=
=
=
=
2.645,3321 181,6685
+ (0,0042 10 )
(4 22.500 0,90) (0,4 2.645,3321 )
= 6,75300 in
Dipilih tebal silinder standar = 7 in
d=
D.
: 0,9
P Di
+ (C A )
4SE 0,4P
LC-214
E. Disain pipe
= 998,23 kg/m3
Laju volume
= 260,2606 m3/jam
Untuk 1 reaktor
=30C = 86F
= 60C = 140F
Di luar pipa pendingin (diasumsi sebagai shell) mengalir larutan hasil reaksi,
dengan kondisi sebagai berikut :
Fluida panas
Laju alir fluida masuk
= 22382,4510 kg/jam
Densitas bahan
= 610,6695 kg/m3
Laju volume
m3/jam
= 11191,2255 kg/jam
Temperatur awal (T1)
= 190C
= 374F
LC-215
= 182C
= 359F
= 32591000 kJ/jam
(1)
Fluida Panas
T1 = 374F
T2 = 359F
T1 T2 =14,4F
LMTD =
t2 t1 =54F
Selisih
t 2 t1
t
ln 2
t
1
Fluida dingin
t2 = 140F
t1 = 86F
Selisih
t1 = 273,6F
t2 = 234F
t2 t1 = 39,6F
39,6
= 243,15289 F
234
ln
273,6
= 3 in, sch 40
ID
= 3,068 in = 0,2556 ft
OD
= 3,5 in = 0,2917 ft
Surface perlin ft
= 0,917 ft2/ft
= 7,38 in2
Panjang
= 5 m = 16,4042 ft
w
2L
49344,7991
2x16,4042
= 1504,0340
lb m
jam ft
LC-216
(4)
1/ 3
(5) ho = jH Gs
OD
1/ 3
1504,0340
= 60
0,2917
= 1036,5771
Gt =
at
143190,069
= 11102974,75
0,0512
lb m
jam ft
LC-217
ID G t
Re t =
Re t =
0,2556 11102974,75
= 831046,4580
2,0562
[Fig.2, Kern]
3
0,95 2,0562
c
= 1,7637
=
0,356
k
(6)
hi
t
hi
t
= jH
ID k
k
= 982
0,356
1,7637 =
2411,854
0,2556
h io
h
ID
= ix
t t OD
= 610,2961 x
4,026
= 546,0116
4,5
h io
t
h h o 2411,8543 1036,5771
U C = io
= 695,5485 Btu/jam ft 2 F
=
h + h o 2411,8543 + 1036,5771
io
[Pers. (6.38), Kern]
1
Rd = 0,003, hd =
= 333,3333
0,003
LC-218
U c .h
UD =
d = (695,5485).(333,3333) = 225,3412
Uc + h
695,5485 + 333,3333
d
A=
Q
15445153,55
= 271,7085 ft2
=
U D . (225,3412)(252,2599)
271,7085
= 18,0625 19buah
15,0426
Bentuk
Bahan konstruksi
Jumlah
:1 unit
Kondisi operasi :
Temperatur
= 190 C = 463,15 K
Tekanan
= 150 atm
= 237,5754 kmol/jam
Komponen
N14
%mol
BM
%mol x BM
NH3
158,3836
0,6667
17
11,3333
CO2
79,1918
0,3333
44
14,6667
Total
237,5754
1,0000
26,0000
LC-219
Perhitungan :
a.
Ukuran tangki
gas
P BM av
(150 atm) (26 kg/mol)
=
RT
(0,082 L.atm/mol K)(463,15 K)
102,6902 kg/m 3
F 24707,849 kg/jam
=
638,4945 kg/m 3
= 0.14
cairan
1
udara
(Walas,1988)
39,8645
1 = 0,3198 ft/detik
6,4115
Diameter tangki :
D=
V gas
( / 4)u
0,5901
= 1,5331 ft = 0,4673 m
( / 4)(0,3198)
= 5,5 ft
Waktu tinggal
= 1 menit
(Walas,1988)
(Walas,1988)
= 60 s
0,3796 ft 3 / s 60 s
V
=12,3438 ft =3,7624 m
=
( / 4) D 2
( / 4)(1,5331 ft ) 2
= 23,5423 kPa
P0
= Tekanan operasi
= 15198,75 kPa
= 15222,2923 kPa
Faktor kelonggaran
= 5%
LC-220
Maka, Pdesign
= 15983,4069 kPa
Joint efficiency
= 0,8
Allowable stress
(Brownell,1959)
t=
Faktor korosi
c.
= 1/8 in
= 4 in
(Brownell,1959)
= 0,4673 m
Ratio axis
= Lh:D
Lh
Lh
1
= D = 0,4673 = 0,1168 m
D
4
L (panjang tangki)
= 1: 4
= Ls + Lh
= 5,4387 m + 2(0,1168 m) = 5,5556 m
Tutup atas tangki terbuat dari bahan yang sama dengan shell sehingga tebal
tutup 4 in.
Bentuk
: 1 unit
Kondisi Operasi
Temperatur
: 70 0C = 343,15 K
Tekanan
: 24707,8500 kg/jam
Densitas fluida
: 731,7037 kg/m3
LC-221
Waktu tinggal
: 1 jam-1
Faktor keamanan : 20 %
: Karbamat(l) 2NH3(g) + CO2(g)
Reaksi
Perhitungan :
a.
Volume LPD
Laju alir volum, vo =
24707,8500 kg/jam
= 33,7676 m3/jam
731,7037 kg/m 3
= 33,7676 m3
1
D 2 H
4
1
5
40,5211 m 3 = D 2 D
4
4
5
40,5211 m 3 = D 3
16
V=
Maka: D = 3,4560 m ;
H = 4,3201 m
33,7676
x 4,3201 = 3,6000 m = 11,8112 ft
40,5211
c. Tebal tangki
PHidrostatik
=xgxl
= 731,8037 kg/m3 x 9,8 m/det2 x 3,60m
= 25,8145 kPa
P0
= Tekanan operasi
= 2000
= 2025,8148 kPa
Faktor kelonggaran
kPa
= 5%
LC-222
Maka, Pdesign
= 2127,1056 kPa
Joint efficiency
= 0,8
Allowable stress
(Brownell,1959)
t=
Ratio axis
= Lh:D
Lh
1
Lh
=
D = 3,4560 = 0,8640 m
D
4
L (panjang tangki)
= Ls + Lh
= 1: 4
e. Disain pipe
Fluida dingin
Laju alir air pendingin = 151300 kg/jam = 333559,0060 lbm/jam
Temperatur awal (t1)
= 30C = 86F
= 60C = 140F
Fluida panas
Laju alir fluida masuk = 24707,8500 kg/jam = 54471,4203 lbm/jam
Temperatur awal (T1)
= 190C
= 374F
= 158F
LC-223
(1)
Fluida Panas
Fluida dingin
Selisih
T1 = 374F
t2 = 140F
t1 = 234F
T2 = 158F
t1 = 86F
t2 = 72F
T1 T2 =216F
LMTD =
t2 t1 = 54F
Selisih
t 2 t1
t
ln 2
t
1
t2 t1 = 162F
162
= 137,4448 F
72
ln
234
R=
T1 T2 216
=
=4
t 2 t1
54
S=
t 2 t1
54
=
= 0,2308
T1 t 1 374 86
T1 + T2 374 + 158
=
= 266 F
2
2
t +t
140 + 86
tc = 1 2 =
= 113 F
2
2
Tc =
= 6 in, sch 40
ID
= 6,065 in = 0,5054 ft
OD
= 6,625 in = 0,5521 ft
Surface perlin ft
= 1,734 ft2/ft
= 28,9 in2
Panjang
Kecepatan massa
LC-224
Gt =
w
at
Gt =
333559,006
28,90
= 57509,4895 lbm/jam.ft 2
(Pers.(7.3),Kern)
0,5054 57509,4895
= 19371,5621
1,5004
Re t =
(5) Taksir jH dari Gbr. 24, Kern, diperoleh jH = 145 pada Ret = 19371,5621
(6) Pada tc = 113F
c = 0,98 Btu/lbm.F
k = 0,432 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,98 1,5004
=
0,432
k c.
(8)
= jH
t
ID k
hi
hi
t
hio
t
hio
= 145
hi
= 1,5042
0,432
1,5042 = 186,4311
0,5054
ID
OD
= 186,4311
6,065
= 170,6724
6,625
hio =
hio
(Kern, 1965)
LC-225
Gs =
Gs =
w
2L
54471,4203
= 3074,5747 lbm/jam.ft 2
2 x 8,8584
Re s =
Re s =
4 Gs
4 3074,5747
= 7654,6794
1,6066
(5) Taksir jH dari Gbr. 28, Kern, diperoleh jH = 40 pada Res = 7654,6794
G
(6) ho = jH s
OD
3074,5747
ho = 40
= 708,8089
0,5521
UC =
h io h o 170,6724 708,8089
=
= 137,5516 Btu/jam ft 2 F
h io + h o 170,6724 + 708,8089
Rd = 0,003, hd =
1
= 333,3333
0,003
UD =
U c .h d
(137,5516).(333,3333)
= 97,3710
=
Uc + hd
137,5516 + 333,3333
A=
Q
17992412,01
= 1415,1672 ft2
=
U D . (97,3710)(130,5726)
1415,1672
= 92,1308 92 buah
15,3604
LC-226
Bentuk
:1 unit
Kondisi operasi :
Temperatur
= 70 C = 343,15 K
Tekanan
= 20 atm
= 237,5754 kmol/jam
Komponen
N14
%mol
BM
%mol x BM
NH3
125,4399
0,6667
17
11,3333
CO2
62,7199
0,3333
44
14,6667
Total
188,1598
1,0000
26,0000
Perhitungan :
a.
Ukuran tangki
gas
P BM av
(20 atm) (26 kg/mol)
=
RT
(0,082 L.atm/mol K)(343,15 K)
18,4801 kg/m 3
F 19815,6947 kg/jam
=
639,0352 kg/m 3
LC-227
= 31,0088 m3/jam = 0,3042 ft3/detik
Kecepatan linear yang diinjinkan : u = 0.14
= 0.14
cairan
1
udara
(Walas,1988)
39,8983
1 = 0,8113 ft/detik
1,1538
Diameter tangki :
D=
V gas
( / 4)u
2,5968
= 2,0193 ft = 0,6155 m (Walas,1988)
( / 4)(0,8113)
= 5,5 ft
Waktu tinggal
= 1 menit
(Walas,1988)
= 60 s
0,3042 ft 3 / s 60 s
V
= 5,7017 ft = 1,7378 m
=
( / 4) D 2
( / 4)(2,0193 ft ) 2
= 10,8836 kPa
P0
= Tekanan operasi
= 2026,500 kPa
= 2037,3836 kPa
Faktor kelonggaran
= 5%
Maka, Pdesign
Joint efficiency
= 0,8
Allowable stress
= 2139,2528 kPa
(Brownell,1959)
t=
Faktor korosi
= 1/8 in
LC-228
d.
= 2 in
(Brownell,1959)
= 0,6155 m
Ratio axis
= Lh:D
Lh
Lh
1
= D = 0,6155 = 0,1539 m
D
4
L (panjang tangki)
= 1: 4
= Ls + Lh
= 3,4143 m + 2(0,1539 m) = 3,5682 m
Tutup atas tangki terbuat dari bahan yang sama dengan shell sehingga tebal
tutup 2 in.
Jenis
Fluida panas
Laju alir steam masuk
= 650C
= 1202F
= 350C
= 662F
Fluida dingin
Laju alir cairan masuk
= 70C
= 158F
= 128,96C
= 264,128F
LC-229
Hot fluid
1202
662
540
Cold fluid
315,644
264,128
51,516
Selisih
886,356
397,872
-488,484
t 2 t 1
- 488,484
=
= 609,8516 F
397,872
t 2
ln
ln
886,356
t 1
T T2
540
R= 1
=
= 10,4822
t 2 t 1 51,516
t t
106,128
S= 2 1 =
= 0,328
T1 t 1 932 158
LMTD =
Tc =
a. Dari Tabel 8 (Kern, 1965) heater untuk fluida panas steam dan fluida dingin
heavy organics, diperoleh nilai UD = 6-60 Btu/jamft2F dan faktor pengotor
(Rd) = 0,003
Diambil UD = 36 Btu/jamft2F
LC-230
A=
Q
=
U D t
7526426 Btu/jam
= 421,6595 ft 2
Btu
36
495,8203 o F
2 o
jam ft F
421,6595 ft 2
A
=
= 67,1432 buah
Jumlah tube, N t =
L a " 16 ft 0,3925 ft 2 /ft
b. Dari Tabel 9 (Kern, 1965) nilai yang terdekat adalah 70 tube dengan ID shell
21,25 in.
c. Koreksi UD
A = L N t a"
= 16 ft 70 0,3925 ft 2 /ft
= 439,6000 ft 2
UD =
7526426 Btu/jam
Q
Btu
=
= 34,5308
2
A t 439,6000ft 495,8203F
jam ft 2 F
Ds C ' B 2
ft [Pers. (7.1), Kern]
144 PT
21,25 (3/8) 8
144 (1 7/8)
= 0,3542ft
as
Gs =
8166,3530
0,3542
= 23057,9390
lb m
jam ft
LC-231
Re s =
(6)
Res =
0,0883 23057,9390
= 2759, 4968
7,0154
[Fig.2, Kern]
0,55 0,7381
=
0,135
= 0,9861
'
Nt at
144 n
70 1,54
144 2
Gt =
at
43686,07
= 233424,6389
0,1872
lb m
jam ft
LC-232
Pada Tc = 752F
= 0,024 cP = 0,05808 lbm/ft2jam
Dari Tabel 10, Kern, untuk 1 1/2 in OD,
18 BWG, diperoleh
ID = 1,4 in = 0,1167 ft
ID G t
Re t =
Re t =
0,1167 233424,6389
= 468885,5622
0,05808
[Fig.2, Kern]
(8)
0,52 0,05808
=
0,0315
ho
k c
= jH
s
De k
hO
s
0,135
= 27
= 0,9861
0,9861
0,0883
= 59,5597
(9) s =
w
0,14
0,7015
0,8
0,14
=0,98
h
h o = o s
s
(8)
c
= jH
t
ID k
hi
LC-233
hi
t
= 855
0,0315
0,9861
0,1167
= 227,6339
h io
t
hi
t
ID
OD
= 227,6339 x
1,4
1,5
= 212,4583
(9) Karena viskositas rendah, maka s = 1 [Kern, 1965]
h io =
hio
h io
t
= 212,4583 1 = 212,4583
Pressure drop
Fluida panas : sisi tube
(1)
(2)
f = 0,00017 ft2/in2
(Gbr.26, Kern)
s = 0,048
t = 1
(3)
f Gt2 L n
Pt =
5,22 1010 ID s
LC-234
(4)
2g'
= 0,0054
4n V 2
.
Pr =
s 2g'
(4).(4)
.0,0054
=
0,048
= 1,8000 psi
PT
= Pt + Pr
= 0,0487 psi + 1,8000psi
= 1,8487 psi
s =1
s = 0,7597
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
16
= 96
8
Ds = 21,25/12 = 0,66667 ft
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
5,22.1010 . D s.
e.
s
C.13
Evaporator II (FE-302)
LC-235
Fungsi
Bentuk
Tipe
Jenis
Dipakai
Jumlah
: 1 unit
Fluida panas
Laju alir steam masuk
= 650C
= 1202F
= 350C
= 662F
Fluida dingin
Laju alir cairan masuk
= 128,96C
= 264,128F
= 157,58C
= 315,644F
= 6830300 kJ/jam
= 6473875 Btu/jam
Hot fluid
1202
662
542
Cold fluid
315,644
264,128
51,516
Selisih
616,356
307,872
308,484
t 2 t1
308,484
=
= 444,4114 F
616,356
t 2
ln
ln
307,484
t1
T T2
360
R= 1
=
= 6,9881
t 2 t1
51,516
t t
51,516
S= 2 1 =
= 0,0771
T1 t1 932 264,128
LMTD =
LC-236
T1 + T2 932 + 572
=
= 752 F
2
2
264,128 + 315,644
t +t
tc = 1 2 =
= 289,886 F
2
2
Tc =
d. Dari Tabel 8 (Kern, 1965) heater untuk fluida panas steam dan fluida dingin
heavy organics, diperoleh nilai UD = 6-60 Btu/jamft2F dan faktor pengotor
(Rd) = 0,003
Diambil UD = 24 Btu/jamft2F
Luas permukaan untuk perpindahan panas,
A=
6473875 Btu/jam
Q
=
= 616,2142 ft 2
Btu
U D t 24
437,7452o F
jam ft 2 o F
A
616,2141ft 2
=
= 156,9892 buah
L a " 12 ft 0,3271 ft 2 /ft
e. Dari Tabel 9 (Kern, 1965) nilai yang terdekat adalah 164 tube dengan ID
shell 25 in.
f. Koreksi UD
A = L Nt a"
= 16 ft 425 0,3271 ft 2 /ft
= 2224,28 ft 2
UD =
Q
6473875 Btu/jam
Btu
=
= 22,9740
2
A t
616,2142 ft 437,7452F
jam ft 2 F
LC-237
'
Ds C B
144 PT x n
25 (5/16) 9
144 (1 9/16) x 2
= 0,15625 ft
as
Gs =
38657,94
= 247410,8121
0,1563
lb m
jam ft
(6)
De Gs
Res =
0,0758 247410,82
= 40379,6198
0,4645
[Fig.2, Kern]
3
0,192 0,4645
c
= 0,8380
=
0,153
k
LC-238
at =
164 1,04
at =
144 4
Gt =
at
6149,3470
= 10383,5120
0,5922
lb m
jam ft
Re t =
ID G t
0,0958 10383,5120
= 205596,3986
0,05802
[Fig.2, Kern]
3
0,52 0,05808
c
= 0,9861
=
0,0315
k
LC-239
ho
k c
= jH
s
De k
(8)
hO
s
0,15
= 112
0,8380
0,07583
= 185,6562
h
(9) h o = o s
s
ho = 185,6562 1 = 185,6562
(8)
hi
t
hi
t
= jH
= 476
ID k
k
0,0315
0,9861
0,0958
= 154,2798
h io
h
ID
= i x
OD
t
t
= 154,2798 x
1,15
1,25
= 177,4218
(9) Karena viskositas rendah, maka s = 1 [Kern, 1965]
h io =
hio
h io
t
= 177,4218 1 = 177,4128
LC-240
Pressure drop
Fluida panas : sisi tube
(1)
(2)
s = 0,048
t = 1
(3)
Pt =
Pt =
(4)
f Gt2 L n
5,22 1010 ID s
2g'
=0
4n V 2
.
s 2g'
(4).(2)
.0
=
0,048
= 0 psi
Pr =
PT
= Pt + Pr
= 0,005173 psi + 0 psi
= 0,005173 psi
s =1
s = 0,7147
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
12
= 16
9
Ds = 25/12 = 2,0833 ft
LC-241
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
10
5,22.10 . D s.
e.
s
P =
s
Jenis
Dipakai
Fluida panas
Laju alir fluida masuk
= 650C
= 1202F
= 350C
= 662F
Fluida dingin
Laju alir fluida dingin
= 30C
= 100,4F
= 450C
= 842 F
Fluida Dingin
Selisih
T1 = 1202F
t2 = 842F
t1 = 90F
T2 = 662F
t1 = 86F
t2 = 486F
Selisih
t2 t1 = 756F
T1 T2 =540F
LMTD =
t 2 t1
t
ln 2
t
1
t2 t1 = -214F
- 216
= 459,5710 F
576
ln
360
LC-242
R=
T1 T2 540
=
= 0,7140
t 2 t 1 756
S=
t 2 t1
756
=
= 0,6770
T1 t 1 1202 86
Tc =
T1 + T2 932 + 572
=
= 752 F
2
2
tc =
t 1 + t 2 86 + 842
=
= 464 F
2
2
Q
=
U D t
36644504,72 Btu/jam
= 250,1460 ft 2
Btu
186,3855 o F
47
2 o
jam ft F
A
250,1460 ft 2
=
= 63,7152 buah
L a " 20 ft 0,1963 ft 2 /ft
o Dari Tabel 9, hal 842, Kern, 1965, nilai yang terdekat adalah 78 tube dengan
ID shell 12 in.
o Koreksi UD
LC-243
A = L Nt a"
= 20 ft 78 0,1963 ft 2 /ft
= 306,228 ft 2
UD =
2000000 Btu/jam
Btu
Q
=
= 28,5902
2
A t 306,228 ft 186,3855F
jam ft 2 F
N t at'
at =
144 n
at =
(4)
(5)
78 0,302
= 0,0204 ft 2
144 8
Kecepatan massa
Gt =
w
at
Gt =
1831,4000
0,0204
= 89563,6455 lbm/jam.ft 2
Bilangan Reynold
Pada Tc = 752F
= 0,024 cP = 0,0581 lbm/ft2jam
Dari tabel 10, Kern, untuk 0,75 in OD, 18 BWG, diperoleh :
ID = 0,620 in = 0,0517 ft
ID Gt
Re t =
(Pers.(7.3),Kern)
Re t =
0,0517 89563,6455
= 79673,8091
0,0581
(6)
Taksir jH dari Gbr. 24, Kern, diperoleh jH = 198 pada Ret = 79673,8091
(7)
Pada Tc = 752F
c = 0,267 Btu/lbm.F
k = 0,0232 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,267 0,0581
=
0,0232
= 0,8744
LC-244
k c.
