IBUPEJABAT Jabatan Pertanian Malaysia Aras 7~17, Wisma Tani, Block 4G2, Presint 4.

, Pusat Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, 62632 PUTRAJAYA. Tel: 03~8870 3000 Fax: 03-8870 3376 Laman Web: http://www.doa.gov.my

Penggunaan Racun Untuk Mengawal Tikus

I. JENIS-JENIS
:' .•0-,·

MCUN
_-

TIKUS

• ·'-<'~~--'~I-

~_ . _

.-~-

-; 1. Pendah~luan

Tikus merupakan salah satu dari musuh utama bagi tanaman padi, kelapa sawit dan koko. Ada beberapa cara amalan pengawalan yang boleh dilakukan. Antaranya ialah dengan menjaga kebersihan kebun, mengawal sam a ada dengan cara fizikal, mekanikal, biologikal atau cara kimia. Penggunaan racun atau pengawalan dengan cara kimia adalah salah satu cara yang didapati paling berkesan. Oleh itu, pengetahuan mengenai racun tikus dan cara penggunaan yang betul untuk mengawal populasi tikus adalah penting bagi menentukan keberkesanan dan juga untuk mengelakkan dari kesan sampingan seperti bahaya keracunan dan pembaziran.
~~-=~~'=-.-_ _ ;;_-~ ....... i_-.
_.'.~~.'

2. Klasifikasi RacUI1 Tikus

Racun tikus terbahagi kepada duajenis utama iaitu: (a) Jenis "Akiut" (membunuh dengan pantas) (b) Jenis "Kronik" (membunuh secara perlahan)
... --3;1,1,

..;..=-=:rw.~~~

.:::~

-_

..... i~~~:...

, _" ~

3. RacUll Jenis "Akiut" .~

Racun jenis ini mengandungi sejenis bahan yang sangat berbisa (toksik) kerana apabila digunakan pada kadar kepekatan yang agak tinggi, boleh menyebabkan tanda-tanda keracunan serta-merta dan seterusnya akan

menyebabkan kematian dalam masa kurang dari 24 jam. Racun jenis ini berkesan digunakan di kawasan populasi tikus yang tinggi. Tetapi kerana simptom atau kesan keracunan yang cepat dan serta-merta oleh racun jenis ini boleh menyebabkan kecenderungan menghindarkan umpan beracun (bait shyness) oleh tikus.

• tahap kebisaan terhadap tikus: LDso (melalui mulut): 47.5 mg/kg LDso (melalui kulit): 2000-5000 mg/kg • Contoh-contohracun Zinc Phosphide dalam pasaran (nama dagangan): Zinc Phosphide Teknikal, CH Zinc Phosphide Tikusan, o MAPA Zinc Phosphide, Micekill, Gold Coin Zinc Phosphide, RatCon dan Rid-all.

(a) Contoh-contoh Racun Jenis "Akfut"

Contoh-contoh racun jenis berikut: Zinc Phosphide Fluoacetamide Scillirosi de "akiut" adalah seperti

(c) Kelebihan dan Kelemahan Racun Jenis "Akiut" Kelebihan

(i) Boleh membunuh

Pada masa ini hanya Zinc phosphide sahaja yang terdapat dalam pasaran dan biasa digunakan.

dengan cepat. dilihat oleh pengguna

(ii) 'I'ikus yang mati dapat

(b) Sifat-sifat Racun Jenis "Akiut"

(i)

racun. (iii) Berkesan walaupun tikus telah kebal dan mempunyai dayatahan kepada racun-racun an tikoagulan.

Zinc Phosphide (ZnaPJ

Sifat-sifat bagi racun jenis "akiut" ini adalah seperti berikut: • berbentuk serbuk berwarna hitam;

Kelemahan
(i) Tidak ada penawar jika termakan khususnya bagi manusia. Walaupun mempunyai peluang tetapi masa untuk merawat mangsa adalah terlalu suntuk dan tidak praktikal.
(ii) Memerlukan

• disediakan dengan mencampur Zinc dan Phosphorus; • Tidak larut dalam air atau alkohol; • stabil dalam keadaan kering;

kepekatan yang tinggi. Oleh itu kos bahan aktif bagi setiap kilogram bahan guna juga adalah tinggi.

