Edisi 23
Editor:
Penerjemah:
dr. Brahm U. Pendit
dr. Huriawati Hartanto
dr. Aryandhito Widhi Nugroho
dr. Dian Ramadhani
dr. Aryana Diani
Editor Edisi Bahasa Indonesia:
dr. Liliana Sugiharto, M.S., PAK(K)
dr. Y. Joko Suyono
dr. Rifky
dr. Brillyan ChristoPher L.
dr. Nalurita
dr. Rudi Setia
Hanya beberapa bagian otot wajah yang berorigo di struktur tulang, tetapi menyisip ke dalam kulit.
ip:1t9::pSf,iff"--qr3:f:.'19:,,i :,::,:i::i::::r:.,::ir:::',:t.i::.t;::;,:r
M. occipitoflontalis
N. facialis [Vll]
M. occipitofrontalis dan M. temporoparietalis bersama-sama disebut sebagai M. epicranius.
M. temporoparietalis
N. facialis [Vlll
M. auricularis anterior
N. facialis [Vll]
M. auricularis superior
N. facialis tVlll
O: Pars orbitalis: Pars nasalis ossis I: Pars orbitalis: Lig. palpebrale F: menutup kelopak mata, menekan
frontalis, Proc. frontalis maxillae, laterale saccus lacrimalis
Os lacrimale, Lig. palpebrale Pars palpebralis: Lig. palpebrale
mediale laterale
Pars palpebralis: Lig. palpebrale Pars lacrimalis: Ductus nasolacri-
mediale, Saccus lacrimalis males, Rima palpebrarum
Pars lacrimalis: Crista lacrimalis
posterior of the Os lacrimale,
Saccus lacrimalis
M' depressor supercilii (pecahan dari Pars orbitalis musculi orbicularis oculi)
O: Pars nasalis ossis frontalis, l: sepertiga medial kulit alis mata F: menarik turun kulit alis mata
dorsum nasi
M. corrugator supercilii
N. facialis [Vll]
O: Pars nasalis ossis frontalis l: sepertiga tengah kulit alis mata F: menarik kulit dahi dan alis mata
ke arah pangkal hidung,
menciptakan kerut vertikal tepat di
atas pangkal hidung
M. procerus
N. facialis [Vlll
M. mentalis
N. facialis [VllJ
O: Mandibula pada dens incisivus l: kulit dagu F: membentuk lekuk di dagu, eversi
lateralis bawah dan memajukan bibir bawah (ber-
sama dengan M. orbicularis oris;
untuk mencucurkan bibir)
M. transversus menli
N. facialis [Vll]
M; risorius I
N. faciatis fVtt]
M. zygomaticus major
N. facialis [Vll]
M. zygomaticus minor
N. facialis [Vll]
Platysma .
N. facialis [VII]
O: Basis mandibulae, Fascia l: kulit di bawah Clavicula, Fascia F: menegangkan kulit leher, men-
parotidea pectoralis ciptakan ker.ut-kerut vertikal
-' Tabel 2 Kepala *. lt;:?z+: *+ -"1,;_1117:.1
--.=
M. longitudinalis inferior
N. hypoglossus [Xlll
M. transversus linguae
N" hypoglossus [Xll]
O: Margo lateralis linguae, Septum l: Margo lateralis linguae, Aponeu- F: menyempitkan lidah dan,
linguae rosis linguae' bersama-sama dengan M. verticalis
linguae, memanjangkan lidah
M. verticalis linguae
N. hypoglossus [Xll]
M. hVoglosbus :
N. hypoglossus [Xll]
O: Cornu ma.jus ossis hyoidei dan l: Aponeurosis linguae F: menggerakkan lidah ke belakang
Corpus ossis hyoidei bawah
M. styloglossus .
N. hypoglossus [XlU
{
tTabel 3 Kepala -* i-.+t=::; -.'. lj:=*=r, --*.