(8)
= jH
t
ID k
hi
hi
t
hio
t
hio
= 198
hi
0,0232
0,8744 = 77,7377
0,0517
ID
OD
= 77,7377
0,620
= 64,2631
0,75
hio =
hio
(Kern, 1965)
Ds C ' B 2
as =
ft
144 PT
as =
12 0,5625 6
= 0,2143 ft 2
144 8
Gs =
w
as
Gs =
69203,0000
0,2143
= 322947,7149 lbm/jam.ft 2
LC-245
Dari Gbr. 28, Kern, untuk 0,75 in dan 1 in triangular pitch, diperoleh De = 0,55 in.
De = 0,55/12 = 0,0458 ft
Re s =
Re s =
De G s
0,0458 322947,7149
= 231683,1059
0,0639
(6) Taksir jH dari Gbr. 28, Kern, diperoleh jH = 568 pada Res = 231683,1059
(7) Pada tc = 464F
c = 0,267 Btu/lbmF
k = 0,0232 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,267 0,0639
=
0,0232
k c.
(8)
= jH
De k
s
ho
ho
= 568
= 0,9026
0,0232
0,9026 = 259,4992
0,0458
ho
(Kern, 1965)
s = 259,4992 1 = 259,4992
h io h o
64,2631 259,4992
=
= 51,5076 Btu/jam ft 2 F
h io + h o 64,2631 + 259,4992
Pressure drop
Fluida panas : sisi tube
(1)
LC-246
f = 0,000125 ft2/in2
(2)
s = 0,643
t = 1
(3)
Pt =
f Gt2 L n
5,22 1010 ID s
2g'
=0
4n V 2
.
s 2g'
(4).(8)
.0
=
0,643
= 0 psi
Pr =
PT
= Pt + Pr
= 0,3545 psi + 0 psi
= 0,0231 psi
s =1
s = 1,122
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
20
= 40
6
Ds = 12/12 = 1 ft
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
5,22.1010 . D s.
e.
s
LC-247
P =
s
Jenis
Dipakai
Jumlah
: 1 unit
Fluida panas
Laju alir fluida masuk
= 650C
= 1202F
= 350C
= 662F
Fluida dingin
Laju alir fluida dingin
= 30C
= 86F
= 450C
= 842 F
LMTD =
Fluida Dingin
Temperatur yang lebih tinggi
Temperatur yang lebih rendah
t2 = 842F
t1 = 86F
Selisih
t2 t1 = 756F
t 2 t1
Selisih
t1 = 360F
t2 = 576F
t2 t1 = -216F
- 216
= 459,5710 F
576
ln
360
t
ln 2
t
1
T T2 540
R= 1
=
= 0,7140
t 2 t 1 756
S=
t 2 t1
756
=
= 0,6770
T1 t 1 1202 86
LC-248
Tc =
T1 + T2 932 + 572
=
= 752 F
2
2
tc =
t 1 + t 2 100,4 + 842
=
= 471,2 F
2
2
Q
=
U D t
36644504,72 Btu/jam
= 4183,1048 ft 2
Btu
47
186,3855 o F
2 o
jam ft F
A
4183,1048 ft 2
=
= 1331,8596 buah
Jumlah tube, N t =
L a " 16 ft 0,1963 ft 2 /ft
o Dari Tabel 9, hal 842, Kern, 1965, nilai yang terdekat adalah 1377 tube
dengan ID shell 39 in.
o Koreksi UD
A = L Nt a"
= 16 ft 1337 0,1963 ft 2 /ft
= 4324,8816 ft 2
UD =
36644504,72 Btu/jam
Q
Btu
=
= 45,4592
2
A t 4324,8816 ft 186,3855F
jam ft 2 F
LC-249
at =
N t at'
144 n
at =
1337 0,268
= 2,5628 ft 2
144 2
(8)
Kecepatan massa
Gt =
w
at
Gt =
39760,3217
2,5628
(9)
= 15514,7095 lbm/jam.ft 2
Bilangan Reynold
Pada Tc = 752F
= 0,0243 cP = 0,0588 lbm/ft2jam
Dari tabel 10, Kern, untuk 0,75 in OD, 18 BWG, diperoleh :
ID = 0,584 in = 0,0486 ft
ID Gt
Re t =
(Pers.(7.3),Kern)
Re t =
0,584 15514,7095
= 154075,9503
0,0486
(10)
Taksir jH dari Gbr. 24, Kern, diperoleh jH = 397 pada Ret = 154075,9503
(11)
Pada Tc = 752F
c = 0,49 Btu/lbm.F
k = 0,185 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,49 0,0588
=
0,185
k c.
(8)
= jH
t
ID k
hi
hi
= 397
= 0,5381
0,185
0,5381 = 812,0315
0,0486
LC-250
hio
t
hio
hi
ID
OD
= 812,0315
0,584
= 474,2264
0,75
hio =
hio
(Kern, 1965)
as =
Ds C ' B 2
ft
144 PT
as =
39 0,1875 5
= 0,8125 ft 2
144 1
Gs =
w
as
Gs =
14829,2322
0,8125
= 18251,3627 lbm/jam.ft 2
Re s =
De G s
LC-251
0,0458 18251,3627
= 18992,8433
0,0440
Re s =
(6) Taksir jH dari Gbr. 28, Kern, diperoleh jH = 81 pada Res = 18992,8433
(7) Pada tc = 471,2F
c = 3,6 Btu/lbmF
k = 0,174 Btu/jam lbm ft.F
c.
3,6 0,0440
=
0,174
k c.
(8)
= jH
De k
s
ho
ho
= 81
= 0,9695
0,1740
0,9695 = 298,1258
0,0458
ho
(Kern, 1965)
s = 298,1258 1 = 298,1258
h io h o
474,2264 298,1258
=
= 183,0500 Btu/jam ft 2 F
h io + h o 474,2264 + 298,1258
Pressure drop
Fluida panas : sisi tube
(3)
(4)
f = 0,000183 ft2/in2
s = 0,0023
t = 1
LC-252
(2)
Pt =
Pt =
(3)
f Gt2 L n
5,22 1010 ID s
2g'
=0
4n V 2
Pr = .
s 2g'
(4).(1)
.0
=
0,0023
= 0 psi
PT
= Pt + Pr
= 0,3545 psi + 0 psi
= 0,3545 psi
s =1
s = 1,012
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
16
= 38,5
5
Ds = 39/12 = 3,2500 ft
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
10
5,22.10 . D s.
e.
s
LC-253
Jenis
Dipakai
Fluida panas
Laju alir fluida masuk
= 450C
= 842 F
= -35C
= -31F
Fluida dingin
Laju alir fluida dingin
= -80C
= -112F
= -30C
= -22F
T1 T2 = 135,4F
Selisih
LMTD =
t 2 t1
Fluida Dingin
t2 = -112F
t1 = -22F
Selisih
t1 = 873F
t2 = 72F
t2 t1 = 90F
t2 t1 = 783F
783
= 344,6112 F
873
ln
90
t
ln 2
t
1
T T2 846
R= 1
=
= 18,8
t 2 t1
45
S=
t 2 t1
72
=
= 0,04902
T1 t 1 842 (76)
t = FT LMTD = 335,6513 F
(1) Tc dan tc
Tc =
T1 + T2 - 112 + (-22)
=
= -67 F
2
2
LC-254
Tc =
T1 + T2 842 + (-31)
=
= 405,5 F
2
2
a. Dari Tabel 8, hal. 840, Kern, 1965, kondensor untuk fluida panas gases dan
fluida dingin water, diperoleh UD =2 - 50, faktor pengotor (Rd) = 0,003
Diambil UD = 35 Btu/jamft2F
Luas permukaan untuk perpindahan panas,
A=
Q
5782979,1667 Btu/jam
=
= 1485,8698 ft 2
Btu
U D t 35
111,1995 o F
jam ft 2 o F
A
1485,8698 ft 2
=
= 378,4692 buah
L a " 20 ft 0,1963 ft 2 /ft
b. Dari Tabel 9, hal 842, Kern, 1965, nilai yang terdekat adalah 394 tube dengan
ID shell 25
in.
c. Koreksi UD
A = L N t a"
= 20 ft 394 0,1963 ft 2 /ft
= 1546,8440 ft 2
UD =
Q
5782979,167 Btu/jam
Btu
=
= 33,6203
2
A t 1546,8440 ft 111,1995F
jam ft 2 F
N t at'
at =
144 n
LC-255
at =
NO
Komponen
y x
H2
0,5622
0,009
0,0051
N2
0,1874
0,018
0,0034
NH3
0,2504
0,008
0,0020
Total
Gt =
84031,5517
0,4569
394 0,652
= 0,4569
144 2
ft 2
(4)
Kecepatan massa
Gt =
w
at
0,0105
= 183904,4263 lbm/jam.ft 2
(Pers.(7.3),Kern)
Ret =
0,0402 183904,4263
= 290810,7399
0,0254
(6) Taksir jH dari Gbr. 24, Kern, diperoleh jH = 5556 pada Ret = 290810,7399
(7) Pada Tc = 99,5F
c = 0,295Btu/lbm.F
k = 0,1504Btu/jam lbm ft.F
c.
0,295 0,0254
=
0,1504
k c.
(8)
= jH
t
ID k
hi
= 0,3679
LC-256
hi
= 556
hio
hio
= 766,0675
hi
0,1504
0,3679 = 766,0675
0,0402
ID
OD
0,482
= 492,3260
0,75
hio
hio =
(Kern, 1965)
Ds C ' B 2
as =
ft
144 PT
25 0,25 3
= 0,1302 ft 2
144 1
as =
Gs =
Gs =
w
as
107225,1302
0,1302
= 823488,9999 lbm/jam.ft 2
LC-257
Re s =
Re s =
De G s
0,07917 823488,9999
= 8463,9537
7,7024
(6) Taksir jH dari Gbr. 28, Kern, diperoleh jH = 47 pada Res = 8463,9537
(7) Pada tc = -40F
c = 0,385 Btu/lbmF
k = 0,0843 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,385 7,7024
=
0,0843
k c.
(8)
= jH
De k
s
ho
ho
= 47
= 3,2766
0,0843
3,2766 = 163,9846
0,0791
ho =
ho
(Kern, 1965)
s = 163,9846 1 = 163,9846
UC =
h io h o 492,3260 163,9846
=
= 123,0117 Btu/jam ft 2 F (Pers. (6.38),
h io + h o 492,3260 + 163,9846
Kern)
(11) Faktor pengotor, Rd
U U D 123,0117 33,6204
=
= 0,0216
Rd = C
U C U D 123,0117 33,6204
(Pers. (6.13), Kern)
Rd hitung = 0,0216 Rd batas = 0,003, maka spesifikasi cooler dapat diterima
Pressure drop
Fluida panas : sisi tube
(1)
LC-258
s = 0,9533
t = 1
(2)
Pt =
f Gt2 L n
5,22 1010 ID s
(3)
2g'
= 0,0048
4n V 2
Pr =
.
s 2g'
(4).(2)
=
.0,0048
1
= 0,0403 psi
PT
= Pt + Pr
= 0,0744 psi + 0,0403psi
= 0,1147 psi
s =1
s =0,876
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
20
= 80
3
Ds = 25/12 = 2,0833 ft
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
10
5,22.10 . D s.
e.
s
LC-259
P =
s
Jenis
Dipakai
Fluida panas
Laju alir fluida masuk
= 650C
= 1202F
= 350C
= 662F
Fluida dingin
Laju alir fluida dingin
= - 35C
= -31F
= 182C
= 359,6 F
Fluida Dingin
Selisih
T1 = 932F
t2 = 359,6F
t1 = 572,4F
T2 = 572F
t1 = -31F
t2 = 603F
T1 T2 = 360F
LMTD =
t2 t1 = 390,6F
Selisih
t 2 t1
t2 t1 = 30,6F
149,4
= 765,2709 F
693
ln
842,4
t
ln 2
t
1
T T2
540
R= 1
=
= 1,382
t 2 t 1 390,6
S=
t 2 t1
390,6
=
= 0,317
T1 t 1 359,6 (31)
t = FT LMTD = 734,6601F
LC-260
(2) Tc dan tc
Tc =
T1 + T2 1202 + 662
=
= 932 F
2
2
tc =
t1 + t 2 31 + 359,6
=
= 164,3 F
2
2
A=
Q
188917691,9 Btu/jam
=
= 5640,7938 ft 2
Btu
U D t 60
558,1888 o F
jam ft 2 o F
A
5640,7938 ft 2
=
= 718,5725 buah
L a " 20 ft 0,3925 ft 2 /ft
o Dari Tabel 9, hal 842, Kern, 1965, nilai yang terdekat adalah 728 tube dengan
ID shell 31 in.
o Koreksi UD
A = L N t a"
= 20 ft 728 0,3925 ft 2 /ft
= 5714,8 ft 2
UD =
Q
188917691,9 Btu/jam
Btu
=
= 59,2230
2
A t 5714,8 ft 558,1888F
jam ft 2 F
LC-261
at =
N t at'
144 n
at =
728 0,334
= 0,8443 ft 2
144 2
(4)
Kecepatan massa
Gt =
w
at
Gt =
204979,2988
0,8443
(5)
= 242786,5617 lbm/jam.ft 2
Bilangan Reynold
Pada Tc = 752F
= 0,023 cP = 0,0556 lbm/ft2jam
Dari tabel 10, Kern, untuk 0,75 in OD, 18 BWG, diperoleh :
ID = 1,15 in = 0,0958 ft
ID Gt
Re t =
(Pers.(7.3),Kern)
Ret =
0,0958 242786,5617
= 418172,21
0,0556
(6)
Taksir jH dari Gbr. 24, Kern, diperoleh jH = 794 pada Ret = 418172,2111
(7)
Pada Tc = 752F
c = 0,513 Btu/lbm.F
k = 0,812 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,513 0,0556
=
0,812
k c.
(8)
= jH
t
ID k
hi
hi
= 794
= 0,3274
0,812
0,3274 = 2202,4000
0,0958
LC-262
hio
t
hio
hi
ID
OD
= 2202,4
1,15
= 3377,0134
0,75
hio =
hio
(Kern, 1965)
as =
Ds C ' B 2
ft
144 PT
as =
31 0,25 3
= 0,1615 ft 2
144 2
Gs =
w
as
Gs =
21509,0763
0,1615
= 133217,5047 lbm/jam.ft 2
Re s =
De G s
LC-263
0,0608 133217,504
= 7976,2960
1,0162
Re s =
(6) Taksir jH dari Gbr. 28, Kern, diperoleh jH = 50 pada Res =7976,2960
(7) Pada tc = 164,3F
c = 0,757 Btu/lbmF
k = 0,2958 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,757 1,0162
=
0,2958
k c.
(8)
= jH
De k
s
ho
ho
= 50
= 1,3751
0,2958
1,3751 = 334,3250
0,0608
ho =
ho
(Kern, 1965)
s = 334,3250 1 = 334,325
UC =
h io h o 3377,0134 334,325
=
= 304,2084 Btu/jam ft 2 F
h io + h o 3377,0134 + 334,325
(Pers. (6.38), Kern)
Pressure drop
Fluida panas : sisi tube
(1)
(2)
f = 0,00135 ft2/in2
s = 0,082
t = 1
LC-264
(3)
Pt =
Pt =
(4)
f Gt2 L n
5,22 1010 ID s
2g'
= 0,0076
4n V 2
.
s 2g'
(4).(2)
.0,0076
=
0,082
= 0,74146 psi
Pr =
PT
= Pt + Pr
= 0,7759 psi + 0,7416 psi
= 1,5174 psi
s =1
s = 0,71
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
20
= 80
3
Ds = 31/12 = 2,5833 ft
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
10
5,22.10 . D s.
e.
s
P =
s
LC-265
Jenis
Dipakai
Fluida panas
Laju alir fluida masuk = 825,7 kg/jam = 1671,2663 lbm/jam
Temperatur awal (T1) = 650C
= 1202F
= 662F
Fluida dingin
Laju alir fluida dingin = 12625,9900 kg/jam = 27835,2575 lbm/jam
Temperatur awal (t1)
= 30C
= 86F
= 359,6 F
Fluida Dingin
Selisih
T1 = 1202F
t2 = 359,6F
t1 = 842,4F
T2 = 662F
t1 = 86F
t2 = 585F
T1 T2 = 540F
LMTD =
t2 t1 = 282,6F
Selisih
t 2 t1
t2 t1 = 257,4F
257,4
= 705,896 F
585
ln
842,4
t
ln 2
t
1
T T2
540
R= 1
=
= 1,911
t 2 t 1 282,6
S=
t 2 t1
282,6
=
= 0,251
T1 t 1 1202 86
t = FT LMTD = 671,876F
LC-266
(2) Tc dan tc
Tc =
T1 + T2 1202 + 662
=
= 932 F
2
2
tc =
t 1 + t 2 86 + 359,6
=
= 222,8 F
2
2
A=
Q
1574412,83 Btu/jam
=
= 73,3473 ft 2
Btu
U D t 38
564,8728 o F
jam ft 2 o F
A
73,3473 ft 2
=
= 23,3530 buah
L a " 16 ft 0,1963 ft 2 /ft
o Dari Tabel 9, hal 842, Kern, 1965, nilai yang terdekat adalah 24 tube dengan
ID shell 8 in.
o Koreksi UD
A = L Nt a"
= 16 ft 24 0,1963 ft 2 /ft
= 75,3792 ft 2
UD =
Q
1574412,83 Btu/jam
Btu
=
= 36,9756
2
A t 75,3792 ft 564,8728F
jam ft 2 F
LC-267
at =
N t at'
144 n
at =
24 0,302
= 0,0126 ft 2
144 4
(4)
Kecepatan massa
Gt =
w
at
Gt =
1708,2784
0,0126
(5)
= 135757,2240 lbm/jam.ft 2
Bilangan Reynold
Pada Tc = 752F
= 0,0244 cP = 0,0556 lbm/ft2jam
Dari tabel 10, Kern, untuk 0,75 in OD, 16 BWG, diperoleh :
ID = 0,620 in = 0,0414 ft
ID Gt
Re t =
(Pers.(7.3),Kern)
Re t =
0,0414 135757,224
= 126062,9083
0,0556
(6)
Taksir jH dari Gbr. 24, Kern, diperoleh jH = 294 pada Ret = 126062,9083
(7)
Pada Tc = 752F
c = 0,512 Btu/lbm.F
k = 0,185 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,512 0,0556
=
0,185
k c.
(8)
= jH
t
ID k
hi
hi
= 294
= 0,5359
0,185
0,5359 = 564,2518
0,0414
LC-268
hio
t
hio
hi
ID
OD
= 564,2518
0,620
= 466,4481
0,75
hio =
hio
(Kern, 1965)
as =
Ds C ' B 2
ft
144 PT
as =
8 0,25 4
= 0,0555 ft 2
144 4
Gs =
w
as
Gs =
27835,2575
0,0555
= 501034,636 lbm/jam.ft 2
Re s =
De G s
LC-269
Re s =
0,0608 501034,636
= 724112,92
0,04209
(6) Taksir jH dari Gbr. 28, Kern, diperoleh jH = 874 pada Res = 724112,92
(7) Pada tc = 145,265F
c = 0,225 Btu/lbmF
k = 0,0091 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,225 0,04209
=
0,0091
k c.
(8)
= jH
De k
s
ho
ho
= 874
= 1,01340
0,0091
1,0134 = 132,4929
0,0608
ho =
ho
(Kern, 1965)
s = 132,4929 1 = 132,4929
UC =
h io h o
466,4481 132,4929
=
= 103,1838 Btu/jam ft 2 F
h io + h o 466,4481 + 132,4929
(Pers. (6.38), Kern)
Pressure drop
Fluida panas : sisi tube
(1)
(2)
f = 0,000144 ft2/in2
s = 0,069
LC-270
t = 1
(3)
Pt =
Pt =
(4)
f Gt2 L n
5,22 1010 ID s
2g'
= 0,0038
4n V 2
.
