Anda di halaman 1dari 56

1 O 9

F 37
5532

. -.N

BARITA NI BONDJOL NA GINOAR :

NI HALAK HOEHOET: PORANG I


NI TOEANKOE RAOE- j
SI PONGKI NA NGOLNGOLAN. |

SINOERATHON J

NI
;

GR. KENAN HOETAGALOENG. :

RONGKOMAN NI LOUIS H. BECHERER - LEIDEN

.109^
BARITA NI BONDJOL, NA GINOAR

NI HALAK HOEHOET: PORANG NI


TOEANKOE RAOE.
BARITA NI BONDJOL, NA
GINOAR NI HALAK HOEHOET:

PORANG NI TOEANKOE RAOE,

SI PONGKI NA N GOLN GO LAN.

SINOERATHON

NI

GR. KENAN HOETAGALOENG.

RONGKOMAN NI LOUIS H. BECHERER - LEIDEN.


BARITA NI BONDJOL, NA GINOAR NI HALAK

HOEHOET s PORANG NI TOEANKOE RAOE.

SI PONGKI NA NGOLNGOLAN.

ise do ni radja, manggomgomi halak


ATEHE, nadjolo?Batak
goar

I ma Si Singa Mangaradja, na hoendoel di

patoean, na malo morhatahata, di tano Bangkara Toba.


Ia dipamoeli radja i ') ma sada ibotona toe Ompoe
Paltiradja, Ompoe Paltisaboengan, porparik sinomba

ni gadja, porboeloe sinomba ni oedan. Noenga leleng


ibotona i doeng morbagas, laos so adong ianakkonna.
Ia doeng leleng songon i pangalahona, laho ma iboto

ni radja i padatoehonsa. Djadi dioelpoek datoe i ma

nasida, didok ma mandok boroeboroe i: „Ale inang,


molo naeng adong ianakkonmoe, ingkon tangkas do

hamoe oepaon ni radja i, djala ingkon morhomitan

piso hamoe bahenonna.”

„langgo i do hape, na moera do i,” ninna iboto ni

radja i. Doeng i dipaboa nasida ma hata ni datoe i

l) na morgoar Ompoe Toean na Bolon,

5
toe Si Singa Mangaradja. Djadi doeng dibege Si

Singa Mangaradja hata ni ibotona i, pintor hatop ma

dioepa ibotona i, djala dilehon ma sada piso bahen


homitanna,
Di laonlaon ni ari ma pamoero di iboto
manggora
ni radja i (alai ndada ala ni piso i). Djadi hoe ma di

boelana gok ma di taonna, toeboe ma anak ni iboto

ni radja i, djadi dibahen ma goarna Si Pongki na

ngolngolan, ala naoeng ngolngolan nasida paimaimahon


anak i sian Debata.

Asa doeng adong oemoer ni Si Pongki na ngol-


ngolan hirahira toloe taon, mate ma amana Ompoe
Paltiradja i. Djadi diboan inana i ma Si Pongki na

ngolngolan i toe hoeta ni toelangna, toe tano Bangkara.


Doeng i doeng na nia lelengna diingani nasida loeat

Bangkara i, mate moese ma dohot ina ni Si Pongki


na ngolngolan i, ditadingkon ma ibana mate so mate,

mangoloe so mangoloe. Djadi toelangna i nama pagodang-


godang ibana.
Ia doeng adong oemoer ni Si Pongki na ngolngolan
i hirahira 8 taon disoeroe toelangna i ma ibana mor-

mahan horbonasida. ibana mormahani


Hape andorang
horbo ni toelangna i, lan ma sian horbo ni toelangna
i na mormatean, ndang piga be na mangoloe; ia adong
na mangoloe, noenga hira rangrang dibahen niangna.

Soeang songon i do dohot lomboe ni toelangna i,

doeng ibana mormahan, noenga soen boeriapoes.


6
Mornida hararage ni pinahanna i toelangna i, ndang
be diloas ibana mormahan; mamoero nama ibana

didokkon toe haoema. Alai di pamoeroan i pe, ndang


mandjadi oelaonna, ai soeda do binoeroanna i dipaspas
amporik, djala ndang oio matoras eme na binoeroanna,

i, ia adong tinggal saotik, ninna halak.

Djadi mansai marsak ma roha ni toelangna i mornida

pangalaho ni berena i. Dibahen i ndang diloas toelangna


i be ibana mangoela toe balian, tinggal di hoeta nama

ibana didokkon mangingani djomoer, hoehoet mangka-


soli ipahan ni tinonoen ni nantoelangna i
ganoep ari.

Alai di na mandjaga djomoer i pe ibana, halongangan


do, ai molo djongdjong manang hoendoel ibana, soeda

ma djomoer i dipargoeti manoek dohot disaroeti babi;

alai molo modom ibana di oeloe ni amak pandjomoeran


i, dao ma manoek dohot angka babi sian pandjomoeran i.

Mida pangalaho ni berena i radja i, marsak ma ibana

djala mabiar, hoehoet didok di bagasan rohana: „Na


mortoea do on hoeroha berengkon, roepa soloehonna

do moese haradjaonkoe," ninna. Djadi dipingkiri ma

dalan manang songon dia bahenonna laho mangago.

Doeng leleng dipingkiri, disoeroe ma halak toe harangan


paoeli batang rapoton, bahen inganan ni berena i.

Djadi doeng sidoeng batang rapoton i, didamari ma i

pangke sian bagasan dohot sian balian, doeng i dipa-


bongot ma berena i toe bagasan batang i, denggan ma

i disapoeti songon na mananom na mate. Dipaihoet ma

7
hoehoet toe batang i piso ni amana nahinan, na nilehon

ni radja i nadjolo, Doeng sidoeng soedena i, diaoep


ma batang i toe batang aek na di Bangkara i, asa sian

i
maoepaoep toe tao, djala asa mate ibana di roha ni

toelangna i.

Ia di na laho mangaoep batang i Si Singa Mangaradja,


ditonggohon ma djoemolo toe Debata, toe sombaon

dohot toe boroe Saniangnaga, asa diboeat berena i,

molo djolma na so hasea; alai asa dipangoloe, ia djolma


na mortoea.

Djadi dipaoembangoembang aek djala dipateatea ga-

loembang ma halak Si Pongki na ngolngolan manipat


ari, manipat borngin.
Asa doeng adong manang piga ari songon i maoepaoep

batang rapoton i, sangkot ma i di aroeng, di pasir ni

tao na di Oeloean, di tano ni halak marga Morpaoeng.


Di na sadari adong ma sada halak marga Morpaoeng
i, na laho morsoelangat toe tao i, djadi dapot matana

ma batang rapoton i, solot di bona ni aroeng na toeboe

disi. Djadi dirimpoe ibana ma i toenggartoenggar, ai

noenga disapoeti limoet dohot boerta batang i. Doeng


i diondjar ma toe pasir i, asa boeatonna nian bahen

soban. Asa doeng ro di doeroe, dipamanat ma, hape


batang ni na mate do na binoeatna i, gabe songon na

songgot ma rohana. Doeng i diboeat ma tangkena,


ditaha ma batang rapoton i, djadi diida ma djolma do

hape disi, noenga mansai morniang djala lamoenlamoen,

8
dibahen na so mangan i ibana djala so didadang ari.

Doeng i diboan marga Morpaoeng i ma halak Si Pongki


na ngolngolan toe hoetana, dilehon ma ibana mangan,

ai
noenga mansai male boetoehana, dibahen na so ma-

ngan i nasailaon. Djadi laos tinggal dijhoeta i ma halak


Si Pongki na ngolngolan i, dipaoelioeli djala dipagodang-
godang halak marga Morpaoeng i ma ibana songon
toeboena.

Asa doeng magodang Si Pongki na ngolngolan i,

dipaboa ma toe soeranganna i porsorionna, dipaboa


ma soede pambahenan ni toelangna i toe ibana. Angkoep
ni i dipangidohon ma toe soranganna i, asa dipaborhat
ibana toe pordjalangan, ai
naeng do djolo degeonna
loeat ni halak, hoehoet manggoeroehon habegoeon disi,
ai sai diingot do pambahen ni toelangna i, djala sai

solot do i di rohana songon raoet ni pohoeng. Djadi.


dioloi soranganna i ma pangidoanna i, diloas ma ibana laho.

