1.

1PENGENALAN

Syarikat Berpiagam Borneo Utara British atau (SBUB) merupakan perusahaan yang dibentuk untuk
mengelola Borneo Utara (sekarang Sabah) pada tahun 1881.Borneo Utara menjadi protektorat
British dengan urusan administratif internaloleh perusahaan sehingga tahun 1946 ketika ia
menjadi koloni sebagai Borneo Utara British. Moto utama adalah "pergo et” dari bahasa Latin& yang
bermaksud 'Saya melakukan dan saya mencapai'. ketua pertama dari perusahaan adalahAlfred Dent.
Pada 1865,& seorang konsul Amerika di Brunei& Claude Lee Moses telah berjaya menyewa Borneo
Utara dari Sultan Brunei untuk tempoh 10tahun.Beliau kemudiannya menjualnya kepada Syarikat
perdagangan Amerika iaituAmerican Trading -Company yang dimiliki oleh J.W.Torrey& T.B. Harris dan beberapa
orang pedagang Cina. Torrey memilih Kimanis & satu kawasan di barat daya Borneo Utara sebagai
pangkalannya dan memulakan pembinaan penempatan yang dinamakan ‘Ellena’.Dengan hampir
menjelangnya tamat tempoh sewaan wilayah tersebut& Torrey berhasil menjual haknya kepada
konsul Austria&Hungary di Hong Kong iaitu Baron Gustavus Bon Overbeck. Overbeck berjaya
memperbaharui tempoh sewaan tersebut untuk 10 tahun dari Temenggong Brunei. Selain itu&
Overbeck berhasil mendapatkan bantuan kewangan dari Dent bersaudara Dent brothers Alfred and
Edward bagi menampung perbelanjaan rancangan yang dirancang untuk Borneo Utara. Pada 1
November 1881 British telah mengurniakan “piagam Diraja”dan pada Mac 1882 SBUB telah
mengambil alih semua kuasa yang ada d iSabah daripada Persatuan Sementara Borneo Utara
British Berhad. Dengan persetujuaan British maka SBUB telah mengambil alih sepenuhnya
pemerintahan di Sabah pada tahun 1881. Segala aktiviti pentadbiran& ekonomi dan sosial
masyarakat di Sabah telah diambil alih oleh Syarikat Berpiagam Utara Borneo.Walaubagaimanapun
hal ehwal dalam negeri masih diselaraskan oleh Syarikat Berpiagam Borneo Utara Bristish.Pada
1882, Syarikat Borneo Utara British mendirikan sebuah pemukiman
di Pulau Gaya& setahun setelah SBUB diberikan mandat untuk memerintah
Sabah. Pada 1888, Borneo Utara telah menjadi negara naungan SBUB di mana SBUB akan melindungi
Borneo Utara di bawah pengaruh mereka. Pemerintahan
Syarikat ini terhadap Borneo Utara telah memberi banyak pembangunan di
kawasan ini. Sebelum kedatangan SBUB, Sabah telah ditadbir oleh kesultanan
Brunei dan Kesultanan Sulu. Sebelum abad ke-
16,& Sabah mempunyai

pemerintahan beraja menyebabkan sistem pemerintahan di Sabah terbahagi kepada tiga iaitu sistem
politik kesukuan& sistem politik kesultanan dan system politik ketua bebas. Sistem politik kesukuan
ini mempunyai ketua kampung yan gdipilih dari kalangan orang orang yang berkaliber& dan tidak
seperti masyarakat Dusun yang dipilih mengikut keturunan. Sistem politik kesultanan pula wujud
dipesisiran pantai barat dan timur Sabah. Pantai Barat ditadbir oleh Kesultanan Brunei dan
kesultanan Sulu pula mentadbir di sebelah timur Sabah yang kaya dengan hasil yang masyul seperti
rotan, gam, dan sarang burung. ketua bebas
wujud akibat dari keberanian& kepewiraan. Pemimpin
p e m i m p i n i n i l a z i m n y a dapat menegakkan kekuasaan dan kewibawaan melalui undang-
undang sendiri tanpa mengiktiraf atau menghiraukan kuasa kuasa lain. Mereka ini mempunyai
pertalian dengan Sultan Sulu dan Sultan Brunei.
oleh itu, kedatangan SBUB ke Sabah telah memberikan pembangunan dari segi
pentadbiran di Sabah dengan pembaharuan yang telah dilakukan oleh SBUB
untuk meningkatkan taraf hidupmasyarakat di Sabah.

2.1PENTADBIRAN SEBELUM KEDATANGAN SBUB2.1.1 SISTEM POLITIK

KESUKUAN

institusi kepimpinan peribumi sudah lama wujud sebelum kedatangan

British lagi. Antara salah satu institusi peribumi yang wujud ialah institusi politik kesukuan.
.
di mana institusi politik kesukuan ini adalah berdasarkan susunan politik daerah
pedalaman berdasarkan ikatan keluarga dan sanak saudara. oleh
sebab itu, untuk melicinkan lagi pentadbiran ketika itu adalah setiap
s u k u haruslah mempunyai seorang ketua yang dapat membimbing dan membantu
orang kampung jika berada dalam masalah. oleh itu, orang kampung per
l u mempunyai seorang ketua iaitu yang dikenali sebagai ketua kampung. Ketua
kampung ini telah dipilih daripada kalangan orang orang tua yang berkaliber
serta mempunyai pengetahuan yang luas tentang adat dan mereka juga adalah
o r a n g ya n g d i s e g a n i d a l a m k a l a n g a n m a s ya r a k a t k a m p u n g t e r s e b u t . d a l a
m politik kesukuan& mereka juga mempunyai majlis kampung di mana majlis ini
a d a l a h s e b u a h m a j l i s ya n g t i d a k r a s m i . d a l a m m a j l i s k a m p u n g a d a l a h t e
rdiri
1 Sabihah osman. 1985
Pentadbiran Bumiputera Sabah.
kota Kinabalu;Universiti Malaysia Sabah.
Sabihah osman
, Pentadbiran Bumiputra Sabah
& Selangor; Universiti kebangsaan malaysia& 1985,hlm 12

daripada badan orangorang tua.

