SISTEM NEURO
MUSKULO SKELETAL
NEUROMUSCULAR
1. Menjelaskan dan mengidentifikasi saraf yang menuju ke extremitas superior dan inferior
2. Menjelaskan dan mengidentifikasi sistem neuromuscular pada ekstremitas superior
3. Menjelaskan dan mengidentifikasi otot-otot yang menghubungkan ekstremitas superior
dengan dinding thorax
4. Menjelaskan dan mengidentifikasi otot-otot yang menghubungkan ekstremitas superior
dengan columna vertebralis
5. Menjelaskan dan mengidentifikasi sistem neuromuscular pada ekstremitas inferior
6. Menjelaskan dan mengidentifikasi gangguan neuromuscular
Saraf- saraf yang menuju extremitas superior dan inferior mempunyai fungsi sebagai persarafan
sensorik ke kulit dan struktur-struktur dalam seperti sendi, persarafan motorik ke otot-otot,
PLEXUS BRACHIALIS
Divisi anterior dari truncus inferior melanjutkan diri menjadi fasciculus medius
n. thoracodorsalis
n. axillaris
n. radialis
PLEXUS LUMBALIS
PLEXUS SACRALIS
a. n. m. obturatorii interni
b. n. m. piriformis
c. n. m. quadrati femoris
d. n. gluteus superior
e. n. gluteus inferior
f. n. cutaneus femoris posterior
g. n. ischiadicus
h. n. fibularis communis
i. n. fibularis superficialis
j. n. fibularis profunda
k. n. tibialis
l. n. pudendus
m. n. coccygeus
c. caput mediale
2. m. coracobrachialis
insersi : Olecranon
insersi : Permukaan medial corpus
humeri origo : Facies posterior setengah
bagian bawah corpus humeri
origo : Processus coracoideus
scapulae innervasi : C6,C7,C8 N. Radialis
REGIO ANTEBRACHII
fungsi : Pronasi & fleksi lengan 11. m. extensor carpi radialis brevis
bawah
insersi : Permukaan posterior basis
ossis metacari III
8. m. pronator quadratus
Corpus Radii
Corpus Ulnae
9. m. brachioradialis
REGIO MANUS
1. m. abductor pollicis brevis 5. m. abductor digiti minimi
REGIO FEMORIS
1. m. Sartorius 9. m. gracillis
a. M. biceps femoris
b. M. semitendinosus
c. M. semimembranosus
d. ………………………..
REGIO CRURIS
1. m. tibialis anterior 8. m. gastrocnemius
origo : Facies lateralis corpus tibia origo : caput laterale dari cndylus
dan membrane interossea lateralis femoris dan caput medial dari proximal
condyles medialis
innervasi : N. Peroneus profundus
innervasi : N. Tibialis
fungsi : Ektensi kaki pada sendi
pergelangan kaki; inversi kaki pada fungsi : Plantar fleksi kaki pada sendi
articulation subtalaris dan articulation tarso pergelangan kaki dan fleksi articulation genus
tranversus. 9. m. plantaris
2. m. extensor digitorum longus
insersi : Facies posterior calcaneus
insersi : Ekspansi extensor keempat
jari kaki yang lateral origo : Crista supracondylaris femoris
lateralis
origo : facies anterior corpus fibula
innervasi : N . Tibialis
innervasi : N peroneus profundus
fungsi : Plantar flesi kaki pada sendi
fungsi : ektensi jari- jari kaki ; ektensi pergelangan kaki dan fleksi articulation genus
kaki pada sendi pergelangan kaki 10. m. soleus
3. m. peroneus tertius
insersi : Melalui tendo calcenus ke facies
insersi : Basis os metatarsale V posterior calcaneus
origo : facies anterior corpus fibula origo : Corpus tibiae dan fibulae
fungsi : Ektensi jari kaki pada sendi fungsi : Secara bersama-sama dengan m
pergelangan kaki; eversi kaki pada articulation gastrocnemius dan m plantaris berfungsi sebagai
subtalaris dan articulation tarso transversus plantar fleksor yang kuat sendi pergelangan kaki.
4. m. extensor hallucis longus 11. m. popliteus
insersi : Basis phalanges distal ibu jari insersi : Facies posterior corpus tibiae di
kaki atas linea musculi solei
REGIO PEDIS
insersi : Basis phalanges proximal ibu insersi : Tendo medial ke sisi medial
jari kaki basis phalanges proximal ibu jari ; tendo lateral
ke sisi lateral basis phalanges proximal ibu jari.
origo : Tuberositas mediale
calcaneus dan retinaculum flexorum origo : Cuboideum, cuneiforme laterale
, insertion m. tibialis posterior
innervasi : N Plantaris medialis
innervasi : N Plantaris medialis
fungsi : Fleksi dan abduksi ibu jari
kaki fungsi : Fleksi articulation
2. m. flexor digitorum brevis metatarsophalangeal ibu jari
5. m. adductor hallucis
insersi : Empat tendo menuju ke
empat jari kaki lateral insertion pada pinggir insersi : Sisi lateral basis phalanges
phalanges media ; tendo diembus oleh tendo m proximal ibujari kaki
flexor digitorum longus
origo : Caput obliquum dari basis os
origo : Tuberculum mediale metatarsal ii,iii dan iv ; caput transversum dari
calcaneus ligamentum plantaris.