Pr =
s 2g'
(4).(4)
.0,0038
=
0,069
= 0,8815 psi
PT
= Pt + Pr
= 0,9127 psi + 0,8815psi
= 1,7939 psi
s =1
s = 0,576
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
16
= 48
4
Ds = 8/12 = 0,66667 ft
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
10
5,22.10 . D s.
e.
s
LC-271
P =
s
Bentuk
: Horizontal heater
Jenis
Dipakai
Jumlah
: 1 unit
Fluida panas
Laju alir fluida masuk
= 650C
= 1202 F
= 662F
Fluida dingin
Laju alir fluida dingin = 64018 kg/jam = 141134,0828 lbm/jam
Temperatur awal (t1)
= 145C
= 266F
= 182C
= 359,6F
LMTD =
R=
t 2 t1
t
ln 2
t
1
Fluida dingin
t2 =359,6F
t1 = 266F
t2 t1
= 93,6F
Selisih
t1 = 842,4F
t2 = 396F
t2 t1
= 446,4F
446,4
= 591,383 F
396
ln
842,4
T1 T2 540
=
= 5,769
t 2 t 1 93,6
LC-272
S=
t 2 t1
93,6
=
= 0,1
T1 t 1 1202 226
T1 + T2 1202 + 662
=
= 932 F
2
2
tc =
t 1 + t 2 266 + 359,6
=
= 312,8 F
2
2
a. Dari Tabel 8, hal. 840, Kern, 1965, kondensor untuk fluida panas heavy
organics dan fluida dingin air, diperoleh UD = 5 - 75, faktor pengotor (Rd) =
0,003
Diambil UD = 70 Btu/jamft2F
Q
7611699,0828 Btu/jam
=
= 824,1079 ft 2
Btu
U D t 70
137,4447 o F
2 o
jam ft F
A
824,1079 ft 2
=
= 209,9103 buah
Jumlah tube, N t =
L a " 20 ft 0,1963 ft 2 /ft
b. Dari Tabel 9, hal 842, Kern, 1965, nilai yang terdekat adalah 224 tube dengan
ID shell 17,25 in.
c. Koreksi UD
LC-273
A = L N t a"
= 20 ft 224 0,1963 ft 2 /ft
= 879,4240 ft 2
UD =
Q
7611699,0828 Btu/jam
Btu
=
= 65,5969
2
A t 879,4240 ft 137,4447F
jam ft 2 F
N t at'
at =
144 n
at =
224 0,302
= 0,2348 ft 2
144 2
Gt =
w
at
Gt =
54470,9261
0,2348
= 231900,8207 lbm/jam.ft 2
(Pers.(7.3),Kern)
Ret =
0,0516 231900,8207
= 28762,1501
0,4166
(6) Taksir jH dari Gbr. 91, Kern, diperoleh jH = 596 pada Ret = 28762,1501
(7) Pada Tc = 266F
c = 0,8258 Btu/lbm.F
k = 0,2760 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,8258 0,4166
=
0,2760
= 1,0762
LC-274
k c.
(8)
= jH
t
ID k
hi
hi
= 91
hio
hio
= 523,1529
hi
0,2760
1,0762 = 523,1529
0,0516
ID
OD
0,62
= 432,4731
0,75
(Kern, 1965)
hio
t
t
hio = 432,4731 1 = 432,4731
hio =
Ds C ' B 2
as =
ft
144 PT
17,25 0,1875 8
= 0,1916 ft 2
144 0,9375
as =
Gs =
Gs =
w
as
141134,0828
0,1916
= 736351,7363 lbm/jam.ft 2
LC-275
Dari Gbr. 28, Kern, untuk 0,75 in dan 15/16 in triangular pitch, diperoleh De =
0,55 in.
De = 0,55/12 = 0,0458 ft
Re s =
Re s =
De G s
0,0458 736351,7363
= 21463,4525
1,5724
(6) Taksir jH dari Gbr. 28, Kern, diperoleh jH = 80 pada Res = 21463,4525
(7) Pada tc = 113F
c = 1,202 Btu/lbmF
k = 0,385 Btu/jam lbm ft.F
c.
1,202 1,5724
=
0,385
k c.
(8)
= jH
De k
s
ho
ho
= 80
= 1,6996
0,385
1,6996 = 1142,1056
0,0458
ho =
ho
(Kern, 1965)
s = 1142,1056 1 = 1142,1056
UC =
h io h o 423,4731 1142,1058
=
= 313,6902 Btu/jam ft 2 F (Pers.
h io + h o 423,4731 + 1142,1058
(6.38), Kern)
(11) Faktor pengotor, Rd
U U D 313,6902 65,5969
Rd = C
=
= 0,0121
U C U D 313,6902 65,5969
(Pers. (6.13), Kern)
Rd hitung = 0,0121 Rd batas = 0,003, maka spesifikasi cooler dapat diterima
Pressure drop
Fluida panas : sisi shell
LC-276
(1)
s = 0,62
t = 1
(2)
Pt =
Pt =
(3)
f Gt2 L n
5,22 1010 ID s
2g'
= 0,007
4n V 2
.
s 2g'
(4).(2)
=
.0,007
1
= 0,056 psi
Pr =
PT
= Pt + Pr
= 0,3088 psi + 0,056psi
= 0,3648 psi
s =1
s = 0,98
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
20
= 30
8
Ds = 17,25/12 = 1,4375 ft
LC-277
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
10
5,22.10 . D s.
e.
s
P =
s
Jenis
Dipakai
Fluida panas
Laju alir fluida masuk
= 190C
= 374 F
= 182C
= 359,6F
Fluida dingin
Laju alir fluida dingin
= 30C
= 86F
= 60C
= 140F
LMTD =
t2 t1 = 54F
Selisih
t 2 t 1
Fluida Dingin
t2 = 140F
t1 = 86F
Selisih
t1 = 234F
t2 = 273,6F
t2 t1 =39,6F
39,6
= 253,2843 F
273,6
ln
234
t
ln 2
t 1
T T 14,4
= 0,2667
R= 1 2 =
t 2 t1
54
LC-278
S=
t 2 t1
54
=
= 0,1875
T1 t1 374 - 86
Maka :
(2) Tc dan tc
Tc =
T1 + T2 374 + 259,6
=
= 366,8 F
2
2
tc =
t 1 + t 2 86 + 140
=
= 113 F
2
2
a. Dari Tabel 8, hal. 840, Kern, 1965, kondensor untuk fluida panas heavy
organics dan fluida dingin air, diperoleh UD = 5 - 75, faktor pengotor (Rd) =
0,003
Diambil UD = 12 Btu/jamft2F
Luas permukaan untuk perpindahan panas,
A=
Q
75066,8208 Btu/jam
=
= 25,2019ft 2
Btu
U D t 12
248,2186 o F
2 o
jam ft F
A
25,2019 ft 2
=
= 9,6308 buah
Jumlah tube, N t =
L a " 8 ft 0,3271 ft 2 /ft
b. Dari Tabel 9, hal 842, Kern, 1965, nilai yang terdekat adalah 10 tube dengan
ID shell 10
in.
c. Koreksi UD
A = L N t a"
= 8 ft 10 0,3271 ft 2 /ft
= 26,1680 ft 2
LC-279
UD =
Q
75066,8208 Btu/jam
Btu
=
= 11,5569
2
A t 26,1680 ft 242,2186F
jam ft 2 F
at =
N t at'
144 n
at =
10 1,01
= 0,0175 ft 2
144 4
Gt =
w
at
Gt =
18744,2985
0,0175
= 1068981,77 lbm/jam.ft 2
(Pers.(7.3),Kern)
Ret =
0,0958 1068981,7730
= 219419,545
0,0467
Taksir jH dari Gbr. 24, Kern, diperoleh jH = 502 pada Ret = 219419,545
(6) Pada Tc = 366F
c = 0,8258 Btu/lbm.F
k = 0,276 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,8258 0,0467
=
0,276
k c.
(8)
= jH
t
ID k
hi
= 0,5189
LC-280
hi
= 502
hio
hio
750,1698
hi
0,276
750,1698
0,0958
ID
OD
1,15
= 690,1562
1,25
(Kern, 1965)
hio
t
t
hio = 690,1562 1 = 690,1562
hio =
as =
Ds C ' B 2
ft
144 PT
10 0,3125 3
= 0,0416 ft 2
144 1,5625
as =
Gs =
Gs =
w
as
1391,8685
0,0416
= 33404,8435 lbm/jam.ft 2
LC-281
De = 1,23/12 = 0,1025ft
Re s =
Re s =
De G s
0,1025 33404,8435
= 1444,2867
2,3707
(6) Taksir jH dari Gbr. 28, Kern, diperoleh jH = 25 pada Res = 1444,2867
(7) Pada tc = 113F
c = 1,2002 Btu/lbmF
k = 0,385 Btu/jam lbm ft.F
c.
1,202 2,3707
=
0,385
k c.
(8)
= jH
s
De k
ho
ho
= 25
= 1,9848
0,385
1,9848 = 183,0001
0,1025
ho =
ho
(Kern, 1965)
s = 183,0001 1 = 183,0001
UC =
h io h o 690,1562 183,0001
=
= 144,6461 Btu/jam ft 2 F
h io + h o 690,1562 + 183,0001
Pressure drop
LC-282
s = 0,62
t = 1
(2)
Pt =
Pt =
(3)
f Gt2 L n
5,22 1010 ID s
2g'
= 0,15
4n V 2
.
s 2g'
(4).(4)
=
.0,015
1
= 3,8709psi
Pr =
PT
= Pt + Pr
= 3,3012 psi + 3,8709 psi
= 7,1722 psi
s =1
s = 0,98
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
8
= 32
3
Ds = 10/12 = 0,8333 ft
LC-283
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
5,22.1010 . D s.
e.
s
P =
s
C. 21 Kondenser (E-301)
Fungsi
Jenis
Dipakai
Fluida panas
Laju alir fluida masuk
= 100C
= 212 F
= 80C
= 176F
Fluida dingin
Laju alir fluida dingin
= 30C
= 86F
= 60C
= 140F
Fluida Dingin
t2 = 140F
t1 = 86F
Selisih
t1 = 72F
t2 = 90F
t2 t1 = 54F
t2 t1 = 18F
LC-284
LMTD =
t 2 t 1
18
= 80,6656 F
90
ln
72
t
ln 2
t 1
T T2 36
R= 1
=
= 0,6667
t 2 t1 54
S=
t 2 t1
54
=
= 0,4285
T1 t1 212 - 86
(2) Tc dan tc
Tc =
T1 + T2 212 + 176
=
= 194 F
2
2
tc =
t 1 + t 2 86 + 140
=
= 113 F
2
2
a. Dari Tabel 8, hal. 840, Kern, 1965, kondensor untuk fluida panas gases dan
fluida dingin air, diperoleh UD = 2 - 50, faktor pengotor (Rd) = 0,003
Diambil UD = 44 Btu/jamft2F
Luas permukaan untuk perpindahan panas,
A=
Q
11423236,59 Btu/jam
=
= 3352,5642 ft 2
Btu
U D t 44
77,4389 o F
2 o
jam ft F
A
3352,5642 ft 2
=
= 640,2910 buah
Jumlah tube, N t =
L a " 20 ft 0,2618 ft 2 /ft
b.
Dari Tabel 9, hal 842, Kern, 1965, nilai yang terdekat adalah 664 tube dengan ID
shell 37 in.
LC-285
c. Koreksi UD
A = L N t a"
= 20 ft 664 0,2618 ft 2 /ft
= 3476,7040 ft 2
UD =
Q
11423236,59 Btu/jam
Btu
=
= 42,4289
2
A t 3476,7040 ft 77,4389F
jam ft 2 F
N t at'
at =
144 n
at =
664 0,639
= 1,47325 ft 2
144 2
Gt =
w
at
Gt =
15084,2550
1,47325
= 10238,7613 lbm/jam.ft 2
Re t =
(Pers.(7.3),Kern)
0,0752 100238,7613
= 78543,0876
0,0266
(6) Taksir jH dari Gbr. 24, Kern, diperoleh jH = 267 pada Ret = 78543,0876
(7) Pada Tc = 194F
c = 0,465 Btu/lbm.F
LC-286
0,465 0,0338
=
0,0132
k c.
(8)
= jH
t
ID k
hi
hi
= 267
hio
hio
= 49,8053
hi
= 1,0598
0,0132
1,0598 = 49,8053
0,07517
ID
OD
0,0752
= 44,9243
1
(Kern, 1965)
hio
t
t
hio = 44,9243 1 = 44,9243
hio =
as =
Ds C ' B 2
ft
144 PT
as =
37 0,25 5
= 0,2569 ft 2
144 1,25
Gs =
w
as
LC-287
Gs =
211806,945
0,2569
= 824329,7319 lbm/jam.ft 2
Re s =
Re s =
De G s
0,0825 824329,7319
= 43925,9454
1,5482
(6) Taksir jH dari Gbr. 28, Kern, diperoleh jH = 148 pada Res = 43925,9454
(7) Pada tc = 113F
c = 1,112 Btu/lbmF
k = 0,421 Btu/jam lbm ft.F
c.
1,112 1,5482
=
0,421
k c.
(8)
= jH
s
De k
ho
ho
= 138
= 1,5991
0,421
1,5991 = 1126,1409
0,0825
ho =
ho
(Kern, 1965)
s = 1126,1409 1 = 1126,1409
UC =
h io h o 44,9243 1126,1409
=
= 43,2009 Btu/jam ft 2 F
h io + h o 44,9243 + 1126,1409
LC-288
Pressure drop
Fluida panas : sisi tube
(1)
s = 0,98
t = 1
(2)
Pt =
Pt =
(3)
f Gt2 L n
5,22 1010 ID s
2g'
= 0,0013
4n V 2
.
s 2g'
(4).(2)
=
.0,0013
0,98
= 0,0106 psi
Pr =
PT
= Pt + Pr
= 0,0002 psi + 0,0106psi
= 0,0108 psi
s =1
LC-289
s = 0,79
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
20
= 48
5
Ds = 37/12 = 3,0833 ft
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
10
5,22.10 . D s.
e.
s
P =
s
Fluida panas
Laju alir fluida masuk
= 79,024C
= 174,2432 F
= 53,024C
= 127,4972F
Fluida dingin
Laju alir fluida dingin
= 30C
= 86F
= 60C
= 140F
Fluida Panas
T1 = 174,2432F
Fluida Dingin
Temperatur yang lebih tinggi
t2 = 140F
Selisih
t1 = 34,2432F
LC-290
T2 = 127,4972F
T1 T2 = 46,746F
Selisih
t2 = 41,4972F
t1 = 86F
t2 t1 = 54F
t2 t1 = 7,254F
t 2 t 1
7,254
=
= 37,7541 F
41,4972
t 2
ln
ln
34,2432
t
1
T T2 46,746
R= 1
=
= 0,8656
t 2 t1
54
LMTD =
S=
t 2 t1
54
=
= 0,6119
T1 t 1 174,2432 - 86
Maka :
(2) Tc dan tc
Tc =
T1 + T2 174,2432 + 127,4972
=
= 150,8702 F
2
2
tc =
t 1 + t 2 86 + 140
=
= 113 F
2
2
a. Dari Tabel 8, hal. 840, Kern, 1965, kondensor untuk fluida panas light
organics dan fluida dingin air, diperoleh UD = 75 - 150, faktor pengotor (Rd)
= 0,003
Diambil UD = 80 Btu/jamft2F
Luas permukaan untuk perpindahan panas,
A=
Q
=
U D t
5782979,167 Btu/jam
= 2486,6034 ft 2
Btu
80
37,7541 o F
2 o
jam ft F
LC-291
Jumlah tube, N t =
c.
2486,6034 ft 2
A
=
= 633,3682 buah
L a " 20 ft 0,1963 ft 2 /ft
Dari Tabel 9, hal 842, Kern, 1965, nilai yang terdekat adalah 640 tube dengan ID
shell 29 in
c. Koreksi UD
A = L Nt a"
= 20 ft 640 0,1963 ft 2 /ft
= 2512,6400 ft 2
UD =
5782979,167 Btu/jam
Q
Btu
=
= 79,1710
2
A t 2512,64 ft 37,7541F
jam ft 2 F
at =
N t at'
144 n
at =
272 0,182
= 0,2022 ft 2
144 4
Gt =
w
at
Gt =
39068,5984
0,2022
= 193196,3659 lbm/jam.ft 2
Re t =
(Pers.(7.3),Kern)
0,0402 193196,3659
= 291617,6635
0,0266
(6) Taksir jH dari Gbr. 24, Kern, diperoleh jH = 596 pada Ret = 291617,6635
(7) Pada Tc = 150,8702F
LC-292
c = 0,45 Btu/lbm.F
k = 0,0128 Btu/jam lbm ft.F
c.
0,45 0,0026
=
0,0128
k c.
(8)
= jH
t
ID k
hi
hi
t
hio
t
hio
= 596
hi
= 0,9780
0,0128
0,9780 = 185,7567
0,0402
ID
OD
= 185,7576
0,482
= 119,3796
0,75
hio =
hio
(Kern, 1965)
Ds C ' B 2
as =
ft
144 PT
as =
29 0,1875 8
= 0,3222 ft 2
144 0,9375
Gs =
w
as
LC-293
Gs =
107225,1302
0,1181
= 332767,6454 lbm/jam.ft 2
Re s =
Re s =
De G s
0,0458 332767,6454
= 6433,4309
2,3707
(6) Taksir jH dari Gbr. 28, Kern, diperoleh jH = 39 pada Res = 6433,4309
(7) Pada tc = 113F
c = 1,22 Btu/lbmF
k = 0,3685 Btu/jam lbm ft.F
c.
1,22 2,3707
=
0,3685
k c.
(8)
= jH
s
De k
ho
ho
= 58
= 1,9873
0,3685
1,9873 = 926,7262
0,0458
ho =
ho
(Kern, 1965)
s = 926,7262 1 = 926,7262
UC =
h io h o 119,3796 926,7262
=
= 105,7562 Btu/jam ft 2 F (Pers.
h io + h o 119,3796 + 926,7262
(6.38), Kern)
LC-294
Pressure drop
Fluida panas : sisi tube
(1)
s=1
t = 1
(2)
Pt =
Pt =
(3)
f Gt2 L n
5,22 1010 ID s
2g'
= 0,005
4n V 2
.
Pr =
s 2g'
(4).(4)
=
.0,005
1
= 0,08 psi
PT
= Pt + Pr
= 0,1994 psi + 0,08 psi
= 0,2793 psi
s =1
s=1
LC-295
(2)
N + 1 = 12 x
L
B
N + 1 = 12 x
20
= 30
8
Ds = 29/12 = 2,4167 ft
(3)
f. G 2 . D . (N + 1)
s
s
P =
s
10
5,22.10 . D s.
e.
s
P =
s
Bentuk
: 1 unit
Kondisi operasi:
Temperatur
= 470,15 K
Tekanan
= 1 atm
Laju massa
= 14967,6400 kg/jam
Densitas larutan
Faktor keamanan
= 20 %
Perhitungan
a. Volume tangki
Volume larutan, Vl =
LC-296
Maka: D = 2,2531 m ;
H = 3,3797 m
11,2239
x3,3797 = 2,8164 m =9,2401 ft
113,4686
c. Tebal tangki
PHidrostatik
=xgxl
= 1333,5562 kg/m3 x 9,8 m/det2 x 2,816 m = 36,8071 kPa
P0
= Tekanan operasi
= 1 atm
= 101,3250 kPa
= 138,1321 kPa
Faktor kelonggaran
= 5%
Maka, Pdesign
Joint efficiency
= 0,8
Allowable stress
= 145,0387 kPa
(Brownell,1959)
t=
Jumlah baffle
: 4 buah
LC-297
E/Da = 1
; E
= 0,7510 m
L/Da = 1/4 ; L
W/Da = 1/5 ; W
J/Dt
= 1/12 ; J
dengan :
Dt
= diameter tangki
Da
= diameter impeller
= lebar baffle
N Re =
N (D a )2 (83,2516)(1)(2,4640)2
= 1,9107.10 4
=
2
2,6453 10
K T .n 3 .D a
gc
5
P=
(McCabe,1999)
KT = 6,3
(McCabe,1999)
P=
3,8956
= 4,8694 hp
0,8
= 1 in = 0,0833 ft
= 40 in = 3,3333 ft
= 0,71 m = 2,3360 ft
= 2,14 m = 7,0081 ft
= 1 rps = 3600 putaran perjam (rph)
LC-298
Densitas campuran ()
= 83,2516 lbm/ft3
Viskositas campuran ()
= 2,6205. 10-2 lbm/ftdetik
Konduktivitas termal (k)
= 0,2076 btu/jam.ft.0F
Kapasitas panas (Cp)
= 0,3704 btu/lbm.0F
Beban panas (Qco)
= 8333378,3181 kJ/jam = 790,3666 btu/jam
Temperatur larutan
= 197 0C = 386,6 0F
Temperatur koil
= 200 0C = 392 0F
Perbedaan temperatur
= 392 0F 386,6 0F = 5,4 0
Dari fig 20.2 (Kern, 1965), untuk NRe = 1,9107.104, maka nilai j = 60
Cp
1/ 3
0,3704 2,6453.10 -2
0,2076
2,6205.10 2
2
1,3440.10
0 ,14
hc
1/ 3
= 0,3614
0 ,14
= 1,1
k Cp
= j
D k w
= 0,6678 btu/jam.ft2.0F
1/ 3
0 ,14
Bentuk
Bahan konstruksi
LC-299
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi:
Temperatur
= 362,45 K
Tekanan
= 1 atm
= 28851 kg/jam
Densitas udara
P x BMudara
1 x 28,851
=
RxT
8,314 x 362,45
Faktor keamanan
Perhitungan
a. Volume tangki
Volume larutan, Vl =
Volume silinder
1
3
D 2 H silinder , maka volume silider = D
4
Volume Konus
Sudut Konus
Volume konus =
1
1
D 2 H konus , maka volume konus =
D 3 (3,0866)
12
12
LC-300
1
D 3 (3,0866)
12
1
D 3 (3,0866)
12
= 2,1308 m
Hsilinder
= 8,5231 m
Hkonus
= 1,8453 m
Hshell
= 10,3684 m
5 inc
c. Tebal tangki
P
= 101,325 kPa
Faktor kelonggaran
= 5%
Maka, Pdesign
Joint efficiency
= 0,8
Allowable stress
(Brownell,1959)
t=
LC-301
dari prills dalam bentuk butiran. Diameter bukaan bawah priling tower adalah
5 inc (Perry, 1999).