Mereka bertanggungjawab dan memberi

nasihat kepada ketua kampung bagi melicinkan lagi pentadbiran sesebu
a h kampung tersebut. Selain itu, dalam politik kesukuan juga terdapat golongan
beragama yang diberi gelaran pendeta Bobohizan.di mana pendeta ini adalah
dilantik oleh masyarakat Dusun untuk mengetuai upacara adat mereka. Hal ini
demikian kerana& hanya pendeta ini yang boleh mengenda
l i k a n h a l h a l keupacaraan masyarakat
D u s u n . A n t a r a u p a c a r a y a n g d i k e n d a l i k a n o l e h golongan pendeta ini
adalah upacara kelahiran,pelancaran penyemaian padi,perkahwinan
dan sebagainya. Selain itu juga, dalam masyarakat Dusun
mereka juga mepunyai ketua kampung di mana ketua kampung ini dilantik secara
berketurunan. Jelaslah bahawa sistem politik kesukuan mempunyai organisasi
yang baik sebelum kedatangan SBUB ke Sabah dan pada ketika itu juga system
politik kesukuan ini hidup berkekalan di daerah pedalaman walaupun diperintah oleh
Kesultanan Brunei dan Kesultanan Sulu.
2.1.2SISTEM POLITIK KESULTANAN
Sistem politik kesultanan juga sudah lama diwujudkan berdasark
a n adanya suatu tempat itu digelar sebagai sultan. Sistem politik kesultanan ini
wujud di bahagian persisiran pantai yang ditadbir oleh Sultan Brunei manakala
pula di bahagian persisiran pantai timur adalah ditadbir oleh Sultan Sulu.

Dim a n a D a t u d a t u S u l u m e n t a d b i r d i b a h a g i a n k a w a s a n p a n t a i T i m u r
kerana
k a w a s a n t e r s e b u t m e m p u n ya i h a s i l b u m i ya n g b a n ya k s e p e r t i r o t a n , g a m
,s a r a n g b u r u n g d a n s e b a g a i n y a . o l e h i t u & p e n d u d u k n y a t e r
d i r i d a r i p a d a masyarakat pribumi Sabah seperti Bajau serta diikuti dengan pengikut
pengikutS u l t a n S u l u . o l e h s e b a b i t u & D a t u S u l u m e n g a m b i l k e p u t u s a n u n t
u k t i n g g a l menetap dan berdagang.Manakala, di daerah bahagian Pantai Barat
penguasaan Wilayah adalah terletak di tangan Wakil Wakil Kesultanan Brunei.
,
Walaupun dalam sistem politik Kesultanan Brunei kedaulatan mutlak ke atas tanah
dan penduduk terletak ditangan sultan& namun pembahagian hak hak tradisional
tanah memberi kuasa
3

Ibid
& hlm 1C
4
Sabihah osman
, Pentadbiran Bumiputra Sabah
& Selangor; Universiti Kebangsaan Malaysia,1985,hlm 14
5

Ibid
& hlm 14.

kepada kaum bangsawan Brunei untuk menguasai tanah dan pengikut pengikut
mereka. oleh itu, terkadang
k a d a n g b e r l a k u k e a d a a n d a l a m m a n a s e o r a n g pengiran yang mempunyai hak
tulin pesaka itu adalah ketua bebas sebenarnya.oleh itu, sultan tidak boleh memungut cukai
daripada penduduk penduduk atau daerah yang termasuk dalam kelompok tulin itu.
.
Hal ini disebabkan kawasan itu dimiliki oleh keturunan oleh keturunan Pengiran pengiran
yang mewarisi pesaka
tersebut. Selain itu juga sultan tidak boleh memberikan tanah sesuka ha
t i kepada sesiapa tanpa merujuk kepada pemiliknya melainkan tanah tanah milik
sultan itu sendiri. oleh itu jelaslah bahawa& pemerintahan sultan Brunei terhad
ke atas tanah tanah pusak kerana tanah di Brunei adalah hal milik sestengah
pengiran.
2.1.3KETUA BEBAS
Dalam pentadbiran di Sabah sebelum kedatangan pihak SBUB wujud juga pentadbiran di
bawah yang digelar sebagai ketua bebas.
D
Ketua bebas ini wujud a k i b a t d a r i k e b e r a n i a n , k e p e r w i r a a n d a n d i d a e r a h
daerah di pesisir pantai.P e m i m p i n p e m i m p i n i n i l a z i m n y a d
apat menegakkan kekuasan dan
kewibawaan melalui undang
u n d a n g s e n d i r i t a n p a m e n g i k t i r a f a t a u menghiraukan
kekuasaan lain. Mereka juga berasal daripada pertalian dengan sama ada
keluarga di raja Brunei atau Sulu ataupun berketurunan Arab Sharif.oleh itu,
daripada ketua ketua inilah mereka mengharapkan dan memperoleh perlindungan
daripada segala ancaman yang berlaku. Sebagai contohnya, Sharif osman digelar sebagai
"ketua lanun” yang memerintah di daerah Marudu pada tahun 1830-1840. oleh
itu, ketua bebas ini banyak terdapat di bahagian pantai barat di mana sultan Brunei
memerintah. Di mana ketua bebas ini adalah sangat
berkuasa dan berpengaruh dalam mentadbir sesuatu kawasan dan merek
a
memberi perlindungan kepada penduduknya dan tidak hairan jik
a m e r e k a mempunyai banyak pengikut pengikut yang setia dengannya.
3.1PEMBANGUNAN DALAM BIDANG PENTADBIRAN
6
Siti Aidah Hj. Lokin,
Perubahan Sosioekonomi dan Pentadbiran Masyarakat,
Kota Kinabalu,Universiti Malaysia Sabah&2007, hlm 24
7

Ibid
hlm C4.

3.1.1PERLANTIKKAN GABENOR
S e m a s a p e n t a d b i r a n S B U B d i S a b a h m e r e k a t e l a h b a n ya k m e l a k u k a n
perubahan dalam memajukan Sabah akan tetapi pada asalnya mereka hanya
m e n j a l a n k a n p e r n i a g a a n . H a l i n i t e l a h m e n ye d a r k a n b a h a w a m e r e k a p e r
l u mempunyai satu sistem pentadbiran yang sistematik dan melicinkan lagi urusan
mereka. Antaranya ialah perlantikkan gabenor di wilayah Sabah.

