TRITIYAS SARGAH
SUKERTA TATA PEKRAMAN
Palet I
INDIK KRAMA
Pawos 3
(1) Sane sinanggeh Krama Banjar Adat, inggih punika :
Sane magame Hindu tumaning dados Kepala Kulawarga lan sampun tedun mekrama
Banjar Adat.
(2) Sane Kabawos Warga Banjar Adat, inggih punika :
Sahananing anggota kulawarga saking krama Banjar Adat turmaning megama Hindu, sane
munggah cacah jiwane ring Banjar Adat.
(3) Sejabaning punika kesinanggehang Krama Tamiyu.
Pawos 4
Krama Banjar Adat, mawiwit saking:
(1) Warga ngarep minakadi :
a) Warge sane witnyane saking turun tumurun nyungkemin Pekraman Banjar Adat.
b) Warga witnyane saking tios Desa wiadin Banjar Adat sane ngawa Karang paumahan ring
wewidangan Banjar Adat Delod Pempatan.
(2) Warga Tamiu, minakadi :
Warga sane saking tios Desa numpang ring krama wiadin warga Banjar Adat gumanti
wantah ngerereh pengupa jiwa.
Pawos 5
Ritatkala ngayahin Banjar Adat Krama Kepah dados Krama Lanang lan Istri.
Pawos 6
SULUR LAN TATA TEDUN MEKRAMA
(1) Warga Banjar Adat Delod Pempatan sane sampun merabian, suwennyane tigang sasih
kepatutan tedun mekrama Banjar Adat, tur mapakeling ring Pelinggih Banjar Delop
Pempatan.
(2) Warga saking tios Desa sane ngawa karang paumahan megenah ring wewidangan banjar
Adat Delod Pempatan langkungan ring tigang sasih tur sampun merabian mepikayun tedun
mebanjar adat manut perarem.
Pawos 7
INDIK SWADHARMAN KRAMA
(1) Sinamian Krama Banjar Adat patut ngayah ke Banjar Adat, Sajawanin sane:
a) Ubuh ketinggalan yayah-rena yening sampun merabian kepatutan tedun mekrama
Banjar.
b) Balu ngemban putra, sekantun putrannyane alit tur in kantun masekolah, keni ayah balu
kewanten. Nanging yening putrannyane sampun mekarya utawi merabian patut warga
punika keni ayahan lanang wiadin istri.
c) Balu ngelisting ngawa karang, yening nenten kantun meresidayang ngayah sejeroning
enem sasih kepatutan mesadok ring prajuru nanguni indik kawentenan ipun.
d) Krama kedadosan numbas ayah manut perarem.
(2) Kepatut ngayah ke Banjar Adat seantukan :
a. Balu istri mederebe ipen lanang sampun meyusa pitulas warsa duaning merabian turin
nenten masekolah, ipennyane punika sane patut ngayahin Krama Banjar adat lanang
nyantos maderuwe rabi.
b. Balu lanang maderebe sameton istri sampun manyuse pitulas warsa turin nenten
masekolah, semetonnyne punika kepatutan ngayahin Krama Banjar Adat Istri.
(3) Tinut ring suaran Kulkul.
(4) Tinut ring Awig-Awig Banjar Adat.
(5) Tinut ring Pararem Banjar Adat.
(6) Tinut ring pituduh Prajuru sane nenten lempas, ring Awig-Awig miwah pararem.
(7) Krama banjar Adat patut nawur papeson minakadi urunan-urunan miwah saluwiring aci-aci
upakara ring Banjar Adat manur pararem.
(8) Rikalaning Krama Banjar Adat nedunin peparuman, karya Adat utawi Agama, Krama miwah
Warga Banjar Adat Kepatutang melaksana wiadin mepengangge nganutin adat tata cara.
(9) Patut mesadok ring prajuru, rikala wenten Krama wiadin Warga sane : Seda, Ngemijilang
Putera, majemukn, nerima tamu bhaya pati, bhaya artha, bhaya geni, kepelegandang, dura-
cara ring agama, mulih ngambul, mulih dahe.
(10) Saluwiring pekarwan Banjar Adat patut kelaktanayang sebecik-beciknyane jantos puput.
(11) Rikala wenten Krama Banjar Adat nunas pengampura, seantukan pekaryan wiadin
keiwangannyane turin sampun keterima becik antuk Krama Banjar Adat, nenten patut malih
ke umikin.
(12) Patut melaksana miwah metata-cara saling asah, asih, asuh, ring Pasemetonan Banjar
Adat utaminipun, pingkalih ring semeton tios Banjar Adat rawuhing Desa.
(13) Krama Banjar Adat kepatut nyarengin maseserep, rikalaning wenten Pasemetonan Banjar
Adat sane :
Ical tan janten tetujon miwah pengungsinnyane, kenten taler wenten sane ketiben Baya,
sesampune wenten pasadok ring Prajuru masengker laminnyaepitung rahina.
Pawos 8
INDIK SWADARMANING KRAMA
(1) Sinalih tunggal krama Banjar Adat sinalih tunggil dados nunas pitulung ring Krama banjar
Adat Ritatkala:
a) Ngemargiang Panca Yadnya
b) Ketiben Panca Bhaya inggih punika: Geni Bhaya, Jiwa Bhaya, Artha Bhaya, Br.
Bhaya, Duracara ring Agama.
(2) Dados ngemedalang pikayun ring sejeroning paruman.
(3) Wenang pilih lan kapilih dados Prajuru nginutin Awig-Awig puniki.
(4) Rikala mederebe kepatian wenang polih patis miwah gebagan saking Pekraman Banjar
Adat manu perarem.