Bentuk
Bahan konstruksi
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi:
Temperatur
= 362,45 K
Tekanan
= 1 atm
= 154,2996 kg/jam
= 1335 kg/m3
Lama penampungan
= 3 jam
Faktor keamanan
= 20 %
Perhitungan
a. Volume tangki
Volume larutan, Vl =
Volume silinder
1
D 2 H silinder , maka volume silider = 1 D 3
2
4
Volume Konus
Sudut Konus
Volume konus =
1
1
D 2 H konus , maka volume konus =
D 3 (3,0866)
24
12
LC-302
1
1
D 3 (1,732)
D 3 +
24
2
1
1
D 3 (1,732)
D 3 +
24
2
= 0,6141 m
Hsilinder
= 1,2282 m
Hkonus
= 0,0983 m
5 inc
c. Tebal tangki
P
= 101,325 kPa
Faktor kelonggaran
= 5%
Maka, Pdesign
Joint efficiency
= 0,8
Allowable stress
(Brownell,1959)
Tebal shell tangki silinder :
PD
2SE 1,2P
(106,3912 kPa) (0,6141 m)
=
= 0,0004 m = 0,0173 in
2(93222,6456 kPa)(0,8) 1,2(106,3912 kPa)
t=
Jenis
Bahan konstruksi
: carbon steel
Jumlah
: 1 unit
LC-303
Kondisi operasi
Temperatur
= 30C
Tekanan
= 1 atm
Densitas
= 83,3418 lb/ft3
= 50 ft = 15,2402 m
Lebar belt
= 18 in
Angle
= 20 derajat
Inklinasi
= 5 derajat
Slope
Kecepatan
= 300 rpm
Ukuran konveyor
Velocity (v)
15,4629 ton/jam
x 100 ft/min = 22,4101
69 ton/jam
ft/minute
Panjang konveyor desain (L) =
Ketinggian konveyor (H)
50 ft
cos 5 o
= 50,1910 ft
= 50 ft x tan 5o = 4,3744 ft
Daya conveyor :
P = P horizontal + P vertical + P empty
= (0,4 + L/300).(W/100) + 0.001HW + (vk/100)
k =faktor koreksi dilihat dari Table 5.5c maka k = 0,5
LC-304
: Mengayak partikel urea yang keluar dari prilling tower (TK402) yang diangkut belt conveyor I (C-402) agar mempunyai
diameter partikel yang seragam.
Bentuk
Bahan konstruksi
: Carbon steel
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
Temperatur
= 30C
Tekanan
= 1 atm
Perhitungan :
Umpan padatan urea masuk
= 15275,5200 kg/jam
= 15122,7600 kg/jam
= 152,7552 kg/jam
= 3 mm
()
= 0,95
(Mccabe, 2001)
dpm.Xi 3 mm . 0,99
=
= 3,1263 mm
0,95
Ukuran ayakan ditaksir dari tabel A.5-3 Tyler Standart Screen Scale, Geankoplis,
1997. Maka dipakai ayakan dengan spesifikasi :
ukuran 9 mesh
bukaan ayakan 3 mm
LC-305
Jenis
Bahan konstruksi
Jumlah
: carbon steel
: 1 unit
Kondisi operasi
Temperatur
= 30C
Tekanan
= 1 atm
Densitas
= 1335 kg/m3
= 83,3418 lb/ft3
= 18 in
= 20 derajat
Inklinasi
Slope
= 5 derajat
= 69 untuk 100 ft/min bahan
Kecepatan
= 300 rpm
Ukuran konveyor
Velocity (v)
15,4629 ton/jam
x 100 ft/min = 22,4101
69 ton/jam
ft/minute
Panjang konveyor desain (L) =
Ketinggian konveyor (H)
50 ft
cos 5 o
= 50,1910 ft
= 50 ft x tan 5o = 4,3744 ft
Daya conveyor :
P = P horizontal + P vertical + P empty
= (0,4 + L/300).(W/100) + 0.001HW + (vk/100)
k = faktor koreksi dilihat dari Table 5.5c maka k = 0,5
LC-306
Bentuk bangunan
Bahan konstruksi
: Dinding : batu-bata
Jumlah
Lantai
: aspal
Atap
: asbes
: 2 unit
Kondisi ruangan
Temperatur
= 30C
Tekanan
= 1 atm
Kebutuhan
Produksi urea
= 15045,4545 kg/jam
Densitas campuran
= 1335 kg/m
15 kg
=0,0112 m3
Volume urea/karung
Volume desain
Jumlah ikatan/karung =
1335 kg/m3
LC-307
=pxlxt
1722,9580 = p.(20).(5)
p
= 17,2296 m
= 17,2296 m
Lebar
= 20 m
Tinggi
= 10 m
Jenis
: Bucket Elevator
: 1 unit
Spesifikasi :
(Tabel 21-9,Perry,1999)
Tinggi elevasi
= 25 ft = 7,62 m
Ukuran bucket
= 8 5 7 in
= 8 in
Kecepatan putaran
= 28 rpm
LC-308
Perhitungan Daya :
P = 0,07 m 0,63 Z
(Timmerhaus, 2003)
: Reciprocating compressor
Jumlah : 1 unit
P ( k 1) / k
3,03 10 5 k
1
P1q fm i 2
hp =
(k - 1).
P1
(Timmerhaus,2004)
dimana:
qfm i
P1
P2
Ns
Data:
Laju alir massa =32331,7280 kg/jam
campuran
32331,7280 kg / jam
= 58,1509 m3 / jam
556 kg / m3
LC-309
2116,224 (1, 4 1) / 1, 4
3,03 10 4 1,4
3
( 2116,224) (34,2261ft /mnt)
1
hp =
(1,4 1) 0,75
313282,6
=24,4680 hp.
Jika efisiensi motor adalah 75 %, maka :
P=
24,4680
= 32,6240 hp
0,75
(Timmerhaus,1991)
= 5,563 in
= 0,4636 ft
(Brownell, 1959)
: Reciprocating compressor
Jumlah : 1 unit
P ( k 1) / k
3,03 10 4 k
1
P1q fm i 2
hp =
(k - 1).
P1
(Timmerhaus,2004)
dimana:
qfm i
P1
P2
Ns
Data:
Laju alir massa
=6726,4346 kg/jam
LC-310
campuran
6726,4346 kg / jam
= 9,6987 m3 / jam
3
693,535 kg / m
(1,4 1) 0,75
2116,224
= 4,0809 hp.
Jika efisiensi motor adalah 75 %, maka :
P=
4,0809
= 5,4413 hp
0,75
De
(Timmerhaus,1991)
= 2,875 in
= 0,2396 ft
(Brownell, 1959)
: Reciprocating compressor
Jumlah : 1 unit
P ( k 1) / k
3,03 10 4 k
1
P1q fm i 2
hp =
(k - 1).
P1
(Timmerhaus,2004)
dimana:
qfm i
P1
P2
LC-311
Ns
Data:
Laju alir massa =12625,9980 kg/jam
campuran
12625,9980 kg / jam
= 46,7704 m3 / jam
3
269,957 kg / m
(1,4 1) 0,75
2116,224
= 19,6796 hp.
Jika efisiensi motor adalah 75 %, maka :
P=
19,6796
= 26,2394 hp
0,75
De
(Timmerhaus,1991)
C.34
= 4,5 in
= 0,375 ft
(Brownell, 1959)
Ekspander (JC103)
Fungsi : Menurunkan tekanan produk amonia sebelum dimasukkan ke flash
drum (F-101).
Jenis
Jumlah : 1 unit
P(Kw) =
* m * ( p2 p1 )
dimana:
qfm i
(Timmerhaus,2004)
LC-312
P1
P2
Data:
Laju alir massa
= 38150,4624 kg/jam
campuran
38150,4624 kg / jam
= 1419,5522 m3 / jam
3
1,6777 kg / m
P
Daya (P) = k P2 xQx 2
P1
(1, 3 1) / 1, 3
P = 541,7762 hp
Jika efisiensi motor adalah 85 %, maka :
P=
541,7762
= 637,3837 hp
0,85
De
(Timmerhaus,2004)
= 14 in
= 1,1667 ft
: Reciprocating compressor
Jumlah :1 unit
LC-313
P
3,03 10 5 k
hp =
P1q fmi 2
(k - 1).
P1
( k 1) / k
(Timmerhaus,1991)
dimana:
qfm i
= efisiensi kompresor = 75 %
Data:
Laju alir massa
Campuran
= 8502,3580 kg/jam
= 639,0327 kg/m3 = 39,9375 lbm/ft3
8502,3580 kg/jam
= 13,3050 m3 /jam
3
639,735 kg/m
(1,4 1) 0,75
313.282,6
= 21,5862 hp.
Jika efisiensi motor adalah 75 %, maka :
P=
21,5862
= 28,7816 hp
0,75
(Timmerhaus,1991)
(Geankoplis, 1983)
LC-314
C.36
Jumlah :1 unit
P
3,03 10 5 k
hp =
P1q fmi 2
(k - 1).
P1
dimana:
qfm i
( k 1) / k
(Timmerhaus,1991)
= 10.4427,5 lbf/ft2
= efisiensi kompresor = 75 %
Data:
Laju alir massa
Amonia
= 9756,4530 kg/jam
= 159,8 kg/m3 = 9,9760 lbm/ft3
9756,4530 kg/jam
= 61,0541m3 /jam
3
159,8 kg/m
(1,4 1) 0,75
313.282,6
= 25,6897 hp.
Jika efisiensi motor adalah 75 %, maka :
P=
25,6897
= 34,2529 hp
0,75
(Timmerhaus,1991)
LC-315
C.37
= 5,5630 in
= 0,4636 ft
Jenis
: Pompa sentrifugal
Bahan konstruksi
: Commercial Steel
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
Tekanan
= 150 atm
Temperatur
= 182oC = 455,15 K
= 30884,8094 kg/jam
= 18,9135 lbm/s
Densitas ()
= 609,667 kg/m3
= 38,0617 lbm/ft3
Viskositas ()
= 0,09232 cP
= 0,0000622 lbm/ft,s
F 18,9135 lb m /sec
3
=
= 0,4969 ft /s
3
38,0617 lb m / ft
Desain pompa :
Di,opt
(Walas,1988)
: 5 in
Schedule number
: 40
: 5,047 in
= 0,4206 ft
LC-316
: 5,563 in
= 0,4636 ft
: 4,300 in2
= 0,1389 ft2
0,4969 ft 3 / s
= 3,5749 ft/s
0,1389 ft 2
v D
= 919612,3336 (turbulen)
Untuk pipa commercial steel, harga = 0,000046
(Geankoplis, 1997)
Friction loss :
A v2
1 Sharp edge entrance= hc = 0,55 1 2
A1 2
= 0,55 (1 0)
3,5749 2
= 0,1092 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
v2
3,5749 2
3 elbow 90 = hf = n,Kf,
= 3(0,75)
= 0,4469 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
v2
3,5749 2
1 check valve = hf = n,Kf,
= 1(2,0)
= 7,6935 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
Pipa lurus 30 ft = Ff = 4f
L.v 2
D.2.g c
2
(
30 )(
. 3,5749 )
= 4(0,0039)
(0,1282).2.(32,174)
= 0,2210 ft,lbf/lbm
A
v2
= 1 1
A2 2. .g c
= (1 0)
3,5749 2
= 0,1986 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
LC-317
= 1,3729 ft,lbf/lbm
P P1
2
1
2
v 2 v1 + g ( z 2 z1 ) + 2
+ F + Ws = 0
2
(Geankoplis,1997)
dimana : v1 = v2
P1 = 150 atm
P2 = 1 atm
Z = 5 ft
Maka :
0+
32,174 ft / s 2
(20 ft ) + 1 - 150 + 1,3729 ft.lbf / lbm + Ws = 0
2
38,0617
32,174 ft.lbm / lbf .s
Ws = - 27,4583 ft,lbf/lbm
Effisiensi pompa , = 80 %
=- xWp
Ws
- 27,4583
Wp
= -0,80 x Wp
= 34,3228 ft,lbf/lbm
Daya pompa : P = m x Wp
=
18,9135
1 HP
lbm/s 34,3228 ft.lbf/lbm x
(0,45359)(3600)
550 ft.lbf/s
= 1,1803 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor = 1 1/4 hp
(S-201)
Jenis
: Pompa sentrifugal
Bahan konstruksi
: Commercial Steel
Jumlah
: 1 unit
LC-318
Kondisi operasi :
Tekanan
= 150 atm
Temperatur
= 190oC = 463,15 K
= 24707,8500 kg/jam
= 15,1308 lbm/s
Densitas ()
= 622,1436 kg/m3
= 38,8407 lbm/ft3
Viskositas ()
= 3,0076 cP
= 0,0020 lbm/ft,s
F 15,1308 lb m /sec
3
=
= 0,3896 ft /s
3
38,8407 lb m / ft
Desain pompa :
Di,opt
(Walas,1988)
: 5 in
Schedule number
: 40
: 5,047 in
= 0,4206 ft
: 5,563 in
= 0,4636 ft
: 4,300 in2
= 0,1389 ft2
0,3896 ft 3 / s
= 2,8026 ft/s
0,1389 ft 2
v D
= 22650,9139 (turbulen)
LC-319
(Geankoplis, 1997)
Friction loss :
A v2
1 Sharp edge entrance= hc = 0,55 1 2
A1 2
= 0,55 (1 0 )
3 elbow 90 = hf = n,Kf,
2,8026 2
= 0,0671 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
v2
2,8026 2
= 3(0,75)
= 0,2746 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
v2
2,8026 2
= 1(2,0)
= 0,2441 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
Pipa lurus 30 ft = Ff = 4f
L.v 2
D.2.g c
= 4(0,0054)
(30)(. 2,8026)2
(0,1282).2.(32,174)
= 0,1881 ft,lbf/lbm
A
v2
= 1 1
A2 2. .g c
= (1 0 )
Total friction loss :
2,80212
= 0,1221 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
= 0,8960 ft,lbf/lbm
P P1
2
1
2
v 2 v1 + g ( z 2 z1 ) + 2
+ F + Ws = 0
2
(Geankoplis,1997)
dimana : v1 = v2
P1 = 150 atm
P2 = 20 atm
LC-320
Z = 20 Ft
Maka :
0+
32,174 ft / s 2
(20 ft ) + 20 - 150 + 0,8960 ft.lbf / lbm + Ws = 0
2
38,8406
32,174 ft.lbm / lbf .s
Ws = - 27,5490 ft,lbf/lbm
Effisiensi pompa , = 80 %
=- xWp
Ws
- 27,5490
= -0,80 x Wp
Wp
= 34,4363 ft,lbf/lbm
Daya pompa : P = m x Wp
=
15,1308
1 HP
lbm/s 34,4363 ft.lbf/lbm x
(0,45359)(3600)
550 ft.lbf/s
= 0,9474 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor = 1 hp
Jenis
: Pompa sentrifugal
Bahan konstruksi
: Commercial Steel
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
Tekanan
= 20 atm
Temperatur
= 70oC = 343,15 K
= 24707,8500 kg/jam
= 15,1308 lbm/s
Densitas ()
= 730,2383 kg/m3
= 45,5889 lbm/ft3
Viskositas ()
= 0,6473 cP
= 0,00043 lbm/ft,s
LC-321
F 15,1308 lb m /sec
3
=
= 0,3319 ft /s
3
45,5889 lb m / ft
Desain pompa :
Di,opt
(Walas,1988)
: 4 in
Schedule number
: 40
: 4,026 in
= 0,3355 ft
: 4,500 in
= 0,3745 ft
: 3,7100 in2
= 0,0884 ft2
0,3319 ft 3 / s
= 3,7545 ft/s
0,0884 ft 2
v D
= 132020,8772 (turbulen)
Untuk pipa commercial steel, harga = 0,000046
(Geankoplis, 1997)
A v2
1 Sharp edge entrance= hc = 0,55 1 2
A1 2
LC-322
= 0,55 (1 0 )
3 elbow 90 = hf = n,Kf,
3,7545 2
= 0,1204 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
v2
3,7545 2
= 3(0,75)
= 0,4929 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
v2
3,7545 2
= 1(2,0)
= 0,4381 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
Pipa lurus 30 ft = Ff = 4f
L.v 2
D.2.g c
= 4(0,0043)
(30)(. 3,7545)2
(0,3355).2.(32,174)
= 0,3369 ft,lbf/lbm
A
v2
1 Sharp edge exit = hex = 1 1
A2 2. .g c
= (1 0 )
Total friction loss :
3,7545 2
= 0,2191 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
= 1,6075 ft,lbf/lbm
P P1
2
1
2
v 2 v1 + g ( z 2 z1 ) + 2
+ F + Ws = 0
2
dimana :
(Geankoplis,1997)
v1 = v2
P1 = 20 atm
P2 = 20 atm
Z = 20 ft
Maka :
32,174 ft / s 2
(20 ft ) + 20 - 20 + 1,6075 ft.lbf / lbm + Ws = 0
0+
2
45,5889
32,174 ft.lbm / lbf .s
Ws = - 21,6075 ft,lbf/lbm
Effisiensi pompa , = 80 %
Ws
- 21,6075
=- xWp
= -0,80 x Wp
LC-323
Wp
= 27,0093 ft,lbf/lbm
Daya pompa : P = m x Wp
=
15,1308
1 HP
lbm/s 27,0093 ft.lbf/lbm x
(0,45359)(3600)
550 ft.lbf/s
= 0,7430 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor = 1 hp
: Memompa larutan urea keluar dari KO drum-II (F202) menuju Evaporator-I (FE-301)
Jenis
: Pompa sentrifugal
Bahan konstruksi
: Commercial Steel
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
Tekanan
= 20 atm
Temperatur
= 70oC = 343,15 K
= 19815,6914 kg/jam
= 12,1349 lbm/s
Densitas ()
= 636,022 kg/m3
= 39,7070 lbm/ft3
Viskositas ()
= 0,621 cP
= 0,00041 lbm/ft,s
F 12,1349 lb m /sec
3
=
= 0,3056 ft /s
39,7070 lb m / ft 3
Desain pompa :
Di,opt
(Walas,1988)
LC-324
Ukuran nominal
: 4 in
Schedule number
: 40
: 4,026 in
= 0,3355 ft
: 4,500 in
= 0,3745 ft
: 3,7100 in2
= 0,0884 ft2
0,3056 ft 3 / s
= 3,4571 ft/s
0,0884 ft 2
v D
= 110364,8799 (turbulen)
Untuk pipa commercial steel, harga = 0,000046
(Geankoplis, 1997)
Friction loss :
A v2
1 Sharp edge entrance= hc = 0,55 1 2
A1 2
= 0,55 (1 0)
3 elbow 90 = hf = n,Kf,
3,45712
= 0,1022 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
v2
3,45712
= 3(0,75)
= 0,4179 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
v2
3,45712
1 check valve = hf = n,Kf,
= 1(2,0)
= 0,3715 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
L.v 2
Pipa lurus 30 ft = Ff = 4f
D.2.g c
2
(
30 )(
. 3,4571)
= 4(0,0044)
(0,3355).2.(32,174)
= 0,2923 ft,lbf/lbm
LC-325
A
v2
1 Sharp edge exit = hex = 1 1
A2 2. .g c
= (1 0)
F
3,45712
= 0,1857 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
= 1,3695 ft,lbf/lbm
P P1
2
1
2
v 2 v1 + g ( z 2 z1 ) + 2
+ F + Ws = 0
2
(Geankoplis,1997)
dimana : v1 = v2
P1 = 20 atm
P2 = 1 atm
Z = 20 ft
Maka :
32,174 ft / s 2
(20 ft ) + 1 - 20 + 1,3695 ft.lbf / lbm + Ws = 0
0+
2
39,7070
32,174 ft.lbm / lbf .s
Ws = - 21,8659 ft,lbf/lbm
Effisiensi pompa , = 80 %
=- xWp
Ws
- 21,8659
Wp
= -0,80 x Wp
= 27,3324 ft,lbf/lbm
Daya pompa : P = m x Wp
=
12,1349
1 HP
lbm/s 27,3324 ft.lbf/lbm x
(0,45359)(3600)
550 ft.lbf/s
= 0,6030 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor = 1 hp
LC-326
: Memompa larutan urea keluar dari evaporator-I (FE301) menuju evaporator-II (FE-302)
Jenis
: Pompa sentrifugal
