1
BERJUDUL I CUPAK TEKEN I GERANTANG
Oleh :
KATA PENGANTAR
2
Om Swastiastu,
Angayu bagia aturang titiang majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, sangkaning
sih lan pasuecan Ida, titiang miwah kelompok titiang prasida ngawangunang laporan
analisa. Asapunika taler majeng ring Bapak guru sane ngwantuin titian, lan sawitra
sawitra makasami. Ring laporan analisa puniki titian jagi ngewahas carita sane
mamurda “Cupak lan Gerantang”. Mogi mogi laporan analisa prasida maguna ring
para pengwaca. Lan nenten lali titiang nunas sinampura yening wenten sane nenten
ptut ring pikayunne sareng sami.
Om Santih Santih Santih Om
Pengawi,
3
BAB I
RINGKASAN CERITA
I CUPAK TEKEN I GERANTAN
Ada katuturang satua, I Cupak teken I Grantang. Menyama ajaka dadua. I Cupak ane
kelihan, I Grantang ane cerikan. Goba lan parilaksananne punika doh pesan matiosan. I
Cupak gobane bocok, kumis jempe, kales, brenges, lan bok barak keke alah duk. Basang gede
madaar kereng pesan. Nanging joh bina ajaka adine I Grantang. I Grantang pengadegne
lanjar, goba alep bagus, asing-asing anake ngantenang makejang ngedotang. Kemikane manis
tur anteng magarapan.
Kacarita sedek dina anu, I Cupak ajak I Grantang matekap di carike, I Grantang
matekap nututin sampi, nanging I Cupak satate maplalianan dogen gaene. Tusing pesan I
Cupak ngrunguang adine magae. Disubane I Grantang suud matekap mara I Cupak teka uli
maplalianan. Yadiastun keto bikas beline masih luung penampene I Grantang. I Grantang
ngomong munyine alus tur nyunyur manis. "Kemu beli malunan mulih tiang lakar manjus
abedik." Icupak masaut gangsar,"Lamun keto kola lakar malunan mulih, adi. I Cupak laut
majalan mulih. Disubane joh liwat uli sig I Grantange manjus, ditu lantas I Cupak makipu di
endute kanti awakne uyak endut. Disubane keto, I Cupak nutugang majalan ngamulihan saha
jlempah jlempoh.
Kacarita ane jani i Cupak suba neked diwangan umahe, ditu laut I Cupak gelur-gelur
ngeling. Meme bapane tengkejut ningehin eling panakne tur nyagjag laut nakonin,"Cening-
cening bagus Wayan Cupak anake buka cening ngudiang cening padidi mulih buine blolotan,
men adin ceninge I Made Grantang dija?" Disubane keto petakon reramane, laut masaut i
Cupak sambilange ngeling. "Kene ento bapa lan meme Kola anak uli semengan metekap
dicarike I Grantang anak meplalianan melali dogen uli semengan, buine ia ento ngenemin
anak luh-luh dogen gaene". Mara monto pesadune I Cupak bapane suba brangti teken I
Grantang. Suud keto laut bapane ngrumrum I Cupak. "Nah, mendep dewa mendep, buin
ajahan lamun teka I Grantang lakar tigtig bapa, lakar tundung bapa uli jumah. "Lega pesan
kenehne I Cupak ningeh bapane pedih teken I Grantang. Apang tusing ketara dayane jele, I
Cupak pesu ngaba siap lakar mabongbong.
Ane jani kacaritayang I Grantang suba ngamulihang uli carik genah ipun magarapan. I
Grantang majalan jlempah jlempoh kabatek baan kenyelne kaliwat. Tan kacaritayang malih
kawentenang ipun ring margi, kancit sampun neked jumahne. Duk punika sahasa bapane teka
nyag jag nyambak tur nigtig. Bapane ngomong bangras. Makaad cai makaad Grantang,
nirguna bapa ngelah panak buka cai. Goba melah, solah jele, tur tuara demen nyemak gae,
men nyak adung goba ajaka bikase? Dija cai maan ajah-ajahan keto? "I Grantang ngeling
sigsigan merasa teken dewek kena pisuna. Ngomong laut I Grantang, sakewala raosne pegat-
pegat duaning sambilange ngeling. "Nah, Bapa yan suba keto keneh bapane, nundung anake
buka tiang uli jumah, tiang nerima pesan tresnan bapane ento. Dumadak-dumadik sepatilar
tiang uli jumah bagia idup bapa miwah belin tiange I Cupak.”
Amonto I Grantang ngomong teken bapane laut majalan makaad uli jumah. Lampah laku
4
pajalane I Grantang tur jlempah-jlempoh pejalane kabatek baan naanang basang seduk. Sakit
saja kenehne I Grantang ningeh munyin bapane abuka keto. Disubane joh I Grantang liwat,
teka lantas I Cupak tur nakonang adine I Grantang. "Meme...Bapa...adin kolane dija? "
Mesaut laut bapane, "Adin I Dewane suba tigtig bapa tur suba tundung bapa uli jumah. Jani
apang tawange rasan mayusne ento." Mara keto pasaut bapane I Cupak ngeling gelur-gelur
tur mamunyi : "Ngudiang ketang bapa adin kolane. Dadi tundung bapa adin kolane, dija jani
alih kola adin kolane ...anak kola ...anak ... anak kola ane mayus magae, ngudiang adin
kolane tundung bapa?" Ningeh munyin I Cupake keto dadi engsek memen bapane, merasa
teken dewek pelih. "Jani kola lakar ngalih adin kolane, lakar abang kola takilan!" Masepan-
sepan memene ngaenang I Cupak takilan.