Asa di na laho borhat i Si Pongki na ngolngolan i,


diboeat ibana ma djolo sipanganon ni
soranganna i, asa

lehet ibana dipasoepasoe nasida. Diporbaga do hoehoet

toe soranganna i moelak ibana moese. djala toeng soera

so tarbahen moelak ibana, ingkon tonahononna toe

pinomparna be, na so toepa masiagoan nasida olat ni

on toe gindjang. Djadi doeng soen nasida na morhata i,

masidjalangan ma, diboeat Si Pongki ma toengkotna


dohot podangna i, djadi mordalan ma ibana sian tano

Oeloean i, djadi morborngin ma ibana di Balige. Sian

9
Balige borhat moese ma ibana toe Boetar, sian i toe

Silindoeng. Doeng na nia lelengna ibana mian di Silin-

doeng, borhat ma ibana toe Pangariboean, sian i toe

Silantom sahat ro di Sipirok. Disi pe ndang sonang

rohana moringanan, djadi laho ma ibana toe Padang


Sidempoean, sian i laho ma ibana moese toe Mandailing,
sian i sangkot ma ibana di Raoe na di Residenan Pa-

dangdjoeloe; djadi mian disi ma ibana djolo mornida

roehoet, pangalaho dohot adat ni halak na disini.

Asa doeng adong manang piga ari Si Pongki na

ngolngolan i di loeat Raoe i, morindoeksomang ma

ibana toe sada halak na mora di loeat i; alai ingkon


masoek Silom do ibana, asa boi ibana tinggal di sora-

nganna i. Djadi dioloi Si Pongki na ngolngolan ma hata

ni soranganna i, masoek Silom ma ibana.

Ia tingki hamamasoek ni Si Pongki na ngolngolan


toe oegama hasilomon i, i ma hirahira di taon 1808.

Adong ma oedjoe i toloe hadji, na ro sian Mekka, i

ma Hadji Miskin, Hadji Soemanik dohot Hadji Piabang.


Rap manggogo ma na toloe i pararathon dohot patotahon
oegama hasilomon. Djadi rarat sitoetoe ma i
oegama
di na saloeat "i, ai na bisoek do nasida mamboeat

djoemolo angka radja, asa mangihoet moese angka na

niradjaanna, djadi torop ma halak na masoek toe oegama

i. Toeng soera adong na mandjoea, gogo do dibahen

nasida pamasoekkon toe oegama i. Morabit na bontar

djala na gandjang do nasida tongtong, oembahen

10
morgoar nasida „Orang Poetih’ manang „
Padri".

Di moela ni hadji na toloe ondeng dope mangadjari,


mamintor dohot do Si Pongki ngolngolan
na
morgoeroe
toe nasida.

Na boerdjoe do ibana manggoeroehon sigoeroe-


hononna i, djala na toroes do dohot rohana. Asa ndang
pola sadia leleng noenga malo ibana mandjaha boekoe

Koeran, pande dohot moralemoe, djadi noenga porhobol


ibana songon na nidok ni halak Batak, djadi gabe
pangoelima ma ibana di loeat i.

Sahali dihoeboe halak ma hoeta na niinganan ni Si

Pongki na ngolngolan i, djadi noenga mansai mabiar

roha ni radja ni hoeta i dohot roha ni porripena, ai

ndang leak taralo nasida di rohana halak porhoeboe i.

Djadi ditopot Si Pongki na ngolngolan ma radja ni

hoeta i, djala didok ma mandok radja i: „Beha do, ale


radjanami, ia toeng adong halak na tarbahen mangalele
halak porhoeboe i, aha do lehonon ni radja i oepana?”
Alai hoe do roha ni radja i
nang roha ni porripena,

oembege hatana i, ai ndang leak toek gogona di roha-

nasida mamoehar halak porkoeboe i. Alai doeng sai

digogohon ibana hatana i, didok radja i ma mandok

ibana: „Molo dilele ho halak porhoeboe i sian hita on,

ba lehononkoe ma boroengkoe di ho, djala sipasangapon


ma ho di hoeta on!”

Djadi dipahot nasida ma padan i diatas ni djoehoet


diatas ni indahan, paboa lehonon ni radja i boroena di Si

11
Pongki na ngolngolan, molo dilele ibana halakporhoeboe i.

Doeng i dilehon radja ni hoeta i ma podangna dohot

hoedjoerna bahen sindjata ni Si Pongki na ngolngolan


laho toe tongtangan i. Asa doeng toere soedena i, laho

ma ibana mandapothon halak porhoeboe i; sai dibodili

halak na di hoeboe i do nian ibana, alai ndang hona ;

djala ia hona pe ibana sipata, ndang oio maboegang.


Djadi mornida i halak na di bagasan hoeboe i, maporoes

ma nasida loehoetna, tading ma angka sindjatana ro di

angka balandjona soedena, ai ndang diboto nasida be

samban tondongonna laho maporoes, ai ro ma moese

dohot isi ni hoeta i


mangoeroepi mangalele, djadi
maporoes ma halak porhoeboe i.

Djadi saoet ma boroe ni radja i dilehon toe Si Pongki


na ngolngolan; djadi hot ripe ma ibana di hoeta i.

Angkoep ni i, doeng moelak Si Pongki na ngolngolan


sian portongtangan i, dipasangap Soetan Pagaroejoeng
ma ibana, dilehon ma gomgomanna sandok pangisi ni

loeat Raoe, djala didok ma mandok ibana: „Ndang be

Si Pongki na ngolngolan goarmoe.


Toeankoe Raoe nama

goarmoe toe djoloan on.” I ma moese na ginoar ni

halak Batak „Toengkoraoe."


Doeng i ndang pola sadia leleng gabe radja
Toeankoe Raoe, dipagonting ma sada hoetana, i ma

hoeta Bondjol noeaeng. Laos mamboeat sian i ma

oembahen digoari halak Ba tak parangan ni Toeankoe

Raoe i „Bondjol".
12
Asa doeng torop parangan ni Toeankoe Raoe, djala
torop hoehoet donganna sada oegama, djoempang ma

tingkina di rohana mangaloeloehon pambahen ni toe-

langna i toe ibana.

Alai nang disi, sai bisoek ni rohana do dipangke toe

angka loeat siboloesonna i, asa gabe donganna angka


i moese di rohana.

Songon on ma angkalna dibahen: Ditongoshon ma

pisona, na sian toelangna i nahinan, toe Jang-Patoean,


radja sian Mandailing, hoehoet ma didok toe pano-

ngosanna i: Songon on ma dok toe radja i: „Ale


radjanami, tona ni Toeankoe Raoe toe hamoe, sai

ditongoshon radja i ma djolo pisongkon toe datoelang


Singa Mangaradja, na hoendoel di patoean, na malo

morhatahata, na di tano Batak, loeat Bangkara, asa

diboto na mangoloe dope berena Si Pongki na ngol-


ngolan, djala asa dipaima ahoe disi di boelan na poltak,
ai
noenga toeng mansai maloengoen ahoe di ibana.”

ninna.

Djadi laho ma soeroeanna i toe Mandailing. Asa

doeng sahat soeroeanna i toe hoeta ni Jang-Patoean,


dipatolhas ma hata ni Toeankoe Raoe i toe ibana,

djala dilehon ma dohot piso i. Djadi dioloi Jang-Patoean


ma hata na tinonahon ni Toeankoe Raoe i, ai mabiar

do ibana mandjoea, ala pormonangon ni Toeankoe

Raoe mormoesoe, atik beha ditaban ahoe dohot na

hoeradjai, ninna rohana di bagasan.


13
Doeng i ditongoshon Jang-Patoean ma moese piso i

toe Radja Pangkat Silaja, na di loeat Sigalangan, na

di toroean ni Padang Sidempoean djala dipatolhas ma

dohot tona ni Toeankoe Raoe i toe ibana. Mabiar do

nang Radja Pangkat Silaja oembege barita ni Toeankoe

Raoe i, djadi ndang barani ibana mandjoea; djadi


ditongos ibana ma moese piso i toe Soetan Palaon, i

ma radja di Pargaroetan; sian i moese toe Radja


Nanggarlaoet, radja ni Baringin di loeat Sipirok. Sian
Baringin moese ditongos Radja Nanggarlaoet toe Goeroe

Manalasa, radja ni loeat Silantom. Hape doeng ro di

Goeroe Manalasa piso i, mago ma i dibahen ibana,

ndang binoto manang ala ni aha oembahen mago.