O: Fossa scaphoidea pada Proc. l: Aponeurosis palatina F: menegangkan palatum molle dan
pterygoideus, bagian membranosa melebarkan lumen Tuba auditiva
dan kartilago Tuba auditiva
M. palatoglossus
N" gloSsopharyngeus [lX]
O: Aponeurosis palatina l: masuk ke dalam otot-otot intrin- F: depresi palatum molle, samb!l
sik lidah sekaligus mengangkat Radix linguae
sehingga menyempitkan lsthmus
faucium
M. masseter mudah dipalpasi melalui kulit di sepanjang perjalanannya dari Angulus mandibulae ke arcus zygomaticus. Pada saat gigi dirapat-
kan, M. temporalis menjadi tampak jelas di fossa temporalis. M. pterygoideus medialis terletak di sebelah dalam Mandibula. M. pterygoideus
lateralis berjalan ke anterior dari articulatio temporomandibularis.
M. temporalis
Nn. temporales profundi (N. mandibularis tV/31)
O: Os temporale di bawah Linea l: Proc. coronoideus mandibulae F: mengatupkan rahang (otot pengu-
ar,r'r*
t74x[M; temporalis inferior, lapisan dalam nyah yang paling kuat)
Fascia temporalis bagian anterior: menarik Mandibula
ke depan (:protrusi)
bagian posterior: menarik Mandibula
ke belakang (: retrusi)
M. masseter
N. massetericus (N. mandibutaris tV/31)
O: Pars superficialis: Margo inferior l: Pars superficialis: Angulus man- F: Mengatupkan rahang
arcus zygomatici {tendo} dibulae (Tuberositas masseterica) Pars superficialis: menarik Mandibula
Pars profunda: Margo inferior ke depan 1=protrusi)
mandibulae
M. pterygoideus medialis
N. pterygoideus medialis (N. mandibularis tV/31)
M. pterygoideus lateralis
N. pterygoideus lateralis (N. mandibularis IV/31)
O: Caput superius: Crista infra l: Caput superius: diskus dan kap- F: Caput superius: mengawali
temporalis ossis sphenoidalis sul Articulatio temporomandibularis pembukaan rahang dengan menarik
Caput inferius: Lamina lateralis Caput inferius: Proc. condylaris Discus articularis ke depan
Proc. pterygoidei mandibulae (Fovea pterygoidea) Caput inferius: menarik mandibula
ke depan (: protrusi)
aksi unilateral: ekskursi kontra
lateral.
-Tabel 5 {-,+;:=i't= -' Leher -" *;z:-i=:z :..
Otot-otot farings dibagi menjadi otot konstriktor farings {Mm. constrictores pharyngis superior, medius dan inferior) dan
otot levator (M. stylo-
pharyngeus, M. salpingopharyngeus and M. palatopharyngeus).
b Ototrotdtievaior:pharyni
M. palatopharyngeus (Secara fungsional, otot ini termasuk juga ke dalam otot-otot palatum.)
Rr. pharyngeales nervi glossopharyngei tlxl (: Plexus pharyngeus)
M. salpingopharyngeus
Rr. pharyngeales nervi glossopharyngei tlxl (: Plexus pharyngeus)
.
-:r. .. -. :: .i:lt..,/,. l:
:
O: Cartilago tubae auditivae l: menjulur ke dinding lateral F: mengangkat pharynx
. :+:-f Pharynx
\' l|ffi/l:,.-t'
. llJ6'trV''.L'
i,ill i. rl rX"
*r al
r,ll,4 \/,I - ' lll;
,tl'
tf!l:,|\iu.tr.i,r',
rlilf'*f i{
l,ri
l:\: , :
t:\,:,\t' -.tii:it
j::iilr: ii ::;i:/,:' li
M. stylopharyngeus
R. musculi stylopharyngei nervi glossopharyngei ilXl
O: Permukaan luar Arcus cartilagi- l: Margo inferior laminae cartilagi- F: menegangkan ligamenta voca-
nis cricoideae nis thyroideae lia dengan memiringkan cartilago
cricoidea (otot tensor terkuat untuk
ligamenta vocalia)
M. cricoaryteiroideus posterior
N- laryngeus recurrens of the N. vagus [Xl
O: Lamina posterior cartilaginis l: Proc. muscularis cartilaginis F: melebarkan Glottis dengan mena-
cricoideae arytenoideae rik ke lateral Processus vocalis.car-
tilaginis arytenoideae serta dengan
memiringkan cartilago arytenoidea
ke samping
M. cricbaryte-noideus lateralis
N. laryngeus recurrens nervi vagi lXl
O: Tepi lateral atas Arcus cartilagi- l: Proc. muscularis cartilaginis F: menutup Pars intermembranacea
nis cricoideae arytenoideae glottidis dengan memutar Cartilago
arytenoidea ke arah dalam
M. arytenoideus transvetsus
N. laryngeus recurrens nervi vagi [Xl
O: Tepi lateral dan permukaan l: Tepi lateral dan permukaan F: menutup Pars intercartilagenea
posterior Cartilago arytenoidea posterior Cartilago arytenoidea glottidis dengan mendekatkan kedua
t\ kontralateral Cartilagines arytenoideae
M. arytenoideus obliquus
N. laryngeus recurrens nervi .vagi [X]
M. vocalis
N.' laryngeus: reeu rFens ngrvi :iagi tXJ
O: Permukaan dalam Cartilago thy- l: Proc. vocalis pada Cartilago ary- F: menutup rapat Glottis, bertang-
roidea tenoidea di sebelah lateral Ligamen- gung jawab atas "fine tuning"