H a l i n i demikian kerana, di Tanah Melayu, mereka juga mempunyai seorang

gabenor untuk melicinkan lagi urusan pentadbiran. Oleh itu, gabenor di Sabah
dilanti koleh pengarah SBUB dengan persetujuan Kerajaan Inggeris. Antara gabenor yang
pertama dilantik di Sabah ialah W.H.Treacher. Gabenor dibantu oleh m
ajlis
penasihat yang terdiri daripada pegawai kanan syarikat tersebut
s e p e r t i Setiausaha kerajaan& Bendahari dan ketua pasukan keselamatan. Oleh itu& bagi
memudahlan lagi kerja dan tanggungjawab pentadbiran Gabenor& Sabah telah
dibahagikan kepada 2 unit pentadbiran yang dikenali sebagai re
s i d e n s i . R esidensi ini dibahagikan kepada dua unit pentadbiran iaitu di Pantai Barat dan
Pantai Timur.
9
Dengan adanya Gabenor yang telah dilantik oleh pihak SBUB akan memudahkan lagi
urusan pentadbiran yang dijalankan di Sabah dan tidak aka nterjadi kekucar-kaciran
dalam pentadbiran.
3.1.2PERLANTIKAN RESIDEN
Semasa pentadbiran SBUB di Sabah, Gabenor adalah ketua di dalam
o r g a n i s a s i p e n t a d b i r a n d a n d i b a w a h d i w u j u d k a n s a t u l a g i o r g a n i s a s i ya
n g dikenali sebagai residen.
 Ketua residensi dikenali sebagai residensi. oleh itu,Sabah dibahagikan kepada 4
Residensi iaitu Tawau, Sandakan, Pantai Barat dan Pedalaman yang diketuai oleh Residen.
11
Di mana residensi dibahagikan kepada b e b e r a p a b u a h d a e r a h d i m a n a d a e r a h i n i
diketuai oleh Pegawai Daerah.
Dimana tugas setiap Pegawai Daerah ialah menjalankan tugas
tugas menjaga
8
Mohd. Isa Othman,
Siri pengajian Malaysia: Sejarah Malaysia
, Kuala Lumpur, Utusan Publications Distributors Sdn Bhd,2002, hlm 167
9
Ibid& hlm 167
10
perubahan pentadbiran Sabah dan Sarawak,(atas talian)&http/www.geocities.ws cominglucky/ubah
tadbirss.htm,

Di layari 6 Mei 2017

11
Perubahan pentadbiran Sabah dan Sarawak&,(atas
talian)&http/WWW.geocities.ws.cominglucky/ubahtadbirss.htm.

Di layari6 Mei 2017..

Keamanan, mengendalikan keadila, mengutip cukai dan perbendaharaan

d i s e t i a p n e g e r i . H a l i n i , d e n g a n a d a n y a p e r l a n t i k k a n r e s i d e n ya n g m e w
akili disetiap kawasan akan melicinkan lagi pentadbiran SBUB dalam m
e n j a l a n k a n sesebuah pentadbiran itu.
3.1.3MEWUJUDKAN KETUA ANAK NEGERI
Dalam pentadbiran SBUB, mereka ingin mewujudkan juga pentadbiran
tradisional daripada penduduk tempatan. oleh sebab itu, ketua ketua tempatan
yang diakui oleh SBUB diberi gelaran sebagai ketua anak negeri
. M e r e k a diserapkan dalam pentadbiran kerajaan untuk membantu mereka menguruskan
hal pentadbiran di kawasan pedalaman.hal ini telah menebabkan ketua ketua ini telah
dibahagikan kepada dua kumpulan di mana kumpulan yang satu adalah
k u m p u l a n ya n g d i i k t i r a f o l e h S B U B m a n a k a l a p u l a k u m p u l a n ya n g s a t u
t i d a k mendapat pengiktirafan daripada SBUB.
12
oleh itu, bagi ketua anak negeri yang dilantik oleh SBUB, mereka akan mendapat elaun atau
mendapat upahan. Ketua anak negeri yang diberi upah oleh SBUB diberi tugas
untuk memungut cukai.dengan pungutan cukai yang didapati akan diserahkan
sama ada terus kepada pegawai daerah atau melalui ketua upahan. kebanyakkan
mereka menerima u p a h a n d i a n t a r a 5 . 0 0 $ - 4 0 . 0 0 $ .
S e b a g a i t a m b a h a n , m e r e k a j u g a m e n d a p a t sedikit upahan kerana bertugas
sebagai pengadil anak negeri.Manakala ketuayang tidak diiktiraf oleh SBUB
tidak akan diberikan bayaran tetapi mereka akan diberikan 1/2 daripada hasil
kutipan cukai sekiranya mereka menyerahkan hasil tersebut kepada pegawai
daerah.Hal ini menyebabkan kedudukan Ketua ketua anaknegeri telah diiktiraf
pada tahun 1891 menerusi pengisytiharaan Undang undang pentadbiran kampung
1891.U n d a n g u n d a n g d a l a m p e n t a d b i r a n k a m p u n g t e l a h d i w u j u d k a n p a d a
tahun 1891. Undang6undang ini bertujuan untuk mengukuhkan lagi kedudukan
ketua ketua anak negeri. Di mana undang
undang ini mendefnisikan
tanggungjawab tanggungjawab dan kuasa kuasa ketua kampung sebagai
pemerintah penduduk tempatan. Antara lain, ketua ketua tersebut diberikan kuasa
sebagai pembantu megistrat (minor magistrate). Selain itu juga, undang undang ini juga
bertujuan untuk membezakan kedudukan ketua anak negeri d e n g a n
o r a n g T u a ya n g d i k e n a l i s e b a g a i K e t u a K a m p u n g . O l e h i t u d e n g a n
12
Mohd. Isa :Ohman,
Siri pengajian Malaysia: Sejarah Malaysia
kuala Lumpur ,Utusan Publications distributors Sdn Bhd& 2002 hlm 179