I do alana oembahen so sahat piso i toe Radja Singa


Mangaradja.
Asa doeng na nia lelengna, doeng mago piso i

dibahen Radja Goeroe Manalasa, tarbege ma i moese

toe Toeankoe Raoe; djadi moeroek sitoetoe ma ibana

toe angka radja panongosanna i. Dibahen i dipapoengoe


ma soede na niradjaanna, laho mortaban toe angka
loeat ni radja portonaanna i. Djoemolo ma loeat

Mandailing asa laos sian i ibana laho toe hoeta ni

toelangna na di loeat Bangkara i.

Asa doeng morpoengoe soede parangan ni Toeankoe

Raoe i toe lamboengna, borhat ma nasida dompak


roera Mandailing.
Dialo halak Mandailing i do nian djolo nasida; alai

14
doeng lam torop na mate dohot na maboegang sian

nasida, mabiar djala soemoeroet ma nasida, patoe ma

nasida djala mangoendoek toe Toeankoe Raoe i.

Angkoep ni i dipaboa ma hoehoet, ndang tading di

ibana tona ni radja i dohot na tinongoshonna i.

Doeng i doeng patoe nasida, dipamasoek ma nasida

toe oegama hasilomon. Didokkon ma nasida soede

maridi toe sada batang aek na metmet, djala didokkon

ma hoehoet mamisat tano liat di djoeloe ni batang aek

i bahen pangirnasida, i ma tandana paboa naoeng

tobat (moeba) rohanasida sian oegamanasida hian toe

oegama hasilomon. Songon i ma pambahenna pama-

soekkon halak natorop i toe hasilomon.

Asa doeng gabe Silom isi ni roera Mandailing i,

ditogihon ma nasida soede, nasa na tang mangalo


moesoe, mortaban toe

Angkola holboeng.

Isi ni Angkola holboeng pe mangoloi patoe do

nasida, ai ndang leak taralo nasida di rohana Bondjol i.

Nang toe isi ni Angkola holboeng dibahen Toeankoe

Raoe do songon na binahenna i toe halak Mandailing.


Djadi noenga lam torop donganna saoegama dohot

paranganna pe.

Sian Angkola holboeng nangkok nasida soede, tino-

gihon ni Soetan Palaon toe

15
Angkola dolok.

i ma loeat Sipirok, niradjaan ni Radja Nanggarlaoet,


ai dirimpoe mago disi piso i, langgo isi ni loeat Sipirok
i
noenga sanga laho maporoes dompak Padang bolak

dohot toe harangan. Alai nasa na tinggal i mangoloi


patoe do djala laos masoek toe oegama hasilomon.

Sian i borhat ma nasida dompak

Silantom.

langgo Goeroe Manalasa, doeng dibege barita taringot

toe hataloeon ni angka radja ondeng, boekbak ma

taroktokna, ganda dope biarna, ala ibana mangagohon


piso ni Toeankoe Raoe i. Dibahen i disoeroe ma angka
soeroeanna manopot angka radja na di Pangariboean,
radja ni
Sigotom dohot radja ni Aek na oeli, asa satahi

nasida soede mangambat moesoe i toe Aek Soehat, i

ma roera na bagas na di holangkolang ni Silantom

djoeloe dohot Silantom tonga.


Asa doeng dibege angka radja na di Pangariboean,
Sigotom dohot Aek na oeli tona ni Goeroe Manalasa

i, sahata ma nasida soede mangoloi hata i.

Djadi borhat ma nasida dohot na niradjaanna be,


masiboan sindjatana, mandapothon Goeroe Manalasa

toe Silantom djoeloe. Djadi doeng morpoengoe nasida

soede di hoeta ni Goeroe Manalasa i, satahi ma nasida

mandok : „Di Aek Soehat ma tatangkal nasida, ai molo

16
taambat di dalan i, sian dia ma harorona toe bariba

on, ai gonting sitoetoe do dalan i.”

Djadi morpoengoe toesi ma nasida soede, manangkal


moesoe i, oembahen morgoar roera i „Panongkalan"
rasirasa sadari on. Dipago nasida ma bestengna disi

paimahon Toeankoe Raoe.


langgo Toeankoe Raoe, doeng tangkas diboto ibana,

Goeroe Manalasa do hape na mangagohon pisona i,

djala doeng dibege, naoeng morpoengoe sandok isi ni

Silantom dohot Pangariboean mangambat nasida, hatop


ma nasida borhat mandjoempangkon moesoena naoeng

poengoe djala hobas hian di bariba ni Panongkalan i.

Diboloes ma Lansat, Sipogoe, Simangambat sahat ro di

Panongkalan i, djadi paiparipar roera ma nasida na

doea panggoengan i.

Alai doeng diida Goeroe Manalasa dohot angka radja


donganna i haroro ni moesoe i na songon longa tinirtir

dibahen toropna, mabiar ma nasida soede. Ganda dope


biar ni rohanasida oembege hata ni Toeankoe Raoe i,

na mandok songon on: „Manang ise na mamodil dom-

pak hami, ingkon toltol tanganna, nolnol dohot matana.

Ai pahabangonkoe ma na so morhabong mansai torop,

djadi morpeahan ma angka na mate i,” ninna.

Doeng dibege isi ni Pangariboean, Sigotom dohot

Aek na oeli hata ni Toeankoe Raoe i, gabe masipan-


dohan ma nasida: „Amang! inang ! ndang na tartaon

halak i, ganoep hape na mamodil dompak nasida gabe


17
toltol tanganna, djala nolnol dohot matana. Angkoep
ni i sadasada do ndi tanganna maniop galapang i bahen

lomboelomboena, (mandok paoeng na tiniopna i do i).


Ipe, bèta ma hita maporoes, ai ndang na taralo djolma
i,” ninna.

Doeng i morboeboer ma nasida soede laho maporoes

toe hoetana be. Doeng sahat nasida ro di hoetana be,

pintor morhobas do nasida laho maporoes toe harangan,


manang toe angka liang di dolok i, asa oenang

sanga nasida idaon ni Bondjol i di rohana.

Asa doeng maporoes nasida soede sian Panongkalan


i. ditaripari Bondjol ma i roera i, mangeak na maporoes

toe Silantom djoeloe. Djadi doeng ro disi nasida,

ndang adong be didapot disi isi ni hoeta i, ai borngin


i do laho nasida soede toe harangan. Djadi dipamboeat
Bondjol i ma angka oegasan ni na maporoes i, angka
pinahan pe disamboli ma panganonna. Alai angka pina-
han na so boi panganonnasida songon pinahan na

morniang dohot pinahan loboe roepani, dibodili ma i

asa mate. Angkoep ni i disoerboe dope hoeta i, di na

laho i nasida sian hoeta i, asa mosok soeda emenasida

di rohana, djala asa morsingkor moese isi ni hoeta i.

Sian Silamton djoeloe diboloes nasida ma dalan i

sahat ro di Pansoer na toloe.

18
Pansoer na toloe.

Ndang adong be djolma didapot di hoeta i, ai noenga

sanga laho maporoes toe loeat Habinsaran. Alai anggo

radja ni hoeta i, na morgoar Goeroe Mangatas, sanga

dope diida Bondjol i ibana di na laho maporoes i, ai

nangetnanget do ibana mordalan, asa diida, manang na

beha bahenon ni moesoe i toe angka bagas na di hoeta

i, ala angka na bolon djaboe dohot sopo na di hoeta

i. Djadi diihoethon deba sian Bondjol i ma ibana, djala

dapotsa. Doeng i diboenoe ma ibana laho mamboeat

angka barangna na lohot di dagingna, i ma masna dohot

angka oelosna. Angka bagas i pe disoerboe Bondjol i

do nang angka pinahan dipotongi do. Sian Pansoer da

toloe borhat ma Bondjol i toe

Pangariboean.

Djoemolo ma hoeta Bandjar na hor disoerboe, djala


ditaban doedoek ma soede angka oegasan ni pangisi ni

hoeta i. Sian i laho moese Bondjol i toe Batoemanoem-

pak, adong disi na morgoar Si Mangedar, laos ibana

sandiri do manoerboe bagas na di hoetanasida i, asa

oenang apala Bondjol i manoetoeng di rohana. Alai

noenga djolo dipataroe toe harangan dongansaripena


dohot angka ianakkonna, asa tarbahen ibana hatop mapo-

roes di rohana; ai borngin i do nasida laho, ndang


diboto mara laho borngin i, ndang pola disarihon

19
oegasanna dohot angka pinahanna, asal maloea hosana

di rohana.