ta vocalia tegangan ligamenta vocalia
M. thyroaryteiroid6us:.. .
O: Permukaan dalam Lamina Carti- l: Proc. muscularis dan permukaan F: menyempitkan ruang Pars .inter-
laginis thyroideae anterior Cartilago arytenoidea membranacea glottidis
Pars thyroepiglottica: tepi lateral Pars thyroepiglottica: menyempitkan
Cartilago epiglottica Aditus laryngis
-r Tabel 7 -B €**al* * Leher * **#a* *
M sternocleidomastoideus berasal dari primordium yang sama dengan M. trapezius {persarafan sama). M. sternocleidomastoideus berorigo di proc
mastoideus dan berjalan ke sisi antero medial dengan arah turun miring. Otot ini terintegrasi di dalam Lamina superficialis
fasciae cervicalis.
M. sternocleidomastoideus
N. accessorius IXIJ; Plexus cervicalis
O: Caput sternale; permukaan l: Proc. mastoideus, tepi lateral F: aktif unilateral: memutar kepala
ventral sternum Linea nuchalis superior ke sisi kontralateral, dan memiring-
Caput claviculare: sepertiga sternal kan kepala ke sisi yang sama
Clavicula aktif bilateral: mengangkat kepala,
menekuk columna vertebralis
cervicalis, dan otot bantu
pernafasan ketika kepala pada posisi
terfiksasi.
7t**,r**rzi:,*= * **-+=;*l= "- *a:*!'g.:",:ra*i +Tabel 9
=:-== =L=:r*r*ii**
Musculi suprahyoidei membentuk lantai rongga mulut dan berfungsi sebagai antagonis untuk Musculi infrahyoidei" Venter anterior M. digastrici
terletak paling superfisial. Berbentuk lempengan otot yang lebar, M. mylohyoideus menjadi lantai rongga mulut. M, geniohyoideus yang ber-
bentuk bundar terletak di permukaan dalam M. mylohyoideus. Venter posterior M. digastrici dan M. stylohyoideus terletak di sebelah dorsal.
M. mylohyoideus (begian kanan dan kiri otot ini bersama-sama membentuk lempengan otot yang menjadi sekat kaudal rongga mulut.)
N. mylohyoideus (N. mandibularis lV/31
O: Linea mylohyoidea mandibulae l: Raphe mylohyoidea, Corpus F: mengangkat lantai rongga mulut
ossis hyoidei (membuka mulut), depresi mandibula,
mengangkat os hyoideum sewaktu
menelan
M. digastricus (Venter posterior dan Venter anterior dihubungkan oleh sebuah tendo bulat, yang terfiksasi pada Cornu minus ossis hyoidei.)
Venter anterior: N. mytohyoideus (N. mandibutaris [V/3]);
Venter posterior: R. digastricus (N. facialis [Vlll)
M. stylohyoideus
R. stylohyoideus (N. facialis [Vll])
O: Proc. styloideus ossis l: Corpus ossis hyoidei dengan dua F: mengangkat Os hyoideum
temporalis berkas otot yang mencakup tendo sewaktu menelan
intermedius M. digastricus
M. geniohyoideus (Bagian kanah dah kiri otot ini terletak sangat ber.dekatan-hanya terpisah oleh suatu sekat tipis jaringan penyambung.)