(5) Krama Banjar Adat wenang mepuangkid rikala :
ha. Maderuwe karya Panca Yadnya
na. Sungkan, metepetin anak sungkan, sedek ring melelunganan, kundangan miwah
majenukan, sapunika taler Krama Banjar istri rikala nyusonin anak alit sejeroning
akambuhan (colong) sang bobotannya sampun mayusa 7,5 sasih.
(6) Krama Banjar Adat sane kemanggehang dados Pemangku Pura Kahyangan Desa ring
Desa Adat Lukluk lan Pecalang, Hansip, wenang ngemolkhan luput ayah-ayahan ring
Banjar Adat.
Pawos 9
INDIK WUSAN MEKRAMA
(1) Yening Krama punika seda tur nenten wenten pewarisnyane
(2) Sangkaning pinunasnyane pereragan, tur sampun keterima becik ring paruman Krama
Banjar Adat.
(3) Kanorayang antuk Krama Banjar Adat, nganutin sulur tata kadi ring sor puniki:
a) Krama sane laksanannyane lempas ring Awig-Awig miwah Pararem santukan sampun
mewanti-wanti polih pekeling saking Prajuru Banjar Adat, tur pinunas
pengampurannyane nenten taler keterima antuk Krama Banjar Adat.
b) Ngenorayang puniki ke-ambil sejeroning peparuman Krama Banjar Adat, sesampun
polih pamutus ring Krama Banjar Adat tur ngelanturin mesadok ring Prajuru Desa Adat.
(4) Krama Banjar Adat sane wusan mekrama Banjar Adat tan patut polih peduman punapa-
punapi saking Banjar Adat.
Palet 2
INDIK PRAJURU
Pawos 10
1. Banjar Adat puniki kaenter antuk Prajuru sane mewasta Kelihn Banjar Adat.
2. Kelihan Banjar Adat Kesanggra antuk:
a) Patengen utawi Bendahara sane ngaryanin wiadin nureksain paindikan ilikita jinah
padruwen Banjar Adat, tur nyarengin pekaryan sane kapidabdab wiadin keenterang
antuk kelihan Banjar Adat.
b) Kelian Tempek pinaka juru arah miwah nerima pesadok krama lan ngelanturang ring
Prajuru Adat.
3. Kelihan Banjar Adat kesarengin antuk Kelian Dinas utawi Kepala Lingkungan.
Pawos 11
INDIK NGADEGANG PRAJURU ADAT
1. Prajuru Banjar Adat, Kepilih wiadin kewusan manut perarem.
2. Prajuru Banjar Adat inucap laminnyane ngewangku swadharmannyane tigas warsa.
3. Sesampune tigang warsa, prajuru inucap patut ngaturang swadharma miwah
wewenangnyane ring paruman Krama Banjar Adat.
4. Yening prajuru inucap sampun ngewangku swadharmannyane ping kalih nenten dados
kepilih malih.
5. Sane kadadosan Prajuru inggih punika :
ha. Krama Banjar Adat sane mewiwit saking warga ngarep.
na. Cacep ring Sastra.
ca. Uning ring Sima miwah Dresta.
ra. Mayuse paling kidik sasur warsa turin sampun merabian.
ka. Melaksana becik turin nenten lempas ring Undang-Undang miwah peraturan Negara
Republik Indonesia.
da. Nenten ngewangku jabatan ring pengurus Desa Adat turin ring Khayangan Desa.
Pawos 12
INDIK TATA CARA NGADEGANG PRAJURU BANJAR ADAT
Tata titi ngadegang prajuru Banjar Adat inggih punika:
1. Tigang sasih sederenge swadharman kelihan lan Petengen Banjar Adat punika puput,
Prajuru kepatut nyudi Krama Banjar Adat keadosan panitia pemilihan tur keraremin antuk
Krama Banjar Adat.
2. Pemilihan kelihan lan petengen Banjar Adat wawu dados kelaksanayang yening paruman
Krama Banjar Adat ketedunang antuk sekirang kirangnyane 2/3 jumlah Krama Banjar Adat
sinamian.
Pawos 13
INDIK SWADHARMAN PRAJURU
Pawos 16
INDIK OLIH-OLIHAN
PANGELING-ELING PRAJURU
1. Olih-olihan, Pikolih wiadin Pangeling –eling Prajuru inggih punika:
a. Luput sehananing peson-peson.
b. Cenengan sahananing peduman Banjar Adat
c. Dana dharma manut pararem.
ra. Yening Prajuru inucap nyantos tiga caka warsa ngewangku swadharmannyane pinih becik,
kepatutan Krama Banjar Adat micayang pengeling-eling minakadi pikolih ring
swadharmannyane, ageng alit ipun nganutin pararem.
ka. Olih-olihan tiosan manut pararem.
2. Olih-olihan penyanggra Prajuru inggih punika:
ha. Dana Dharma manut pararem
na. Olih-olihan tiosan manut perarem.
Palet 3
INDIK KELIHAN DINAS UTAWI KEPALA LINGKUNGAN
Pawos 17
1. Tata cara pemilihan calon kepala lingkungan inucap kemargiang sekadi calon Kelihan
banjar Adat.
2. Kepala lingkungan keadegang tur kegentosang olih pemerintah, krama banjar Adat wantah
memilih calon Kelihan Dinas kemanten.
3. Indik swadharman miwah wewenang kelihan dinas selantur ipun keenter olih
Pemerintah.