Kacarita jani I Cupak ninggal umah ngalain memen bapane lakar ngruruh I Grantang.
Gelur gelur I Cupak ngaukin adine “Adi....adi....adi..Grantang ... ene kola teka ngaba takilan
..Adi!" Cutetin satua, bakat bane ngetut adine, tepukina ditengah alase. Ditu lantas I Cupak
ngidih pelih teken adine. “Adi jalan mulih adi, ampurayang Beli adi, jalan adi mulih!" I
Grantang mesaut alot, "kema suba Beli mulih padidi, depang tiang dini naenang sakit ati,
diastun tampin tiang mati. Apa puaran tiange idup tusing demenin rerama.” Disubane buka
keto pasaut adine laut nyawis nimbal natakin panes tis, suka duka ajak dadua. “Jalan mareren
malu adi, kola kenyel pesan nugtug adi uli jumah. Ene kola ngaba takilan, jalan gagah ajak
dadua." I Cupak lantas nunden adine ngalih yeh, "Kema adi ngalih yeh, kola nongosin
takilane dini. "Nyrucut I Grantang ngalih yeh. Disubane I Grantang liwat joh, pesu dayane I
Cupak lakar nelahang isin takilane. Sepan-sepan I Cupak ngagah takilane tur daara telahanga.
Sesubane telah, kulit takilane besbesa tur kacakanga di tanahe. Nepukin unduke ento lantas I
Cupak dundune teken I Grantang. I Cupak mani-mani kapupungan. "Aduh adi apa mesbes
takilane ne? Bes makelo Adi ngalih yeh kanti takilane bakat kalain pules. Nah ne enu lad-
ladne jalan gagah ajak dadua." Disubane ada raosne I Cupak buka keto laut masaut I
Grantang, "Nah daar suba beh, tiang tusing merasa seduk" I Cupak medaar padidiana, ngesop
nasi nginem yeh, celekutang nitig tangkah, suud madaar I Cupak taagtaag nyiriang basang
betek.
5
beline, "Eda Beli baas sumbar ngomong, awak tusing nawang matan Benaru. Patilesang raga
beline digumin anak." Sakewala I Cupak bengkung ngelawan tur tuara ngugu munyin adine.
"Adi baas setata, adi mula getap. Kalingke nampak ngadeg gumi, baanga ngidih nasi dogen
beli nyak ngematiang I Benaru.” I Grantang nglanturang munyine teken jero dagang nasi.
"Inggih jero dagang nasi durusang uningan marika ring Ida Sang Prabu. Titiang jagi
ngaturang ayah, ngemademang ipun I Benaru." Duaning asapunika wenten pabesene I
Grantang, laut I dagang nasi gagesonan nangkil ka puri. Nganteg ring puri I Dagang nasi
matur, "Inggih Ratu Sang Prabhu sasuhunan titiang, puniki wenten tamiu sareng kalih
misadia jagi ngemademang I Benaru.
Riwawu asapunika atur I Dagang nasi, premangkin ledang pisan pikayun Ida Sang Prabhu.
Raris Ida Sang Prabhu ngandika,” "Ih memen cening, yen mula saja buka atur men ceninge,
lautang kema tunden ia tangkil ka puri apang tawang gelah!" Sesampune wenten renteh
wacanan Ida Sang Prabhu,'I Dagang nasi jek ngenggalang ngalih I Cupak teken I Grantang.
Nganteg di peken dapetange I Cupak masehin lima mara suud madaar. I Grantang kimud
kenehne nepukin beline setata ngaba basang layah. I Grantang laut ngomong. "Nawegang
jero dagang belin tiange iwang ngambil ajengan, mangda ledang jero ngampurayang santukan
titiang nenten makta jinah.” I Cupak masaut, "Saja kola nyemak nasi, ampura kola, tusing
sida baan kola naanang basang layah." I Dagang nasi anggen kenehne ningeh munyine I
Grantang. Munyin I Cupake tan kalinguang. I dagang nasi laut nekedang pangandikan Ida
Sang Prabhu, apang tangkil ajaka dadua. Sesampune katerima pabesene punika olih I Dagang
nasi. Teked di puri hut panjake pati kaplug melaib, kadene I Benaru.
Kacrita sane mangkin I Cupak lan I Grantang sampun tangkil ring ajeng Ida Sang
Prabhu raris Ida Sang Prabhu ngandika, "Eh cai ajak dadua cai uli dija, nyen adan caine?" I
Grantang matur dabdab alon,"Nawegang titiang Ratu Sang Prabhu, titiang puniki wantah
jadma nista saking jagat Gobangwesi. Munggwing wastan titiang wantah I Grantang, niki
belin titiange mewasta I Cupak. Titiang jagi matetegar nyarengin sewayambarane puniki
ngamademang ipun satrun palungguh I Ratu I Benaru. Konden suud aturne I Grantang saget
sampun kasampuak olih I Cupak, tur ngomong kene, "Kola seduk, kola lakar ngidih nasi
abetekan. Basang kolane layah. Suud keto I Cupak ajak I Grantang mapamit. Ida Sang
Prabhu mapaica cincin mas masoca mirah teken pajenengan puri Kediri. Ento pinaka cirin I
Grantang dados utusan.