(iii) Boleh menyebabkan kecenderungan tikus menghindarkan umpan beracun (bait shyness). Penggunaan berkesan memerlukan pemasangan umpan kosong (Pre-baiting). (iv) Kepekatannya yang tinggi boleh mengurangkan atau merubah citarasa dan menyebabkan umpan tidak digemari oleh tikus. (v) Tidak msmilih mangsa, merbahaya makhIuk lain seperti haiwan-haiwan . . Juga manusra, terhadap lain dan

(iii) Stesen umpan hendaklah di tempat di mana laluan tikus berada di atas batas atau berhampiran dengan lubang-Iubang tikus dengan jarak 6 meter antara satu dengan yang lain. (iv) Umpan atau umpan beracun diperiksa dan ditambah dengan yang baru (jika berkurangan) setiap tiga hari sekali dan diulang sebanyak tiga kali. (v) Psngumpanan bagi ka wasan tan am an padi mula dibuat 4 hari sebelum menabur. (vi) Pemberian urn pan beracun diteruskan sehingga tiada lagi kesan-kesan dimakan tikus atau memadai dengan dua pusingan sahaja .. Jika umpan beracun tidak lagi dimakan oleh tikus maka ia mungkin menjadi sebagai petunjuk yang semua tikus sudah mati atau tikus menghindarkan diri dari umpan (bait shyness). Sepatutnya pengumpanan beracun antikoagulan dilakukan selepas penggunaan umpan beracun Zinc phosphide. Pada masa ini penggunaan raeun ini tidak digalakkan.

(vi) Penggunaann.ya adalah terhad dan tidak digalakkan, kecuali apabila disyorkan oleh pihak yang bertanggungjawab.
(d)

Teknik dan Pengumpanan Zinc Phosphide

Racun Jenis Akiut,

Untuk menggunakan racun Zinc phosphide secara berkesan dalam program kawalan tikus, disyorkan supaya memasang umpan kosong (tanpa racun) selama 2-3 hari dan barulah diikuti dengan membubuh umpan beracun, Cara penggunaan yang lengkap adalah seperti berikut:

CD Satu (1) bahagian racun dicampur dengan 5070 bahagian umpan padi , beras atau jagung mengikut sukatan berat. Tentukan 1-2% bahan aktif berada dalam umpan, (ii) Sebanyak 10-30 gm umpan atau umpan beraeun diletakkan pada setiap stesen umpan.
Contoh racun tihus jenis AKlUT

• Tidak larut dalam air. Semua raeun jenis ini mengandungi bahan-bahan kimia jenis antikoagulan yang boleh menyebabkan pendarahan di dalam dan di luar tubuh-badan tikus. Tahap kebisaan dan selektiviti raeun adalah tinggi dan tidak mempunyai bau atau rasa. Kesan keraeunan adalah perlahan dan kematian akan hanya berlaku apabila umpan dimakan beberapa kali sehingga meneapai kepada paras sukatan yang boleh menyebabkan kematian. Biasanya tikus dijumpai mati seminggu selepas memakan umpan raeun. Kesan keraeunan yang perlahan ini tidak akan menyebabkankesiluan atau menghindarkan umpan beraeun. 01eh itu raeun jenis "kronik" ini berkesan untuk pengawalan secara berterusan dalam semua peringkat tumbesaran padi.
(a)

• Sederhana

larut dalam alkohol.

• Larut dalam acetone, chloroform dan dioxane. • Terdapat dalam 3 formulasi: Cecair: 99.00-99.90% bahan aktif(b.a.) Serbuk: 0.50-1.00% bahan aktif(b.a.) Umpan berlilin: 0.03-0.05% bahanaktif(b.a.) • Tahap kebisaan terhadap tikus: LDso(rnelalui mulut) : 375 mg/kg-tikus jantan 325 mg/kg-tikus betina LDso (rnelalui kulit) : lebih daripada 1000 mg/kg • Contoh-contoh racun jenis Warfarin yang terdapat dalam pasaran (nama dagangan): King Kong, Tikumin, Tikumin Super, Butik, Warfarin Teknikal, Warfarin Concentrate, Sorexa Technical, Ratkil, DEB-R, Racutun, Yasomin, AA Rat Bait, Shell Warfarin, KG22, Habis Tikus, Ebor Bai ts, Nagamas, Ha pus Tikus, Wirajaya dan Harwar.
(ii)