adanya perlantikkan Ketua *nak ;egeri& hal ini akan mem

u d a h k a n l a g i pentadbiran di ba ah naungan SBUB untuk mendekati penduduk
pribumi.
3.1.4PERLANTIKKAN KETUA KAMPUNG
#erlantikkan etua ampung dilaksanakan oleh SBUB untuk mentadbirorang
kampung diperingkat kampung. 0ujuannya adalah untuk
menyelesaikanh a l 6 h a l ya n g b e r k a i t a n d e n g a n h a l k a m p u n g . 3 a l i n i d e m i k
ian kerana& tidaks e m u a p e g a a i B r i t i s h m e n g e t a h u i s e l o k 6 b e
l o k h a l k a m p u n g s a m a a d a pembahagian hak harta arisan sesuatu
keluarga.
1C
+alam perlantikkan ketuakampung ini& pihak SBUB tidak akan menggaji mereka malah
mereka akan
diberik o m i s ye n s e b a n ya k 1 / p e r a t u s d a r i p a d a h a s i l k u t i p a n u k a i k e p a l a .
2 a l a u b a g a i m a n a p u n & m a s i h t e r d a p a t r a m a i l a g i k e t u a 6 k e t u a ya n g m e n e
r i m a g a j i sebanyak H,.// sebulan. :leh itu& dalam proses6proses pemilihan
ketua6ketuapega ai daerah memainkan peranan yang sangat penting untuk
memilih ketuakampung yang berkaliber serta menentukan sama ada orang itu layak
menerimag a j i s e b a n y a k H , . / / i t u . * n t a r a t u g a s k e t u a k a m p u n g a d a l a h m e r e
k a a k a n menjadi hakim mahkamah pribumi serta mengadili
kes6kes berkaitan dengantanah dan hak arisan.
3.1.5PENUBUHAN MAJLIS ORANG TUA
#ihak SBUB telah menubuhkan !ajlis :rang 0ua.
14
+ i m a n a m a j l i s i n i adalah sangat penting dan merupakan perjumpaan
tahunan antara
ketua6ketuaa n a k n e g e r i . ! a j l i s i n i m e r u p a k a n p e n g h u b u n g a n t a r a S B U B d
a n p e n d u d u k tempatan.
1,
3al ini demikian kerana& seperti yang kita sedia tahu ba
h a a kebanyakkan penduduk pribumi mempunyai sikap yang
tidak senang denganpemerintahan SBUB sehingga ujud golongan nasionalisme seperti
!at Salleh
dim a n a b e l i a u t i d a k m e n yu k a i p e n t a d b i r a n ya n g d i j a l a n k a n o l e h p i h a k S
B U B . +alam !ajlis :rang 0ua ini mempunyai keahlian seperti Setiausaha
7abenor&Eesiden #antai Barat dan 0imur.
15
:leh itu& dengan me ujudkan !ajlis :rang 0uadapatlah pihak British mendekati penduduk
tempatan.
1C
Sabihah :sman
, Pentadbiran Bumiputra Sabah
& Selangor Uni ersiti ebangsaan !alaysia,1982 hlmn 23
14
#erubahan pentadbiran Sabah dan Sara ak& (atastalian)&http/WWW.geocities.ws.cominglucky/ubah
tadbirss.htm.

di layari 6 Mei 2017.

15
Ibid

3.1.6MAJLIS PENASIHAT KETUA-KETUA ANAK NEGERI

#ihak SBUB telah me ujudkan lagi satu majlis yang dikenali sebagai
!ajlis# e n a s i h a t e t u a * n a k ; e g e r i .
1D
! j a l i s i n i d a h u l u n y a d i k e n a l i s e b a g a i ! a j l i s #enasihat 3al 5h al #eribumi
(188D). +i mana pega ai yang pertama
menjadid a l a m m a j l i s p e n a s i h a t t e r s e b u t i a l a h -
.2.- #arr iaitu gabenor ketika itu& dim a n a b e l i a u y a n g t e l a h m e n u k a
r d a r i m a j l i s p e n a s i h a t h a l e h a l p e r i b u m i kepada majlis penasihat
k e t u a a n a k n e g e r i . + a l a m m a j l i s i n i & a h l i n ya d i g e l a r s e b a g a i : r a n g a
ya6kaya (: ). Seterusnya& semasa +. a r d i n e m e n j a d i gebeno
r p a d a t a h u n 1 9 C 4 t e l a h m e m b a a p e r u b a h a n ya n g l e b i h b a i k
dalambidang pentadbiran. Beliau bertindak demikian kerana& untuk me
ndapatkann a s i h a t d a r i p a d a k e t u a 6 k e t u a t e m p a t a n d a l a m u r u s
a n p e n t a d b i r a n d a n menggalakkan penglibatan etua *nak ;egeri dalam
pentadbiran SBUB.
18
Beliau juga menetapkan baha a setiap daerah akan di akili oleh seorang etua
*nak; e g e r i ya n g a k a n m e n j a d i j u g a ! a j l i s # e n a s i h a t * n a k ; e g e r i .
* n t a r a t u g a s mereka ialah menjadi mata dan telingga (perantaraan) kerajaan
iaitu
merekabertanggungja ab menyampaikan maklumat berkenaan dasar6dasar keraja
anSBUB kepada penduduk di daerah yang sama. 3al ini demikian mengapa
pihakSBUB me ujudkan majlis tersebut kerana mereka ingin
meli inkan pentadbiranseperti agama dan adat agama serta mereka juga orang
yang dihormati dalamm a s ya r a k a t p r i b u m i . : l e h i t u & d e n g a n
m e u j u d k a n m a j l i s s e p e r t i i n i a k a n memberikan lagi peluang kepada orang
tempatan untuk menerajui dalam bidangpentadbiran seperti majlis penasihat.
3.1.7MAHKAMAH ANAK NEGERI
1
#erubahan pentadbiran Sabah dan Sara ak&
(atastalian)&http GG .geo ities. sG ominglu kyGubahtadbirss.htm&
+i layari !ei >/1D.
1D
Siti *idah 3j. %okin&
Perubahan Sosioekonomi dan Pentadbiran Masyarakat,
ota inabalu Uni ersiti !alaysiaSabah& >//D& hlm ,,
18
Ibid
& hlm ,