Gelisang carita I Cupak kebedak-bedak, lantas nepukin telaga linggah tur bek misi
yeh. Ditu lantas I Cupak morahang teken adine. "Adi...adi Grantang mareren malu, kola
kenyel tur bedak pesan, kola lakar ngalih yeh ditu di telagane. "Kasautin laut pamunyin
Beline teken I Grantang, "Eda beli ditu ngalih yeh, ento anak yeh encehne I Benaru tusing
dadi inem, beli," Ningeh munyin adine keto I Cupak makesiab ngatabtab muane putih
lemlem. I Grantang nutugang majalan. I Cupak buin nepukin gegumuk maririgan. Ditu buin I
Cupak matakon teken adine, "Nyen ane ngae gunung gunungan dini adi?" sambilange
maklemir I Grantang nyaurin petakon beline. "Ene tusing ja gunung-gunungan beli, ene mula
tuah taine I Benaru beli. I Cupak makraik baan takutne. "Aduh mati jani beli adi, yan mone
geden taine, lamun apa ja gedene I Benaru, adi?. Jalan suba mulih adi. I Grantang
nguncangang majalan ngungsi Guane I Benaru. I Cupak bejag bejug nutug I Grantang.
6
Kacaritayang sane mangkin I Cupak ajaka I Grantang suba teked di sisin goane I Benaru.
Umah I Benaru ditengah goane. I Cupak laut ngomong " Adi .... kola tusing bani tuun adi, adi
dogen suba masiat ngelawan I Benaru. Kola ngantiang dini. Kewala ngidih olas kola teken
adi, tegul kola dini adi!" Bincuh I Grantang ngalih tali anggona negul I Cupak. Disubane
suud I Grantang negul beline, I Grantang laut matinget teken beline, "Ene tingalin tumbake
buin ajahan beli, yan bah kangin tumbake ento pinaka cirin tiange menang di pasiatan.
Sakewala yan bah kelod tumbake, ento pinaka cihna tiang kalah." Suud matinget, teken
beline, I Grantang laut tuun ka goane. Teked di tengah goane dapetange I Benaru nagih
melagandang Raden Dewi. I Benaru matolihang tur matbat I Grantang. “Eh iba manusa
cenik, wanen iba teka mai, Yan iba mabudi idup matulak iba mulih!" Disubane keto ada
munyine I Benaru, laut I Grantang masaut wiring, "Apa..apa..orahang iba Benaru? Kai teka
mai mula nyadia lakar ngalahan iba, tur kai lakar mendak Raden Dewi putran Ida Sang
Prabhu. Kai lakar ngiring Ida ka Puri." I Benaru lantas ngelur brangti laut ngamuk. Ditu I
Grantang mayuda ngajak I Benaru. Sangkaning kepradnyanan I Grantang mayuda, dadosne I
Grantang polih galah nebek basangne I Benaru nganti betel antuk keris pajenengan purine. I
Benaru ngelur kesakitan basangne embud mebrarakan.
Kacrita ane jani, I Cupak baduuran ningeh I Benaru ngelur. I Cupak pesu enceh, tur
tategulane telah tastas. Ditu lantas I Cupak inget teken patingetne I Grantang. Ningalin lantas
tumbake ento suba bah kangin. Mara I Cupak masrieng kenehne liang. I Cupak laut
ngomong, "Adi...adi Grantang antos kola Adi. Yan kola tusing maan metanding ngajak I
Benaru jengah kola, Adi." I Grantang laut ngomong uli tengah goane teken I Cupak. "Beli
tegarang entungan tali bune ka goane! "Disubane ada raos adine buka keto laut I Cupak
ngentungan taline ento. Ditu lantas I Grantang ngelanting ditaline apan ngidang menek. I
Grantang sambilange ngamban Raden Dewi. Disubane I Grantang lan Raden Dewi nengok
uli ungas goane, gegeson pesan I Cupak nyaup Raden Dewi tur sahasa megat tali ane
glantingine baan I Grantang. Duaning tali bune kapegatang, ditu lantas I Grantang ulung
ngeluluk ditengah goane. Semaliha Ida Raden Dewi kasirepang olih I Cupak di batan kayune
satonden megat tali bune ento.