Bahan konstruksi
: Commercial Steel
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
Tekanan
= 1 atm
Temperatur
= 70oC = 343,15 K
= 17534,9672 kg/jam
= 10,7382 lbm/s
Densitas ()
= 691,076 kg/m3
= 43,1441 lbm/ft3
Viskositas ()
= 2,8 cP
= 0,001882 lbm/ft,s
F 10,7382 lb m /sec
3
=
= 0,2488 ft /s
43,1441 lb m / ft 3
Desain pompa :
Di,opt
(Walas,1988)
: 4 in
Schedule number
: 40
: 4,026 in
= 0,3355 ft
: 4,500 in
= 0,3745 ft
: 3,7100 in2
= 0,0884 ft2
0,2488 ft 3 / s
= 2,8203 ft/s
0,0884 ft 2
LC-327
v D
= 21695,2195 (turbulen)
Untuk pipa commercial steel, harga = 0,000046
(Geankoplis, 1997)
A v2
1 Sharp edge entrance= hc = 0,55 1 2
A1 2
= 0,55 (1 0 )
3 elbow 90 = hf = n,Kf,
2,8203 2
= 0,0679 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
v2
2,8203 2
= 3(0,75)
= 0,2781 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
v2
2,8203 2
1 check valve = hf = n,Kf,
= 1(2,0)
= 0,2472 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
L.v 2
Pipa lurus 30 ft = Ff = 4f
D.2.g c
2
(
30 )(
. 2,8203)
= 4(0,0058)
(0,3355).2.(32,174)
= 0,9734 ft,lbf/lbm
A
v2
= 1 1
A2 2. .g c
2,8203 2
= (1 0)
= 0,1236 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
= 0,9734 ft,lbf/lbm
P P1
2
1
2
v 2 v1 + g ( z 2 z1 ) + 2
+ F + Ws = 0
2
(Geankoplis,1997)
LC-328
dimana : v1 = v2
P1 = 20 atm
P2 = 20 atm
Z = 20 ft
Maka :
0+
32,174 ft / s 2
(20 ft ) + 20 - 20 + 0,9734 ft.lbf / lbm + Ws = 0
2
43,1440
32,174 ft.lbm / lbf .s
Ws = - 20,9734 ft,lbf/lbm
Effisiensi pompa , = 80 %
=- xWp
Ws
- 20,9734
= -0,80 x Wp
Wp
= 26,2168 ft,lbf/lbm
Daya pompa : P = m x Wp
=
10,7382
1 HP
lbm/s 26,2168 ft.lbf/lbm x
(0,45359)(3600)
550 ft.lbf/s
= 0,5118 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor = 1 hp
C.42 Pompa Keluaran Evaporator-II (J-303)
Fungsi
: Memompa larutan urea keluar dari evaporator-II (FE302) menuju melting tank (TK-401)
Jenis
: Pompa sentrifugal
Bahan konstruksi
: Commercial Steel
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
Tekanan
= 20 atm
Temperatur
= 70oC = 343,15 K
= 15249,8200 kg/jam
= 9,4491 lbm/s
Densitas ()
= 619,9332 kg/m3
= 38,7026 lbm/ft3
Viskositas ()
= 2,7 cP
= 0,001814 lbm/ft,s
LC-329
F 9,4491 lb m /sec
3
=
= 0,2441 ft /s
3
38,7026 lb m / ft
Desain pompa :
Di,opt
(Walas,1988)
: 3,5 in
Schedule number
: 40
: 3,548 in
= 0,2956 ft
: 4,000 in
= 0,3333 ft
: 2,4635 in2
= 0,0687 ft2
0,2441 ft 3 / s
Kecepatan linear, v = Q/A =
= 3,3259 ft/s
0,0687 ft 2
Bilangan Reynold : NRe
v D
= 22413,8122 (turbulen)
Untuk pipa commercial steel, harga = 0,000046
(Geankoplis, 1997)
A v2
1 Sharp edge entrance= hc = 0,55 1 2
A1 2
= 0,55 (1 0)
3,5537 2
= 0,1079 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
LC-330
3 elbow 90 = hf = n,Kf,
v2
3,5537 2
= 3(0,75)
= 0,4416 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
v2
3,5537 2
= 1(2,0)
= 0,3925 ft,lbf/lbm
2.g c
2(1)(32,174 )
L.v 2
Pipa lurus 30 ft = Ff = 4f
D.2.g c
2
(
30 )(
. 3,5537 )
= 4(0,0064)
(0,2956).2.(32,174)
= 0,5098 ft,lbf/lbm
A
v2
= 1 1
A2 2. .g c
= (1 0)
Total friction loss :
3,5537 2
= 0,1963 ft,lbf/lbm
2(1)(32,174 )
= 1,6482 ft,lbf/lbm
P P1
2
1
2
+ F + Ws = 0
v 2 v1 + g ( z 2 z1 ) + 2
2
(Geankoplis,1997)
dimana : v1 = v2
P1 = 20 atm
P2 = 20 atm
Z = 20 ft
Maka :
0+
32,174 ft / s 2
(20 ft ) + 20 - 20 + 1,6482 ft.lbf / lbm + Ws = 0
2
38,7026
32,174 ft.lbm / lbf .s
Ws = - 22,6223 ft,lbf/lbm
Effisiensi pompa , = 80 %
Ws
- 22,6223
Wp
=- xWp
= -0,80 x Wp
= 28,2779 ft,lbf/lbm
LC-331
Daya pompa : P = m x Wp
=
1 HP
9,4491
lbm/s 28,2779 ft.lbf/lbm x
(0,45359)(3600)
550 ft.lbf/s
= 0,4858 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor = 1 hp
Jenis
: blower sentrifugal
Jumlah
: 5 unit
Bahan konstruksi
: carbon steel
Kondisi operasi :
P = 101,325 kPa
T = 62,63 oC
Laju alir udara
= 1000 kmol/jam
Untuk 1 blower
= 200 kmol/jam
= 5.510,3378 m3 /jam.
Daya blower dapat dihitung dengan persamaan,
P=
144 efisiensi Q
33000
(Perry, 1997)
P=
LC-332
Fungsi
Jenis
: blower sentrifugal
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: carbon steel
Kondisi operasi :
P = 15.198,75 kPa
T = 30 oC
Laju alir Hidrogen
= 1121,0724 kmol/jam
= 185,9060 m3 /jam
Daya blower dapat dihitung dengan persamaan,
P=
144 efisiensi Q
33000
(Perry, 1997)
P=
Jenis
: blower sentrifugal
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: carbon steel
LC-333
Kondisi operasi :
P = 15.198,75 kPa
T = 30oC
Laju alir Nitrogen
= 3.363,2200 kmol/jam
= 557,718 m3 /jam
Daya blower dapat dihitung dengan persamaan,
P=
144 efisiensi Q
33000
(Perry, 1997)
P=
Jenis
: blower sentrifugal
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: carbon steel
Kondisi operasi :
P = 15.198,75 kPa
T = 30 oC
Laju alir Karbon dioksida = 286,9545 kmol/jam
Laju alir volum gas Q =
= 47,5853 m3 /jam
LC-334
P=
144 efisiensi Q
33000
(Perry, 1997)
P=
LC-335
LAMPIRAN D
PERHITUNGAN SPESIFIKASI PERALATAN UTILITAS
1. Screening (SC)
Fungsi
Jenis
: Bar screen
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: Stainless steel
= 5 mm
Tebal
= 20 mm
= 20 mm
Slope
= 30C
Kondisi operasi:
- Temperatur
= 30C
- Densitas air ()
= 996,24 kg/m3
= 35585,6557 kg/jam
(Perry &Green,1999)
= 4m
Lebar
= 4m
4m
40 mm
4m
40 m
LC-336
Q2
(0,0099 ) 2
=
2
2
2 (9,8) (0,6) 2 (2,04) 2
2 g Cd A 2
Jumlah
: 1 unit
Jenis
Aliran
Bahan kontruksi
Kondisi operasi :
Temperatur
= 30 oC
Tekanan
= 1 atm
Densitas air
Desain Perancangan :
LC-337
(Kawamura, 1991)
0 = 1,57 ft/min
(Kawamura, 1991)
atau 8 mm/s
= 12 ft
Lebar tangki
= 6 ft
Kecepatan aliran
=v =
Q 21,0232 ft 3 /min
=
= 0,3504 ft/min
At
6 ft x 10 ft
h
L = K
0
(Kawamura, 1991)
10 ft x 4ft x 6 ft
= 13,6992 menit
0,3504 ft 3 / min
(Kawamura, 1991)
Q
laju volumetrik
=
A luas permukaan masukan air
21,0232 ft 3 /min (7,481 gal/ft 3 )
=
= 6,5531 gpm/ft 2
6 ft x 4 ft
LC-338
Headloss (h); bak menggunakan gate valve, full open (16 in) :
K x V2
h =
2g
= 0,12 x
Bentuk
Bahan konstruksi
Jumlah
: 1 unit
Data:
Kondisi pelarutan
: Temperatur = 30C
Tekanan
= 1 atm
= 1,7793 kg/jam
Densitas Al2(SO4)3 30 %
Kebutuhan perancangan
= 30 hari
Faktor keamanan
= 20 %
Volume larutan, Vl =
LC-339
1 2
D H
4
1
3
3,7596 m3 = D 2 D
4
2
3
3,7596 m3 = D3
8
V=
Maka:
Dt = 1,4725 m ; Ht = 2,2088 m
PD
2SE 1,2P
(132,2069kPa) (1,4725 m)
=
2(87.218,714 kPa)(0,8) 1,2(132,2069kPa)
= 0,0014m = 0,0550 in
t=
(Brownell &Young,1959)
LC-340
Daya Pengaduk
Jenis pengaduk
Jumlah baffle
: 4 buah
E/Da = 1
; E = 0,4908 m
L/Da =
; L = x 0,4908 m = 0,1227 m
W/Da = 1/5
J/Dt
= 1/12
dengan :
Dt = diameter tangki
Da = diameter impeller
E = tinggi turbin dari dasar tangki
L = panjang blade pada turbin
W = lebar blade pada turbin
J
= lebar baffle
Bilangan Reynold,
N (D a )2
N Re =
N Re
( Othmer, 1967)
(Geankoplis, 2003)
2
(
85,0889 )(1)(1,6103)
=
4
= 3,2836 x105
6,72 10
NRe > 10.000, maka perhitungan dengan pengadukan menggunakan rumus:
5
K .n 3 .D a
(Mc Cabe et.al., 1999)
P= T
gc
KT = 6,3
LC-341
P=
0,3281`
= 0,4101 hp
0,80
Bentuk
Bahan konstruksi
Jumlah
: 1 unit
Data :
Kondisi pelarutan :
Temperatur = 30C
Tekanan
= 1 atm
= 27 ppm
= 0,9608 kg/jam
Densitas Na2CO3 30 %
Kebutuhan perancangan
= 30 hari
Faktor keamanan
= 20 %
LC-342
1 2
D H
4
1
3
0,6265 m3 = D 2 D
4
2
3
0,6265 m3 = D3
8
Maka:
D = 0,8099 m ;
V=
H = 1,2149 m
= 5%
Maka, Pdesign
Joint efficiency
= 0,8
Allowable stress
t=
LC-343
Daya Pengaduk
Jenis pengaduk
Jumlah baffle
: 4 buah
E/Da = 1
; E = 0,27 m
L/Da =
; L = x 0,27 m = 0,0675 m
W/Da = 1/5
J/Dt
= 1/12
dengan :
Dt = diameter tangki
Da = diameter impeller
E = tinggi turbin dari dasar tangki
L = panjang blade pada turbin
W = lebar blade pada turbin
J
= lebar baffle
(Othmer, 1967)
Bilangan Reynold,
N Re =
N Re =
N (D a )2
(Geankoplis, 2003)
(82,845)(1)(0,8857 )2
3,69 10
= 1,7613 x 105
KT = 6,3
LC-344
0,0161
= 0,0201 hp
0,80
5. Clarifier (CL)
Fungsi
Tipe
Bentuk
: Circular desain
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
Data:
Laju massa air (F1)
= 35585,6557 kg/jam
= 1,7793 kg/jam
= 0,9608 kg/jam
= 35588,3958 kg/jam
Densitas Al2(SO4)3
= 1363 kg/m3
Densitas Na2CO3
= 1327 kg/m3
Densitas air
= 996,24 kg/m3
Reaksi koagulasi:
Al2(SO4)3 + 3 Na2CO3 + 3 H2O 2 Al(OH)3 + 3 Na2SO4 + 3CO2
Perhitungan:
Dari Metcalf & Eddy, 1984, diperoleh :
Untuk clarifier tipe upflow (radial):
Kedalaman air = 3-10 m
Settling time = 1-3 jam
Dipilih : kedalaman air (H) = 3 m, waktu pengendapan = 1 jam
LC-345
Densitas larutan,
V = 1/4 D2H
1/ 2
D= (
4V 1 / 2 4 35,7243
) =
H
3,14 5
= 3,8948 m
= 1,5 D = 5,8421 m
t=
LC-346
Desain torka yang diperlukan untuk operasi kontinu yang diperlukan untuk
pemutaran (turnable drive) :
T, ft-lb = 0,25 D2 LF
Faktor beban (Load Factor) : 30 lb/ft arm
(Azad, 1976)
(untuk reaksi koagulasi sedimentasi )
Sehingga :
T = 1224,5682 ft-lb
Daya Clarifier
P = 0,006 D2
dimana:
(Ulrich, 1984)
Sehingga,
P = 0,006 (3,8948)2 = 0,0910 kW = 0,1221 hp
Dipilih daya hp
Bentuk
: 1 unit
Data :
Kondisi penyaringan : Temperatur = 30C
Tekanan
= 1 atm
= 35585,6557 kg/jam
Densitas air
(Geankoplis, 2003)
= 8,93 m3
LC-347
.Di 2 Hs
4
3 .Di 3
4
12,5020 m3 =
3 .Di 3
4
Di = 1,9969 m;
H = 5,9907 m
8,93 m3
x 5,9907 m = 4,2791 m
12,5020 m3
Tekanan hidrostatis :
Phid = x g x l
= 996,24 kg/m3 x 9,8 m/det2 x 4,2791 m
= 43,8664 kPa
Faktor kelonggaran = 5 %
Tekanan udara luar, Po = 1 atm = 101,325 kPa
Poperasi = 43,8664 kPa + 101,325 kPa = 145,1914 kPa
Maka, Pdesign = (1,05) x (145,1914 kPa) = 152,4510 kPa
Joint efficiency = 0,8
LC-348
PD
SE 0,6P
(152,4510 kPa) (1,9969m)
=
(87.218,714 kPa)(0,8) 0,6(152,4510 kPa)
= 0,0022 m = 0,0860 in
t=
Faktor korosi
= 1/8 in
Bentuk
Bahan konstruksi
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi:
Temperatur
= 300C
Tekanan
= 1 atm
= 35585,6557 kg/jam
Densitas air
= 996,24 kg/m3
Kebutuhan perancangan
= 3 jam
Faktor keamanan
(Geankoplis, 1997)
= 20%
Desain Tangki
a. Volume tangki
Volume air, Va =
b. Diameter tangki
Direncanakan perbandingan diameter dengan tinggi silinder, D : H = 2 : 3
LC-349
1
V = D 2 H
4
1
3
128,5919m3 = D 2 D
4
2
3
128,5919 m3 = D3
8
Maka, D = 5,1490 m
H = 6,1788 m
c. Tebal tangki
107,1599 m3
Tinggi air dalam tangki =
6,1788 m = 5,1490 m
128,5919m3
Tekanan hidrostatik: P
= gh
= 996,24 kg/m3 9,8 m/det2 5,1490 m
= 50,2702 kPa
= 5%
Maka, Pdesign
Joint efficiency
= 0,8
(Brownell,1959)
Allowable stress
(Brownell,1959)
t=
Faktor korosi
= 1/8 in
LC-350
Jenis
Bahan konstruksi
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
Suhu air masuk menara (TL2) = 60C = 140F
Suhu air keluar menara (TL2) = 30C = 86F
Suhu udara
= 993,6067 kg/m3
= 477233,4203 kg/jam
(Geankoplis, 2003)
477233,4203
= 95446,6841kg/jam
5
= 95446,6841 / 993,6067
= 96,0608 m3/jam
Kapasitas air,
Faktor keamanan
Luas menara,
= 20%
A
= 1,2933 kg/s.m2
Perbandingan L : G direncanakan = 5 : 6
LC-351
Sehingga laju alir gas tiap satuan luas (G) = 1,5519 kg/s.m2
Hy1
600,0000
entapi.10^-3
500,0000
400,0000
garis kesetimbangan
300,0000
garis operasi
200,0000
100,0000
0,0000
10,0000
30,0000
50,0000
70,0000
suhu
Gambar LD.2 Grafik Entalpi dan Temperatur Cairan pada Cooling Tower (CT)
Ketinggian menara, z =
Hy 2
Hy1
dHy
Hy * Hy
(Geankoplis, 2003)
M.kG.a.P
Tabel LD.1 Perhitungan Entalpi dalam Penentuan Tinggi Menara Pendingin
Hy x 10 3
Hy* x 103
(Hy* - Hy) x 10 3
1/ (Hy*-Hy) x 103
150
180
30
0,0333
LC-352
170
220
50
0,0200
210
330
120
0,0083
245
462
217
0,046
0,0350
0,0300
1/(hy*-hy)
0,0250
0,0200
0,0150
0,0100
0,0050
0,0000
100,0000
150,0000
200,0000
250,0000
300,0000
hy
Hy 2
Hy1
dHy
Hy * Hy
= 1,0054
1,5519 x 1,4575
29 x (1,207 x 10 7 ) x (1,013 x 105 )
= 4,4004 m
Diambil performance menara 90%, maka dari Gambar 12-15, Perry & Green, 1999,
diperoleh tenaga kipas 0,03 Hp/ft2.
Daya yang diperlukan = 0,03 Hp/ft2 220,6643 ft2 = 6,6199 hp
Digunakan daya standard 7 hp
LC-353
Bentuk
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
Kondisi operasi :
Temperatur
= 30C
Tekanan
= 1 atm
Densitas air
= 996,24 kg/m3
Faktor keamanan
Perhitungan:
Ukuran Cation Exchanger :
Dari Tabel 12.4, The Nalco Water Handbook, diperoleh:
o Diameter penukar kation
= 2 ft-6 in = 0,6096 m
= 4,91 ft2
Diameter tutup
D:H
= 4:1
Tinggi tutup
1
x (0,6096 m) = 0,1524 m
4
LC-354
t=
Faktor korosi
= 1/8 in
= in
Tutup terbuat dari bahan yang sama dengan dinding tangki dan ditetapkan tebal tutup
1/4 in.
Bentuk
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
Kondisi operasi :
Temperatur
= 30C
Tekanan
= 1 atm
= 6698,4179 kg/jam
Densitas air
= 996,24 kg/m3
= 20 %
Perhitungan
Ukuran Anion Exchanger :
LC-355
= 2 ft-6 in = 0,6096 m
= 4,91 ft2
= 2,8638 ft = 0,8729 m
o Tinggi silinder
= 4:1
Tinggi tutup
Tinggi tangki
1
x (0,6096 m) = 0,1524 m
4
t=
domestik
LC-356
Bentuk
: 1 Unit
Kondisi operasi
: Temperatur = 30 0C
Tekanan
= 1 atm
a. Volume tangki
Laju alir massa air
= 551,5035 kg/jam
Densitas air ()
= 13,2860 m3/hari
Faktor keamanan tangki
= 20%, maka :
Volume tangki
Di 2 Hs
4
Ditetapkan
Di
Hs
Maka :
Vs
Di 2 3 4 Di
=
4
Di
16 15,9432
=
3 3,14
Hs
= 3,0810 m
(1 / 3)
= 2,5675 m
= 15,9432 m3
Volume cairan
= 13,2860 m3
Vs
LC-357
= 0,85
Faktor korosi
= 1/8 in
= 10 tahun
(Timmerhaus, 1980)
PD
2SE 1,2P
t=
(132,7114 )(2,5675)
2(87218,714)(0,8) 1,2(132,7114 )
t = 0,0024 m
t = 0,0962 in
Faktor korosi = 1/8 in
Maka tebal shell yang dibutuhkan = 0,0962 in + 1/8 in = 0,2212 in
Dari Tabel 5.4 Brownell & Young, 1979, dipilih tebal tangki standar in.