Palet 4
INDIK SESEPUH WIADIN UPA DESA SABHA
Pawos 18
1. Mangda becik pidabdabe ring Banjar Adat, Prajuru adat keabeh antuk :
ha. Sesepuh banjar adat inggih punika sahananing Prajuru Banjar Adat sane sampun wusan
sangkaning rahajeng, sane wenang micayang piteket miwah pangeling-eling sewosan
marep ring Prajuru Banjar Adat. ]
na. Upadesa sabha inggih punika genah prajuru Banjar Adat jagi nunas tetimbangan.
2. Anggota Upadesa Sabha katah 11 (solas) diri, sane kepilih antuk:
ha. 5 (lima) Diri kapilih antuk Prajuru Banjar Adat.
na. 6 (enem)Diri kapilih antuk Krama Banjar Adat.
3. Anggota Upadesa sabha puniki menggeh sajeroning tigang çaka warsa.
Palet 5
INDIK SEKAA
Pawos 19
1. Mangda tetujon Banjar Adat digelis kepangguh, ring Banjar Adat Kedadosan Kekaryanin
Sekaa-sekaa, minakadi Seka Teruna miwah Sekaa Gong turin Sekaa tiosan sane
keanggehang sarat.
2. Sekaa-sekaa punika maka pahan saking banjar Adat, lan dados ngardi Awig-awig,
sakewanten patut ngangge imba ring Awig-awig Banjar Adat.
3. Daging Awig-awig Sekaa tan kengin tungkas ring Awig-Awig banjar Adat.
Palet 6
INDIK ARAHAN
Pawos 20
1. Mangda becik Prajuru mapidabdab miwah ngenterang sakeluirin karya sane kemargiang
ring Banjar Adat, manut perarem.
ha. Arahan Regu Senin
na. Arahan Regu Selasa
ca. Arahan Regu Rabu
ra. Arahan Regu Kamis
ka. Arahan Regu Jumat
da. Arahan Regu Sabtu
ta. Arahan Regu Minggu
2. Arahan punika kemanggala antuk kesinoman minakadi penyanggra Kelihan Banjar Adat.
Palet 7
INDIK PARUMAN
Pawos 21
1. Paruman ring Banjar Adat Delod pempatan wenten kalih soroh inggih punika, Paruman
Krama Banjar Adat Upadesa Saba, Paruman Sekaa.
2. Paruman Krama Banjar Adat kewentenang asasih apisan, kala rahina “ANGGARKASIH”
indik dawuhnyane kesukserah ring Prajuru. Paruman taler kewentenang padgatakala.
3. Rikala Pesamuan utawi paruman, patut nganutin tata sulur sekadi ring sor puniki:
ha. Sesampune Prajuru Banjar Adat nyuarayang kulkul punika kalih tabuh, Krama Banjar Adat
sejawanin sane mepuangkid patut sampun pada napak ring genah paruman.
na. Prajuru miwah Krama Banjar Adat ngawitin antuk Tri Gayatri Mantram (Tri Sandhya).
ca. Prajuru ngawitan bebawosan manut ring acara paruman.
ra. Prajuru ngewacakin /nyacah Krama banjar Adat tur sampun rauh lintang ring aparo.
ka. Krama banjar Adat soang-soang, dados ngemedalang pikayun wiadin tetimbang sane
manut ring tata titi paruman.
da. Sehananin pikayun sane kemedalang antuk silih sinunggil Krama Banjar Adat nenten dados
kesawurin antuk krama tiosan saderenge prajuru ngedihin tetimbangannyane.
ta. Pikayun miwah tetimbang patut keterima nyin antuk Prajuru tur kebawosang ring
Penyanggra Prajuru sinamian, sapunika taler kepicayang ring krama sane parum mangde
paindikan punika katetimbang sane becik.
sa. Sesampune asing-asing paindikin kacumponin antuk Krama Banjar Adat sareng Prajuru,
wawu raris keambil pamutus sane kedadosang Pararem Banjar Adat.
wa. Rikala Paruman punika wenten paindikan sane nenten maresidayang kaambil
pemutusnyane, patut indik puniki kebawosang antuk Prajuru ring parumanj Upadesa
Sabha.
la. Tetimbang saking Upadesa Sabha ring rahina pruman ungkuran, wawu kesiaran ring Krama
antuk Prajuru.
ma. Pemutus kebawosan ring Paruman Banjar Adat sane peresida keunggahang dados Awig-
Awig lan Pararem, yening sampun kacumponin olih Krama Banjar adat sinamian sane
ngemiletin paruman.
4. Paruman upadesa saba, padgata kala.
5. Paruman Sekaa selantur ipun keatur antuk asing-asing sekaa.
Palet 8
INDIK KULKUL
Pawos 22
1. Kulkul ring sajeroning Banjar Adat Delod Pempatan wenten tigang soroh, inggih punika
Kulkul Banjar Adat, Kulkul Sekaa Teruna, lan Kulkul Sekaa Gong.
2. Tengeran suaran Kulkul Banjar Adat, sekadi ring sor puniki:
ha. Suara ping Pisan, cihna wenten warga sane ngemijilang putra/rare.
na. Suara ping kalih banban, cihna Krama wiadin Warga banjar adat dahe merangkat wiadin
kejuang tios desa.
ca. Suara ping tiga banban, cihna Krama wiadin warga Banjar Adat wenten sane seda.
ra. Suara banban ngelawur, Cihna wenten bulan kepangan.
ka. Suara bulus tigang tulud, cihna wenten jiwa bhaya.
da. Suara bulus kalih tulud, cihna wenten Artha bhaya, kepelegandang miwah dura cara ring
Agama.
ta. Suara bulus ngelantur, cihna wenten geni bhaya, Erbhaya, teteh abing.
Sa. Suara ngamping, cihna wenten linuh.