Kacaritayang sane mangkin, I Cupak ngiring Ida Raden Dewi nuju Puri Agung. Tan
kacaritayang kawentenang Ida kairing baan I Cupak ring margi, kancit sampun rauh Ida ring
Puri. Ida Sang Prabhu ledang kayune tan siti, digelis raris nyaup Raden Dewi. Ida Sang
Prabhu raris matemuang Ida Raden Dewi teken I Cupak sawireh I Benaru suba mati. I Cupak
matur ring Ida Sang Prabhu, I Grantang sampun padem, kapademang oleh I Benaru. I Cupak
mangkin kaadegang Agung ring Puri. Kacaritayang sane mangkin I Cupak sampun madeg
Agung ring Puri. Makejang panjake keweh, duaning sasukat risapa madeg I Cupak sadina-
dina panjake makarya guling. Sane mangkin iring menengang abosbos cerita sapamadeg I
Cupak, iring sane mangkin caritayang kawentenang I Grantang ring tengah goane. I Grantang
grapa-grepe bangun nyelsel padewekan. "Raturatu Bhatara nguda kene lacur titiange
manumadi?" Kasuen-suen dados metu rincikan naya upanaya I Grantang bakal nganggon
tulang I Benarune menek. I Grantang ngragas tur makekeh pesan menek. Sakewanten
sangkanin sih Ida Sang Hyang Parama Kawi I Grantang nyidayang ngamenekang. I Grantang
jadi suba neked di baduuran. I Grantang lantas nugtugang pejalane nuju je puri. Gelisang
7
carita I Grantang suba neked di puri. Ditu lantas I Grantang ngomong teken panyeroan I
Cupake, "Jero tulung titiang, titiang jagi tangkil matur ring Ida Sang Prabhu. "Malaib
panyroane ka puri nguningayang unduke punika teken Raden Cupak. I Cupak inget teken
adine ane enu digoane. Ditu lantas I Cupak ngelur nunden panjake ngejuk tur ngulung aji
tikeh tur ngentungang ka pasihe. Kacarita buin manine Pan Bekung memencar di pasihe ento.
Uling semengan nganti linsir sanje memencar tusing maan be naang aukud. Ngentungan
pencar tanggun duri, pencare marase baat, mare penekanga bakatange tikeh. Buin Pan
Bekung mulang pencar buin bakatange tikehe ane busan. Gedeg basang Pan Bekunge, laut
tikehe abane menek tur kagagah. Makesiab Pan Bekung ningalin jadma berag pesan. Pan
Bekung enggalang ngajak anake ento kepondokne. Teked dipondokne pretenina teken Men
Bekung. Sewai-wai gaenange bubuh, uligange boreh. Dadosne sayan wai sayan misi awakne
I Grantang. Dadi kendel Pan Bekung ajak Men Bekung iaan unduk panak truna tur bangus.
Di subane I Grantang seger ditu lantas I Grantang ngae tetaneman. Megenepan pesan
bungane tanema. Disubane bungane pada kembang, I Grantang ngalap bungane ento tur
adepa teken Men Bekung ka peken. Sadinadina saja geginane I Grantang metik bunga lan
Men Bekung ngadep.
Kacarita ane jani ada wong jero uli puri Kediri lakar meli bunga. Makejang bungane
Men Bekung belina baan wong jerone ento. Disubane suud mablanja lantas wong jerone ento
ka puri ngaturang bunga. Bungane ane kaaturang katerima olih Ida Raden Dewi. Mara
kearasan oleh Raden Dewi dadi merawat rawat anak bagus dibungane.
Eling lantas Ida teken I Grantang anak bagus ane ngamatiang I Benaru. Ida Raden Dewi raris
metaken teken wong jerone. "Eh Bibi bibi Sari dija nyai meli bungane ene? Buin mani ka
pasar apang kacunduk teken dagang bungane ene." Manine kairing Ida Raden Dewi lunga,
matumbasan ka pasar. Gelisang carita raris kapanggih Men Bekung nyuun kranjang misi
bunga mewarna warni. Raden Dewi raris nampekin. Kagiat Raden Dewi nyingak bungkung
mas masoca mirah ane anggone teken Men Bekung. Bungkunge ento wantah druwen Ida
Sang Prabhu lingsir, ane kapicayang teken I Grantang. Ngaksi kawentenane punika, raris
Raden Dewi ngandika teken Men Bekung. "Uduh Meme, titiang matakon, dija umah
memene?' Ajak gelah melali kema ka umah Memene apang gelah nawang." Gelisang carita
Ida Raden Dewi sampun neked di pondok Men Bekung. Pan Bekung kemeg-megan sinambi
ngadap kasor saha nyambang sapangrauh Ida Raden Dewi. Ningeh Bapane makalukang tur
epot laut I Grantang nyagjag. Ditu lantas I Grantang matemu teken Raden Dewi. Rikanjekan
pinika Ida Raden Dewi nyagjag tur mlekur I Grantang sinambi nangis masasambatan, "Aduh
Beli mgudal las beli ngutiang tiang. Ngudiang beli tusing ka puri tangkil ring Ida Sang
Prabhu." Sasampune wenten ketel wacanan Ida Raden Dewi raris I Grantang nyawis tur
matur dabdab alon, ngaturan parindikan pajalan sane sampun lintang.
Kacaritanyang mangkin I Grantang sareng Ida Raden Dewi suba neked di puri. Sang
Prabhu maweweh meweh ledang kayun Idane nyingak putrane anut masanding ajaka I
Grantang. Kacaritayang mangkin I Cupak katundung uli puri. I Grantang mangkin kaadegang
agung ring puri. Sasukat I Grantang madeg agung, jagate gemuh kerta raharja. Panjake sami
pada girang pakedek pakenyung duaning suud ngayahin raja buduh.