Paralisis otot-otot tersebut menyebabkan lengan tergantung lemas di sisi badan dengan
rotasi medialis. Lengan bawah akan pronatio. Akan terdapat kehilangan sensasi kulit di
lateral lengan.
1.4 WRISTDROP
Wristdrop atau flexio regio carpalis merupakan gejala klinik cedera innervasi radialis di
axilla, yang akan menimbulkan paralisis m. triceps brachii, m. anconeus, dan otot-otot
1.6 CLAWHAND
Cedera serabut motorik innervasi ulnaris pada pergelangan tangan membuat otot-otot kecil
akan paralisis dan atrofi, kecuali otot-otot eminentia thenar dan dua musculi lumbricales
pertama. Clawhand lebih nyata pada lesi di regio carpalis karena m. flexor digitorum
profundus tidak lumpuh dan terjadi flexio phalanges distal yang lebih nyata. Clawhand
akan semakin tidak tampak apabila letak lesi n. ulnaris lebih tinggi dari pergelangan
tangan. Meskipun bentuk tangan menjadi berubah namun fungsinya tangan tidak
mengalami perubahan mencolok. Sensasi sekitar bagian lateral tangan masih utut, fungsi
menjepit dari pollex dan index masih baik, meskipun ada kelemahan karena lumpuhnya m.
adductor pollicis.
2.2 EQUINOVARUS
Cedera innervasi peroneus communis, biasanya akibat fractura caput fibulae atau tekanan
gips, akan menyebabkan paralisis otot-otot ruang anterior dan lateral tungkai. Akibatnya
otot-otot yang kerjanya berlawanan, yaitu otot plantarfleksi sendi pergelangan kaki dan
inversion sendi subtalaris dan tarsalis transversa menyebabkan kaki berada dalam keadaan
plantarfleksi (footdrop) dan inversio. Keadaan ini disebut equinovarus. Hilangnya
sensibilitas terjadi sepanjang sisi anterior dan lateral tungkai bawah, dorsum pedis, dan
jari-jari, termasuk sisi medial ibu jari kaki.
1. Rangka utuh
2. os cranium, costae, columna vertebralis, extremitas superior,extremitas inferior
Osteology adalah cabang ilmu anatomi yang mempelajari tulang. Tulang adalah penopang
tubuh manusia. Tanpa tulang, pasti tubuh kita tidak bisa tegak berdiri. Tulang mulai
terbentuk sejak bayi dalam kandungan, berlangsung terus sampai dekade kedua dalam
susunan yang teratur. Arthrology berasal dari kata yunani arthon (sendi) dan logos (ilmu).
Arthrology berarti ilmu yang mempelajari persambungan tulang atau persendian.
1. Pada manusia hidup tulang-tulang itu berisi darah yang mengalir, berisi sel-sel yang
memerlukan pertukaran zat dan mengalami proses-proses kehidupan lainnya.
2. Membandingkan tulang dan bagian-bagiannya dengan apa yang dapat dilihat dan diraba
pada manusia hidup.
3. Nama tiap tulang atau bagiannya adalah petunjuk tentang bentuk, lokasi atau fungsinya.
Maka perlu untuk mengerti arti nama-nama latin itu.
A. CRANIUM
Buku Penuntun Praktikum Anatomi FK-UMP 21
1. Menjelaskan dan mengidentifikasi neurocranium dan splanchnocranium
Perhatikan dan carilah
Neurocranium Gambar
a. Os frontale
b. Os parietale
c. Os occipitale
d. Os temporale
e. Os sphenoidale
f. Os ethmoidale
Splanchnocranium
a. Maxilla
b. Mandibula
c. Os palatinum
d. Os zygomaticum
e. Os lacrimale
f. Os nasale
g. Concha nasalis inferior
h. Os vomer
a. Squama temporalis
b. Processus zygomaticus
c. Tuberculum articulare
d. Fossa mandibularis
e. Sulcus a. temporalis mediae
f. Sulcus arteriosus et venosus (a.
meningeae mediae)
pars petrosa
a. Eminentia arcuata
b. Tegmen tympani
c. Hiatus canalis facialis
d. Sulcus n. petrosi superficialis
majoris
e. Impressio trigemini
f. Fissura petrosquamosa
g. Apertura superior canaliculi
tympanici
h. Sulcus n. petrosi superficialis
minoris
i. Canalis musculotubarius
j. Septum canalis musculotubarii
k. emicanalis m. tensoris tympani
l. Semicanalis tubae auditiva
a. Fossa jugularis
b. Canaliculus mastoideus
c. Apertura externa canaliculi
cochlea
d. Foramen caroticum externum
e. Canalis caroticus
f. Foramen caroticum internum
g. Canaliculi caroticotympanici
h. Fossula petrosa
i. Apertura inferior canaliculi
tympanici
j. Processus styloideus
k. Vagina processus styloidei
l. Foramen stylomastoideum
pars mastoidea
a. Processus mastoideus
b. Cellulae mastoidea
c. Sutura petrosquamosa
d. Incisura parietalis
e. Spina suprameatum
f. Fossa mastoidea
g. Foramen mastoideum
h. Incisura mastoidea
i. ulcus a. occipitalis
carilah articulatio
temporomandibularis, mengubungkan
Buku Penuntun Praktikum Anatomi FK-UMP 26
antara ...... dengan ........