Contoh-contoh

Raeun Dalam Pasaran

(i) Warfarin (ii) Coumatetralyl (iii) Cholorophacinone (iv) Coumachlor (v) Brodifacoum (vi) Bromadialone (vii) Floucamafen
(b)

Sifat-sifat Raeun

Coumatetralyl (C19
•

HIS

03)

• Berbentuk jernih.

serbuk kristal

berwarna

putih •

Berbentuk serbuk kristal, kekuningan . Tidak larut dalam air.

berwarna

putih

• •

Larut dalam acetone dan ethanol. Didapati dalam 2 formulasi: Serbuk 0.70% bahan aktif (b.a.) Umpan berliIin: 0.0375% bahan aktif'(b.a.)
(iv)

• Tahap kebisaan terhadap tikus: LD50(melalui mulut): 20.50 mglkg • Contoh-contoh racun jenis Chlorophacinone dalam pasaran (nama dagangan): DratBait, Butik Super.

• Tahap kebisaan terhadap tikus: LD50(melalui mulut): 16 mg/kg LD50(melalui kulit) : 25-50 mglkg • Contoh-contoh racun Coumatetralyl yang terdapat dalam pasaran (nama dagangan): Willard Rat Bait, Racumin Tracking Powder, Fumakilla Dora, Racumin Rat Bait dan Ratkil-42 Rat Bait. (iii) Chlorophacinone (CZ3 H15 ClO) • Berbentuk kekuningan. pepejal kristal, berwarna

Broadifacoum (Cal HZ3 BrO)

• Berbentuk serbuk berwarna keputihan.

• Tidak berapa larut dalam air. • Sederhana larut dalam benzene dan alkohol. • Larut dalam acetone, chloroform dan bahanbahan larutan berklorin. • Terdapat dalam 2 formulasi: Cecair pekat : 0.25% bahan aktif(b.a.) Umpan berlilin: 0.003% bahan aktif (b.a.) • Tahap kebisaan terhadap tikus: LD50(melalui mulut) : 0.27 mg/kg • Contoh-contoh dalam pasaran
(v)

• Agak sukar larut dalam air. • Larut dalam bahan larutan organik.

• Bahan yang stabil, tahan terhadap keadaan cuaca dan tidak korosif. • Didapati dalam 2 formulasi: Larutan minyak: 0.29% bahan aktif (b.a.) Umpan berlilin : 0.005-0.01% bahan aktif
(b.a.)

racun jenis Brodifacoum (nama dagangan): Matikus.

Bromadiolone (Cao H23 Br04)

• Berbentuk serbuk berwarna kekuningan.

• Larut dalam ethanol.

• Sederhana

larut dalam air.

Racun Tikus Jenis "Krorrik''

• Stabil pada suhu kurang daripada 200 darj ah Celcius. • Terdapat dalam 2 formulasi: Gecair pekat : 0 .. 4% bahan aktif(b.a.) 2 Umpan berlilin : 0.005% bahan aktif (b.a.) • Tahap kebisaan terhadap tikus: LDso (melalui mulut): 1.125 mglkg. • Contoh-contoh rabun jenis Bromadiolone dalam pasaran (nama dagangan): KG-33, Musal, Ebor 401, Lanirat Super.

• Berbentuk serbuk, berwarna

putih pudar.

• Larut dalam air, alkohol, chloroform dan dichloromethane. • Terdapat dalam 2 formulasi: Pati pepejal : 0.. 0% bahan aktif (b.a.) 5 Umpan berlilin : 0.. 05% bahan aktif (b.. .) 0 a • Tahap kebisaan terhadap tikus: LD 0 (melalui mulut) : ~urang daripada1.0 mg/kg. • Contoh-contoh racun jenis Fluocamafen yang ada dalam pasaran (nama dagangan): Storm, Stratagem dan Storm Master Mix..

Contoh-eontoli
i'lang: iI'crdapat

(c)

Kelebihan dan Kelemahan Racun Jenis ''Kronik'' Kelebihan

(i) Tidak akan menyebahkan

tikus menghindar-

kan umpan (bait shyness).