8
BAB II
UNSUR INTRINSIK
2.1 Pengertian Unsur Karya Sastra
1.Tema
Tema adalah makna atau arti karya sastra secara keseluruhan yang mengandung
pesan atau pandangan seorang pengarang terhadap kebenaran yang diakuinya dan ingin
disampaikan melalui karya sastra tersebut.
2. Tokoh
Tokoh adalah para pelaku yang terdapat dalam sebuah karya fiksi yang
merupakan ciptaan pengarang meskipun ada juga yang merupakan gambaran-gambaran
dari orang-orang yang hidup di alam nyata.
a. Tokoh utama ( Prontagonis ) yakni tokoh primer yang lebih mendominasi dari awal
sampai akhir peristiwa dalam cerita membawa watak positif.
b. Tokoh sekunder ( Antagonis ) yakni tokoh yang berperan menghadapi atau bersama
tokoh utama dalam membangun cerita dan membawa watak negatif.
c. Tokoh Komplementar yakni tokoh yang membntu peranan gerak tokoh utama dan
tokoh sekunder dalam cerita.
3. Penokohan
Penokohan yakni pelukisan tokoh atau pelaku melalui sifat-sifat dan tingkah
lakunya dalam sebuah cerita.
1) Fisiologis yakni unsure yang meliputi usia, jenis kelamin, keadaan tubuh, dan ciri-ciri
muka.
3) Psikologis yakni unsur yang meliputi mentalitas, moral, keinginan, dan perasaannya
pribadi, sikap dan kelakuan (tempramen) juga IQnya.
9
4. Alur
Alur merupakan pengurutan peristiwa atau kejadian untuk membentuk tulang
punggung sebuah cerita dengan memperhatikan kesatuan yang padu sehingga terbentuk
keutuhan cerita. Alur dapat dibedakan menurut susunan dan jenisnya.
1. Alur lurus (Susunan cerita yang dimulai dari kejadian awal diteruskan dengan
kejadian-kejadian berikutnya dan berakhir pada pemecahan masalah)
2. Alur flash back (Penyusunan carita dari bagian akhir bergerak ke depan menuju
awal cerita)
1. Alur rapat (alur yang pengembangannya hanya berpusat pada satu tokoh.)
2. Alur renggang (pengembangan cerita yang tidak hanya berkisar pada tokoh utama
melainkan ada pula pengembangan pada tokoh lainnya.)
4. Latar
Latar yakni situasi atau kondisa yang menjadi tumpuan cerita dan karenanya juga
penting dalam rangka mengembangangkan cerita dengan latar dapat memberikan
kejelasan mengenai dimana terjadi, kapan waktu kejadiaanya, serta suasana yang tercipta
untuk memudahakan pengimajinasian dan pemahaman.
10
Latar tempat yakni unsure yang menggambarkan lokasi terjadinya peristiwa
yang diceritakan dalam sebuah cerita.
Latar Sosial yakni unsure yang mencakup hal-hal yang berhubungan dengan
kondisi tokoh atau masyarakat yang diceritakan dalam sebuah cerita. Termasuk
didalamnya adat istiadat, keyakinan, perilaku, budaya dan sebagainya.
Latar Emosional yakni unsur yang menyangkut tentang konflik emosi seorang
tokoh, sehingga latar cerita pun total berupa emosi. Latar emosi ini terbaca melalui
dialog-dialog perenungan perasaan tokoh.
5. Plot
Plot yakni rangkaian yang ada di dalam cerita yang mengandung unsure sebab
akibat.
6. Insiden
Insiden adalah peristiwa atau kejadian yang terkandung dalam cerita, besar atua
kecil yang keseluruhan menjadi kerangka yang membangun atau membentuk struktur
cerita tersebut.
1. Insiden pokok (mengandung ide-ide pokok cerita yang menjurus pada kesimpulan
cerita)
2. Insiden sampingan (insiden yang menyimpang dari sebab,akibat yang logis yang
mengandung ide-ide sapingan dan karena itu tidak menjurus atau menunjang adanya
plot).
7. Amanat
Amanat yakni ajaran moral atau pesan yang ingin disampaikan oleh pengarang
melalui karyanya.
11
2.2Analisa Cerita I Cupak Teken I Grantang
1. Tema
Tema dari satua di atas adalah Kemasyarakatan. Hal tersebut dibuktikan pada
keadaan I Cupak dan I Grantang yang pekerjaannya sehari-hari menggarap sawah.
Terlihat dalam kutipan, “Kacerita sedek dina anu, I Cupak ajak I Grantang
matekap di carike.I Grantang matekap nuutang sampi, nanging beline I Cupak
malali dogen.Tusing runguanga adine magae.Suba suud I Grantang matekap,
mara I Cupak teka uli malali.”
2. Tokoh
Adapun tokoh – tokoh yang terdapat dalam satua di atas yakni:
Hal tersebut terlihat pada kalimat “I Cupak ingetnteken adine ane enu
ngoyong di goane. Ditu lantas I Cupak ngelur nunden panjakne ngejuk tur gulung
aji tikeh laut entungang dipasihe.”
c. Tokoh Komplomenter
Dapat dilihat dalam kutipan, “I Dagang nasi lantas gegeson tangkil ka puri.