3. Sane patut nyuarayang kulkul Banjar Adat wantah Prajuru Banjar Adat wiadin silih sinunggil
krama Banjar Adat sane kepituduh antuk Prajuru, sejawaning rikala wenten bhaya nadak,
sane ketah kewastanin Panca Bhaya.
4. Prade wenten Krama wiadin warga banjar adat silih sinunggil sane nepak kulkul Banjar
Adat, Kulkul sekaa-sekaa ten saking kepituduh antuk prajuru utawi nenten wenten panca
Bhaya wenang sang nepak kedenda manut perarem.
5. Kulkul sekaa tan wenang matehin sukat kulkul banjar Adat.
Palet 9
INDIK DRUWEN BANJAR
Pawos 23
(1) Kewentenang druwen banjar sami patut kecihnayang antuk ilikita pastika minekadi ring buku
pusaka.
(2) Druwen banjar kaetangin antuk patengan tur nyabran wenten paruman banjar patut
kasiarang manut ilikita pastika.
(3) Druwen banjar ten dados kaadol, kagadeang tur kaepah, sajawaning wenten kawigunan
ipun manut patitis utawi tatujon majalaran pararem.
(4) Padruwen banjar Dlod Pempatan, Lukluk luwire sekadi ring sor:
ha. Parahyangan Bhagawan penyarikan Banjar asiki
na. Bale Banjar asiki
ca. Bale Kulkul asiki
ra. Kulkul asiki
ka. Gong Kebyar abarungan
da. Margi ring sajeroning adat Banjar Dlod Pempatan papat rurung,
inggih punika :
1. Rurung taman = kebebeng
2. Rurung Panti = saking marga agung ngaleran tumbus ipun ring margi
beji,ngelodan,
tumbus ipun ring Rurung Pahlawan.
3. Rurung Pahlawan = Saking marga agung tumbus ring Rurung Pemuwunan.
4. Rurung pemuwunan = saking marga agung tumbus ipun ring rurung Pahlawan.
5. Rurung Tanman Indah = kebebeng.
ta. Karang Banjar : ….. ha.
(5) Sinalih tunggil krama banjar jagi nganggen druwen banjar, sedurunge mangde masadok
ring Prajuru Banjar.
(6) Riwusan ngemargiang pekaryan inucap, mangdane keresikan tur mewali jangkep.
(7) Ritepengan nganggen druwen Banjar mangda ngawenten upakara pakeling.
(8) Siosan ring Krama Banjar pateh sekadi ring ajeng indik prabya manut perarem.
(9) Mangda ngawentenang panyuksma ring Banjar rikanjekan Paruman, nyawaning ring Siwi
Banjar.
palet 10
INDIK SUKERTA PAMITEGEP
Kaping 1
KARANG LAN TEGAL
Pawos 24
(1) Krama Banjar pangemong karang paumahan miwah teba patut ngewatesin karang
inucap antuk tembok utawi sanistania pagehan turus mangda pekantenannya asri.
ha. Wates sisi kaler miwah kangin patutkekaryanin tur kapiare olih sang madruwe karang
inucap, sane mawasta gegaleng keluan.
na. Wates sane majeng kemargine patut ketembok wiadin kepagedihn, tur kapiara olih sang
madruwe karang inucap.
(2) Prade kerasayang pagehan utawi turus inucap ngelikadin, yan pada arsa penyandinge,
kengin watese ngangge pinget kewanten kesaksi olih Prajuru Banjar Adat lan Dinas.
(3) Yening wenten sinalih tunggil krama Banjar memanah ngiid (nedunin) tur ngurung
pekarangan mangda masadok ring Prajuru Banjar tur Penyanding.
(4) Prade wenten karang kebebeng mangda keutsahayang wenten marginnyane.
Pawos 25
(1) Sinalih tunggil Krama Banjar tan kalugra :
ha. Ngalah-alah margi, tegal ayahan, karang desa
na. Ngalah-alahan tanah tegak Kahyangan Setra lan sekancan tegak sinanggeh suci.
(2) Prade wenten sekadi ring ajeng, sang ngalah-alah patut ngawaliang tanah inucap saha
pamidanda manut perarem.
Pawos 26
(1) Tan dados ngembahang toyo mawit saking blengbeng utawi kandang bawi, pewaregan,
kamar mandi miwah sane siosan sane ngewetuang ambu kawon ka pakarangan anak lian,
ka margine, ka rurunge.
(2) Tan dados ngentungan leluhu saluiring ipun ka pakarangan anak lian, ka margine, ka
rurunge lan ka tukade.
(3) Prade nenten ngerunguang sekadi inucap kedanda manut perarem.
Kaping 2
INDIK PAPAYON
Pawos 27
(1) Ngawit nandur papayonan tanem tuwuh patut adepa agung (1,75 meter) ngejeroang
saking wates, prade jantos ngaliwat wates wenang kesepat gantungin.
(2) Yening wenten pepayonan ngukulin, semaliha mewastu mayanin kepisaga patut kewara
antuk paiguman ping ajeng prasida sang nruwenang wit ngerebah utawi notor.
(3) Prase sampun kewara taler tan wenten utsaha sang nruwenang wit sang rumasa
ketetehan utawi kejerihan wenang mesadok ring prajuru, tur risampun keparitatas keluarga
ngicalang wit inucap.
(4) Sang keni pamidanda pangaskara saha prabeya manut pararem marep ring
wawangunan sang kerubuhan luire:
ha. Sang ndruwenang wit sinanggeh mayanin, prade pungkat ngarubuhin wawangunan krama
tios.
na. Sang notor, munggul utawi ngarebahan taru tur ngarubuhin wawangunan krama tios.