Rr. ventrales from C1-C2
Mm. infrahyoidei berfungsi sebagai antagonis untuk Musculi suprahyodei. M. sternohyoideus terletak superfisial dan di bawahnya adalah
M.
sternothyroideus dan M. thyrohyoideus. M. omohyoideus terletak paling jauh ke sisi lateral.
M.sternohyoideus . . , .
O: permukaan dalam Manubrium l: Corpus ossis hyoidei F: menarik Os hyoidum ke arah kau-
sterni dal
M, sternothyroideus
Ansa cervicalis (Plexus cervicalis)
O: Permukaan dalam Manubrium l: Linea obliqua pada Lamina carti- F: menarik Larynx ke kaudal
tijL.t sterni laginis thyroideae
.;
M. thyrohyoideus
Ansa cervicalis (Plexus cervicalis)
O: Permukaan luar Lamina cartilagi- l: Corpus ossis hyoidei F: Aproksimasi Os hyoideum dan La-
nis thyroideae rynx agar saling mendekat
. Z-..51.;
M. omohyoideus lVenter inferior.and sqperior dihubungkan oleh tendo intermedius yang tertambat pada Vagina carotica)
Ansa cervicalis (Ptexus cervicalis)
O: Venter inferior: Murgo .up"iior l: Venter superior: Corpus ossis hy- F: Meregangkan fascia cervicalis ka-
Scapulae oidei rena tendo intermedius tertambat ke
Vagina carotica. mencegah kolaps-
nya lumen V. jugularis interna, me-
narik Os hyoideum ke kaudal.
fkstr*mit*s at#$ 4 fkstr*mitas harnrah * Saraf krania! +Tabel 1 1
Tiga Musculi scaleni (M. scalenus anterior, M. scalenus medius, and M. scalenus posterior) berjalan ke iga-iga atas dan membentuk suatu lem-
pengan otot segitiga di sisi lateral columna vertebralis bagian servikal. Plexus brachialis dan Arteria subclavia berjalan melalui segitiga skalenus
ini yang dibatasi oleh Mm. scaleni anterior dan medius.
M. scalenus anterior
Cabang-cabang tangsi4Q dari Plexus cervicalis dan Plexus brachialis
O: Tubercula anteriora Procc. trans- l: Tuberculum musculi scaleni ante- F: Columna vertebralis: fleksi bagian
versorum pada Vertebrae cervica- rioris pada iga I servikal columna vertebralis ke arah
les ke-3-6 samPing
Thorax: mengangkat iga l, sehingga
menarik thorax ke atas (otot inspirasi)
M, scalenus:nedius .
O: Tubercula Procc. transversorum l: iga I di belakang Sulcus arteriae F: Columna vertebralis: fleksi Colum-
pada Vertebrae cervicales ke-3-7 subclaviae na vertebralis bagian servikal ke arah
samping
Thorax: mengangkat iga l, sehingga
menarik thorax ke atas (otot perna-
pasan: inspirasi)
M. scalenus posterior .
Otot-otot prevertebral terletak di sisi kanan dan kiri Corpus vertebrae pada Vertebrae cervicales dan thoracicae bagian atas, dan dibungkus oleh
Lamina prevertebralis fasciae cervicalis. Bagian anterolateral Atlas and Axis dihubungkan oleh M. rectus capitis anterior yang pendek.
M. longus capitis
Cabang-cabang .langsung Plexus cervicalis
O: Tubercula anteriora Procc. l: Pars basilaris ossis occipitalis F: Fleksi kepala ke arah ventral,
transversorum pada Vertebrae rotasi kepala ke arah ipsilateral
cervicales ke-3-6
M. longus colli
Cabang-cabang langsung Plexus cervicalis
O: Corpus vertebrae cervicalis ke-S l: Procc. transversi vertebrarum F: Fleksi kepala ke arah ventral,
dan Corpus vertebrae thoracicae cervicalium ke-5-6, Corpora rotasi kepala ke arah ipsilateral
ke-3, Tubercula anteriora Procc. vertebrarum cervicalium ke-2-4,
transversorum pada Vertebrae Tuberculum anterius Atlantis
cervicales ke-2-5
ilkc?r*r*i:*= *1*= * fk*:r*mit*= ***;s=* * **:*€ ,l.rs*i*E
-+ Tabel 1 3
M. pectoralis major membentuk relief permukaan dinding dada anterior bagian atas. M. pectoralis minor terletak tepat di bawahnya' Kedua otot
ini, bersama dengan M. subclavius, termasuk dalam kelompok otot ventral gelang bahu (+Tab' 24).