Jumlah
: 1 Unit
Bentuk
LC-358
Tekanan
= 1 atm
= 50,9262 kg/hari
Kebutuhan perancangan
= 30 hari
Faktor keamanan
= 20 %
(Perry, 1997)
Ukuran Tangki
Volume larutan, Vl =
1 2
D H
4
1
4
25,9159 m3 = D 2 D
4
3
1
25,9159 m3 = D3
3
V=
Maka:
D = 2,9146 m ; H = 3,8862 m
Tinggi larutan H2SO4 dalam tangki =
21,5966 m3
= 3,2385 m
1
2
(2,9146 )
4
(Brownell, 1959)
(Brownell, 1959
LC-359
PD
2SE 1,2P
(153,5396 kPa) (2,9146 m)
=
2(87.218,714 kPa)(0,8) 1,2(153,5396 kPa)
= 0,0032 m
= 0,1264 in
t=
Faktor korosi
= 1/8 in
Daya Pengaduk
Jenis pengaduk
Jumlah baffle
: 4 buah
E/Da = 1
; E = 0,9715 m
L/Da =
W/Da = 1/5
J/Dt
= 1/12
(Othmer, 1967)
Bilangan Reynold,
N (D a )
N Re =
N Re =
(Geankoplis, 1983)
(66,29)(1)(0,9715 3,2808)2
0,012
= 56124,9292
K T .n 3 .D a
P=
gc
5
(McCabe, 1999)
KT = 6,3
(McCabe, 1999)
LC-360
7,7650
= 9,7063 hp
0,8
Bentuk
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
Kondisi operasi:
Temperatur
= 30C
Tekanan
= 1 atm
Kebutuhan perancangan
= 30 hari
Faktor keamanan
= 20%
LC-361
1 2
D H
4
1
3
1,8148 m3 = D 2 D
4
2
3
1,8148 m3 = D3
8
V=
Maka: D = 1,3323 m ;
H = 1,9834 m
1,5124
x 1,9834 = 1,6528 m
1,8148
Tebal tangki :
Tekanan hidrostatik
= x g x h
Faktor kelonggaran = 5 %
Maka, Pdesign
= 132,2091 kPa
Joint efficiency
= 0,8
Allowable stress
PD
2SE 1,2P
(132,2091 kPa) (1,3223 m)
=
2(87.218,714 kPa)(0,8) 1,2(132,2091 kPa)
= 0,0013 m = 0,0494 in
t=
Daya Pengaduk
Jenis pengaduk
LC-362
Jumlah baffle
: 4 buah
; E = 0,4408 m
dengan :
Dt
= diameter tangki
Da
= diameter impeller
= lebar baffle
= 1 putaran/det
(Othmer, 1967)
Bilangan Reynold :
N Re =
N Re =
N (D a )2
(Geankoplis, 2003)
(94,7662 )(1)(0,4408)2
4,302 10
= 4,6064 x 105
K T .n 3 .D a
gc
( McCabe,1999)
KT
= 6,3
(McCabe,1999)
P=
1hp
6,3.(1 put/det)3 .(1,4462 ft)5 (94,7662 lbm/ft 3 )
= 0,2133 hp
x
2
550 ft.lbf/det
32,174 lbm.ft/lbf.det
0,2133
= 0,2667 hp
0,75
LC-363
Bentuk
Bahan konstruksi
Kondisi operasi:
Temperatur
= 30C
Tekanan
= 1 atm
= 2 ppm
= 0,0016 kg/jam
Densitas Ca(ClO)2 70 %
Kebutuhan perancangan
= 90 hari
Faktor keamanan
= 20 %
Ukuran Tangki :
Volume larutan, Vl =
1
V = D 2 H
4
1
3
0,0047 m3 = D 2 D
4
2
3
0,0047 m3 = D 3
8
Maka: D = 0,1582 m ; H = 0,2372 m
Tinggi cairan dalam tangki
(0,0039)(0,2372)
= 0,1977 m
(0,0047)
Tebal tangki :
Tekanan hidrostatik
P = xgxl
LC-364
t=
Daya Pengaduk :
Jenis pengaduk
Jumlah baffle
: 4 buah
; E
= 0,0527 m
L/Da =
; L
= 1/12 ; J
dengan :
Dt
= diameter tangki
Da
= diameter impeller
LC-365
= lebar baffle
Viskositas kaporit
(Othmer, 1967)
Bilangan Reynold,
N Re =
N Re =
N ( D a )2
(79,4088)(1)(0,1729)2
6,7194 10 4
= 3534,8562
P=
KT
P=
= 71
71.(1 put/det)3 .(0,1729 ft)5 (79,4088 lbm/ft 3 )
1hp
x
2
550 ft.lbf/det
(3534,8562)(32,17 lbm.ft/lbf.det )
= 3 x 10 6 hp
3 x 10 6
= 0,7 x 10-8 hp
0,80
Bentuk
Bahan konstruksi
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi
: Temperatur = 300C
Tekanan
= 1 atm
Kebutuhan
: 24 jam
LC-366
Densitas air ()
: 996,24 kg/m3
Faktor keamanan
: 20 %
= 62,195 lbm/ft3
1 2
D H
4
1
3
968,2127 m3 = D 2 D
4
2
3
968,2127 m3 = D3
8
V=
806,8439
x14,0527 = 11,7106 m
968,2127
1
x 9,3685 m = 2,3421 m
4
Tebal tangki :
Tekanan hidrostatik
P = xgxl
= 996,24 kg/m3 x 9,8 m/det2 x 18,7370 m
= 114,3326 kPa
Tekanan operasi = 101,325 kPa
P = 114,3326 kPa + 101,325 kPa = 215,6576 kPa
Faktor kelonggaran
= 5%
LC-367
Maka, Pdesign
Joint efficiency
= 0,8
Allowable stress
PD
2SE 1,2P
(215,6576 kPa) (9,3685 m)
=
2(87.208,714 kPa)(0,8) 1,2(215,6576 kPa)
= 0,0152 m = 0,5997 in
t=
Bahan konstruksi
Bentuk
Jenis sambungan
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
Temperatur
= - 45 oC
Tekanan
= 1 atm
= 92,1 kg/m3
Viskositas ()
LC-368
Vlarutan =
Vlarutan =
= .D2.Hs
3
.D 3
8
3
585,6333 = .D 3
8
Maka, diameter tangki; D = 7,6483 m
Vt
H
tinggi tangki; Ht = Hs = s D = 11,4724 m
D
C. Tebal shell tangki
488,0278 m 3
Tinggi cairan dalam tangki, h =
11,4724 m = 9,5603 m
585,6333 m 3
Tekanan hidrostatik :
P = g h = 900 kg/m3 9,8 m/det2 9,5603 = 86,2906 kPa
Tekanan operasi :
Poperasi = 1 atm = 101,325 kPa
Ptotal = 101,325 kPa + 86,2906 kPa = 187,6156 kPa
Faktor keamanan : 20%
Pdesign = (1,2) (187,6156 kPa) = 196,9964 kPa
Joint efficiency : E
= 0,8
(Brownell, 1959)
= 1/80 in
Umur alat : n
= 10 tahun
(Brownell, 1959)
(Peters, 2004)
LC-369
Tebal tangki :
t =
=
P.D
+ n.C
2.SE 1,2.P
(196,9964358 kPa) (301,112 in)
+ 10.(1/8 in)
2.(86.184,5 kPa) (0,8) 1,2.(196,9964358 kPa)
= 0,5559 in
Tebal standard yang digunakan = 3/4 in
(Brownell, 1959)
Evaporator
Data :
Suhu dowtherm J masuk unit pendingin = - 25 oC = -13 oF
= 248,15 K
= 228,15 K
= 535.080 kg/jam
= 3993,1343 kmol/jam
= 10 oF (12 oC)
Refrigerant
= Tetrafluoroethane (HFC-134a)
Downtherm J
= alkylated aromatic
Kapasitas refrigasi
Kapasitas refrigasi = panas yang diserap chiller
Trata-rata
248,15 + 228,15
= 238,15 K = 350 C
2
LC-370
QC = m CpdT
= 535.080 1,628 (248,15 + 228,15)
= 446.270.610 kJ / jam
m=
QC
H 2 H1
= -33 0C(240,15 K)
= 1,598 kJ/kg.K
(Dowchemical company)
H2
(Dowchemical company)
Qc
446.270.610
=
= 10.775.839,33 Kg
H 2 H1 148,614 - 107,200
= -33 0C(240,15 K)
LC-371
H s
= 44,8485 = 56,0632 kJ/kg
0,8
Coefficient of performance, :
(H 2 H 4 )
(H 3 H 2 )
(206,2243 - 37,9193)
56,0632
(Smith,1996)
= 3,002
Bentuk
: 2 unit
Kondisi operasi :
Temperatur
= 30 oC
= 534,8641 liter/jam
Densitas solar ()
= 0,89 kg/liter
Kebutuhan perancangan
= 7 hari
LC-372
Vt
1
D3
8
1
107,8286 = D 3
8
Vt
89,8572 m3
x 8,1891 m = 6,8242 m
107,8286 m3
Tekanan hidrostatik :
P = g h = 890 kg/m3 9,8 m/det2 6,8242 m = 59525,6211 Pa
= 59,5256 kPa
Tekanan operasi :
Poperasi = 1 atm = 101,325 kPa
Ptotal
Joint efficiency : E
= 0,8
= 0,0098 in/tahun
Umur alat : n
= 10 tahun
(Brownell, 1959)
(Brownell, 1959)
(Timmerhaus, 2004)
LC-373
t=
PD
2SE 1,2P
t=
(Brownell, 1959)
Jenis
Kondisi operasi
Temperatur
= 550 0C
Tekanan
= 1 atm
Perhitungan:
Menghitung Daya Ketel Uap
W=
34 ,5 P 970 ,3
H
LC-374
56798,9720 922,0266
= 1564,4397 hp
34,5 970,3
(Kern, 1965)
15644,3966
A
=
'
20 2,258
La
Jenis
: Pompa sentrifugal
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: Commercial steel
Kondisi operasi :
- Temperatur = 30C
= 996,24 kg/m3 = 62,195 lbm/ft3
(Geankoplis, 2003)
(Geankoplis, 2003)
- Densitas air ()
LC-375
F 21,7926 lb m /detik
=
62,1950 lb m /ft 3
(Walas, 1988)
(Walas, 1988)
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
(Geankoplis, 2003)
= 4,5 in
Schedule pipa
= 40
= 4,026 in = 0,34 ft
= 4,5 in = 0,38 ft
= Commercial Steel
Kecepatan linier, v =
Q 0,3504 ft 3 /s
=
= 3,9656 ft/s
At
0,0884 ft 2
Bilangan Reynold, N Re =
v D (62,195)0(3,9656)(0,34)(3600)
=
= 14,7289 x 104
2,0225
= 0,0011
LC-376
= 0,0011
diperoleh f = 0,0048
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 =30 ft
1 buah gate valve fully open ; L
L2 = 1 13 0,34 = 4,3615 ft
- 3 buah standard elbow 90; L
L3 = 3 30 0,34= 30,195 ft
g
= 12 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2gc
P
=0
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2
g
c
= 12 + 0 + 0 + 0,2413
= 12,2413 ft.lb f / lbm
- Wf = z
(Foust, 1980)
LC-377
Tenaga pompa, P =
)(
= 0,4850 hp
Untuk efisiensi pompa 80 %, maka
Tenaga pompa yang dibutuhkan =
0,4850
hp = 0,6063 hp
0,80
Jenis
: Pompa sentrifugal
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: Commercial steel
Kondisi operasi :
- Temperatur = 30C
- Densitas air ()
(Geankoplis, 2003)
(Geankoplis, 2003)
F 21,7923 lb m /detik
=
62,1950 lb m /ft 3
(Walas, 1988)
(Walas, 1988)
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
LC-378
(Geankoplis, 2003)
= 4,5 in
Schedule pipa
= 40
= 4,026 in = 0,34 ft
= 4,5 in = 0,38 ft
= Commercial Steel
Kecepatan linier, v =
Q 0,3504 ft 3 /s
=
= 3,9656 ft/s
At
0,0884 ft 2
Bilangan Reynold, N Re =
v D (62,195)0(3,9656)(0,34)(3600)
=
= 14,7289 x 104
2,0225
= 0,0011
D
= 147289 dan = 0,0011
D
diperoleh f = 0,0048
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 =30 ft
1 buah gate valve fully open ; L
L2 = 1 13 0,34 = 4,3615 ft
- 3 buah standard elbow 90; L
L3 = 3 30 0,34= 30,195 ft
LC-379
g
= 12 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2gc
P
=0
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2
g
c
= 12 + 0 + 0 + 0,2413
= 12,2413 ft.lb f / lbm
- Wf = z
Tenaga pompa, P =
(Foust, 1980)
)(
= 0,4850 hp
Untuk efisiensi pompa 80 % maka,
Tenaga pompa yang dibutuhkan =
0,4850
hp = 0,6063 hp
0,80
Jenis
: Pompa Injeksi
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: Commercial steel
Kondisi operasi :
LC-380
- Temperatur = 30C
- Densitas alum () = 1363 kg/m3 = 85,0889 lbm/ft3
(Geankoplis, 2003)
(Geankoplis, 2003)
(Walas, 1988)
(Walas, 1988)
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
(Geankoplis, 2003)
= 1/8 in
Schedule pipa
= 80
= 0,215 in = 0,018 ft
= 0,405 in = 0,03375 ft
= Commercial steel
LC-381
Kecepatan linier, v =
Q 0,13 x 10-4 ft 3 /s
=
= 0,0508 ft/s
At
0,00025 ft 2
Bilangan Reynold, N Re =
v D (85,0889)(0,0508)(0,018)
=
= 115,2882
6,72 x 10- 4
16
16
=
= 0,1388
N Re
115,2882
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 30 ft
1 buah gate valve fully open ; L
= 13
L2 = 1 13 0,018 = 0,234 ft
-
= 30
= 55
g
= 20 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2gc
P
=0
LC-382
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2 g c
= 20 + 0 + 0 + 0,0102
= 20,0102 ft.lb f / lbm
- Wf = z
Tenaga pompa, P =
(Foust, 1980)
- Wf Q
=
550
0,00004
hp = 0,00005 hp
0,80
Jenis
: Pompa Injeksi
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: Commercial steel
Kondisi operasi :
- Temperatur = 30C
- Densitas alum () = 1327 kg/m3 = 82,845 lbm/ft3
(Geankoplis, 2003)
(Geankoplis, 2003)
F 0,0006 lb m /detik
=
82,845 lb m /ft 3
(Walas, 1988)
LC-383
(Walas, 1988)
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
(Geankoplis, 2003)
= 1/8 in
Schedule pipa
= 80
= 0,269 in = 0,0224 ft
= 0,405 in = 0,03375 ft
Q 0,691 x 10-5 ft 3 /s
=
= 0,0175 ft/s
At
0,0004 ft 2
Bilangan Reynold, N Re =
v D (82,845)(0,0175)(0,0224)
=
= 88,2249
3,69 x 10- 4
16
16
=
= 0,1814
N Re
88,2249
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 30 ft
1 buah gate valve fully open ; L
= 13
= 30
D
L2 = 1 13 0,0224 = 0,2914 ft
D
L3 = 3 30 0,0224 = 1,3450 ft
LC-384
= 55
Faktor gesekan :
2
f v 2 L (0,1814)(0,0175) (33,132)
F =
=
= 0,0013 ft lbf /lb m
2g c D
2(32,174)(0,0224)
Tinggi pemompaan, z = 20 ft
Static head, z
g
= 20 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2
g
P
=0
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2 g c
= 20 + 0 + 0 + 0,0013
= 20,0013 ft.lb f / lbm
- Wf = z
Tenaga pompa, P =
(Foust, 1980)
)(
= 2,1 x 10 -5 hp
Untuk efisiensi pompa 80 %, maka
2,1x 105
Tenaga pompa yang dibutuhkan =
hp = 0,27 x 10-4hp
0,80
Digunakan daya pompa standar hp.