Nganteg di puri, I Dagang nasi matur, “inggih Ratu Sang Pabu sesuunan titiang,
puniki wenten tamiu sareng kalih misadia jagi ngemademang I Menaru”
12
Men Bekung dan Pan Bekung, dapat dilihat dalam kutipan, “Makesiab Pan
Bekung ningalin anak cenik.Ia laut ngenggalang ngajakanake ceni ento mulih.
Teked jumahne, pretenina baan Men Bekung .Sewai-wai gaenanga bubuh tur
uliganga boreh.Sayan wai, sayan misi awakne I Grantang.”
Wang Jerone, dapat dilihat dalam kutipan, “Buin mani ateh nyen gelah ka
pasar apang matepuk teken dagang bunane ene”. Manine, kairing Ida Raden Dewi
ka pasar numbas sekar.”
3. Penokohan
a. Fisiologis
I Cupak: berjenis kelamin laki – laki, gobane bocok.
Terlihat dalam kutipan, “I Cupak gobane bocok, kumis nyempe, kales brenges,bok
barak, kekeh alah duk.”
b. Sosiologis
o I Cupak hoby makan
Dapat dilihat dalam kutipan, “Basang gede, madaar kereng pesan.Akukusan daara
acepok”
13
Dapat dilihat dalam kutipan, “I Grantang matekap nuutang sampi, nanging beline I
Cupak malali dogen.Tusing runguanga adine magae.Suba suud I Grantang
matekap, mara I Cupak teka uli malali.”
c. Psikologis
I Grantang
Rajin bekerja
Dapat dilihat dalam kutipan, “I Grantang matekap nuutang sampi, nanging beline I
Cupak malali dogen.Tusing runguanga adine magae.”
Rendah Hati
Dapat dilihat dalam kutipan, “I Grantang nglanturang munyine teken jero dagang
nasi. “Inggih jero dagang nasi, durusang merika uningang ring Ida Sang Prabu.
Titiang jagi ngaturang ayah,ngamademang ipun I Menaru”.
Berani
Dapat dilihat dalam kutipan, “I Grantang laut tuun ke goane.Teked di tengah goane
tepukina I Menaru nagih marikosa Raden Dewi.I Manaru matolihan tur matabat I
Grantang. “Ih iba manusa cuil, wanen iba mai. Yan iba mabudi idup, matulak iba
mulih!”I Grantang laut masaut wiring, “Apa oraang iba Manaru?Kai teka mai ula
14
nyadia lakar ngamatiang iba.Kai lakar mendak Ida Raden Dewi putrin Sang
Prabu.Kai lakar ngiring Ida ka Puri”.I Manarulantas ngelur berang gati laut
ngamuk. I Grantang lantas nebek I Menaru aji keris pajenengan. I Manaru ngelur
kasakitan basangne embud maura.”
I Cupak
• Males
Dapat dilihat dari kutipan, “Suba suud I Grantang matekap, mara I Cupak
teka uli malali.”
• Pembohong
Dapat dilihat dalam kutipan, “kola anak uling semengan matekap pedidi.I
Grantang anak melali digen uli semeng ngenemin luh-luh”
• Penakut
• Sombong
Dapat dilihat dalam kutipan, “I Cupak masaut elah, “ah Raja belog
kalahang menaru.Kola anak suba biasa nampah Menaru, kema oraang teken
rajane dini.Bantas Manaru aukud elah baan kola ngitungang”.
15
Meme dan Bapa
Dapat dilihat dalam kutipan, “Mara amonto I Cupak masadu, bapane suba
berang gati teken I Grantang.Bapane ngrum-rum I Cupak “nah mendep dewa
mendep.Lamun I Cupak teka, lakar tundung bapa uli jumah.”
• Olas Asih
• Tepat Janji
Dapat dilihat dalam kutipan’ “Ida Sang Prabu ledang kayune tan sipi, gelis
nyaup Ida Raden Dewi.”Ida Sang Prabu lantas metemuang Ida Raden Dewi teken
I Cupak sawireh ia suba ngalaahan I Menaru tur ngewaliang Ida Raden Dewi ke
Puri. Ditu I Cuak ngorang I Grantang suba mati lempaga baan I Manaru.
• Olas Asih
Dapat terlihat dalam kutipan, “Makesiab Pan Bekung ningalin anak cenik.Ia
laut ngenggalang ngajak anake ceni ento mulih. Teked jumahne, pretenina baan
Men Bekung. Sewai-wai gaenanga bubuh tur uliganga boreh.Sayan wai, sayan
misi awakne I Grantang.”
• Sedih
Dapat terlihat dalam kutipan, “Raden Dewi nyagjag mlekut I Grantang tur
nangis masesambatan. “Aduh beli,adi beli las ngutang tiang? Ngudiang beli tusing
ka Puri ngalih tiang? Ngiring mangkin ka Puri beli! Tangkil ring Ida Sang
Prabu”.