(ii) Mudah dan herkesan walaupun digunakan oleh

mereka yang kurang herpengetahuan racun tikus. (iii) Tidak meruhah tikus, citarasa

tentang

umpan dan digemari

WARFARIN

(iv) Bahaya keracunan yang holeh memhawa maut adalah .kurang kerana sukatan atau kandungan bahan aktif di dalam umpan adalah rendah, (v) Kos bahan aktifbagi setiap kilogram rumusan bahan guna adalah rendah kerana kepekatan yang digunakan adalah rendah. (vi) Ada penawar (Vitamin Kl ), Kelemahan
(i) Boleh menimbulkan

dayatahan atau kekehalan tikus terhadap racun jika digunakan berulangkali dan herterusan. seminggu selepas memakan umpan heracun.

(ii) Tikus lamhat mati. Biasanya tikus mati dijumpai

(iii) Bangkai tikus yang mati jarang clitemui oleh pengguna racun kerana tikus biasanya mati di tempat-tempat tersembunyi. (iv) Jumlah racun yang diperlukan untuk m embunuh seekor tikus ada1ah banyak. Jika digunakan oleh mereka yang tidak mempunyai pengetahuan tentang racun boleh menyebabkan umpan yang dibubuh tidak mancukupi atau pembaziran berlaku.
(v)

• Setiap hektar memerlukan sebanyak 60 ketul racun dan dibubuh pada jarak 10 langkah bagi setiap satu ketul racun. • Umpan diperiksa dan ditambah setiap minggu sehingga minggu ke-8 (masa padi bunting) iaitu dilakukan sebanyak 8 pusingan.

Umpan Jenis Relai

(i)

Ada kecenderungan untuk tidak mangsa terutama bagi mamalia.

memilih

Berformulasi
Contoh:

Debu

(vi) Kesannya yang per1ahan boleh menyebabkan pembaziran dan boleh menimbu1kan bahaya keracunan sekunder, kerana tikus yang gelojoh akan memakan um pan secara ber1ebihan.

Warfarin (0.50%) dan Coumatetralyl (0.70%)

(d) Teknik Penggunaan dan Pengumpanan Racun Jenis "Kronik" Umpan Berlilin
Contoh: Brodifacoum (0.003%) dan Chlorophacinone (0.005%)

• Satu (1) bahagian racun tikus dicampur dengan 19 bahagian umpan (beras atauj agung hancur), Ikut arahan label. • Pengumpanan mula dibuat seminggu 1epas mengubah dan tamat pada minggu ke1apan iaitu sebanyak 8 pusingan. Bagi tanaman tabur terus, pengumpanan dibuat seminggu sebelum tabur. • Umpan dibubuh di sepanjang jarak laluan tikus atau di atas batas denganjarak 20 langkah antara satu dengan lain. Sebaik-baiknya dengan menggunakan stesen pengumpanan. • Periksa umpan 3 hari selepas meletak pertama, kemudian seminggu sekali. umpan

• Sejenis umpan sediaguna. • Pengumpanan dimulai seminggu se1epas menanam dan diteruskan sehingga se1ama 8 minggu berturut-turut. Bagi mereka yang mengamalkan tanaman tabur terus pengumpanan dibuat seminggu sebelum menabur.

(ii)

Berformulaei Contoh:

Cecair
(0.29%)

Chlorophacinone

, .Contoh Menyediakan Campuran Beracun Formulasi' Serbuk

Umpan

--

,;,

• Satu (1) liter racun tikus ilicampur dengan 50 kg umpan beras atau jagung haneur. Ikut arahan label. • Umpan beracun diletakkan di atas laluan tikus atau di atas batas sekurang-kurangnya 12 tempat bagi setiap hektar atau setiap 20 langkah. Seholeh-boleh umpan beracun diletak dalam stesen umpan .. • Umpan diperiksa 3~4 hari selepas diletakkan dan tambah jika kurang serta pemeriksaan dibuat seminggu sekali selepas itu sehingga minggu ke8 (8 pusingan). .. . • Pengumpanan pertama dibuat seminggu selepas mengubah dan tamat pada minggu kelapan. (iii) Mendebu Lubang (Tracking Powder) Contoh: Warfarin (0.4%) dan Coumatetralyl (0.7%) dikesan selepas rumput rumpai

• Lnbang yang m~mpunyai tanda-tanda didiami oleh,

tikus boleh dibersihkan.

• Bubuh 30~50 gm serbuk racun ke dalam setiap lubang. • Kawasan diperiksa selepas seminggu membubuh racun, • Bubuh juga racun pada lubang-l ubang tikus yang baru dijumpai.