Gari na manadingkon anokkonna tahe adong do,


songon on ma pangalahona:
Adong oedjoe i sada ripe, sia do anakkonna, djadi
ala maporoes borngin nasida soede, djala ndang toek

angka na
mangompa dakdanak i, gabe ditadingkon ma

doea halak sian na sia i di hoeta. Hape ala mabiar

dakdanak na doea i di hoeta i, gabe roear ma nasida

toe balian, laho mangihoethon natorasna i nian, gabe


liloe ma nasida di dalan i, ai so diboto manang toe

dia ihoethononna natorasna, djadi mate boti do dakdanak

na doea i so diboto halak.

Gari manadingkon niolina tahe adong do, ala so toek

gogo ni ina i mangihoethon borngin i, ala gabegabean


nasida. Marsak nian roha ni baoa i manadingkon niolina

i, alai hahoeaon i, oenang apala rap mate hita diboenoe,


ale boroe ni radjanami, hoehoet disioek osangosang ni

na niolina i sian bonsa ■ni rohana nian laho manading-


kon. „Hahoeaon i, ale siadopan! Laho ma ho hoe-

matop, anggiat maloea ho dohot anakta i, oenang

apala soede nama hita mate. langgo ahoe nangetnanget

pe ahoe nangkok di dolok an, ba molo apala toeng


dieahi ahoe toesi, hahoeaon i, asal ma maloea hamoe,”

ninna boroeboroe i toe sinondoekna i.

Asa toeng mordjea do angka na gabegabean di

tingki i, ai torop do sian na songon i na mate di tongan

20
dalan, ala naoeng sega hangoloeanna, dibahen naoeng

lodja i nasida nangkok dohot toeat hoehoet morting-

gangan borngin i di na morlodjong nasida di robean i.

Doeng ro di harangan i
pe nasida na mortaboeni i,

toeng mansai hansit do ditaon, ai ingkon hohom be do

halak soede, aik beha


dibege Bondjol i maon soara,

ninna rohana be. Gari dakdanak na so oemboto roha,

molo tangis, disompolhon natorasna do pandoengkap


toe pamanganna, asa
oenang tarbege soarana. Sian

Batoemanoempak laho Bondjol i toe

Porsibaroengan.

Alai anggo isi ni hoeta i noenga sanga laho toe tombak


dohot toe angka liang na di dolok i mortaboeni. Alai

doeng so adong halak di hoeta i diida Bondjol i, dii-

hoethon ma toe angka portaboenianna mangaloeloei


nasida. Djadi dapotsa ma disi Ompoe Radjainganan
Goeltom rap dohot anakna Si Poengga; rap diboenoe

Bondjol i do na doea i, laho mamboeat barang sian

dagingnasida. Angkoep ni i dapot dope dibahen Bondjol


i sian portaboenianna si Hillo, boroe ni Radja Boeriang,
Si Pasir, boroe ni Ompoen Djio dohot Si Sabar, boroe

ni Goeroe Soiloan marga Goeltom. langgo boroeboroe

na toloe ondeng ndang diboenoe Bondjol i nasida, rap

diboan do toe loeatna, bahen tabantabanna. Sian Porsi-

baroèngan laho ma Bondjol i toe

21
Hariandja.

Alai noenga sanga laho isi ni hoeta i toe harangan


mortaboeni, gabe ndang adong be diida disi manang

ise, ai noenga sanga dilele pinahanna toe adaran;

emena pe noenga sanga ditanom toe bagasan tano.

Djadi moeroek sitoetoe ma roha ni Bondjol i dompak


nasida djadi ditoetoeng ma soede angka djaboe dohot

soponasida, laos diloeloei Bondjol i do nang nasida,

gabe dapotsa ma sada porompoean na morgoar Si

Dimpos, laos diboan do i toe hoetana gabe hatobanna.

Doeng i sian Hariandja ma Bondjol i laho toe

Pakpahan.

Naeng do djolo aloon ni halak Pakpahan i nian

Bondjol i di Galagala, i ma holangkolang ni Pakpahan


dohot Hariandja. Alai noenga djolo ditaroehon toe

harangan angka inaina ro di dakdanak. Ditanom toe

bagasan tano do anggo angka oegasanna na so tarboan

nasida. Alai doeng diida nasida hatoropon ni na ro i djala


dibege hoehoet hatana na mandok: „Tobat, tobat”,

pintor maporoes ma nasida soede laho mandapothon don-

gansaripena manang natorasna, naoeng pinadjolona hian

toe harangan. Alai toe harangan i pe diihoethon Bondjol


i do angka na maporoes i, oembahen dapotsa boenoe-

onna Ompoe Bahota marga Pakpahan, i ma Ompoe


ni Goeroe Soadangon na sian Sibingke.

22
Toeng mansai hansit tahe dihilala isi ni loeat i nahinan,
binahen ni halak Bondjol i na naeng mangagohon nasida.

Torop do nasida mormatean di harangan, ala ni na so

adong panganonna.
Ai adong pe sipanganon saotik,

ndang na boi arian i lompaonna, aik beha diida Bondjol


i timoes ni api i. Alai borngin i
pe ingkon
nang

ondinganna do, asa tarida sondang ni api i toe


oenang
na dao. Ai molo tarida timoes arian, manang nata

borngin, pintor didapothon Bondjol i do toesi laho

mamboeat halak na disi.

langgo Bondjol na so moroehoem i tongtong do


boetongan mamangani sipanganon tinadingkon ni halak

na maporoes i; angkoep ni i sai mahap do i morlompan,


i ma angka horbo, lomboe dohot angka manoek ni halak

i, ai goeroe lomo ni rohanasida do mamboeat sian

adaran i, manang dia na oemmokmok potongonna. Sian

Pangariboean laho ma Bondjol i toe

Aek na oei i.

Nang disi dibahen do songon na binahenna toe isi

ni loeat Pangariboean i, loehoet do angka bagasnasida


disoerboe dohot pinahanna ditallihi. Alai anggo djolma
ndang adong dapotsa, noenga sanga
laho mortaboeni

toe inganan na doemao. Laos songon


i do nang isi ni

Sigotom, noenga sanga diboenihon be angka barangna


toe bagasan tano. Alai anggo pinahannasida, toeng soede

do dipansingkon. Sian Sigotom Bondjol i toeat toe

23
Roera Silindoeng.

Ndang na botiboti toropnasida na laho toeat toe

Silindoeng i, di Sigotom dope porpoedi, noenga tolhas

ro di Silindoeng ianggo pordjolo.


langgo halak isi ni roera Silindoeng, doeng dibege
barita ni porang ni Toeankoe Raoe i, adong do deba

na morhoe ni roha disi, mangasahon togoe ni hoetana,


mandok songon on: „Anggo pala songon ido sialoon,

ba nanggo djaitniba on (mandok ranterante na balga


djala na gandjang, ihot ni hadjoet dohot poengga ni

angka natoeatoea nadjolo) pinangalotakkon toesi, nda

mormatean i,” ninna.

Na deba nari mandok r „Sian dia ma harorona, na

sai togoe hoetanta on, molo hininsoean harbangan on,

toeng tarbahensa ma manimboeng sian langit? Toeng


soera sian gindjang nasida, ba hoedjoerta on ma tataon,

nda roesoehonna ibana?” ninna sian neang ni rohana.

Hape ro ma Bondjol i sian dolok songon haroro ni

harinoean dibahen toropna, mor- „tobat-tobat” dohot

mor- „lailahaillalla,” Pintor dimasoehi ma hoeta

Sangkaran
djoemolo, ditoellangi ma djolma na di hoeta i songon

pinahan. Maporoes ma anggo na deba sian hoeta i toe

bariba ni aek Sitoemandi, ndang diboto be tangkina


alithononna laho maporoes. Djadi godang ma nasida

mate maoep dibahen aek i, goemodang angka dakdanak

24
dohot angka natoeatoea, ala so taralosa pangondjar ni

aek i. Toeng songon toenggar di haroro ni aek mago-

dang do torop ni bangke angka na moembang di

batang aek i, ai laos diihoethon Bondjol i do toesi

mamodili nasida sian poedi, djadi nasa na hona pintor


mabaor ma i toe toroean songon rapanrapan, ai na

nia do balga ni aek Sitoemandi i nadjolo. Sian

Sangkaran laho ma moese Bondjol i toe

Loembansiagian.
Isi ni Loemban Siagian i pe, mansai lan do na mate

binoenoe ni Bondjol i. Dirimpoe nasida, ndang songon


i hataloeonnasida, djadi ndang djolo laho nasida mor-

taboeni; laos disoerboe ma dohot angka bagas dohot

sopo na disini. Sandok na so boi do halak Batak

oedjoe i mangalo ala ni torop ni moesoe i dohot ala

ni tang ni sindjatana. Ai morpodang djala morsinapang


do Bondjol i, anggo halak Batak oedjoe i, holan bodil

sitenggar angkoep ni hoedjoer i dope sindjatana. Sian


Loembansiagian laho moese ma Bondjol i toe

Simorangkir.
Nang sian i toeng torop do halak na binoenoe ni

Bondjol i. Adong do sada dakdanak, na ro sian por-

mahanan mangolati pinahanna: ndang dope diboto

dakdanak i na masa i sian badjar ni rohana. Alai

doeng diida Bondjol i dakdanak na ro i, pintor dilo-

25
jdong ma djala ditangkoep, doeng i diboan ma i moese

toe loeatna gabe hatobanna.