a. sulcusethmoidalis Gambar
b. foramen nasale
B. COSTAE
c. Cartilago costalis
d. Collum costae
e. Corpus costae
f. Facies articularis costae
g. Tuberculum costae
h. Angulus costae
i. Facies articularis tuberculi costae
j. Sulcus costae
Costae I
Costae II,III,IV,V,VI,VII,VIII,IX,X,XI,XII
c. Corpus sterni
d. Incisura costalis
e. Incisura clavicularis
f. Processus xiphoideus
D. EXTREMITAS SUPERIOR
c. Tuberositas deltoidea
d. Collum chirurgicum
e. Epicondylus medialis
f. Sulcus nervi ulnaris
g. Tuberculum majus
h. Epicondylus later alis
i. Capitulum humeri, bersendi dengan
Circumferential Articularis
j. Tuberculum minus
k. Trochlea humeri
l. Fossa olecrani, bersendi dengan
Incisura Trochlearis
m. Sulcus intertubercularis
n. Fossa coronoidea
a. Olecranon Gambar
b. Incisura trochlearis, bersendi dengan
Fossa Olecranii
c. Processus coronoideus
d. Incisura radialis, bersendi dengan
Tuberositas Radii
e. Crista interossea
f. Capitulum ulnae
g. Processus styloideus ulnae
Ambillah ke delapan ossa carpalia dan letakkan dalam susunan yang sebenarnya.
Carilah
1. Articulatio acromioclavicularis
a) Articulatio Humeroradialis
b) Articulatio Humeroulnaris
4. Articulatio radiocarpalis
5. Articulatio mediocarpalis
6. Articulationes carpometacarpales
7. Articulatio metacarpophalngeae
Tentukan tulang apa saja yang terlibat dalam persendian tersebut, dan tipe sendi apa
yang dibentuk?
Jawab : .................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
...............................................................................................................................
E. EXTREMITAS INFERIOR
1. Limbus acetabuli
2. Fossa acetabuli
3. Incisura acetabuli
Os ilium
Fossa iliaca
Crista iliaca
Os ischium
Tuber ischiadicum
Spina ischiadica
Os pubis
Tuberculum pubicum
Iminentia iliopectinea
Foramen obturatorium
Membrana obturatoria
Sulcus obturatorius
Ambillah pelvis perempuan. Carilah: pelvis major, pelvis minor dan ukuran-ukuran panggul.
Perhatikanlah beda antara pelvis perempuan dan laki-laki.
Berapakah jumlah os.tarsalia?Jawab : Tarsus (akar kaki) tterdiri dari 7 ossa tarsi
Os taluss Gambar
Calcaneus
Os naviculare pedis
Os cuboideum
Caput tali
Collum tali
Sulcus tali
Sulcus calcaneius
tentaculum tali
Tuber calcanei
Processus trochlearis
Ambillah tulang: femur, tibia, fibula, patelle, calcaneus, talus dan os cuboideum. Tentukan
apakah tulang-tulang itu bagian sisi kanan atau kiri
1. Cadaver utuh
2. Preparat basah otak
3. Manekin otak
Ruangan subdural
- Lapisan arachnoidea
Ruangan subarachnoidea
- Lapisan piamater
Cisternae subarachnoidale.
Pada beberapa tempat arachnoidea dan piamater terpisah jauh satu sama lain. Ruangan ini
yang berisi liquor cerebrospinalis disebut cisternae.
Carilah dan pelajarilah:
- Cisterna magna (cisterna - cisterna fissura lateralis (cisterna
cerebellomedullaris) fossa Sylvii)
- Cisterna pontis - cisternachiasmatis
- cisternainterpeduncularis - cisterna v. cerebri magna
LOBUS FRONTALIS
Carilah:
- Gyrus frontalis
- gyrus frontalis medius,
- gyrus frontalis inferior dengan pars
opercularis, triangularis, dan
orbitalis,
- sulcus frontalis superior,
- sulcus frontalis inferior.
LOBUS PARIETALIS
Carilah:.
- Fissura parietalis occipitalis,
- lobulus parietalis superior,
- lobulus parietalis inferior,
- sulcus interparietalis
LOBUS TEMPORALIS
Carilah:
Bagian medial
Carilah:
CEREBELLUM
Carilah:
BATANG OTAK.
Carilah:
1. Cadaver utuh
2. Preparat basah medulla spinalis
3. Manekin medulla spinalis