16
4. Alur
Bagian Permulaan
Bagian Pertengahan
Kutipan “Kacerita jani I Cupak ningal umah ngalain meme bapane lakar
ngruruh I Grantang. Gelur-gelur I Cupak ngaukin adine “adi..adi.. adi
Grantang.. ene kola teka ngaba takilan.. adi!” Pamragat, bakat baana nutug
adine, tepukina di tengah alase. Ditu lanas I Cupak mapasin adine “Adi, jalan
adi mulih .ampuayang beli adi. Jalan adi mulih”. I Grantang masaut
alon,”kema suba beli mulih padidi! Depang tiang naanang sakit ati, diastun
ngemasin tiang mati. Apa puara tiang idup tusing demenin rerama. I Cupak
laut masaut, ”lamun adi tusing nyak mulih, kola lakar bareng nutug adi,
natakin panes tis, suka duka ajak dadua. Jalan mereren alu adi, kola kenjel
pesan nutug adi uli jumah.Ene kola ngaba takilan, jalan gagah ajak dadua”. I
17
Cupak lantas nunden adine ngalih yeh, “Kema adi nglih yeh,kola nongosin
takilane dini”. Nyrutcut I Grantang ngalih yeh.Suba liwat I Grantang ngalih
yeh, pesu dayane I Cupak lakar nelahang isin takilane.Sepan-sepan I Cupak
ngagah isin takilane lantas daara telahanga.Suba telah, kulit takilane besbesa
tur urane di tanahe. I Cupak nyaru-nyaru pules geris-geris. Teka I Grantang
ngalih yeh, dapetanga takilane Maura ditanahe.Lantas I Cupak dunduna teken
I Grantang.I Cupak mapi-mapi kepupungan.“Aduh adi, apa mesbes takilane?
Bas mekelo adi ngalih yeh kanti takilane bakat kalain pules. Nah ne nu laad-
laadane jalan gagah ajak dadua”. Masaut I Grantang, ”nah daar suba beli!
Ting tusing marasa seduk”. I Cupak madaar padidi, ngesop nasi nginem yeh,
celekutan nigtig tangkah.Suud madaar I Cupak tag-taag nyiriang basing
betek.”
Bagian akhir
5. Latar
b. Di Depan Rumah
Dapat dilihat dalam kutipan, “Kacerita jani ia suba neked diwangan umahne.
Laut ia gelur-gelur ngeling.”
c. Di Hutan
Dapat dilihat dalam kutipan, “Pamragat, bakat baana nutug adine, tepukina di
tengah alase.”
d. Di Bencingah
Dapat terlihat dalam kutipan, “Jani kacerita ia neked di desa bencingah Puri
Kediri.”
e. Di Pasar
Dapat dilihat dalam kutipan, “Ditu ada peken.Di pekene masih suung
mangmung tuah ada dagang nasi aukud mengkeb medagang.”
f. Di Puri
Dapat terlihat dalam kutipan, “Kacrita mangkin sampun neked di puri.”
g. Di Goa I Menaru
Dapat terlihat dalam kutipan, “Ceritayang mangkin I Cupak teken I Grantang
suba teked disisin goan I Menarue.”
18
h. Di Laut
Dapat dilihat dalam kutipan, “Buin manine, kacerita Pan Bekung memencar di
pasihe ento.”
i. Di Rumah Pan Bekung lan Men Bekung
Dapat dilihat dalam kutipan, “Teked jumahne, pretenina baan Men Bekung.
Sewai-wai gaenanga bubuh tur uliganga boreh.”
a. Sedek Dina Anu, terdapat dalam kutipan, “Kacerita sedek dina anu, I Cupak ajak
I Grantang matekap di carike.”
b. Buin Manine, dapat terlihat dalam kutipan, “Buin manine, kacerita Pan Bekung
memencar di pasihe ento.”
c. Semengan, dapat dilihat dalam kutipan, “Uling semengan memencar yuara maan
be nang aukud.”
Latar social yang terkandung dalam satua tersebut yakni budaya Bali.
dimana hal tersebut dapat dilihat dari nama-nama orang Bali zaman dulu di lihat
dari status sosialnya, misalnya: orang yang tidak punya anak diberi nama men
bekung dan pan bekung. Selain itu kehidupan masyarakat pada zaman itu adalah
bertani. Terlihat pada kutipan, “Kacerita sedek dina anu, I Cupak ajak I Grantang
matekap di carike. I Grantang matekap nuutang sampi, nanging beline I Cupak
malali dogen.Tusing runguanga adine magae.” Alat yang digunakan untuk
membajakpun masih tradisional yakni sapi dan tengala.
5. Plot
Dalam satua I Cupak lan I Grantang, plotnya adalah pada saat I Cupak berbohong
pada orang tuanya sehingga I Grantang diusir dari rumah. Kutipannya: “Kacerita jani
ia suba neked diwangan umahne. Laut ia gelur-gelur ngeling. Meme bapane tengkejut
nyagjag laut nakonin “cening-cening bagus, ngdiang cening padidi mulih?Adin
ceninge dija?”Masaut lantas I Cupak sambilanga ngeling “kola anak uling semengan
matekap pedidi.I Grantang anak melali digen uli semeng ngenemin luh-luh”.Mara
amonto I Cupak masadu, bapane suba berang gati teken I Grantang.Bapane ngrum-
19
rum I Cupak “nah mendep dewa mendep.Lamun I Cupak teka, lakar tundung bapa uli
jumah.Lege keneh I Cupake ningeh bapane pedih teken I Grantang.Apang tusing
ketara dayane jele, I Cupak pesu ngaba siap lakar mabongbong.