Sian Simorangkir laho Bondjol i toe Loboe Bonan-

dolok, i ma:

Sisoenggoelon noeaeng.

Noenga morpoengoe hian soede isi ni Sisoengoelon


i toe hoeta i, naeng mangalo nian ala ni gonting ni

hoeta i, hape ndang taralo nasida. Ai doeng ro di

lamboeng ni hoeta i Bondjol i, mangoea ma djolo


radja ni hoeta i, na morgoar Ompoe Mandodo, sian

atas parik ni hoeta i songon on ma didok: „Aha do,


ale radjanami, Pongki na ngolngolan ! oetang ni ompoe-

nami manang oetang ni amanami, oetang di soloep


manang oetang di bale, so ginarar toe ho, oembahen
na ro ho padjolo gogo papoedi oehoem ? Ai molo

toeng adong nian oetang ni ompoe, manang oetang ni


ama toe hamoe, soeroeonmoe nian radja pamanathon,
ba ia toeng na so oio nian hami manggarar oetang
na toho, disi pe asa ro hamoe mamboan sindjata.
Hape toeng padjolo gogo do hamoe papoedi oehoem,
pe taloemoe ma monangnami; pitoepitoe ma hamoe

sapiroeroe paoealoe na maboegang, bahenon ni anak-

bodilnami on,” ninna.

Doeng i dialoesi Toeankoe Raoe ma hatana i, songon

on : „Anggo anakbodilmi da lae, oea toe porateateankon


bahen; doeng i taringot toe oetang ni ompoem dohot

26
oetang ni amam na nidokmi, oetang ni pinahan dohot

angka dengke i, aha hoeroha toe ompoem, manang

toe amam, oembahen dipapangani angka i?” Doeng i

doeng didok songon i, pintor ihoet ma mangkoeling


bodilna, dibodil ma Radja O. Mandodo i, na diatas

parik, pintor hona djala mate. Mornida i angka na di

bagasan hoeta i, pintor maporoes ma saloehoetna, ndang


diboto be samban laho maporoes, deba toe dolok, na deba

nari toe bariba ni aek Sitoemandi i; djadi lan ma nasida

mate hona bodil ni moesoe i dohot diaoepi aek i. langgo


bagas dohot sopo na di hoeta i, soede do dirotongkon.
Sian Sisoenggoelon laho moese ma Bondjol i dompak

Hoetagaloeng.
Ia isi ni Hoetagaloeng i, noenga djoemolo ditaroehon

angka inaina dohot angka dakdanakna toe Sait ni

hoeta, toe angka tondongna, ai


naeng djolo aloonnasida

moesoe i. Alai doeng diida hatoropon ni Bondjol i,

maporoes ma nasida mandapothon ianakkonna dohot

natorasna. Nang sian nasida godang do na mate hona

anak bodil ni moesoe i. Sian Hoetagaloeng laho moese

moesoe i toe

Porboeboe.

Di Porboeboe adong sada boroeboroe na matoea.

djadi didok natoeatoea i ma mandok anakna: „Ba,


beha nama ahoe bahenonmoe ale amang, ai so tarbahen

ahoe maporoes mangihoethon hamoe, djala so tarbahen

27
ho mangompa ahoe?” Doeng i didok anakna i ma

mandok ibana : „Toetoe do na nidokmi ale inang, ndang


tarihoethon ho hami, dibahen i toe liang na di dolok

ni hoetanta on ma dainang hoetaroehon, sai disi ma

ho paima laho Bondjol i.” Djadi diompa ma ibana,


manaroehon toe liang na nidokna i. langgo ibana dohot

soede nasida maporoes ma toe harangan, tinggal ma

anggo inana dohot angka oegasan na oemarga, na so

taroesoeng nasida.
Asa doeng ro di hoeta Bondjol i, ndang adong
didapot disi djolma, holan angka pinahan ni isi ni

hoeta i nama didapot disi, djadi i ma didoedoek bahen

tabantabanna. Alai borngin i manganggoehi ma natoea-

toea i, ala tioertioer diida liang, dibahen sondang ni

boelan, didok ma di anggoekna i: „Noenga disoeloe

ahoe! Noenga disoeloe ahoe!” ninna. Djadi tarbege


ma soara i toe Bondjol na di hoeta i, gabe laho na

deba sian nasida manopot liang i, ba diida na boroe

natoeatoea i dohot angka na binoenihon ni


oegasan
isi ni hoeta i disi, djadi diboenoe ma natoeatoea i,

djala diboeat ma soede oegasan na di liang i. Asa

ndang adong holong ni roha di halak Bondjol i


nang

toe natoeatoea. Sian Porboeboe laho moese Bondjol i toe

Sait ni hoeta.

langgo isi ni Sait ni hoeta i sanga do moralo dohot

moesoe i, alai noenga djolo ditaroehon nasida angka

28
ina dohot dakdanak toe balik ni tor diatas ni Pearadja
noeaeng. Na bolon sitoetoe do ninna hoeta i, opat do,
ninna, harbanganna, ai
poengoe disi dope soede pinompar

ni O. Soemoeroeng dohot. O. Somoentoel. Djadi torop


ma sian nasida na mate ditallihi moesoe i, alai sian

moesoe i
pe lan do na mate dohot na maboegang.
Djadi disoerboe Bondjol i ma hoeta i doeng laho

maporoes pangisi ni hoeta i. Sian i ditoeloes Bondjol


i ma toe djoeloe, toe.

Sioealoeompoe.

Alai noenga laho isi ni hoeta i toe harangan dohot


toe Hoetabarat, asa doemonok nasida laho toe Pohan,

molo toeng diihoethon moesoe i toesi. Toetoe ma,

ndang pola piga dan, ro ma Bondjol i toe Hoetabarat.

Dialo nasida do djolo Bondjol i masibodilan sangombas;


alai doeng lan sian nasida maboegang, torop dohot
na mate, maporoes ma nasida soede dompak Pohan.
Djadi diihoethoen Bondjol i ma angka na maporoes i

sahat ro di Hitetano; i ma alana oembahen mansai

torop sian nasida mate maoep toe aek na bolon i, ai

masiondjaran ma nasida laho taripar nian. Toeng


songon na maroeroes do nasida

mabaor sian hite i toe toroe, djadi songon toenggar


ma angka bangke i mabaor toe toroean. Sian Hoeta-

barat laho ma toe

29
Sipoholon

Mangihoethon pandok ni angka natoeatoea: Doeng


sahat Bondjol i toe Hoetabarat, mamintor
maporoes

ma halak Sipoholon, deba dompak hasoendoetan, deba

dompak oetara. Halak na


maporoes dompak hasoen-

doetan i
morpoengoe do nasida soede di sada poelopoelo
na bolon, tar 2'/< paal lambasna. Ia poelo ina

hinaliangan ni doea lombang na bolon djala na bagas


do. Sada dingkan dangsina, sada dingkan oetara. Holan

sada do dalan toe poelo i di habinsaran, djala sada

haroearan di hasoendoetan. Tar 4 '/ 4 Meter do bidang


ni dalan na di habinsaran; tar 10 Meter bidang ni

dalan na di hasoendoetan i. Ia poelo i, i ma dingkan


hasoendoetan ni godoeng Loembansoit i. Ninna

roha ni halak na maporoes toe poelo i, ra ndang ro

moesoe i toesi; alai molo toeng ro, ingkon aloonna

ma disi. Ro do antong moesoe i mangihoethon nasida


toesi, djadi tole ma nasida mormoesoe; masibodilan ma

nasida di dalan na gogot i, tole paiparipar lombang


i; alai na soemoboe ,
i ma di dalan na gogot i. Doeng
diida halak Sipoholon i
torop donganna i mormatean,

lam mabiar ma nasida, didokkon ma maporoes angka


boroeboroe dohot angka dakdanak, sai ditahan nasida

ma djolo. Alai doeng lam so tartahan nasida, ala ni

tang ni moesoe i, dohot ala ni toropna, maporoes ma

nasida. Djadi dibodili djala ditampoeli moesoe ima

30
nasida nasa na dapotsa: baoa, boroeboroe dohot dak-

danak. Toeng soede ne do nasida mate, tole binahen

ni bodil, tole dipangan podang, tole ditoellang hoedjoer,


tole angka na mate mordabuan tu lombang i, angka
na laho maporus nian paloea dirina. Songon tangkoe-
djoe do moedar ni djolma i mabaor disi. Ia angka na

sanga maporoes sian dalan na gogot na di hasoen-

doetan i, maporoes ma nasida toe tombak longolongo.