Jenis
: Pompa sentrifugal
LC-385
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: Commercial steel
Kondisi operasi :
- Temperatur = 30C
= 996,24 kg/m3 = 62,195 lbm/ft3
(Geankoplis, 2003)
(Geankoplis, 2003)
- Densitas air ()
F 21,7923 lb m /detik
=
62,195 lb m /ft 3
(Walas, 1988)
(Walas, 1988)
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
(Geankoplis, 2003)
= 4,5 in
Schedule pipa
= 40
= 4,026 in = 0,34 ft
= 4,5 in = 0,38 ft
= Commercial Steel
Kecepatan linier, v =
Q 0,3504 ft 3 /s
=
= 3,9656 ft/s
At
0,0884 ft 2
LC-386
Bilangan Reynold, N Re =
v D (62,195)0(3,9656)(0,34)(3600)
=
= 14,7289 x 104
2,0225
= 0,0011
D
= 147289 dan = 0,0011
D
diperoleh f = 0,0048
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 =30 ft
1 buah gate valve fully open ; L
L2 = 1 13 0,34 = 4,3615 ft
- 3 buah standard elbow 90; L
L3 = 3 30 0,34= 30,195 ft
Faktor gesekan;
2
f v 2 L (0,0048)(3,9636) (69,0854)
F =
=
= 0,2413 ft lbf /lb m
2g c D
2(32,174)(0,34)
Tinggi pemompaan, z = 12 ft
Static head, z
g
= 12 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2gc
P
=0
LC-387
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2
g
= 12 + 0 + 0 + 0,2413
= 12,2413 ft.lb f / lbm
- Wf = z
Tenaga pompa, P =
(Foust, 1980)
)(
= 0,4850 hp
Untuk efisiensi pompa 80 %, maka
Tenaga pompa yang dibutuhkan =
0,4850
hp = 0,6063 hp
0,80
Jenis
: Pompa sentrifugal
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: Commercial steel
Kondisi operasi :
- Temperatur = 30C
= 996,24 kg/m3 = 62,195 lbm/ft3
(Geankoplis, 2003)
(Geankoplis, 2003)
- Densitas air ()
F 4,1021 lb m /detik
=
62,195 lb m /ft 3
= 0,0660 ft3/s
Penentuan diameter optimum untuk pipa :
Untuk aliran turbulen (Nre >2100), dan De >1 in
De = 3,9 Q0,45 0,13
(Walas, 1988)
(Walas, 1988)
LC-388
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
(Geankoplis, 2003)
= 2 in
Schedule pipa
= 40
= 2,4690 in = 0,2057 ft
= 2,8750 in = 0,2396 ft
Q 0,0660 ft 3 /s
Kecepatan linier, v =
=
= 1,9854 ft/s
At
0,03322 ft 2
Bilangan Reynold, N Re =
v D (62,195)(1,9854)(0,2057 )(3600)
=
= 0,5081 x 105
2,02237
= 0,0002
D
= 0,5081 x 105 dan = 0,0002
D
diperoleh f = 0,005
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 30 ft
1 buah gate valve fully open ; L
D
L2 = 1 13 0,2057 = 2,6747 ft
LC-389
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2 g c
= 12 + 0 + 0 + 0,0803
= 12,0803 ft.lbf /lb m
- Wf = z
Tenaga pompa, P =
- Wf Q
=
550
(Foust, 1980)
0,0901
hp = 0,1126 hp
0,80
Jenis
: pompa sentrifugal
Jumlah
: 1 Unit
Kondisi operasi:
- Temperatur = 30C
LC-390
(Perry, 1997)
(Perry, 1997)
- Densitas air ()
Laju alir massa (F)
F 0,3377 lb m /detik
=
= 0,0054ft 3 /s = 0,0002 m3 / s
3
(Walas, 1988)
(Walas, 1988)
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
(Timmerhaus, 1991)
= 1 in
( Brownell, 1980)
Schedule pipa
= 40
= 1,049 in = 0,0874 ft
= 1,315 in = 0,1096 ft
= commercial steel
Kecepatan linier, v =
Q 0,0054 ft 3 /s
=
= 0,9053 ft/s
at
0,006 ft 2
Bilangan Reynold,
N Re =
1,937
LC-391
0,000045 ft
= 0,0001
0,0874 ft
(Geankoplis,1991)
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 30 ft
1 buah gate valve fully open ; L/D = 13
L2 = 1 13 0,0874 = 1,1364 ft
3 buah standard elbow 90 ; L/D = 30
L3 = 3 30 0,0874 = 7,8674 ft
1 buah sharp edge entrance ; K = 0,5 : L/D = 27 (App.C2c;C2d, Foust, 1980)
L4 = 0,5 27 0,0874 = 1,1801 ft
1 buah sharp edge exit K = 1,0 ; L/D = 55 (App.C2c;C2d, Foust, 1980)
L5 = 1,0 55 0,0874 = 4,8079 ft
Panjang pipa total (L) = 30 + 1,1364 + 7,8674 + 1,1801 + 4,8079
= 40,1839 ft
Faktor gesekan,
F =
Tinggi pemompaan, z = 12 ft
g
Static head, z
= 12 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2gc
P
=0
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2 g c
= 12 + 0 + 0 + 0,0363
= 12,0363 ft.lbf /lb m
- Wf = z
(Foust, 1980)
LC-392
Tenaga pompa, P =
- Wf Q
=
550
0,0074
hp = 0,0092 hp
0,80
Jenis
: pompa sentrifugal
Jumlah
: 1
- Densitas air ()
(Perry, 1997)
(Perry, 1997)
F 0,3377 lb m /detik
=
= 0,0054ft 3 /s = 0,0002 m3 / s
3
(Walas, 1988)
(Walas, 1988)
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
(Timmerhaus, 1991)
LC-393
= 0,6745 in
= 1 in
( Brownell, 1980)
Schedule pipa
= 40
= 1,049 in = 0,0874 ft
= 1,315 in = 0,1096 ft
= commercial steel
Kecepatan linier, v =
Q 0,0054 ft 3 /s
=
= 0,9053 ft/s
at
0,006 ft 2
Bilangan Reynold,
N Re =
1,937
0,000045 ft
= 0,0001
0,0874 ft
(Geankoplis,1991)
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 30 ft
1 buah gate valve fully open ; L/D = 13
L2 = 1 13 0,0874 = 1,1364 ft
3 buah standard elbow 90 ; L/D = 30
L3 = 3 30 0,0874 = 7,8674 ft
1 buah sharp edge entrance ; K = 0,5 : L/D = 27 (App.C2c;C2d, Foust, 1980)
L4 = 0,5 27 0,0874 = 1,1801 ft
1 buah sharp edge exit K = 1,0 ; L/D = 55 (App.C2c;C2d, Foust, 1980)
L5 = 1,0 55 0,0874 = 4,8079 ft
Panjang pipa total (L) = 30 + 1,1364 + 7,8674 + 1,1801 + 4,8079
= 40,1839 ft
Faktor gesekan,
LC-394
F =
Tinggi pemompaan, z = 12 ft
Static head, z
g
= 12 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2gc
P
=0
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2 g c
= 12 + 0 + 0 + 0,0363
= 12,0363 ft.lbf /lb m
- Wf = z
Tenaga pompa, P =
- Wf Q
=
550
(Foust, 1980)
0,0074
hp = 0,0092 hp
0,80
Jenis
: pompa injeksi
(Geankoplis, 1997)
LC-395
(Othmer, 1967)
- Diameter optimum,
(Geankoplis, 1997)
= 1/8 in
Schedule pipa
= 80
= 0,2150 in = 0,0179 ft
= 0,4050 in = 0,0337 ft
= commercial steel
Q 2,0893.105 ft 3 /s
Kecepatan linier, v =
=
= 0,0522 ft/s
At
0,0004 ft 2
Bilangan Reynold, N Re =
v D 66,29(0,0522)(0,0179)
=
= 5,1697
0,012
L2 = 1 13 0,0179 = 0,2329 ft
2 buah standard elbow 90 , L
L3 = 2 x 30 0,0179 = 1,0750 ft
1 buah sharp edge entrance, K = 0,5 ; L
LC-396
f v 2 L (3,0950)(0,0522) (31,4244 )
=
= 0,2311ft lbf /lb m
2 gc D
2(32,174)(0,0179 )
2
Faktor gesekan, F =
Tinggi pemompaan, z = 12 ft
Static head, z
g
= 12 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2
g
c
Pressure head, P1 = P2 = 1 atm = 101,325 kPa
- Wf = z
v 2 P
g
+
+ F
+
gc
2 gc
(Foust, 1980)
- Wf Q
550
Jenis
: Pompa sentrifugal
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: Commercial steel
LC-397
Kondisi operasi :
- Temperatur = 30C
= 996,24 kg/m3 = 62,195 lbm/ft3
(Geankoplis, 2003)
(Geankoplis, 2003)
- Densitas air ()
F 4,1021 lb m /detik
=
62,195 lb m /ft 3
= 0,0660 ft3/s
Penentuan diameter optimum untuk pipa :
Untuk aliran turbulen (Nre >2100), dan De >1 in
De = 3,9 Q0,45 0,13
(Walas, 1988)
(Walas, 1988)
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
(Geankoplis, 2003)
= 2 in
Schedule pipa
= 40
= 2,4690 in = 0,2057 ft
= 2,8750 in = 0,2396 ft
Q 0,0660 ft 3 /s
=
= 1,9854 ft/s
At
0,03322 ft 2
Bilangan Reynold, N Re =
v D (62,195)(1,9854)(0,2057 )(3600)
=
= 0,5081 x 105
2,02237
LC-398
= 0,0002
D
= 0,5081 x 105 dan = 0,0002
D
diperoleh f = 0,005
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 30 ft
1 buah gate valve fully open ; L
D
L2 = 1 13 0,2057 = 2,6747 ft
g
= 12 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2gc
Pressure head, P1 = P2 = 1 atm = 101,325 kPa
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2 g c
= 12 + 0 + 0 + 0,0803
= 12,0803 ft.lbf /lb m
- Wf = z
(Foust, 1980)
LC-399
Tenaga pompa, P =
- Wf Q
=
550
0,0901
hp = 0,1126 hp
0,80
: 1 unit
Kondisi operasi:
- Temperatur
= 30C
- Densitas NaOH ()
= 1.518 kg/m3
- Viskositas NaOH()
= 4,302010-4 lbm/ftdetik
= 94,7662 lbm/ft3
(Othmer, 1967)
= in
LC-400
Schedule pipa
= 80
= 0,546 in = 0,0455 ft
= 0,84 in = 0,07 ft
= 0,00163 ft2
Bahan konstruksi
= commercial steel
Kecepatan linier, v =
Q 0,0000102 ft 3 /s
=
= 0,0063 ft/s
At
0,00163 ft 2
Reynold, N Re =
Bilangan
v D (94,7689)(0,0063)(0,0455)(3600)
=
= 62,9306
4,0320
(laminar)
Asumsi NRe < 2100 (laminar).
Dari NRe = 62,9306 diperoleh f = 16/ NRe =16/62,9306 = 0,2542
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 30 ft
1 buah gate valve fully open ; L/D = 13
L2 = 1 13 0,0455 = 0,5915 ft
2 buah standard elbow 90 ; L/D = 30
L3 = 2 30 0,0455 = 2,73 ft
1 buah sharp edge entrance ; K =0,5 ; L/D = 27 (App C2c;C2d, Foust, 1980)
L4 = 0,5 27 0,0455 = 0,6142 ft
1 buah sharp edge exit K = 1,0 ; L/D = 55 (App C2c; C2d, Foust, 1980)
L5 = 1,0 55 0,0455 = 2,5025 ft
Panjang pipa total (L) = 30 + 0,5915 + 2,73 + 0,6142 + 2,5025
= 33,9357 ft
Faktor gesekan,
F =
Tinggi pemompaan, z = 12 ft
LC-401
Static head, z
g
= 12 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2
g
c
Pressure head, P1 = P2 = 1 atm = 101,325 kPa
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2 g c
= 12 + 0 + 0 + 0,000116
= 12,0001 ft.lbf /lb m
- Wf = z
(Foust, 1980)
Tenaga pompa,
P=
- Wf Q
=
550
0,00002116
hp = 0,0000265 hp
0,80
Jenis
: Pompa sentrifugal
Jumlah
: 1 unit
Bahan konstruksi
: Commercial steel
Kondisi operasi :
- Temperatur = 30C
= 996,24 kg/m3 = 62,195 lbm/ft3
(Geankoplis, 2003)
(Geankoplis, 2003)
- Densitas air ()
F 4,1021 lb m /detik
=
62,195 lb m /ft 3
LC-402
= 0,0660 ft3/s
Penentuan diameter optimum untuk pipa :
Untuk aliran turbulen (Nre >2100), dan De >1 in
De = 3,9 Q0,45 0,13
(Walas, 1988)
(Walas, 1988)
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
(Geankoplis, 2003)
= 2 in
Schedule pipa
= 40
= 2,4690 in = 0,2057 ft
= 2,8750 in = 0,2396 ft
Q 0,0660 ft 3 /s
=
= 1,9854 ft/s
At
0,03322 ft 2
Bilangan Reynold, N Re =
v D (62,195)(1,9854)(0,2057 )(3600)
=
= 0,5081 x 105
2,02237
= 0,0002
D
= 0,5081 x 105 dan = 0,0002
D
diperoleh f = 0,005
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 30 ft
1 buah gate valve fully open ; L
LC-403
L2 = 1 13 0,2057 = 2,6747 ft
-
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2
g
c
= 12 + 0 + 0 + 0,0803
= 12,0803 ft.lbf /lb m
- Wf = z
Tenaga pompa, P =
- Wf Q
=
550
(Foust, 1980)
0,0901
hp = 0,1126 hp
0,80
Digunakan daya pompa standar hp.
Tenaga pompa yang dibutuhkan =
Jenis
: Pompa sentrifugal
LC-404
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
P = 1 atm
T = 30 oC
Laju alir massa (F)
= 0,0016 kg/jam
Densitas kaporit ()
= 1272 kg/m3
= 79,4088 lbm/ft3
Viskositas kaporit ()
= 6,7197.10-4 cP
= 4,5156.10-7 lbm/ft.s
= 1,,23 x 10-8
ft3/s
Oleh karena laju alir sangat kecil yaitu, 1,23.10-8 ft3/s maka kaporit
dituang
Jenis
: pompa sentrifugal
Jumlah
: 1 Unit
(Perry, 1997)
(Perry, 1997)
(Timmerhaus, 1991)
LC-405
= 1 in
( Brownell, 1980)
Schedule pipa
= 40
= 1,049 in = 0,0874 ft
= 1,315 in = 0,1096 ft
= commercial steel
Kecepatan linier, v =
Q 0,0054 ft 3 /s
=
= 0,9050 ft/s
at
0,006 ft 2
Bilangan Reynold, N Re =
1,973
0,000045 ft
= 0,0005
0,0874 ft
(Geankoplis,1991)
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 30 ft
1 buah gate valve fully open ; L/D = 13
L2 = 1 13 0,0874 = 1,1364 ft
3 buah standard elbow 90 ; L/D = 30
L3 = 3 30 0,0874 = 7,8674 ft
1 buah sharp edge entrance ; K = 0,5 : L/D = 27 (App.C2c;C2d, Foust, 1980)
L4 = 0,5 27 0,0874 = 1,1801 ft
1 buah sharp edge exit K = 1,0 ; L/D = 55 (App.C2c;C2d, Foust, 1980)
L5 = 1,0 55 0,0874 = 4,8079 ft
Panjang pipa total (L) = 30 + 1,1364 + 7,8674 + 1,1801 + 4,8079
= 40,1839 ft
Faktor gesekan,
F =
f v 2 L (0,0082)(0,9050) (40,1839)
=
= 0,048 ft lbf /lb m
2g c D
2(32,174 )(0,0874 )
2
Tinggi pemompaan, z = 12 ft
LC-406
v2
= 0
Velocity head,
2
g
v 2 P
g
+
- Wf = z +
+ F
gc
2
g
c
= 12 + 0 + 0 + 0,048
= 12,048 ft.lbf /lb m
- Wf Q
Tenaga pompa, P =
=
550
(Foust, 1980)
0,0074
hp = 0,0092 hp
0,80
Digunakan daya pompa standar 1/8 hp.
Tenaga pompa yang dibutuhkan =
Jenis
: pompa sentrifugal
Jumlah
: 1 Unit
Kondisi operasi:
- Temperatur
= 30C
- Densitas air ()
(Perry, 1997)
(Perry, 1997)
LC-407
= 4,1021 lbm/detik
F 4,1021 lb m /detik
=
62,195 lb m /ft 3
= 0,0660 ft3/s
(Walas, 1988)
(Walas, 1988)
= densitas (lbm/ft3)
= viskositas (cP)
(Geankoplis, 2003)
= 2 in
Schedule pipa
= 40
= 2,4690 in = 0,2057 ft
= 2,8750 in = 0,2396 ft
Q 0,0660 ft 3 /s
=
= 1,9854 ft/s
At
0,03322 ft 2
Bilangan Reynold, N Re =
v D (62,195)(1,9854)(0,2057 )(3600)
=
= 0,5081 x 105
2,02237
= 0,0002
D
= 0,5081 x 105 dan = 0,0002
D
diperoleh f = 0,005
Instalasi pipa:
LC-408
D
L2 = 1 13 0,2057 = 2,6747 ft
g
= 12 ft lb f /lb m
gc
v2
= 0
Velocity head,
2gc
Pressure head, P1 = P2 = 1 atm = 101,325 kPa
v 2 P
g
+
+
+ F
gc
2 g c
= 12 + 0 + 0 + 0,0803
- Wf = z
(Foust, 1980)
- Wf Q
=
550
0,0901
hp = 0,1126 hp
0,80
Digunakan daya pompa standar hp.
LC-409
Jenis
: Pompa sentrifugal
: 1 Unit
Kondisi operasi :
Temperatur
= 30 oC
Densitas solar ()
(Perry, 1997)
(Othmer, 1968)
F
534,8641 liter/jam
=
1000x3600 1000 m 3 /L 3600 s/jam
Desain pompa :
untuk aliran viscous NRe < 2100
Di,opt = 0,363 Q 0,45 0,13
(Timmerhaus, 2004)
: 1 in
Schedule number
: 40
: 1,049 in = 0,0874 ft
: 1,315 in = 0,1096 ft
: 0,006 ft2
LC-410
Kecepatan linier, v =
Q 0,0047 ft 3 /s
=
= 0,7783 ft/s
A
0,006 ft 2
Bilangan Reynold :
NRe =
0,0007392 lbm/ft s
= 18442620,7416 (aliran turbulen)
Untuk pipa Commercial Steel pada NRe = 18442620,7416 diperoleh harga faktor
fanning f = 0,0011
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 30 ft
1 buah gate valve fully open ; L/D = 13
L2 = 1 13 0,0874 = 1,1364 ft
L3 = 3 30 0,0874 = 7,8674 ft
1 buah sharp edge entrance ; K = 0,5 : L/D = 27 (App.C2c;C2d, Foust, 1980)
L4 = 0,5 27 0,0874 = 1,1801 ft
1 buah sharp edge exit K = 1,0 ; L/D = 55
F=
Tinggi pemompaan, z = 12 ft
LC-411
= 12 + 0 + 0 + 0,0048
= 12,0048 ft.lbf/lbm
Tenaga pompa,
P=
- Wf Q
=
550
0,0057
hp = 0,0071 hp
0,80
Digunakan daya pompa standar 1/64 hp.
Tenaga pompa yang dibutuhkan =
Jenis
: Centrifugal pump
Jumlah
: 1 unit
Kondisi operasi :
Temperatur
= - 25 oC
Tekanan
= 1 atm
= 92,1 kg/m3
= 0,0011 lbm/ft s = 1,660 cP
LC-412
F 535.087,574 kg/jam
=
92.100 kg/m 3
= 0,0016 m3/s = 0,0570 ft3/s
Desain pompa :
Untuk aliran turbulen, NRe > 2100
Di,opt
(Peters, 2004)
: 3,5 in
Schedule number
: 40
: 3,548 in
= 0,2957 ft
: 4 in
= 0,3333 ft
: 0,0617 ft2
Kecepatan linier, v =
Q 0,0570 ft 3 /s
=
= 0,9237 ft/s
A
0,0617 ft 2
Bilangan Reynold :
NRe =
vD
(Peters, 2004)
LC-413
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 20 ft
1 buah gate valve fully open ; L/D = 13
L2 = 1 13 0,2957 = 3,8436 ft
3 buah standard elbow 90 ; L/D = 30
L3 = 3 30 0,2957 = 26,6097 ft
1 buah sharp edge entrance ; K = 0,5 : L/D = 27
Tinggi pemompaan, z = 12 ft
= 12 + 0 + 0 + 0,0098
= 12,1779 ft.lbf/lbm
Efisiensi pompa = 80 %
LC-414
Fungsi
Jenis
: Pompa sentrifugal
: 1 unit
Kondisi operasi :
Tekanan
= 1 atm
Temperatur
= - 45 oC
Viskositas ()
F 327,6770 lbm/detik
=
= 5,6420 ft3/s = 0,5198 m3/s
58,0780 lbm/ft 3
(Walas,1988)
= 0,3868 m
= 15,2274 in
: 16 in
Schedule number
: 30
5,6420 ft 3 /s
Kecepatan linear, v = Q/A =
= 1,3469 ft/s
4,1890 ft 2
LC-415
Bilangan Reynold :
NRe =
v D
= 17.439,9401 (Turbulen)
Untuk pipa commercial steel, harga = 0,000046
(Geankoplis, 2003)
Instalasi pipa:
Panjang pipa lurus, L1 = 20 ft
1 buah gate valve fully open ; L/D = 13
L2 = 1 13 1,2078 = 16,5207 ft
3 buah standard elbow 90 ; L/D = 30
L3 = 3 30 1,2078 = 114,3738 ft
1 buah sharp edge entrance ; K = 0,5 : L/D = 27 (App.C2c;C2d, Foust, 1980)
L4 = 0,5 27 1,2078 = 17,1561 ft
1 buah sharp edge exit K = 1,0 ; L/D = 55
Tinggi pemompaan, z = 12 ft
Dari persamaan Bernoulli :
P P1
2
1
2
v 2 v1 + g ( z 2 z1 ) + 2
+ F + Ws = 0
2
(Geankoplis,1997)
dimana : v1 = v2
LC-416
P1 = P2
Z = 20 ft
maka : 0 +
32,174 ft / s 2
(20 ft ) + 0,0261 ft.lbf / lbm + Ws = 0 Ws
32,174 ft.lbm / lbf .s 2
= - 20,0261 ft.lbf/lbm
Effisiensi pompa , = 80 %
= - x Wp
Ws
- 20,0261
= -0,8 x Wp
Wp
= 25,0326 ft.lbf/lbm
Daya pompa : P = m x Wp
=
1 hp
535.080
lbm/s 25,0326 ft.lbf/lbm x
(0,45359)(3600)
550ft.lbf/s
= 15,5193 hp
LAMPIRAN E
PERHITUNGAN EVALUASI EKONOMI
LC-417
Dalam rencana pra rancangan pabrik Pupuk Urea digunakan asumsi sebagai
berikut:
Harga alat disesuaikan dengan nilai tukar dollar terhadap rupiah adalah
US$ 1 = Rp 9.018,- (Kompas, 17 April 2010).
1.
1.1
Rp 350.000/m2.