- -- ~....::........_--- --- ~ Mengumpan Racun Tikus Di Sawah

-

r' -_

. Contoh-Contoh Stesen_Pengumpanan l. ._'(Bfrltin-g Stati-on) . I'II._

I:" ... ~".' _ _ .. _ _

-.

.,--- -

\!
_ -

Mendebu Lubang-Iubang Raeun S_~rbuli:. _

'ril~usDengan

(b) Buluh

(c) Sabut

(d) PaipPVC

[~-=-"

~~~~-.:;~

-:

5. Perbandingan Kebisaan Jenis Racun Ti kus

Pelbagai

6. Kesimpulan

"

LDso (Lethal Dose) digunakan sebagai piawaian pengukuran kebisaan sesuatu j enis raeun. Ia bermakna jumlah racun yang dimakan oleh tikus (diukur dalam milligram) bagi tiap-tiap 1kilogram berat daripadahaiwan yang diuji yang boleh mematikan 50% daripada haiwanhaiwan tersebut. Semakin kecil angka tunjuk LD50maka semakin bisa racun tersebut kerana ia menunjukkan sedikit sahaja -raeun yang dimakan oleh tikus boleh menyebabkan kematian. Urutan kebisaan raeun tikus (lihat Jadual 1) berdasarkan LDso adalah Brodifacoum > Fluoeamafen > Bromadiolone > Coumatetralyl > Ghlorophacinone > Zinc phosphide> Warfarin (Tanda > := lebih bisa daripada),

Sem us j enis racun yang telah dibincangkan seperti di atas adalahjenis yang biasa didapati dalam pasaran pada masa ini. Walaupun terdapat racun-racun yang sangat merbahaya dan tidak digalakkan penggunaannya seperti Zinc Phosphide, namun ia sangat diperlukan dan dirumus khas bagi tujuan tertentu untuk membanteras dengan berkesan populasi tikus yang tinggi di sesuatu kawasan .. Racun-raeunjenis antikoagulan pula, walaupun bertindak perlahan dirumuskan untuk mengawal tikus seeara berulang dan untuk mendapatkan kesan raeun yang sempuma. Sehubungan ini sukatan-sukatan tertentu dan eara penggunaan yang betul perhr diikuti dan diambil perhatian, Setiap jenis raeun tikus dalam pasaran m empunyai sukatan tertentu dan cara-cara menggunakannya yang biasanya tertulis pada label botol atau kotak dan ianya perlu diikuti.

~.~.....,

..

~~. Jadual

Mellullju~k!lh'

Be ber apa .Rac , .

UII

LD~l' 'I'i k us

I
_.
_,

~---------------1. Brodifacoum
2. CoumatetraJyl

Jerus Racun

Jantan (mg/kg) 0.27 16.00

375.00

Betina (rng/kg) 0.27 16.00 32500 20.50 1.125 1.00 45.70

3. Warfarin 4. Chlorophacinone 5. Bromadiolone 6. Fluocamafen 7. Zinc phosphide

20.50 1.125 J.OO 45.70

u,

PENERANGAN RACUNTIKUS

TAMBAHAN

MENGENAI

Iaitu kearlaan tikus yang telah memperolehi kekebalan atau dayatahan terhadap racun jenis antipenggumpal (antikoagulan) darah generasi pertama seperti warfarin. Kekebalan ini adalah disebabkan oleh penggunaan sesua tu jenis racun itu terlalu kerap dan berterusan sehingg~ b ertah un -tah un, m enye babkan populas i tikus boleh melal Ul proses pemilihan kimia (chemical selection) menj adi tahan terhadap racun tersebut. Selain dari itu penggunaan racun yang tidak sistematik, umpamanya pengumpanan dengan jumlah yang terlalu sedikit di bawah kadar kebisaan yang boleh membunuh berbanding dengan bilangan tikus yang terlalu banyak atau terdapatnyakurang minat tikus terhadap umpan yang menyebabkan hanya sedikit umpan dimakan dan tidak boleh menyebabkan kernatian, walaupun memakannya berulangkali. Keadaan-keadaan seperti ini boleh menyebabkan tikus memperolehi daya ketahanan terhadap racun yang berkenaan.
" - '.-~ - -; ---. -;- - ~ --. -.. _r~.~ .;_- .- . .....""="'i