Sebelum kedatangan SBUB ke Sabah& sistem mahkamah anak negeri telah ujud dalam
kalangan penduduk tempatan.
19
:leh itu& mahkamah anak
negerit e l a h d i u j u d k a n s e a r a t r a d i s i o n a l d a l a m k a l a n g a n p e n d u d u k p r i
bumi laludikekalkan oleh pihak SBUB. 3al ini demikian kerana& denga
n m e l a k s a n a k a n mahkamah tersebut membolehkan pihak SBUB mendapatkan sokongan
daripadapemimpin tempatan untuk melaksanakan sistem pentadbiran
Barat mereka.
>/
+alam mahkamah *nak ;egeri ini diketuai oleh seorang
* n a k ; e g e r i ya n g menjadi hakim tempatan dalam menguruskan penduduk
tempatan jika merekamempunyai masalah dengan mengendalikan kes6kes
yang berkaitan denganhukum adat dan syariah. Selain itu juga& dengan
me ujudkan mahkamah anaknegeri akan memudahkan lagi urus tadbir British kerana
pihak British tidak
tahua k a n h a l e h a l a d a t 6 a d a t p e n d u d u k p r i b u m i . ! a h k a m a h * n a k ; e g e r i a
d a l a h sangat penting dalam kalangan penduduk pribumi untuk menjelaskan
masalahyang mereka hadapi.
3.1.8MAHKAMAH MAJISTRET
+alam penubuhan !ahkamah *nak ;egeri& !ahkamah !ajistret juga turutdi ujudkan.
>1
3al ini demikian kerana& mahkamah anak negeri hanya
dijalankanberdasarkan hukuman yang ringan sahaja
seperti perkah inan& per eraian
dans e b a g a i n y a y a n g d i a l a m i o l e h p e n d u d u k p r i b u m i . * k a n t e t a p i
ke ujudanm a h k a m a h m a j i s t r e t a d a l a h h a l ya n g s a n g a t aja
r d a n p e n t i n g k e r a n a memberikan kesedaran kepada penduduk tempatan
akan hal dalam mengadilisesuatu kes. !ahkamah ini merupakan mahkamah yang
mengadili kes6kes
berats e p e r t i m e n u r i & m e r o m p a k & m e m b u n u h d a n s e b a g a i n ya . + e n g a n k
e ujudanm a h k a m a h s e p e r t i i n i a k a n m e m b e r i k e s a n y a n g p o s i t i f
k e p a d a p e n d u d u k tempatan kerana mereka perlu sedar akan hal mengadili.
19
!ohd. @sa :thman&
Siri pengajian Malaysia: Sejarah Malaysia
& uala %umpur Utusan#ubli ations F+istributors Sdn Bhd& >//>& hlm 19/
>/
!ohd. @sa :thman&
Siri pengajian Malaysia: Sejarah Malaysia
& uala %umpur Utusan#ubli ations F+istributors Sdn Bhd& >//>& hlm >1C
>1
#erubahan pentadbiran Sabah dan Sara ak&
(atastalian)&http GG .geo ities. sG ominglu kyGubahtadbirss.htm&

+i layari !ei >/1D.

4 . 1 . E K O N O M I
+alam sistem pentadbiran British terbahagi kepada tiga iaitu politik&ekonomi
dan sosial. +alam bidang ekonomi banyak perubahan danpembaharuan yang dilakukan oleh
Syarikat Berpiagam Borneo Utara SBUBdalam sistem pentadbiran di Sabah. #ada a al
abad ke61 & Sabah ditadbir olehdua kesultanan iaitu esultanan Sulu dan esultanan
Brunei. Sekitar tahun 1 >sehingga 1 D4& Sabah dibahagikan kepada tiga bahagian
utama. *ntaranya&bahagian imanis hingga #adasan di ba ah kuasa esultann Brunei.
Seterusnya&bahagian !arudu hingga Sibuku di ba ah kuasa esultanan Sulu dan
ka asanpedalaman merupakan ka asan persendirian& sebelum sistem politikkesulutanan
digunakan dalam proses pentadbiran manakala penduduk dibahagian pedalaman masih
mengamalkan sistem pemerintahan berasaskankesukuan. Setiap pentadbir pada ketika ini
tidak meletakkan dasar khusus untukmelaksanakan pembangunan di Sabah. 2alau
bagaimanapun& selepas SBBUmengambil alih pentadbiran di Sabah banyak perubahan dan
pembaharuan yangdilakukan oleh mereka untuk mensistematikkan pentadbiran di Sabah.
SBUBmengambil beberapa pendekatan dalam pembangunan pentadbiran di Sabah.+alam
bidang ekonomi& banyak perubahan yang dilakukan oleh SBUB diSabah. Sebelum
pentadbiran Borneo Utara diambil alih oleh SBUB& ekonomimasyarakatnya tertumpu
kepada kegiatan sara diri& berskala ke il dan tiadatanaman komersil diusahakan. egiatan
ekonomi mereka tidak berkembang alaupun Sabah mempunyai sumber6sumber yang
menguntungkan. Setelahkedatangan SBUB mereka telah mengeksploitasi hasil bumi yang
ada di Sabahpada ketika itu. eadaan ini mula berubah apabila SUBB mula mentadbir
negeripada tahun 188l. SBUB mengeksploitasi hasil bumi bagi mengukuhkan
ke anganmereka. #ada a alnya& tanaman ladang yang diusahakan ialah tembakau&
sagu&kelapa dan kopi yang dikenalpasti berpotensi erah sebagai tanaman komersil.;amun
begitu tanaman ladang yang paling penting ialah getah
>>
. 3asil6hasilpertanian yang diusahakan oleh SBUB lebih tertumpu kepada tanaman yang
>>
Sabihah :sman
, Pentadbiran Bumiputra Sabah
& Selangor Uni ersiti ebangsaan !alaysia&198,& hlm 8D

tidak melibatkan modal tinggi. SBUB uba menanam tanaman seperti tebu& ubikayu&
ganja& sutera& ka ang soya& orkid dan nanas namun per ubaan inimengalami kegagalan
tetapi harga kedua6dua komoditi di pasaran menyebabkanpenanamannya tidak
menggalakkan. #enanaman ini tidak memberikankeuntungan kepada SBUB
untuk mengukuhkan ke angan mereka.#enanaman getah jenis 3e ea Brasiliensis bermula
pada tahun 188> apabilapokok getah dari Botani al 7arden Singapura di hantar ke Borneo
Utara.
>C
 #enanaman getah memberikan keuntungan yang tinggi kepada SBUB padaketika
itu. #erkembangan industri getah Borneo Utara hampir sarna denganperkembangan di
@ndonesia di mana kejatuhan harga tembakau pada tahun1891 menyebabkan ramai
pengusaha beralih kepada penanaman getah.
>4
#enanaman getah yang lebih menguntungkan menyebabkan SBUB lebihtertumpu kepada
penanaman getah. 0anaman getah bermula di #antai Baratdengan keluasan 1>, /// ekar.
@ndustri ini diperkembangkan apabila kerajaan ampur tangan dalam menggalakkan
kemasukan modal pelaburan. erajaanberpendapat baha a penanaman getah seharusnya
diusahakan se ara besar6besaran dan dijadikan sebagai satu perusahaan yang
paling menguntungkan.
>,
alan kereta api antara 2eston ke Beaufort di siapkan pada tahun 19//&kemudian telah
disambungkan ke esselton dan !elalap. #embinaan jalan keretaapi ini telah memberikan
keuntungan kepada Sabah terutamanya getah.#enanaman tembakau juga
memberi keuntungan kepada SBBU yangmembantu ke angan SBUB pada ketika itu.
0embakau mendapat keuntunganyang banyak kerana permintaan yang tinggi serta kenaikan
harga yangmendadak. 0anaman tembakau mendapat keuntungan apabila harganyamelambung
pada tahun 1894.
>
0anaman tembakau juga memberikan
>C 19C4.
Handbook of The State of orth Borneo
. @ssued by B;B- -ompany. 0orKuay +a onshir press. hlm. D.>4 agir Singh. 19D9.
The !eographi" Impa"t of #oreign $ssintan"e on The !ro%th ofIndonesian&s
'ubber andPetroleum Industry.
%ondon Uni ersity !i roJlm @nternational.hlm. >,9.>, oon #hin eong. 19D .
(estern 'ubber Planting )nterprise in Southest $sia *+ - */0*.
uala%umpur Uni ersiti !alaya. hlm. 1/8.> !ohd @sa :thman. >//>.
Sejarah Malaysia.
uala %umpur Utusan #ubli ations dan+istributors Sdn. Bhd.