Jumlah (Rp)
25.000.000
750.000.000
187.500.000
375.000.000
Tabel LE.1 Perincian Harga Bangunan, dan Sarana Lainnya ................. (lanjutan)
No
Nama Bangunan
Luas (m2)
Harga
Jumlah (Rp)
LC-418
(Rp/m2)
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Ruang control
Areal proses
Areal produk
Perkantoran
Laboratorium
Poliklinik
Kantin
Tempat ibadah
Gudang peralatan
Bengkel
Unit pemadam kebakaran
Unit pengolahan Air
Unit pembangkit listrik
Unit pengolahan limbah
Areal perluasan *)
Jalan *)
Perpustakaan
200
4.500
1.000
350
300
200
150
150
250
500
100
1.000
350
350
2.000
1.000
150
14.920
TOTAL
Total harga sarana
1.250.000
1. 750.000
1.250.000
1.250.000
1.250.000
1.250.000
500.000
1.250.000
1.250.000
1.250.000
1.250.000
1.250.000
1.250.000
500.000
200.000
500.000
1.250.000
21.950.000
250.000.000
7.875.000.000
1.250.000.000
437.500.000
375.000.000
250.000.000
75.000.000
187.500.000
312.500.000
625.000.000
125.000.000
1.250.000.000
437.500.000
175.000.000
400.000.000
500.000.000
187.500.000
16.050.000.000
= Rp 187.500.000 + Rp 375.000.000
+ Rp 400.000.000 + Rp 500.000.000
= Rp 1.462.500.000,-
= Rp 14.587.500.000 ,-
Total biaya bangunan dan tanah (B) = Rp 14.587.500.000 ,- + Rp 1.462.500.000,= Rp 16.050.000.000,1.1.2 Perincian Harga Peralatan
Harga peralatan yang di impor dapat ditentukan dengan menggunakan
persamaan berikut (Timmerhaus et al, 2004) :
X
Cx = Cy 2
X1
Ix
I y
LC-419
[n X i Yi X i Yi ]
(n X i 2 (X i )2 ) (n Yi 2 (Yi )2 )
2001
2002
31912
1093,9
1102,5
15846,4
2188893.9
2207205
31612010,5
(Montgomery, 1992)
Xi
3948169
3952144
3956121
3960100
3964081
3968064
3972049
3976036
3980025
3984016
3988009
3992004
3996001
4000000
Yi
662596
725904
801025
837408,01
866016,36
889437,61
929681,64
986843,56
1055756,25
1079728,81
1116826,24
1127631,61
1141264,89
1185921
4004001 1196617,21
4008004 1215506,25
63648824 15818164,44
n = 16
Xi = 31912
Yi = 15846,4
Yi = 15818164,44
(16) . (31612010,5)
(31912)(15846,4)
LC-420
= variabel tahun ke n 1
b=
(n X i Yi ) (X i Yi )
(n X i 2 ) (X i )2
a =
(Montgomery, 1992)
Maka :
b = 16 .( 31612010,5) (31912)(15846,4)
16. (63648824) (31912)
= 18,7226
a = (15846,4)( 63648824) (31912)(31612010,5)
16. (63648824) (31912)
= -36351,9196
Sehingga persamaan regresi liniernya adalah:
Y=a+bX
Y = 18,7226X 36351,9196
LC-421
et al, 2004. Untuk alat yang tidak tersedia, faktor eksponensialnya dianggap 0,6
(Timmerhaus et al, 2004).
Contoh perhitungan harga peralatan:
a. Tangki Penyimpanan Hidrogen (TK-102)
Kapasitas tangki , X2 = 372,4515 m3. Dari Gambar LE.1 berikut, diperoleh
untuk harga kapasitas tangki (X1) 1 m adalah (Cy) US$ 6700. Dari tabel 6-4,
Timmerhaus, 2004, faktor eksponen untuk tangki adalah (m) 0,49. Indeks harga pada
tahun 2002 (Iy) 1102,5.
10
102
103
Capacity, gal
104
105
105
10
Carbon steel
310 kPa (30 psig) Carbon-steel tank (spherical)
103
10-1
P-82
Jan,2002
102
10
Capacity, m
103
Gambar LE.1 Harga Peralatan untuk Tangki Penyimpanan (Storage) dan Tangki
Pelarutan.(Peters et.al., 2004)
Indeks harga tahun 2010 (Ix) adalah 1280,60. Maka estimasi harga tangki untuk (X2) 372,4515 m3
adalah :
372,4515
Cx = US$ 6700
1
Cx = US$ 114.501,9049,-
0 , 49
1280,60
1102,5
Cx = Rp 1.032.578.178,-/unit
Dengan cara yang sama diperoleh perkiraan harga alat lainnya yang dapat dilihat
pada Tabel LE.3 untuk perkiraan peralatan proses dan Tabel LE.4 untuk perkiraan
peralatan utilitas.
LC-422
Untuk harga alat impor sampai di lokasi pabrik ditambahkan biaya sebagai berikut:
-
Biaya transportasi
Biaya asuransi
Bea masuk
PPn
PPh
Biaya gudang di pelabuhan
Biaya administrasi pelabuhan
Transportasi lokal
Biaya tak terduga
=
=
=
=
=
=
=
=
=
5%
1%
15 %
10 %
10 %
0,5 %
0,5 %
0,5 %
0,5 %
(Rusjdi, 2004)
(Rusjdi, 2004)
(Rusjdi, 2004)
= 43 %
Total
Untuk harga alat non impor sampai di lokasi pabrik ditambahkan biaya sebagai
berikut:
-
PPn
PPh
Transportasi lokal
Biaya tak terduga
=
=
=
=
10 %
10 %
0,5 %
0,5 %
(Rusjdi, 2004)
(Rusjdi, 2004)
= 21 %
Total
Unit
Ket *)
Reaktor Amonia
R-101
Reaktor Urea
R-201
Heater Nitrogen
Nama Alat
11.809.378.404
11.809.378.404
8.095.915.995
8.095.915.995
E-101
81.550.910
81.550.910
Heater Hidrogen
E-102
126.000.715
126.000.715
Kondensor
E-103
60.919.670
60.919.670
E-104
62.076.685
62.076.885
LC-423
E-201
79.996.752
79.996.752
E-202
39.105.122
39.105.122
Water condensor
E-301
161.421.338
161.421.338
Nama Alat
Cooler udara
Kode
E-302
Unit Ket*)
1
I
J-201
NI
12.325.262
12.325.262
J-202
NI
12.325.262
12.325.262
J-203
NI
12.325.262
12.325.262
J-301
NI
12.112.318
12.112.318
J-302
NI
12.112.318
12.112.318
J-303
NI
12.112.318
12.112.318
TK-101
1.977.449.875
15.819.599.003
TK-102
1.032.578.178
3.097.734.536
TK-103
1.771.896.160
7.087.584.640
TK-201
2.488.413.636
9.953.654.546
TK-202
2.142.663.468
10.713.317.342
Mealting Tank
TK-401
331.186.379
331.186.379
Prilling Tank
TK-402
71.957.758
215.813.270
Hopper
TK-403
41.273.017
41.273.017
Gudang Produk
TK-404
46.000.000,00
92.000.000,00
Blower Udara
B-301
122.243.481
122.243.481
Bucket Elevator
C-401
14.291.763
14.291.763
Belt Conveyer I
C-402
43.255.826
43.255.826
Screening
C-403
48.958.688
51.859.588
Belt Conveyer II
C-404
140.256.717
140.256.717
S-201
812.553.833
812.553.833
Flash Drum
F-101
1.672.652.617
1.720.616.291
LC-424
F-201
572.529.526
572.529.526
F-202
790.177.425
790.177.425
Evaporator I
FE-301
4.380.298.269
4.380.298.269
Evaporator II
FE-302
4.170.515.646
4.170.515.646
Kompressor Nitrogen
JC-101
NI
138.348.412
140.348.412
Kompressor Hidrogen
JC-102
NI
79.866.629
79.866.629
JC-103
NI
139.458.462
139.458.462
Kompressor Karbondioksida
JC-201
NI
78.865.623
78.865.623
Kompressor Amonia
JC-202
NI
79.654.245
79.654.245
Nama Alat
Kompressor Amonia dan Karbon
dioksida
Kode
Unit Ket*)
JC-203
NI
28.541.087
28.541.087
Blower Hidrogen
B-101
NI
38.421.310
38.421.310
B-201
NI
10.003.143
10.003.143
Blower Nitrogen
B-102
NI
Blower Amonia
B-202
NI
29.145.413
16.654.987
29.145.413
16.654.987
84.777.471.455
Harga total
Import
Non import
84.065.199.404
712.272.051
Nama Alat
Unit
1
Ket *)
NI
Screening
Kode
SC
Bak Sedimentasi
BS
NI
144.435.345
144.435.345
Clarifier
CL
128.670.800
128.670.800
Sand Filtrasi
SF
466.809.765
466.809.765
Menara air
MA
1.564.435.244
1.564.435.244
Cooling Tower
CT
420.935.456
420.935.456
Dearator
DE
3.112.211.544
3.112.211.544
Ketel Uap
KU
398.393.656
398.393.656
LC-425
Cation Exchanger
CE
112.176.087
112.176.087
Anion Exchanger
AE
145.156.641
145.156.641
TP-01
77.809.044
77.809.044
TP-02
56.645.325
56.645.325
TP-03
210.319.876
210.319.876
TP-04
109.112.635
109.112.635
TP-05
37.400.957
37.400.957
TU
200.222.889
200.222.889
TB
NI
576.593.591
576.593.591
Pompa Screening
PU-01
NI
3.450.810
3.450.810
Pompa Sedimentasi
PU-02
NI
3.450.810
3.450.810
Pompa Alum
PU-03
NI
2.225.500
2.225.500
Kode
Unit
Ket *)
PU-04
PU-05
NI
2.225.500
2.225.500
NI
3.450.810
3.450.810
PU-06
NI
2.118.684
2.118.684
PU-07
NI
2.987.126
2.987.126
PU-08
NI
1.110.127
1.110.127
PU-09
NI
2.225.500
2.225.500
PU-10
NI
2.118.684
2.118.684
PU-11
NI
2.225.500
2.225.500
PU-12
NI
2.118.684
2.118.684
Pompa Kaporit
PU-13
NI
1.312.414
1.312.414
Pompa Domestik
PU-14
NI
1.110.127
1.110.127
PU-15
NI
7.820.198
7.820.198
Pompa Deaerator
PU-16
NI
3.987.000
3.987.000
PU-17
NI
1.055.239
1.055.239
Pompa Refrigrant
PU-18
NI
1.055.239
1.055.239
Tangki refrigrant
V-01
NI
1.354.618.650
1.354.618.650
Refrigrator
RG-01
886.902.166
886.902.166
Generator
68.000.000
136.000.000
10.211.464.603
Harga total
LC-426
Import
Non import
9.588.823.060
622.641.543
Keterangan*) : I untuk peralatan impor, sedangkan N.I. untuk peralatan non impor.
Rp.135.382.478.595,-
LC-427
LC-428
Harga/ Unit
(Rp)
Harga Total
(Rp)
Unit
Tipe
Mobil dewan
komisaris
Toyota Altis
475.000.000
950.000.000
Mobil direktur
Toyota fortuner
430.000.000
430.000.000
Mobil manajer
Kijang inova
220.000.000
660.000.000
Bus karyawan
Bus
300.000.000
600.000.000
Mobil karyawan
L-300
175.000.000
350.000.000
Truk
Truk
400.000.000
1.600.000.000
Mobil pemasaran
Mobil pemadam
kebakaran
Minibus L-300
150.000.000
600.000.000
Truk tangki
650.000.000
1.300.000.000
Jenis Kendaraan
Total
6.490.000.000
Total MITL = A + B + C + D + E + F + G + H + I + J
= Rp 393.555.792.207,-
1.2
LC-429
Rp. 5.415.299.144,-
Rp. 25.722.670.933,-
Rp. 50.091.517.080,-
= MITL + MITTL
=
Rp 393.555.792.207 ,- + Rp 131.321.004.237 ,-
Rp 524.876.796.444,-
Modal Kerja
Modal kerja dihitung untuk pengoperasian pabrik selama 3 bulan (= 90 hari).
2.1
(www.ftp.cordis.europa.eu,2010)
Kebutuhan
= 6726,4300 kg/jam
Harga
= Rp 1500,-/kg
LC-430
Harga total
2. Nitrogen
Kebutuhan
= 31390,03 kg/jam
Harga
= Rp. 700,-/kg
Harga Total
3. Katalis Fe
Kebutuhan
= 5,3415 kg/jam
(www.advance-scientific.net, 2010)
Harga
Harga total
= 52.538 kg
Harga
= Rp.83.000,-
Harga total
5. CO2
Kebutuhan
Harga
Harga Total
Alum, Al2(SO4)3
Kebutuhan
= 1,7793 kg/jam
Harga
= Rp 2.100 ,-/kg
Harga total
= Rp 8.070.905,-
LC-431
= Rp 2.000,-/kg
Kaporit
Kebutuhan = 0,0016 kg/jam
Harga
= Rp 11.500,-/kg
H2SO4
Kebutuhan = 2,1219 kg/jam
Harga
= Rp 6000,-/kg
NaOH
Kebutuhan = 1,5945 kg/jam
Harga
= Rp 5250,-/kg
Solar
Kebutuhan = 534,8641 ltr/jam
Harga solar untuk industri = Rp. 6.300,-/liter
(PT.Pertamina, 2010)
LC-432
Total biaya persediaan bahan baku proses dan utilitas selama 3 bulan
(90 hari) adalah =
Rp 70.612.082.761,- + Rp 7.336.273.432,-
= Rp 77.948.356.193,-
2.2
Kas
Jumlah gaji/bulan
(Rp)
15.000.000
40.000.000
20.000.000
3.000.000
8.000.000
8.000.000
8.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
7.000.000
21.000.000
35.000.000
210.000.000
21.000.000
35.000.000
LC-433
3
6
3.500.000
2.000.000
10.500.000
12.000.000
Jumlah
4
3
3
11
6
1
2
8
6
169
Gaji/bulan
(Rp)
2.000.000
2.000.000
2.000.000
1.500.000
2.000.000
5.000.000
2.500.000
1.000.000
1.000.000
Jumlah gaji/bulan
(Rp)
8.000.000
6.000.000
6.000.000
16.500.000
12.000.000
5.000.000
5.000.000
8.000.000
6.000.000
629.800.000
7 jam berikutnya
= Rp 56.427.168,-
Jadi, gaji pegawai selama 1 bulan beserta lembur = Rp 629.800.000,- + Rp 56.427.168 ,= Rp 686.227.168
Total gaji pegawai selama 1 tahun beserta lembur = Rp 8.234.726.012,-
LC-434
Yang menjadi objek pajak adalah perolehan hak atas tanah dan atas bangunan
(Pasal 2 ayat 1 UU No.20/00).
Dasar pengenaan pajak adalah Nilai Perolehan Objek Pajak (Pasal 6 ayat 1 UU
No.20/00).
Nilai Perolehan Objek Pajak Tidak Kena Pajak ditetapkan sebesar Rp.
30.000.000,- (Pasal 7 ayat 1 UU No.21/97).
Besarnya pajak yang terutang dihitung dengan cara mengalikkan tarif pajak
dengan Nilai Perolehan Objek Kena Pajak (Pasal 8 ayat 2 UU No.21/97).
Bangunan
Rp14.587.500.000,-
Total NPOP
Rp 19.809.500.000,-
(Rp.
Rp 19.839.000.000,-
Rp
No.
1.
2.
3.
4
30.000.000,- )
991.975.000,-
LC-435
Biaya kas untuk 1 bulan = Rp 12. 520.591.416,- / 12 = Rp. 1.043.382.618,= Rp 1.043.382.618,- x 3 bulan = Rp 3.130.147.854,-
PD =
IP
HPT
12
dimana:
PD
= piutang dagang
IP
HPT
Penjualan :
1. Harga jual Urea = Rp 5.500/kg
Produksi Urea
= 15151,5152 kg/jam
= Rp 600,-/L
(fuel gauge.com,2009)
= 24.863,3087 kg/jam
=(24.863,3087kg/jam)(0,00198kg/m3)( 1000dm3)
= 49.127,2649 L/jam
LC-436
Piutang Dagang =
3
Rp 893.452.764.917 ,12
= Rp 223.363.191.229,-
= Rp 346.431.838.991 ,-
Gaji tetap karyawan terdiri dari gaji tetap tiap bulan ditambah 2 bulan gaji
yang diberikan sebagai tunjangan, sehingga (P)
LC-437
= Rp 52.278.518.126,-
menagih,
dan
memelihara
penghasilan
melalui
penyusutan
(Rusdji,2004). Pada perancangan pabrik ini, dipakai metode garis lurus atau straight
line method. Dasar penyusutan menggunakan masa manfaat dan tarif penyusutan
sesuai dengan Undang-undang Republik Indonesia
Masa Tarif
(tahun) (%)
I. Bukan Bangunan
1.Kelompok 1
25
2. Kelompok 2
12,5
3. Kelompok 3
16
6,25
20
II. Bangunan
Permanen
D = Px %
dimana: D
LC-438
= Harga peralatan
= Tarif penyusutan
Tabel LE.10 Perhitungan Biaya Depresiasi sesuai UURI No. 17 Tahun 2000
Umur
Komponen
Biaya (Rp)
Depresiasi (Rp)
(tahun)
Bangunan
16.050.000.000
20
802.500.000
Peralatan proses dan utilitas
188.181.645.247
16
11.761.352.828
Instrumentrasi dan pengendalian proses
35.199.444.435
4
4.399.930.554
Perpipaan
81.229.487.157
4
10.153.685.895
Instalasi listrik
27.076.495.719
4
3.384.561.965
Insulasi
27.076.495.719
4
3.384.561.965
Inventaris kantor
4.061.474.358
4
1.015.368.589
Perlengkapan keamanan dan kebakaran
2.707.649.572
4
338.456.196
Sarana transportasi
6.490.000.000
8
811.250.000
36.051.667.993
TOTAL
Semua modal investasi tetap langsung (MITL) kecuali tanah mengalami
penyusutan yang disebut depresiasi, sedangkan modal investasi tetap tidak langsung
(MITTL) juga mengalami penyusutan yang disebut amortisasi.
Pengeluaran untuk memperoleh harta tak berwujud dan pengeluaran lainnya
yang mempunyai masa manfaat lebih dari 1 (satu) tahun untuk mendapatkan,
menagih, dan memelihara penghasilan dapat dihitung dengan amortisasi dengan
menerapkan taat azas (UURI Pasal 11 ayat 1 No. Tahun 2000). Para Wajib Pajak
menggunakan tarif amortisasi untuk harta tidak berwujud dengan menggunakan masa
manfaat kelompok masa 4 (empat) tahun sesuai pendekatan prakiraan harta tak
berwujud yang dimaksud (Rusdji, 2004).
Untuk masa 4 tahun, maka biaya amortisasi adalah 25 % dari MITTL. sehingga :
Biaya amortisasi
LC-439
2. Perawatan bangunan
Diperkirakan 10 % dari harga bangunan (Timmerhaus et al, 2004).
= 0,1 Rp 16.050.000.000,-
Perawatan bangunan
= Rp 1.065.000.000,-
3. Perawatan kendaraan
Diperkirakan 10 % dari harga kendaraan (Timmerhaus et al, 2004).
= 0,1 Rp 6.490.000.000,-
Perawatan kenderaan
Perawatan instrumen
= Rp 3.519.944.443,-
5. Perawatan perpipaan
Diperkirakan 10 % dari harga perpipaan (Timmerhaus et al, 2004).
= 0,1 Rp 81.229.487.157,-
Perawatan perpipaan
= Rp 8.122.948.716 ,-
7. Perawatan insulasi
Diperkirakan 10 % dari harga insulasi (Timmerhaus et al, 2004).
LC-440
Perawatan insulasi
Rp 406.147.436,-
= Rp 38.807.269.221,-
= Rp 1.610.334.798,-
LC-441
= Rp 1.288.301.151,-
Biaya persediaan bahan baku proses dan utilitas selama 330 hari adalah
LC-442
= Rp 31.439.170.331,-
LC-443
= Rp
5.000.000,-
= Rp
7.500.000,-
= Rp
Total PPh
= Rp
84.823.677.419,84.836.177.419,-
PM =
282.845.591.397
x100%
893.452.764.917
= 31,66 %
Biaya Tetap
100 %
Total Penjualan Biaya Variabel
LC-444
BEP =
290.364.070.669
x100%
893.452.764.917 318.821.768.220
= 50,53%
Kapasitas produksi pada titik BEP
= 50,53 % x Rp 893.452.764.917
= Rp 451.466.390.194,-
ROI
Rp 198.009.413.978,Rp 871.308.635.435,-
x 100%
= 22,73 %
5.4
1
x 1 tahun
0,2273
POT
POT
= 4,4 tahun
RON =
Rp 198.009.413.978,Rp 522.785.181.261,-
x 100%
RON = 37,88%
LC-445
LC-446
Laba sebelum
pajak
Pajak
Laba Sesudah
pajak
Depresiasi
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
282.845.591.397
311.130.150.537
342.243.165.591
376.467.482.150
414.114.230.365
455.525.653.401
501.078.218.741
551.186.040.615
606.304.644.677
666.935.109.145
84.836.177.419
93.321.545.161
102.655.449.677
112.922.744.645
124.216.769.109
136.640.196.020
150.305.965.622
165.338.312.185
181.873.893.403
200.063.032.743
198.009.413.978
217.808.605.376
239.587.715.913
263.544.737.505
289.897.461.255
318.885.457.381
350.772.253.119
385.847.728.431
424.430.751.274
466.872.076.401
68.881.919.052
68.881.919.052
68.881.919.052
68.881.919.052
68.881.919.052
68.881.919.052
68.881.919.052
68.881.919.052
68.881.919.052
68.881.919.052
-871.308.635.435
266.891.333.030
286.690.524.428
308.469.634.965
332.426.656.557
358.779.380.307
387.767.376.433
419.654.172.171
454.729.647.483
493.312.670.326
535.753.995.453
IRR= 35% +
5.624.260.178
x (36% - 35%)
5.624.260.178 - (-18.501.046.550)
IRR = 35,23 %
P/F
pada i
= 35%
1
0,7407
0,5487
0,4064
0,3011
0,2230
0,1652
0,1224
0,0906
0,0671
0,0497