Toeng soengkot ni hinabernit do diahap halak na disi,
pambahen ni Bondjol na so moroehoem i.

Ia halak na maporoes toe oetara i, mortaboeni ma

nasida di sada liang na lambas, na sinoeroeknasida i

portaboenianna. Ia lambas ni liang i, tar 1 K.M 2 .


do,
holan sada do pintoe hamasoehan, laos i do haroearan

sian liang i, 0.60 M. bidangna. Toe liang i do diboan

nasida oegasanna dohot angka pinahanna, na boi

boanonna. Ndang diboto moesoe i pintoe ni liang i,

djadi moelak boti do nasida, ndang tarhahoeasa halak

na mortaboeni toesi, laos laho ma nangkok dompak.

Boetar.

Djadi mormoesoe ma nasida dohot R. Si Singa


Mangaradja. Asa doeng ro di Boetar Toeankoe Raoe

rap dohot angka paranganna i, tarbege ma i toe

pinggol ni toelangna Si Singa Mangaradja, djadi


mabiar ma ibana, ai diingot ma soede angka na

binahenna toe berena i. Djadi dipapoengoe ma soede

31
na niradjaanna sian angka loeat na hoemaliang i, sian

soede Toba holboeng ro di Oeloean dohot sian poelo


Samosir. Asa ndada na tarboto be hinadeak ni parangan

i angka na ro mandongani ibana, laho mandopang


berena dohot paranganna i. Alai doeng dibegeToeangkoe
Raoe, naoeng dipapoengoe toelangna i na niradjaanna
mansai torop mandjoempangkon ibana, gabe dalan na

asing ma dipingkiri mamboeat toelangna i. Disoeroe

ma angka soeroeanna mamboan siloea toe toelangna i,

i ma angka boroeboroe na oeli bahen sisoeroean ni

toelangna i dohot angka na arga mamboeat


oegasan
roha ni toelangna i, hoehoet ma didok toe soeroeanna

i: „Ndada na laho morbada manang na laho mormoesoe

ahoe dompak datoelang, toeng na maloengoen do ahoe

naeng masipaidaan dohot mangkatai dohot ibana,”

hoehoet pasahat angka na tinongos. „I pe sai ro ma

ibann toe onan na di Boetar an, holan ibana pe ro’

djala holan ahoe pe ro mandapothon ibana,” ninna.

Oembege i Si Singa Mangaradja, las ma rohana,

ndang be diingot na binahenna nadjolo toe berena i,

ganda dope las ni rohana mandjalo siloea tinongos ni

berena i. Djadi borhat ma ibana toe onan na di Boetar

i; borhat ma dohot Toeankoe Raoe sasadasa manda-

pothon toelangna i. Asa doeng padjoempang nasida di

onan i, masidjalangan djala masioemmaan ma nasida, laos

moroenoengoenoeng ma nasida na doea disi, oembahen

morgoar onan i „Onan poroenoengoenoengan” rasirasa

32
sadari on. Djadi doeng soen nasida na
moroenoeng-

oenoeng i, ro ma Toeankoe Raoe, digotap ma oeloe

ni toelangna i, laos ditompi mamboan toe porbor-


nginanna. Asa doeng dibege ina dohot nioli ni Si Singa
Mangaradja barita i, manganggoehi be ma nasida di

hoetana i, toeng hira djagoeng sinaok do nasida soede

mornida badan na so moroeloe i.

langgo Toeankoe Raoe moelak ma ibana dohot

paranganna i, diboan ma oeloe ni radja i


rap dohot

soede angka tabantaban, i ma angka djolma na dapot


i dohot angka pinahan ro di angka ni na
oegasan
hona taban i, ndada na tarasam godangna.

Taringot toe Pariksaboengan.


Doea do dalanna oembahen morgoar Pariksaboengan :
') Morhite sian angka pormoesoeon ni pinompar ni

Simogot ni Pohan toe pinompar ni Si Radja Lontoeng.


2
) Morhite sian haroro ni Bondjol.
Ia alana oembahen morgoar Pariksaboengan angka
hoeta na di holangkolang ni Siandjoer dohot Loboe

Siregar, songon on do: Tagan so ro Komponi toe tano

on, sai masa do hagaoron morhite sian na mormoesoei;

ai sai mormoesoei do loeat toe loeat, bioes toe bioes,


hoeta na sada toe hoeta na sada. Songon i ma nang

tano Tobaholboeng dompak na hornop Hoembang. Ia

nadjolo dalan dompak Toba sian Loboe Siregar do

dompak Siandjoer toe Siboentoeon ro di Balige. Asa

33
molo mormoesoe pinompar ni Simogot ni Pohan dom-

pak Hoembang, ba di dalan i ma nasida morbadjo.


Sahali mormoesoe ma Sihombing dompak Pohan,
dapot Sihombing ma djolma isi ni Siandjoer, laos diihoti.

Doeng i moese dapot Sihombing isi ni Pintoebosi, laos


diihot. Djadi ala ni djorboet ni pormoesoeon dohot

porbadjoon i di roha ni pinompar ni Simogot ni Pohan,

mortoeptoep ma angka radja ni Balige, Taraboenga ro

di Siandjoer songon on: Taririti ma djolo dompak


Pintoebosi, sibahenon parik, asa adong mangondingi
hita moradophon moesoe, ninna. Djadi borhat ma nasida

mangaririti. Adong ma disi sada poelopoelo na gonting


sitoetoe, holan siat sahalak ma dalan padomoehon poelo-
poelo i toe bariba. Mordalan do hoehoet aek di toroe

i, i ma aek na mabaor toe Tobaholboeng dohot aek

na toe Silindoeng aek Sitoemandi, oembahen morgoar

poelopoelo i porsirangan ni aek. Doeng diririti nasida

tangkas, poetoes ma sangkapnasida, mambahen parik i

di hasoendoetan ni poelopoelo i. Paodjahon ma dohot

angka hoeta di habinsaranna. Doeng songon i morting-


ting be ma angka radja i toe angka naposona, asa

hobas mamarik. Hobas ma nasida toetoe mansai torop,


dipaoeli nasida ma parik i mansai 'gandjang, balga djala
mansai timbo. Dihali nasida ma hoehoet aek sian tom-

bak Sidjaba mamboerboeri asa toemiboe soen djala asa

oembagas. Doeng sidoeng dipaoeli nasida parik i djala


togoe hoehoet denggan diida nasida, las ma rohanasida

34
didok nasida ma: „Saboengan ni parik do on hape
parikta on,” ninna. Doeng i moese doeng leleng, dioelahi
nasida ma moese paoelihon parik i.

Morhite siari haroTO ni Bondjol, songon on pangala-


hona: Ia poer ma aloealoe, sar ma ninna barita sian

tano roera Silindoeng dompak tano Hoembang toroes

toe Tobaholboeng mandok: Ro do Bondjol toe Silin-

doeng, noenga torop djolma diboenoe disi. Umbege


barita i Loboe Siregar, Siandjoer, Pintoebosi, mabiar

ma nasida. Ala ni i mortoeptoep ma nasida paoelihon


parik i patogoehon. Morhobas ma nasida patoerehon
dohot pabagashon parik i, dihali nasida ma aek sian

tombak Sidjaba mangoeroepi nasida pabagashon. Doeng


didatdati nasida, sidoeng ma toetoe. Alai nangkok ma

Bondjol i toe Boetar. Doeng dibege nasida, naoeng ro

di Boetar hape Bondjol i, maporoes ma nasida soede

mortaboeni toe poelopoelo na gonting i. Hape nangkok


ma Bondjol i toe Boetar dompak Paranginan toeat toe

Moeara ro di Balige, i ma holangkolang ni poelo


Sibandang toe bariba on, disi ma djolma i torop
diboenoei. Alai anggo djolma na maporoes toe poelo-
poelo nangkin, sai disi ma nasida, paima dibege sonang

barita i. Doeng dibege nasida, na so adong mamoloes

Bondjol i dompak nasida, didok nasida ma: „Toetoe


ma on parikta on saboengan ni parik; ai mabiar do

Bondjol i ro toe hoeta,” ninna. Djadi olat ni i sai didok

nasida pariknasida saboengan ni parik, deba mandok:

35
„Pariksaboengan." Asa olat ni i ro di noeaeng mehet

ma goar ni parik i: „Pariksaboengan.” Sonang ma loeat

i mangaloeloei hangoloeanna, djala hata ni Debata

noenga didjalo nasida, noenga dibahen disi garedja


dohot goeroe di lamboeng ni poelopoelo na gonting i,
i ma oembahen dibahen goar ni porgodoengan i

„Poelogodang”.