keuntungan kepada SBBU dan merupakan salah satu pembangunan dalampentadbiran SBUB
di Sabah. 0erdapat banyak lagi sumber yang memberikankeuntungan kepada SBUB selain
daripada getah dan tembakau iaitupembalakan& hasil hutan& sagu& ikan kering& kelapa
kering dan arang batu.*kti iti ekonomi ini telah mengukuhkan lagi ke angan SBUB di
Sabah keranasebelum ini kedudukan ke angan mereka tidak men ukupi.
+engan adanyasumber6sumber ini ke angan SBUB kukuh dan memberikan keuntungan
kepadamereka dengan hasil yang mereka perolehi daripada kegiatan ekonomi
tersebut.*kti iti pelombongan juga telah dijalankan pada tahun 188/ lagi. :rang -inasudah
memulakan akti iti pelombongan sebelum kedatangan SBUB lagi.:rang -ina sudah mula
melombong emas di Sungai Segama pada tahun 188/.
>D
*kti iti perlombongan juga memberikan keuntungan kepada SBUB kerana padaketika itu
permintaan yang tinggi terhadap bijih timah perlombongan arang batu juga penting untuk
kegunaan kapal ap ketika itu untuk mengangkut bahan6bahan mentah ke 5ropah.
*rang batu pula dilombong di 0a au& Sandakan dan%abuan dan arang batu sangat
diperlukan untuk kegunaan kapal6kapal ap padaketika itu.
>8
 *kti iti perlombongan ini merupakan salah satu kegiatan ekonomi diSabah se aktu
pemerintahan SBUB untuk mengukuhkan ke angan mereka. 0etapi sebelum SBUB
mengambil alih pentadbiran di Sabah lagi akti itiperlombongan di Sabah telah dijalankan
oleh :rang -ina pada tahun 188/ dantelah dijadikan sebagai salah satu akti iti kegiatan
ekonomi untuk orang Sabah.#embalakan juga merupakan kegiatan ekonomi semasa
pentadbiran SBUB diSabah pada tahun 1881 sehingga 194 . egiatan pembalakan juga
memberikankeuntungan kepada SBUB dalam mengukukan kedudukan ke angan mereka
diSabah. #embalakan juga telah memberi sumbangan besar kepada ekomomiSabah pada
tahun 19C/ Sabah telah mengeksport balak sebanyak H 1>., juta&pada tahun 19CD eksport
balak telah meningkat kepada H 4 juta.
>9
@nimenunjukkan baha a pembalakan juga amat penting dalam kegiatan ekonomibagi
pembangunan ekonomi di Sabah. 3asil balak dieksport ke -hina& Singapura&Britain& dan
*ustralia melalui pelabuhan Sandakan. Sebelum SBUB mengambil
>D
Ibid.
>8 Siti *idah 3j. %okin . >//D.
Perubahan Sosioekonomi dan Pentadbiran Masyarakat.
ota inabalu Uni ersiti!alaysia sabah.>9
Ibid.
hlm. ,/

alih pentadbiran di Sabah& masyarakat peribumi di Sabah menjalankan kegiatanekonomi

sarang burung.*kti iti pelanunan dan perhambaan telah dijalankan sebelum SBUB
mengambilalih pentadbiran di Sabah. Selepas SBUB mengambil alih Sabah& SBUB
telahusaha untuk membanteraskan akti iti pelanunan dan perhambaan di Sabah.*ntara
ka asan yang menjadi pusat kegiatan ini ialah 0empasuk& #andasan&pesisiran pantai 0eluk
!erudu& 0ungku& dan bahagian selatan SemenanjungUnsang.
C/
Sebelum kedatangan SBUB ka asan ini telah dijadikan pusat kegiatanpelanunan dan
perhambaan oleh kesultanan Brunei dan kesultanan Sulu. *kti itipelanunan dan perhambaan
memberikan keuntungan kepada pemerintah padaketika itu selain& dapat menunjukkan
kekuasaan pemerintah terhadap sesuatutempat. Laktor utama berlakunya kegiatan pelanunan
adalah monopoli kuasa5ropah pada ketika itu di epulauan !elayu yang menyebabkan
pedagangtempatan terpaksa menjadi lanun untuk meneruskan kehidupan. Sultan Sulusendiri
pada ketika itu mempunyai pengaruh yang sedikit terhadap komunitilanun di %aut Sulu dan
pastinya tidak mempunyai ka asan langsung di terhadaplanun di Borneo.
C1
SBUB telah berusaha bagi menghapuskan kegiatan pelanunandan perhambaan di Sabah bagi
membebaskan hamba6hamba yang telahditangkap oleh lanun iaitu sistem ekonomi yang
digunakan oleh pemerintahansebelum kedatangan SBUB.#emerintahan SBUB telah
berusaha mengatasi masalah pelanunan di 0eluk!arudu dan 0ungku dan di ka asan6ka asan
yang lain. 0indakan SBUB ini telahmengubah ara hidup masyarakat tersebut. Buktinya&
@ranun dan Belanini mulamenjalani kehidupan yang lebih teratur di sepanjang pesisiran
pantai negeriSabah. Sebelum ini mereka hidup di atas perahu dan hidup
berpindah6randahdari satu tempat ke tempat yang lain.
C>
Selain itu& kegiatan ekonomi sebeginitidak akan memberikan keuntungan kepada SBUB
justeru itu& SBUB berusahamenghapuskan kegiatan pelanunan dan perhambaan di Sabah
denganmenguatkuasakan undang6undang di Sabah bagi mengurangkan kegiatan6kegiatan
ini. :leh itu& terdapat banyak kegiatan ekonomi yang dijalankan di
C/
Ibid.
hlm. ,1C1
Ibid.
hlm. ,>C>
Ibid
. hlm. ,>