(5) Krama Banjar patut ngamanggehang kawerdian tanem tuwuh sane ngawinang banjare
asri tur lestari.
Kaping 3
INDIK WEWANGUNAN
Pawos 28
(1) Sapasire ugi Krama Banjar pacang ngewangun patut:
ha. Masadok ring prajuru, ping ajeng prade wawangunan nganinin wates.
na. Mangda nganutin daging asta bumi miwah gagulak asta kosala kosali, sanistane manut
patitis niskala.
ca. Wawangunan tan kadadosang nyayubin kepisaga, karurung miwah ka margi agung.
ra. Sahaning piranti sane pacang keanggen ngewangun tan dados magenah ring rurung
miwah margi agung langkung ring arahina.
ka. Sajawaning sang magama Hindu tan kapatutan ngewangun genah sembahyang ring
wewidangan Banjar Delodpempatan, sadurung polih uwak-uwakan saking prajuru Banjar
utawi prajuru Desa, lan guru wisesa.
(2) Prade wawangunan jantos ngayubin bilih-bilih tembokke ring telenging wates, risampun
keware tur kasadokang ring prajuru, wenang kedande manut pararem.
Kaping 4
WAWALUNGAN
Pawos 29
(1) Sahaning Krama Banjar sane miara wawalungan patut sayaga nitening
wawalungannyane mekadi : negul, nglogor mangda nenten ngerusak karang wiadin
pabianan anak sios.
(2) Prade wenten wawalungan malumbar utawi ngerusak pakarangan lan pabeanan,
risampune kapalugnguhang utawi polih kaware, kengin kataban salanturnia kasadokan ring
prajuru.
(3) Prade wenten wawalungan ngeletehin genah suci risampun kaparitatas olih prajuru, sang
nerbenang, patut keni pamidanda saha ngwapakara genah suci inucap manut pararem.
(4) Tan kawenang nganggonan utawi negulang wawalungan ring genah sekadi ring sor:
ha. Telajakan kayangan utawi Banjar.
na. Genah rahuhing pakarangan wewangunan desa.
ca. margi agung lan rurung.
ra. Setra lan genah druwen desa.
(5) Prade wenten memurug sekadi ring ajeng, patutkeni pamidanda manut perarem.
Kaping 5
BHAYA
Pawos 30
ha. Parindikan bhaya, luwire : Jiwa Bhaya, Artha Bhaya, Toya Bhaya, Geni Bhaya, Ripu
Bhaya miwah dura cara.
na. Sang manggihin sahanan panca bhaya patut nepak kulkul manut panca bhaya, krama
mapitulung manut pawos 22 ngenenin indik kulkul ring ajeng.
ca. Prade ring sawengkon Banjar Adat Dlod Pempatan wenten Panca Bhaya, sane melaksana
patut keni pamidanda manut perarem.
Pawos 31
ha. Sang manggihin kahanan artha utawi kapandung patut ngulkul tur mapitulung marep ring
sang kemalingan.
na. Pratingkahe mapailon ring dusta kebawos ngukubin corah utawi prade wenten krama
banjar manggihin maling tan nyadokang ring Prajuru Banjar jantos jadma tiyos sane
nyaduang patut kadanda manut perarem.
ca. Yening wenten jadma ngaranjing ka pakubon utawi pakarangan krama tiyosan rikala
suwung tur tan pewangsit sang madruwe karang kaicalan wenang jadma inucap dados
kasinangguh mamaling nika kadanda manut perarem.
ra. Mangda tan kasinanggeh manut ring ajeng asing-asing ngaranjing ke kubon jadma tiyosan
patut:
1) Ngawentenang wangsit antuk suara utawi makaukan, nyantos sang madruwe karang
paumahan rawuh, raris ngaranjing.
Kaping 6
PANYANGGRAN BANJAR
Pawos 32
Krama Banjar ritatkala ngawentenang karya suka dua abot utawi dangan, patut kasanggra
olih krama Banjar manut pararem.
CATHURTAS SARGAH
SUKERTA TATA AGAMA
Palet 1
INDIK DEWA YADNYA
Pawos 40
ha. Palinggih sane wenten lan keamong Krama Banjar Delod Pempatan punika marupa Pura
Parahyangan Banjar tur sane malinggih Ratu Begawan Penyarikan, sane magenah ring
Utama Mandala Banjar.
na. Pujawali ring Pura Banjar punika kemargiang nyabran enem sasih nemoning Tumpek
Wariga.
ca. Ritatkala wenten Patirthan Ageng utawi Alit, prebeya kamedalang manut paruman banjar.
ra. Ritatkala Pujawali ring Parahyangan Banjar, Krama Banjar mangda sami pedek tangkil
ngaturang bhakti ring Ida Bhatara, mabusana adat sembahyang lan ngaturang Pepranian
tur makta sarana pemuspan.
ka. Krama Banjar Delod Pempatan nyiwi ring Khayangan tiga desa Adat Lukluk, antuk
penyiwian punika keenter olih Prajuru Banjar, manut perarem tur tetegenan saking Prajuru
Desa, prebeya prebeya banten / upakara kaicen saking Desa, pengarep karya Krama
Banjar.
da. Wenten minakadi malih Pelinggih sane kesengguh DEWA ALIT puniki wantah padruwen
Krama Banjar Delod Pempatan, nanging nenten kasungsung utawi kesiwi olih Krama
Banjar Delod Pempatan, sinalih tunggil Krama Banjar wsane kayun jagi nyiwi utawi
nyungsung taler kedadosang, Pelinggih DEWA A LIT puniki nenten keaturang Tetoyan,
riantukan Pelinggih Puniki marupa PITARA HYANG, nenten metunggilan sareng Pelinggih
ring Utama Mandala Banjar, nenten memada, Pelinggih DEWA ALIT, Pelinggih
Numbakrurung lan Pelinggih penanggun Desa keaturang DAPETAN.