Pangkorhon ni Bondjol
Asa doeng moelak Bondjol i toe hoetana, moelak be ma

halak na maporoes i sian portaboenianna mandapothon


hoetana hian. Djadi ala naoeng masoerboe soede angka
bagasnasida, morpoengoepoengoe ma halak paoeli bale

na gandjang bahen inganannasida. Djadi andorang di

bale na gandjang i naside, songgop ma moese toe nasida

haporsoehon na bernit sitoetoe, ai masa ma aroen,

ndang piga halak na so hona aroen i; ai ro ma angka


rongit toe bale inganannasida i, tole moese angka oeap

na boesoek hinorhon ni bangke ni djolma dohot pinahan


angka na boesoek morambolongan di hoeta i. Asa

toedoshon nama daging ni djolma oedjoe i


rangrang
idaon, noenga lamoenlamoen hoehoet, dibahen namboera
ro i nasida sian harangan. Djadi mansai torop ma halak

mate binahen ni aroen i, andoel tahe toemorop na mate

binahen ni sahit i sian binahen ni Bondjol na so moroe-

hoem i. Hira na so toek do oedjoe i gogo ni djolma


na hipas, mananom angka na mate i. Djadi inganan-
36
nasida nama dipaoensatoensat nasida, ala so tartaon nasida

be manganggo oeap ni angka bangke na morragean i.

Ganda dope bernitna ditaon halak oedjoe i, binahen

ni na so adong sipanganon, ai noenga soeda emenasida

ditoetoengi halak Bondjol, asa morsingkor angka djolma i

di rohana, djadi masa ma toetoe oedjoe i haleon potir;

ai mangoela ndang adong gogonasida, angkoep ni i

ndang boi mangoela, ala ni na morsahit i nasida.

Adong ninna barita na so mangoela halak oedjoe i

doea ro di toloe taon. Doeng i toeng soera adong


halak na mangoela sadasada, boni ma ndang adong
saboerhononna toe na nioelana i. Angkoep ni i, toeng

soera adong boni saotik digalas sian na asing, soeda


do i dipapangani pidong dohot monsi di haoema i, ai

toe haoema nama laho angka monsi, ala so adong


panganonna di angka hoeta i. Dibahen i godangan
ampapaga, sihorpoek dohot simorihanihan nama dipangan
halak oedjoe i; ia adong na mangan indahan saotik

ingkon sian na dao nama i digalas.


Adong ma oedjoe i sada inaina, toloe do anakkona,

djadi mangido sipanganon ma dakdanak i toé inaina,

ba ndang adong lehononna, gabe mangandoengandoeng


ma ina i songon on:
Bontar songon itak ma ahoe ale amang,

Rondang songon poltoek.


Torang ari so mandilat.

Potang ari so mandjompoet.


37
Ipe, taon damang ma na so mangan i. Ai sisalion

pe soada di bagasan hoeta on, aoet adong nian da

amang, oea dilangkon hoeginsir manggarar asal ma

mangan damang natoeatoea i, hoehoet disoep osang-

osang ni anakna i.

Asa sai gadong nama dimemehon halak toe inakkona,


ala so adong indahan. Sahali ro ma 3 halak sian por-

dalanan toe bagas ni boroeboroe na mabaloe; ndang


diboto halak na toloe i be mara laho toe bagas, ala ni

malena, ai ndang adong sitoehoronnasida sipanganon.


Djadi dipahembang boroeboroe i ma amak hoendoelan-

nasida; hirim ma roha ni na toloe i adong panganon-

nasida. Hape sai tangis ma di tingki i anak ni boroe-

boroe i, gabedihoerdohoerdohon mai.songonon madidok:

„Saniang naganaga,

Saniang roegoeroegoe.

Maloem ma ateate,

Lambok ma poesoepoesoe! ia ba! ia ba!


Madekdek ma lanteoeng,
Madekdek toe toroembara.

Apala hoeboto teoes,

Lehononkoe do soada,

Aek mordjoellakdjoellak amang,

Aek mordjoellak batoe,


Djoellakdjoellakna i
amang,
So hatahoean ahoe;

Asal hoendoel hamoe i,

38
Hoendoel di tonga djaboe.
Sipanganon so adong
Lehonon ni tangan asoe.

Toeng sahalak tamoeengkoe,


Hoepabali toe dongankoe.
I ma na so soeda iloe.

Manetek sian matangkoe


Ai noenga i
panongos ni Debata.

So adong panailiankoe.”
Doeng dibege sitoloe halak i ende ni boroeboroe i,
las ma rohanasida, atik peso mangan nasida. Djadi
laho ma nasida toe bagas na asing mangaloeloei
sorangan. Tongon ma, doeng midjoer nasida sian bagas i,

padjoempang ma nasida dohot sada halak na ro sian

porgalasan mamboan eme, djadi toe bagas ni baoa i

ma nasida laho. Dipaboa ma toe nasida na masa ondeng,


na di bagas ni boroeboroe na mabaloe i. Djadi didok

baoa ima toe nasida : „Toeani ma hamoe ro toe bagasta


on.” Doeng i ndang pola sadia leleng, dilompa ma di

na toloe i sabalo. Doeng masak sipanganon i, mangan

ma nasida; hape ala mamintor soeda sipanganon i sian

panganan ni na salahak, gabe ditiktik ma pinggan i

hoehoet dipailing dompak ma i djala didok ma: „Na


oeli ma on, gorga ni pingannmoena on, ale inang! Sian

dia ma on oelaning ditoehor hamoe?” Doeng i ro ma

aloes ni boroeboroe i: „Na oeli ma toetoe, ale amang,

pinggan i, rap dohot hoedon on, ai ndang doeng mosok

39
indahan dison,” hoehoet dipailing dompak baoa i, asa

diida na so morsondoek bahir ibana. Mengkel ma

tamoeena i oembege aloes ni boroeboroe i, noenga hira

na boetong nasida dihilala, laos masipandohan ma moese

nasida songon on: „On ma hape porompoean, si ndada

soede boroeboroe porompoean, holan angka na pantas


morroha do,” songon na nidok ni Radja Salomo : „Inaina
na morhoeaso do toempal ni haradjaanna.” Poda 12,4

Roha ni dongansaripena i pe noenga mansai las oembege


hata ni naniolina i; laos morhoehoeasi ma ibana toe

tamoeena i hoehoet habol rohana na morgajas eme i,

dibahen lodjana, ninna ma: „Oenang manarita hamoe

da lae. ala male hamoe sian djaboe on,

Ai toengki salaon,
Lilit nama on hami on,

Lilit toe porpagaran,


Padoea timpoestimpoesan.
Patoloe tanggaltanggalan.
Toengki iba laho moeil,

Tangis labo mordalan ;

Lobi songon na taloe mordjoedji,


Molo so adong djamaon ni tangan

Nidapot dongan magodang.


Hoendoel di baba ni harbangan;
Ia so pinangkoelingan,
Matandahoe iba anak ni porhoerangan;
Ia pinangkoelingan
40
Naeng ma boetong lehonon mangan.