Sabah setelah SBUB mengambil alih pentadbirannya. 2alaubagaimanapun&sebelum SBUB

mengambil alih pentadbiran Sabah terdapat banyak juga kegiatanekonomi yang dijalankan
tetapi lebih kepada kegiatan ekonomi tradisional.
5.1 SOSIAL
B e r i k u t a n d a r i p a d a p e m e r i n t a h a n S ya r i k a t B o r n e o U t a r a B r i t i s h p a d a t a
h u n 188161941& pihak SBUB telah berhasil memajukan masyarakat peribumi
Sabahdari segi sosial. #embangunan kemudahan asas ini adalah untuk
memeliharakepentingan Syarikat Borneo Utara British semata6mata.
5.1.1PENGANGKUTAN DAN PERHUBUNGAN
% a n d a s a n k e r e t a a p i d i b i n a u n t u k m e m u d a h k a n S ya r i k a t B o r n e o U t a r a B
ritish mengangkut hasil keluaran di bahagian pedalaman ke pela
buhan.%andasan kereta api yang pertama dibina di Sabah pada t
ahun 189 b a g i menghubungkan 2eston dengan Beaufort
CC
. #ada tahun 19/,& landasan
keretaa p i i n i d i s a m b u n g d a r i B e a u f o r t k e esselton dan dari 0eno
m k e ! e l a l a p . #embinaan jalan raya hanya bertumpu pada ka asan bandar
seperti esselton&Sandakan& %ahad +atu& udat dan 0a au. 0ujuan pembinaan jalan raya di
bandar6bandar besar adalah untuk menghubungkan ka asan kegiatan ekonomi denganbandar
dan pelabuhan. #engangkutan air dan sungai juga dimajukan oleh
SBUB.# a d a t a h u n 1 8 9 / & s y a r i k a t p e r k a p a l a n s e p e r t i S t r a i t s
S t r e a m s h i p t e l a h memulakan perkhidmatan untuk mengangkut penumpang dan
barangan.
5.1.2PENDIDIKAN
#ada peringkat a al& usaha ke arah perkembangan pe
n d i d i k a n masyarakat bumiputra dan orang @slam telah dilakukan oleh 2. 3 0rea her
yngmerupakan gabenor pertama Sabah
C4
. 0rea her uba membuka sekolah agama@ s l a m d i S a n d a k a n p a d a a k h i r 1 8 8 1 .
b a g i m e n a r i k k e m a s u k a n p e l a j a r & b e l i a u telah melantik Syeikh *bdul
+alunan yang merupakan seorang imam dan
guruu n t u k m e n g a j a r a g a m a @ s l a m d a n b a h a s a ! e l a y u . ! a l a h a n b e l
i a u s e n d i r i s a n g g u p m e n d e r m a k a n s e b a h a g i a n g a j i n ya u n t u k m e m b i a ya i
perbelanjaan
CC
Sabihah Osman
, Pentadbiran Bumiputra Sabah
, Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia, 1985, hlm 79
C4
Caroline Aegedi s, !""#,
Dasar Pendidikan British di Sabah 1945-1963
, hlmn 5"

sekolah tersebut dan meyediakan tapak untuk beroperasi

C,
. 2alaubagaimanapunusaha beliau telah gagal kerana tidak mendapat sambutan dari penduduk
@slamkerana mereka khuatir akan niat 0rea her yang juga merupakan
seorang ristiand a n b i m b a n g a n a k m e r e k a a k a n d i p e n g a r u h i o l e h a g a
ma r i s t i a n . U s a h a tersebut juga gagal kerana masalah kekurangan ang
dan kemudahan yangtidak men ukupi
C
.S e k o l a h 6 s e k o l a h d i b i n a o l e h m u b a l i g h r i s t i a n u n t u k m e n g e m b a n g k a n a
gama ristian. #ada tahun 188C& sekolah mubaligh yang pertama
dinamakan@nstitut Byron. Sekolah ini dibina oleh golongan Eoman atolik di Sandakan.
#adatahun 188D pula& Sekolah St. !ary telah ditubuhkan di Sandakan&
Sabah. Sekolahlatihan bagi anak6anak etua *nak ;egeri dibina untuk melatih mereka
menjadipega ai tadbir pada peringkat rendah. Sekolah !elayu yang pertama di
Sabahdibina di ota Belud& pada tahun 19>1. Sekolah ini perlu menggunakan
Bahasa!elayu sebagai bahasa pengantar dan melantik guru tempatan untuk mengajardi
sekolah tersebut. urikulum yang disediakan ialah kemahiran asas memba a&mengira dan
menulis sahaja
CD
. Selain itu& terdapat juga sekolah -ina yang dibinaoleh masyarakat -
ina melalui sumbangan dan bantuan saudagar6saudagar
C8
.SBUB hanya menyediakan peluang pendidikan pada peringkat rendah
sahaja&k e r a n a u s a h a m e n ye d i a k a n p e n d i d i k a n d i a n g g a p t i d a k m e n g u n t u n
gkan bagim e r e k a . S e l a i n i t u & S B U B j u g a m e n g h a d a p i m
a s a l a h k e a n g a n d a l a m penyediaan kemudahan pendidikan.
5.1.3KEMUDAHAN SOSIAL
C,
$ay Sans l ,!""8,
Kadazandusun di Sabah : Pendidikan dan Proses Pemban unan 1!!1-196"
,K ala% m& r, $e'an (ahasa dan ) sta*a, hlmn 1!7+
C
ibid
CD
K+ -regonning, 1958,
#nder $hartered $ompan% &u'e: (orth Borneo, 1!!1-1946
, Singa& ra,Universitio. Malaya )ress,hlm 177
C8
/ai0irah Mohd /airi, !""9,
Perkemban an Pendidikan $ina di Kudat 1963-)***
, Universiti Malaysia Sabah, hlmn 1