Pawos 41
ha. Ritatklala jagi ngaturang Piodalan Ageng, utawi piodalan Alit, ring Parhyangan Utama
Mandala Banjar, patut kapuput olih sinalih tunggil Pemangku Kahyangan Tiga, minakadi
tan polih Mangku Khayangan Tiga, kedadosang Pemangku ring sajeroning Banjar Delod
Pempatan sami.
na. Ritatkala jagi pacang ngewangun Karya Dewa Yadnya ring parahyangan Utamaning
Mandala Banjar Delod Pempatan, lan ngaturang Piodalan Ageng rikanjekan ngeninin rahina
Purnama. Utawi wenten ngelanturang karya Dewa Yadnya. Patut kapuput olih Ida pedanda,
kawantu olih Pemangku – pemangku sami lan Krama Banjar, sane kaenter olih Prajuru
Adat Banjar.
Pawos 42
ha. Prade wenten sinalih tunggil Krama Banjar Delod Pempatan madruwe Karya Dewa Yadnya
ring sejeroning genahnyane ring sawengkon Banjar Delod Pempatan yaning mabuat pisan
dados ngaturang Karya ring semeton krama Banjar, ngenening indik karya sane jagi katur
ring Banjar, lan penyanggra manut perarem.
Pawos 43
ha. Nyabran rerahinan rahina Purnama, Krama Banjar sami mangda rauh ngaturang Bhakti
utawi muspa ring pelinggih utamaning mandala Banjar, lan ring Pura Dalem bugbugan
kaenter olih Pemangku kesarengin antuk Prajuru Adat Banjar.
Pawos 44
ha. Rikanjekan Petirtan ring Pura Dalem Bugbugan, indik prabeya upakara Banten lan
sepuputnyane kamedalang olih Pemangku pengamong soang-soang.
na. Anggen penyanggra Krama Peletan, ritatkala sane polih megambel, lan mesanti, rikanjekan
Petirtan utawi mekarya Dewa Yadnya, prabeyan nyane kemedalang olih Krama Peletan
sami, kaenter olih Prajuru Peletan.
ca. Semeton – semeton penyade ring Pura Dalem Bugbugan, mangdane mekarya Yadnya
Gebogan sane magenah ring Pura, nyantos puput Petirtan wawu dados kalungsur utawi
ketunas.
ra. Wewangunan sane wenten ring Pelinggih – pelinggih Pura Dalem Bugbugan indik prabeya
upakara kamedalang olih Pemangku Pangemong soang-soang.
ka. Wewangunan tembok penyengker sareng bale Gong lan Bale Kulkul, indik prabeya
kamedalang olih Krama peletan, ngelantur upakaranyane.
Palet 2
INDIK RESI YADNYA
Pawos 45
ha. Sane kewastanin Upacara Resi Yadnya, inggih punika Upacara Pediksan utawi Madwijati.
na. Sapasira ugi sinalih tunggil Krama Banjar mapikarsa Mediksa utawi Madwijati yening
mabuat kengin ngaturang Karya ring Krama Banjar utawi nedunang Krama Banjar.
ca. Ring Panumayan Karya Pediksan kemargiang patut ngaturang Prajuru Banjar mangda
rauh manggeh saksi utama.
ra. Prajuru Banjar nyuratang Pediksane punika ring ilikita saha ngelimbakang ring Peparuman
Krama Banjar Adat.
ka. Risesampune sang ngaderbe Karya Resi Yadnya masuserah ring Krama Banjar,
mangdane karyane punika keambil sepuput-puput nyane tur sang aduwe karya Rsi Yadnya
kakenin tegak sangu apisan lanang istri.
da. Sinalih tunggil Krama Banjar jagi ngemargiang Eka Jati utawi pawintenan pemangku,
inggihan punika Pemangku Paibon, Pemangku Panti, patut kesaksiang olih Prajuru Adat
Banjar maka saksi utama.
Palet 3
INDIK PITRA YADNYA
Pawos 46
ha. Prade wenten sinalih tunggil Krama Banjar Keni keduhkitan utawi seda patut:
1. Mesadok ring Prajuru Banjar Adat.
2. Risampun wenten pesadok, melarapan antuk pituduh sang sane nguwehang
pedewasan saking siwa soang-soang utawi Pemangku, ring Prajuru Banjar Adat patut raris
nyuarayang kulkul.
3. Risampune wenten suara kulkul, Krama Banjar sami tedun ngerawuhin sang keduhkitan,
tan kengin ngaturang penyanggra ring Krama Banjar minakadi kopi, teh, roko, jaja lan sios-
siosan.
4. Yening wenten layon jagi ke aben/preteka, utawi mapendem taler nyantosang
pedewasan, risampun kulkul Krama Banjar kesuwarayang patut Krama Banjar sampun
magebagan nyantos layon ke aben/preteka, utawi mapendem, wusan punika puput sampun
pagebangan, kaenter olih Prajuru Adat Banjar.
5. Krama Banjar kakenin Patus marupa:
ha. Beras akilo ( 1 kg )
na. Kelapa abungkul ( 1 bt )
ca. Endog abungkul ( 1 bt )
ra. Lan jinah nganutin pararem Krama Banjar Adat.
Patuse puniki kaserahang ring Prajuru Adat, Banjar utawi sang sane kasudi ring Prajuru
Banjar Adat, magenah ring Bale Banjar, sejawaning sang sane MAPENDEM ring genah
keluarga keduhkitan soang-soang.