sentiasa berwaspada terhadap musuhnya. Tabiat ini menyebabkan ia curiga terhadap benda-benda baru yang terdapat di sekelilingnya termasuklah umpan yang ditempatkan di kawasan tersebut. Apa yang dilakukannya ialah, ia akan cuba memakan sedikit sahaja umpan tersebut. Sekiranya umpan tersebut mengandungi racun yang sangat berbisa tetapi hanya memberi simptom atau kesan keracunan dan tidak membunuhnya akan mengakibatkan tikus berkenaan tidak akan menyentuh atau memakan lagi umpan beracun tadi. Kesan atau keadaan inilah yang dikatakan menghindar atau kesiluan terharlap umpan beracun.
~~-~; __ '""'"---':'~ --.=.
'_;:£ •• ..-.

-r..;;.. .. ~~~-

~TI.,.r..-'.....-

~"!..,."'7~

,,_---.:.; ~

::..

~ ~.

. 3. Pengurnpan an Kosong/Awal (Pre-baiting)

Pengumpanan awal adalah pengumpanan dengan menggunakan umpan tanparacun untukmenarik perhatian tikus untuk memakan umpan tersebut beberapa hari sebelum umpan beracun yang sebenar digunakan. Amalan ini adalah satu cara untuk mengatasi tabiat menghindar atau kesiluan terhadap umpan yang mengandungi racun oleh tikus ..
~.::
~~:

...

. ~.

-4. Penawar

(Antidote)

2. Menghindar Atau Kesiluan Terhadap (Bait Shyness) _

Umpan~ ~

Tikus merupakan sejenis makhluk perosak yang cerdik, sangat sensitif terhadap keadaan, makanan dan

Apabilamanusia atau binatangtermakanracun tikus jenis antikoagulan, simptom keracunan yang ketara dapat dilihat seperti psndarahan pada hidung, gusi dan terdapat darah yang bercampur dalam air kencing atau najis dan keadaan badan menjadi Iemah, Penawar yang

berkesan adalah Vitamin Kl. Ia digunakan secara msmakan atau suntikan pada sukatan yang disyorkan oleh doktor,

9. Umpan Berlilin Umpan yang khusus dirumus di kilang untuk terus digunakan (terusguna) hasil cam puran racun, bahan urn pan, lilin serta minyak. Bentuk yang biasa ada dalam pasaran ialah bentuk kiub, silinder dan bujur.

Jumlah sukatan bahan aktif satu-satu (dalam unit milligram) bagi setiap kilogram sasaran (tikus) yang boleh membunuh 50% jumlah populasi tikus. Unit yang digunakan

jenis racun berat badan dari sesuatu ialah mg/kg.

10. Rac~n Be.~f~rmulasi

Cecair

Racun yangdirum us dalam ben tuk cecair berminyak, air atau lain-lain bahan kiroia. Racunjenis ini digunakan sebagai umpan relai di mana sebelum digunakan ia perlu dicampur dengan umpan seperti beras, padi atau jagung hancur dengan kadar tertentu seperti yang disyorkan.

Keracunan akibat memakan umpan beracun (melalui mulut) . ..:;: 'Kehis~ a n ~t a u

Ku
Jj t

·T;;Ui·Mcl~t

''';I~~

(Derma 1Toxi ci ty)

Keracunan akibat sentuhan racun pada kulit mangsa (racun menyerap ke dalam badan melalui kulit).

Racun ini dirumus kan dengan cara terns atau dicaropur dengan jagung dengan kadar sebelum digunakan.

dalam bentuk debu dan digunamendebu di lubang-lubang tikus umpan seperti beras padi atau tertentu seperti yang disyorkan

12. Umpan Bekas racun yang dibuat dari bahan-bahan tertentu (contoh tin, paip PVC, buluh dan lain-lain) bagi malindungi umpan beracun yang dari rosak oleh hujan, sinaran matahari atau haiwan bukan sasaran. Bahan makanan yang disukai oleh tikus . padi, beras atau jagung tanpadicampur racun. seperti

~.~_,

13. Umpan Beracun Umpan yang dicampur dengan racun, kadangkala bahan-bahan lain yang tidak beracun juga turut sarna dicampur bagi msnambah citarasa dan tarikan serta kesetabilan umpan bsracun.

IBUPEJABAT Jabatan Pertanian Malaysia Aras 7~17, Wisma Tani, Block 4G2, Presint 4., Pusat Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, 62632 PUTRAJAYA. Tel: 03~8870 3000 Fax: 03-8870 3376 Laman Web: http://www.doa.gov.my