S ya r i k a t B o r n e o U t a r a B r i t i s h j u g a m e m b i n a h o s p i t a l u n t u k m e m b e r i khid
mat kesihatan kepada penduduk Sabah. ;amun begitu& pembinaan hospitalhanya
terhad di ka asan6ka asan bandar besar seperti esselton&
Sandakan&Beaufort dan udat
C9
. !enjelang tahun 194/& terdapat sembilan buah hospitaldan 4/ buah klinik di
Sabah. #usat6pusat kesihatan pula dibina di ka asan
luarb a n d a r . # e r k h i d m a t a n p e r u b a t a n t i d a k d a p a t d i n i k m a t i o l e h s e m u a l a
pisanm a s y a r a k a t S a b a h p a d a k e t i k a i t u & k e r a n a b i l a n g a n d
o k t o r y a n g t i d a k men ukupi. 3ospital dan pusat
kesihatan dibina khususnya di bandar6bandar.# e n y a k i t 6 p e n ya k i t t r o p i k a s e p e
r t i m a l a r i a & k e p i a l u & t a u n d a n b e r i 6 b e r i m u l a dira at se ara moden
4/
. # e g a a i k e s i h a t a n d u t u g a s k a n u n t u k m e l a a t p a r a pesakit di estet dan
khemah tempat mereka bekerja. #ada tahun 19/C&
SBUBt e l a h m e m b i n a l o j i a i r d i o t a
i n a b a l u u n t u k m e m b e k a l k a n a i r ya n g b e r s i h k e p a d a p e n d u d u k . S B U B j
u g a m e m p e r k e n a l k a n b e b e r a p a p e r k h i d m a t a n l a i n untuk menjamin
keselamatan. *ntaranya termasuklah ontijen #olis 0empatanyang ditubuhkan pada
tahun 189/6an dan <Skuad 0erbang= yang
dianggotai olehp e g a a i p o l i s t e m p a t a n u n t u k m e n j a m i n k e s e l a m a t a n p e n d u
d u k d i t u b u h k a n pada tahun 19//.
5.1.4 URBANISASI
# a d a t a h u n 1 8 8 1 & S B U B m e n j a d i k a n u d a t s e b a g a i p u s a t p e n t a d b i r a n ya
ng pertama. 3al ini menyebabkan sebilangan ke il pedagang mula menetapdan
membina kedai6kedai di udat. 2alaubagaimanapun& udat gagal menarikramai
penduduk kerana keadaan geograJnya yang tidak sesuai dengan kegiatanpertanian.
edatangan 2iliam B. #ryer di Sandakan sebagai Eesiden Sandakan diba ah Syarikat Borneo
Utara British. Beliau telah menubuhkan satu petempatandi ampung erman yang terletak
di 0eluk Sandakan. #ada tahun 18D9&
selepass a t u k e b a k a r a n ya n g m e m u s n a h k a n p e t e m p a t a n # r ye r d i S a n d a k a n
b e l i a u berpindah ke petempatannya yang lain iaitu di Buli Sim6Sim.#ada tahun 1884&
SBUB memindahkan pusat pentadbirannya dari udat keSandakan setelah udat
didapati tidak sesuai menjadi pusat
pentadbirannya.B a n d a r S a n d a k a n b e r k e m b a n g p e s a t k e r a n a p e r
anannya sebagai pusat
C9
K+ -regonning, 1958,
#nder $hartered $ompan% &u'e: (orth Borneo, 1!!1-1946
, Singa& ra,Universitio. Malaya )ress,hlm 177
4/
Sabihah Osman
, Pentadbiran Bumiputra Sabah
, Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia, 1985, hlm 8"+

pentadbiran& pusat pembalakan dan pelabuhan antarabangsa. Bandar

esseltondiasaskan oleh -harles esseel pada tahun 19//. nama asalnya adalah
essel 0o n bersempena nama pengasasnya. ;ama essel 0o n digunakan sebelumdising
katkan kepada esselton. Bandar esselton juga dikenali sebagai
*pi6api&Singga !ata dan +iasuka. #embinaan landasan kereta api dan
perkembangantanaman getah telah menjadikan bandar esselton berkembang
menjadi pesat.Bandar esselton juga merupakan pusat perdagangan dan pelabuhan
Sabah yangpenting.
6 . 1 K E S I M P U L A N
esimpulannya& Syarikat Borneo Utara British ke Sabah ini me
r u p a k a n s e b u a h s ya r i k a t a s i n g d i m a n a m e r e k a d a t a n g k e S a b a h b e r p a n d
ukan dasarekonomi kapitalisme untuk memenuhi keperluan negara mere
ka di 5ropah.S y a r i k a t B o r n e o U t a r a B r i t i s h b u k a n s a h a j a m e n g e k p
l o i t a s i h a s i l s u m b e r kekayaan Sabah malahan mereka juga telah
memperkenalkan pelbagai dasarBarat untuk memajukan Sabah seperti dalam
bidang pentadbiran& ekonomi
dand a r i s e g i s o s i a l . S y a r i k a t B o r n e o U t a r a B r i t i s h t e l a h m
e n g u b a h s i s t e m p e n t a d b i r a n t r a d i s i o n a l ya n g t e l a h l a m a d i a m a l k a n o l
e h p e n d u d u k d i S a b a h k e p a d a s i s t e m p e n t a d b i r a n ya n g d i p e r k e n a l k a n o l e
h S ya r i k a t B o r n e o U t a r a British& memajukan industri ekonomi penduduk peri
bumi dan menambahbaiks i s t e m s o s i a l u n t u k k e g u n a a n r a k y
a t p e r i b u m i S a b a h . S B U B t e l a h memperkenalkan sistem
pemerintahan Barat di Sabah dan mengambil kira
adat6a d a t t r a d i s i o n a l d a l a m s i s t e m p e m e r i n t a h a n b a r u d i s a
m p i n g b e r u s a h a memodenkan masyarakat peribumi Sabah
41
. 3 a l i n i s a m a a d a d a r i s e g i politik&sosial atau ekon
o m i . # e m b a n g u n a n i n i m e m b e r i m a n f a a t k e p a d a masyarakat Sabah dalam
kehidupan seharian mereka. !asyarakat Borneo Utaraturut menjadi lebih majmuk dengan
kehadiran buruh6buruh -ina. -orak ekonomiturut berubah. +ulu penduduk tempatan
bebas dalam urusan jual beli&
tetapit i d a k l a g i d i b a a h S B B U . S B B U m e n g e n a k a n u k a i k e a t a s s e t i a p
p e n j u a l a n barangan. Sabah kini merupakan salah sebuah sumber pendapatan
negara samaada dari sektor perlan ongan& pertanian&
perikanan& industri ataupun sumber
41
Sabihah Osman
, Pentadbiran Bumiputra Sabah
, Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia, 1985, hlm 87+
minyak dan gas. :leh itu& kita seharusnya bersyukur akan hakikat baha a Sabahmasih
menjadi salah sebuah negeri yang penting di dalam Malaysia.