6. Krama Banjar sane keduhkitan punika sesampune puput Upacara Ngaben utawi
Preteka, lan mapendem, ring tigang rahinane mangda ngaturang Pemrayascita ring Bale
Banjar.
7. Krama Banjar Istri mekarya Upakara Pitra Yadnya magenah ring Bale Banjar Kaenter
olih Prajuru Adat Istri lan Lanang.
8. Krama Banjar Lanang mekarya ring genah soang-song sng sane seda, raris ngelantur
mekarya ulam Banten lan siosan kaenter olih prajuru Adat Banjar, Krama sane polih
mekarya ulam Banten puniki sang sane aderbe karya Pitra Yadnya kedadosang ngaturang
penyanggra utawi boga sematra minakadi : wedang, t eh, jaja, lan sios-siosan, sakasidan.
9. Sejawaning wenten Anak Alit utawi rare sane durung maketus seda, nenten
nyuwarayang Kulkul taler nenten nganggen padewasan saking Siwa soang-soang utawi
Pemangku, tur pemargine wantah nyilid, kaluargam kemanten.
10. Sejawaning jagi ngambil ngaben Mabyokerti, wantah kapuput olih Pemangku utawi Siwa
soang-soang indik prebeya Upakara kewantu olih Krama Banjar Adat Rp. 2.000.000,- (kalih
yuta rupiah) yan pari indik eteh-eteh peleletan kesiageyang olih sang kaluarga kaduhkitan,
inggian punika:
ha. Jinah Bolong 500 kepeng (limang atus kepeng)
na. Wewalungan
ca. Tiuk Pengentas.
ra. Tulup sejangkepnyane.
Ka. Pengawak
Da. Eteh-eteh peleletan
11. Yening ngaben ngelangkungin sekadi ngaben Biokerti inggihang punika, Ngaben Madya,
Ngaben Utama, pateh taler kewantu olih Krama Banjar Adat Rp. 2.000.000,- (kalih yuta
rupiah), sejeroning kekirangan nyane kasuserahang utawi kategen olih sang aderbe Karya
Pitra Yadnya.
12. Sejawaning Karya Ngaben, mapreteka, mangda keiringin memargi kesetra utawi
kepenganyutan nganggen Bleganjur, Krama Banjar sane polih nabuh (megambel) dados
aturang penyanggra minakadi, wedang, t eh, jaja, lan sios-siosan, sakasidan, sesari
upakara Daksina penguntap taler sakesidan.
13. Yan minakadi wenten pikayun sang kaluarga sane seda rikanjekan Pebersihan utawi
Peletan jagi pacang nganggen suwaran Bleganjur, wantah kedadosang pateh sekadi ring
ajeng, nanging Upakara Daksina pangutap mesesari Rp. 25.000,- (selawe tali rupiah).
Palet 5
INDIK BUTHA YADNYA
Pawos 50
ha. Butha Yadnya inggih punika upacara – upacara pabyakala ring Pretiwi lan Khayangan
marep sarwa prani saha upacara ring Bebutan.
na. Upacara pabyokala ring Pretiwi, Khayangan, lan Babutan kewastanin Mecaru.
ca. Pecaruan inucap ring ajeng, nista, madya, lan uttama manut wiguna inggih punika eka
sata, pancasata, panca sanak, rsi gana, panca kelud, lan tawur.
ra. Sejawaning ring ajeng kewentenang upacara:
1. Majot-jotan utawi meyadnya sesa nyabran rahina wusan meratengan.
2. Mereresik ring utamaning mandala Bale Banjar, lan Penyungsungan Krama Banjar Delod
Pempatan lan Krama Peletan.
Pawos 51
ha. Upacara sane kemargiang olih Krama Banjar Delod Pempatan ring Tilem kemargiang
pecaruan ring Bale Banjar wenten Ekasato (siap ukud).
na. Riang lawang soang-soang Krama Banjar mecaru manut pituduh saking Desa Adat Lukluk.
ca. Benjanganne tanggal apisan Krama Banjar patut ngelaksanayang Upacara Penyepian lan
Beberatannyane inggih punika : Amati Geni, Amati Karya, Amati Lelangunan, Amati
Lelungan, tur sedurung rahina Penyepian kadulurin antuk tawur kesanga lan pengerupukan,
ring soang-soang genah.
ra. Riwusan rahina Penyepian kewastanin ngembak Geni, mapiteges Pengelukaran Yoga
Semadi Ida Betara kadulurin antuk Dharma Santi Krama Banjar, puniki makacihna
pengawit Icaka Warsa Anyar.
ka. Ritatkala jagi ngewentenang Bhuta Yadnya inggih punika Pecaruan Panca Kelud utawi
sane Pinih Agungan ring natar Bale Banjar Delod Pempatan, patut kepuput olih Resi, utawi
Ida Pedanda, sinalih tunggil sareng kalih puniki kedadosang, kewantu olih pemangku –
pemangku sane wenten ring Banjar Delod Pempatan sami.
da. Yaning jagi pacang ngaturang Pecaruan Pancasata (siap lima) utawi sane pinih alitan,
dados kapuput olih sinalih tunggil pemangku Khayangan Tiga, yan tan prasida polih
Pemangku Khayangan Tiga, Pemangku sane wenten ring sajeroning Krama Banjar Delod
Pempatan kedadosang sami.
PANCAMA SARGAH
SUKERTA TATA PAWONGAN
Palet 1
Indik Pawiwahan
Pawos 51
(1) Pawiwahan inggih punika patemoning purusa predana, melarapan penunggalan kayun
suka cita kaduluring upasaksi sekala-niskala.