Moelak disi ma rohangki,


Morpoengoe dohot oetang pinangan.
Ai nang adong manoekkoe sada,
Sai hoepapahanpahan.
Ndang tarbahen ahoe i

Paganggang halak mangan;

Ai manogotna i
I do hoesombahon toe poroetangan."
Doeng dibege tamoeena i hansit ni portinaonanna i,
bonsa ma rohanasida oembegesa, dilehon nasida ma

hepeng balandjonasida i arga 10 oeang, asa adong


palahoon ni soranganna i toe sipanganon. Torop tahe

angka na mate so mangan oedjoe i, laos ala ni haleon

i; godang ma halak manangko dohot mamoroes gadong


manang eme ni donganna. Djadi torop ma halak na

moroetang dohot na tardobo, pola laos targadis moese

toe na dao, i ma songon na masa moese di tingki ni

„Habontaron.”
Asa doeng salpoe sahit aroen dohot haleon i,

mamoengka goemanggang ma pangkilalaan ni halak, ai

noenga mamoengka adong sigotilon sasaotik, halak

pe noenga hoemipas laho toe na dao mangomo. Djadi


doeng soemonang roha ni halak, dipoengka be ma

paoelihon bagasna bahen ingananna, djadi mansai

tarhilas ma roha ni halak oedjoe i, pinorsitadingan ni

haporsoehon na so morsamari i. Hape doeng adong


41
hirahira 4 taon doeng moelak Bondjol i, ro ma moese

halak Angkola, i ma isi ni Mandailing, Sidimpoean


dohot Sipirok pabondjolbondjol ibana toe halak Toba

on, i ma di taon 1827. Ai doeng moroegama


Silom

nasida, borhat ma nasida toe loeat Toba on, masihepeng


dohot mangadjarhon oegama i nian. Ditiroe nasida ma

pambahen ni Bondjol na pordjolo i, morabit na gandjang


djala na bontar ma nasida, oembahen digoari halak

Batak porang i „Habontaron.” Alai anggo di tingki


ni habontaron i, ndang be laho halak mortaboeni toe

harangan, ai oio ma nasida oedjoe i mangalehon


hepengna manang pinahan bahen hapatoean manang

djombabahal; angkoep ni i, oio ma nasida manogihon


halak Silom i dohot toe angka loeat na so binoloes

ni Bondjol i nadjolo, asa dohot sian i boeatonnasida.

Songon toe Pohan roepani; alai lan do sian nasida

mate diboenoe halak Pohan oedjoe i. Djadi soeda ma

antong na niomoomo ni halak oedjoe i, djala dihoroes


ma dohot angka pahanpahanan, ai toeng mansai mabiar
do halak oedjoe i oembege hata ni halak Silom i na

mandok: „Hobet, hobet: Naitom naitommandok:

Tali djala boan halak na birong i.

Noenga soen angka pinahan, soeda dohot hepeng


ni halak dipamboeat halak Silom i. Dibahen i djolma
i sandiri ma dipingkiri boeatonna, asa djolma i boanonna

gabe hatobanna. Saoet do antong songon i dibahen

nasida; alai songon on ma dibahen angkalna laho

42
mamboeat djolma i: Dipilliti nasida do deba halak na

soemangap djala na toemorop portoeboena gabe radja,


asa angka i sipatoedoehon halak sihobeton djala siboanon

toe Angkola. Djadi dipabangkit ma roepani di Goeltom


Nangkali Alom, di Pakpahan Nangkali Sati, di Sormin

Nangkali Botoel, di Hariandja Nangkali Borain, di

Sigotom Nangkali Patoean, di Loemban Dolok N. Bosar,

di Pahae N. Bonar dohot N. Toenggang, torop tahe


dibahen nasida radja na morgoar Nangkali, i ma

sipatoedoehon djolma siboeaton ni Bondjol i; dibahen

i molo dipangido nasida djolma siboeaton, dipatoedoehon


radja i ma halak na djala na oemmetmet
oempogos
di portoeboe, djadi pintor dihobet (ditali) ma i djala
diboan toe Angkola, gabe hatobanna, manang digadis
toe halak na asing. Toeng mansai lan do halak na

targadis toe Angkola manang gabe hatoban disi di

tingki ni Habontaron i. Asa mabiar sitoetoe do halak

oedjoe i mida radja na Nangkali i, oembiar


morgoar
tahe oedjoe i mida radjana sian noeaeng, ala mabiar

nasida, pasahaton radja sihobeton. Alai atik


ni i gabe
pe dipasangap halak oedjoe i radjana, sai torop do na

targadis toe Angkola, ai sai digogo halak Silom i do

mangido djolma i, asa adong pangoelana manang

gadisonna. Asa doeng adong manang sadia leleng


masa songon i, moeli ma moese halak Angkola i toe

loeatna. Djadi doeng leleng mamoengka soemonang

ma moese pangkilalaan ni halak.

43
Doeng i doeng salpoe tingki ni Habontaron na

djorboet i, mangoelahi dope ro sahali nari halak Angkola


i mamboeat sinamot
manang pinahan ni isi ni loeat

Pangariboean dohot Sigotom, i ma di taon 1829. Songon


on do pangalahona: Mansai soboe oedjoe i hamoesoeon

ni Goeroe Soemillam Hoetagaloeng dompak radja ni

Panggabean. Djadi laho ma Goeroe Soemillam

morhara toe Angkola, mangalo moesoena i. Djadi


mansai torop ma ro halak Angkola i mandongani
ibana, diboloes nasida ma Sipirok, Simangambat sahat

ro di Silantom, sian Pangariboean laho toe


naeng

Silindoeng. Djadi mordos ni roha ma soede isi ni

Pangariboean mangambat nasida, ala dirimpoe na

dompak nasida do oembahen ro. Alai doeng didok

Goeroe Soemillam: „Ndang na dompak hamoe hami,


dalan na lambas i do sidalanannami,” soemoeroet ma

nasida, djadi mordalan ma nasida toe Silindoeng mangi-


hoethon Goeroe Soemillam. Djadi monang ma toetoe

Goeroe Soemillan moralohon radja ni Panggabean,


godang ma tabantaban dapot nasida. Alai di na laho

moelak nasida toe Angkola, ditaban ma Sigotom dohot


Pangariboean. Diboenoe ma O Bosoer sian Sigotom
dohot O. Batoenahal sian Batoe na doea. Dihoroes

ma soede hoda, horbo dohot lomboe ni isi ni loeat i,

dibahen naoeng laho i isi ni loeat maporoes, oembege


hata ni moesoe i na mandok: „Hobet, hobet! Naitom

naitom!” soeang songon na pordjolo i, djadi mampar ma

44
halak soede, so diboto be donganna ihoethononna.

Alai toetoe ndang pola sadia leleng masa i, ai pintor


laho do halak Angkola i mamboan angka tabanta-

banna i.

Asa soeman do porniahapan ni isi ni loeat Pangari-


boean oedjoe i toe porniahapan ni halak Israël binahen

ni halak Midian, toeng hira doehoetdoehoet do nasida

dibahen halak Silom i. Molo doeng mortoemboer

nasida, disabi; molo doeng mamoengka adong pinahanna,


ro ma nasida mangalap. I ma deba alana oembahen

marsiakbagi isi ni loeat i di sipanganon, pogos di

panamotan dohot poroeloson, ai tangki dohot hori do

diparoelos halak oedjoe i, gadong dohot angka hapar-


hapar ia sipanganonna. Doeng i doeng moelak Bondjol
i toe Angkola, manggogo be ma moese mangoela
haoema dohot paoeli porgadongan, djadi mamoengka
mangoloe ma halak i, ai noenga adong sipanganon
saotik porabiton pe noenga mamoengka roemata, ai

noenga tarbahen nasida laho toe na dao mangomo dohot

mortigatiga. Songon i ma pambahen ni Bondjol i

nahinan toe angka ompoenta.

HATA PANIMPOELI.

Ra ringkot do roha ni angka sipandjaha oembege,


manang sian dia do haroroan ni djamita ni Bondjol i.

Songon on do hata ni soerat na tinongos ni Goeroe

Kenan taringot toesi:

45
„Na hoesoengkoen do i sian halak natoeatoea, djala
ndang adong hoegandai nanggo saotik, hoeboeati gariada.
Torang do panoengkoenankoe di barita i, i ma Ompoe
Mari na hinan, hirahira 100 taon oemoerna di hama-

matena di taon 1912. Ai tiboe hian hoeoela


noenga
i mangihoethon pangidoan ni Pandita Henoch Loem-

bantobing na djolo. Doeng i sada nari Ompoe soaloon

Goeltom, na moroemoer morhira 96 taon di hamamatena,

i ma di taon 1916. Asa na doea i do na toemangkas


panoengkoenankoe, alai toetoe noenga mate nasida.

Asa mangihoethon hatanasida tardjongdjongkon iba do i.

Denggan do, molo gabe djamita Batak i binahen,

anggiat mangkilala roha ni dongan Batak di haporsoehon


tinaon ni
ompoena na hinan binahen ni halak Bondjol
mortimbangkon sonangna noeaeng binahen ni Barita

na Oeli dohot harentaon na pinoengka ni Panggomgomi.”

46

Anda mungkin juga menyukai