Jani kacerita I Grantan suba mulih uling di carike.I Grantang mejalan jlempah-
jlempoh kabatek baan kenjelne baliwat.Suba teked jumahne, sahasa bapane teka
nyagjag nyambak tur nigtig. Bapane ngomong “makaad cai Grantang! Nirguna bapa
ngelah panak cai. Goba melah, solah jele tur tuara demen nyemak gae.Dija cai maan
ajah-ajahan keto?”I Grantang ngeling sigsigan marasa teken dewek kena
pisuna.Ngomong laut I Grantang ajak bapane pegat-pegat. “nah bapa… yan suba keto
keneh bapane lakar nundung tiang uli jumah, tiang nerima pesan trsnan bapane ento.
Dumadak sepekaad tiange uli dini, bagia idup bapa ngajak belin tiange I
Cupak”.Amonto I Grantang ngomong teken bapane laut majalan makaad uli jumah.I
Gantang jlempah-jlempoh majalan naanang basangne seduk.Sakit kenehne ningeh
munyin bapane.
6. Insiden
1. Jani kacerita I Grantan suba mulih uling di carike.I Grantang mejalan jlempah-
jlempoh kabatek baan kenjelne baliwat.Suba teked jumahne, sahasa bapane teka
nyagjag nyambak tur nigtig. Bapane ngomong “makaad cai Grantang! Nirguna
bapa ngelah panak cai. Goba melah, solah jele tur tuara demen nyemak gae.Dija
cai maan ajah-ajahan keto?”I Grantang ngeling sigsigan marasa teken dewek kena
pisuna.Ngomong laut I Grantang ajak bapane pegat-pegat. “nah bapa… yan suba
keto keneh bapane lakar nundung tiang uli jumah, tiang nerima pesan trsnan
bapane ento. Dumadak sepekaad tiange uli dini, bagia idup bapa ngajak belin
tiange I Cupak”.Amonto I Grantang ngomong teken bapane laut majalan makaad
uli jumah.I Gantang jlempah-jlempoh majalan naanang basangne seduk.Sakit
kenehne ningeh munyin bapane.
2. I Grantang laut tuun ke goane.Teked di tengah goane tepukina I Menaru nagih
marikosa Raden Dewi.I Manaru matolihan tur matabat I Grantang. “Ih iba manusa
cuil, wanen iba mai. Yan iba mabudi idup, matulak iba mulih!”I Grantang laut
masaut wiring, “Apa oraang iba Manaru?Kai teka mai ula nyadia lakar
ngamatiang iba.Kai lakar mendak Ida Raden Dewi putrin Sang Prabu.Kai lakar
ngiring Ida ka Puri”.I Manarulantas ngelur berang gati laut ngamuk. I Grantang
lantas nebek I Menaru aji keris pajenengan. I Manaru ngelur kasakitan basangne
embud maura.
20
Puri. Ditu lantas I Grantang gnomon teken penyeroan I Cupake, “jero, tulunigin
tiang. Matur ajebos ring Ida Sng Prabu”. Melaib panyeroane ka Puri
ngawentenang indike ento teken Raden Cupak. I Cupak inget teken adine ane enu
ngoyong di goane.Ditu lantas I Cupak ngelur nunden panjakne ngejuk tur gulung
aji tikeh laut entungang dipasihe.
4. I Grantang matur alon, ngaturang pejalane ane suba liwat. Kaceritayang mangkin I
Grantang teken Ida Raden Dewi suba neked di Puri.Sang Prabu maweweh-weweh
nyingak putrin Ida anut masanding ngajak I Grantang.
21
di tanggu dori.Marasa baat pencare, mara penekanga bakatanga tikeh.Nanging
tikehe ento buin entunganga.Buin Pan Bekung mulang pencar, buin bakatanga
tikehe ane mara.Kanti gedeg basabg Pan Bekunge, laut tikehe abana menek tur
gagaha.Makesiab Pan Bekung ningalin anak cenik.Ia laut ngenggalang
ngajakanake ceni ento mulih. Teked jumahne, pretenina baan Men Bekung.Sewai-
wai gaenanga bubuh tur uliganga boreh.Sayan wai, sayan misi awakne I
Grantang.dadi kendel Pan Bekung teken Men Bekung maan nuduk pianak truna.
Suba seken-seken seger, I Grantang ditu lantas ngae tetamanan.Magenepan
bungane taneme.Bungane laut kaadep baan Men Bekung di pekene. Di peken, ada
wong jero uli Puri Kediri meli bunga Men Bekunge makejang.
7. Amanat
Karma Phala tidak dapat dihindari. Perbuatan yang baik dilaksanakan, baik
pula hasilnya. Begitu pula sebaliknya, perbuatan buruk yang dilaksanakan, buruk pula
hasilnya.
BAB III
22
PENUTUP
3.1 Kesimpulan
3.2 Saran
DAFTAR PUSTAKA
23
24