(2) Pemargin pawiwahan luire
ha. Pepadikan, kemanggalaning antuk Darmasawaka.
na. Ngerorod, merangkat riyin wawu kekarunayang.
ca. Nyeburin utawi nyentana nyeburin risampun kemanggala antuk upacara pamerasan.
(3) Pidabdab sang pacang mawiwaha patut
ha. Sampun manggeh daha-teruna.
na. Sangkaning pada lila utawi tresna asih (tan kepaksa)
ca. kemargiang sudi wadani prade pengambilan sewos Agama.
(4) Pemargin pawiwahan mangda nganutin Undang-Undang Perkawinan saking Guru Wisesa
(Undang-Undang Perkawinan Tahun 1974).
Pawos 52
(1) Pawiwahan sane kepatutang ring Banjar sekadi ring sor :
ha. Sampun kemargiang pekalan-kalan utawi pesakapan kesaksinin antuk tri upa saksi
inggih punika manusa saksi, bhuta saksi, lan dewa saksi.
na. Pawiwahan sane tan patut kadi ring sor :
(2) Pawiwahan sane tan patut kadi ring sor:
ha. Natab upakara saking kepaksa.
na. Sinalih tunggil tan rawuh miwah tan wenten ilikita.
ca. nenten wenten saksi miwah ilikita.
Pawos 53
Tata caraning perabian:
(1) Sapa sira ugi pacang ngewangun pakulawargan patut mesadok ring prajuru, selanturnya
prajuru maritatasang, manut tan manut indik alakirabi.
(2) Pemargian pepadikan anut dudonan:
ha. Pakrunan jantos ping tiga, saha soang-soang melarapan:
1. Kapertama antuk sedah woh (Pasadok saking kuluwarga purusa).
2. Kaping kalih antuk sedah woh ring sajeng (Madarma Suwaka).
3. Kaping tiga antuk tipat bantal kebawos pemuput pepadikan (ngambil anten istri) utawi
makta pejati lan mapamit ring kamimitan.
na. Risampun mepragat raris sang istri keajak budal ring pakubon sang lanang saha
kelanturang antuk pabyakala.
ca. Mangda pragat tumus sekala-niskala, raris kulawarga purusa makta pejati ring merajan
wadone.
(3) Prade ngerorod / merangkat patut:
ha. Reraman lanange ngewentenang pengelukuan/pejati antuk duta saksi paling kedik 2
(kalih) diri sane kesaksinin olih Prajuru Dinas lan Banjar Adat.
na. Genah antene tan kengin ring pakubon sang lanang sedereng mebyakala.
(4) Sajeroning pakrunan/pengelukuan patut :
ha. Kemanggala saking rerama purusa antuk geng pengampura majeng ring rerama
wadone.
na. Kaingkupan bawos indik-indik pakidih utawi pelegayan arep ring darmasuwaka sang
ngidih saha dewasa pekrabkambeyane wekas.
ca. Kacihnayang indik kapurusa utawi prade sentana rajeg kajejerang kapatutang ngidih
anak lanang sane kebawos pawiwahan nyeburin tur risampun sulur pamerasan kategepin
kemanggehang sentana nyeburin.
ra. Prade tan katerima pangelukuan pejati, kengin pakrunan punika kemargiang jantos ping
tiga.
ka. Madasar antuk manah ening nirmala (ikhlas) ring pemargin merabian nyeburin, saking
lanangnyane (meraga pradana) lan instrinyane (meraga purusa) sareng kalih, tur
keingkupin saking sameton kulawarga istri (meraga purusa) taler mangda kejangkepan
antuk ilikita pastika, tur kesaksinin olih Prajuru Banjar Adat lan Dinas.
da. Sang lanang (meraga pradana) tan kapatutan alakirabi malih, taler pet mapikayun merabian
malih santukan bekung utawi sane sewosan instrinyane, mangda polih paingkupan saking
istrinyane, kulawarga meraga purusa, taler indik pahpahan warios lan sane siwosan
ritatkala sang merabian meduwe sentana.
(5) Pekrabkambean mapiteges upacara galang apadang (puput) mapikuren dwaning sampun
sekadi dudonannyane manut sastra agama lan dresta.
Palet 2
Indik Nyapian
Pawos 54
(1) Pawiwahan prasida kawusang melarapan antuk palas merabian utawi kepademan.
(2) Wusan mapikuren riantukan silih sinunggil lina mapiteges balu, mekadi balu lanang/istri.
(3) Palas merabian inggih punika sangkani mawiwit wicara.
(4) Sang palas merabian patut matur supeksa pailikitan riyin ring sang rumawos (Pengadilan
Negeri) wastu tinas apadang pemutuse kebawos nyapian, wawu Prajuru Banjar nyiarang
ring paruman krama Banjar tur sang nyapian ngaturan darmasuwaka ring paruman Banjar,
ngaturan guru piduka ring Parahyangan Banjar lan nyangu Banjar mapengarga kalih
kilogram beras rikala punika soang-soang saking akeh krama.
Pawos 55
(1) Tata cara palas merabian sekadi ring sor :
ha. Nawur prebiya upasaksi sinalih tunggil sami matenga.
na. pangunakayan polih pahan pada;
ca. pabekel, tatadan soang-soang kekuasang niri-niri, sakewanten indik warisan kekuasang
antuk purusa.
ra. Ngawuruhin miwah ngupajiwan pratisentana manut swadarmaning guru rupaka (purusa).
ka. Mapamit saking merajan sang lanang.
da. Nawur danda manut sekadi pawos 49, ayat 4.