Mm. intercostales externi dan interni mengisi Spatium intercostale. Mm. subcostales dan M. transversus thoracis terletak di permukaan dalam
dinding dada.
O: Tepi bawah Costa dari l: Tepi atas Costa di bawahnya F: menarik iga ke atas, inspirasi
Tuberculum costae samPai garis
cartilago-tulang iga tersebut
Mm. intercostales interni (Mm. intercostales intimi berada di sisi dalamnya disela oleh Vasa intercostalia posteriora dan N. intercostalis.) ..
O: tepi atas Costa dari di sebelah 1: tepi bawah Costa di atasnya F: Menarik iga turun, ekspirasi
ventral Angulus costae
O: tepi atas Costae bagian bawah l: tepi bawah Costae bagian F: memperkuat dinding dada,
di antara Tuberculum dan Angulus bawah, selalu melompati satu iga menarik iga turun, ekspirasi
costae
M. transversus thoracis
Nn. intercostales (Nn. thoracici)
O: sebelah dorsal Corpus sterni l: Cartilago costalis iga ll-Vl F: memperkuat dinding dada,
dan Proc. xiphoideus ekspirasi
- Tabel 1 4 K*paia * L*her * Badan *
otot-otot ventral dinding abdomen, M. rectus abdominis dan M. pyramidalis, terletak di dalam vagina
musculi recto abdominis.
M. rectus.a6dominis '
Nn.intercistat"i:iir.thoracici) ". "
O: Permukaan luar Cartilago cos- l: Symphysis pubica F: Fleksi batang tubuh (torso), mene-
talis pada iga V-Vll, Ligamenta kan masuk abdomen, ekspirasi (jenis
costoxiphoidea pernapasan diaf ragma/abdominal)
M' obliquus externus abdominis, M. obliquus internus abdominis dan M. transversus abdominis
bersama-sama disebut sebagai otot lateral
dinding abdomen' Lapisan tendo ketiga otot ini membentuk Vagina musculi recti abdominis. pada
laki-laki dan perempuan, M. cremaster me_
misahkan diri dari M. obliquus internus abdominis dan M. transversus abdominis.
O: Permukaan luar iga V-Xll l: Labium externum cristae iliacae, F: aktif unilateral: rotasi dada.ke sisi
Lig. inguinale, kontralateral, f leksi columna verte-
ikut membentuk Iamina anterior bralis ke sisi ipsilateral,
pada Vagina musculi recti abdom:- aktif bilateral: fleksi batang tubuh
nis (torso), kompresi abdomen, ekspirasi
(jenis pernapasan diafragma)
M. transversus abdominis
Nn. intercostales (Nn. thoracici) kaudal; N. iliohypogastricus; N. ilioinguinalis (Plexus lumbalis); N. genitofemoralis
O: Permukaan dalam Cartilago cos- l: ikut membentuk lamina posterior F: Kompresi abdomen, ekspirasi
talis pada iga Vll-Xll, Fascia thora- pada Vagina musculi recti abdomi- (jenis pernapasan diafragma)
columbalis, Labium internum cris- nis di atas Linea arcuata, sedang-
tae iliacae, Lig. inguinale kan di bawahnya otot ini ikut mem-
bentuk lamina anterior
M. cremaster
N. genitofemoralis
M. quadratus lumborum merupakan bagian pokok otot dinding abdomen. Di sebelah medialnya, terdapat M. psoas major.
M. quadratus lumborum
N. intercostalis (N. thoracicus tTl2l); Rr. musculares (Plexus lumbalis)
O: Labium internum cristae iliacae l: iga Xll, Proc. costalis pada Ver- F: fleksi columna vertebralis ke arah
tebrae lumbales ke-4-i ipsilateral
Otot-otot spinokostal (M. serratus posterior superior dan M. serratus posterior inferior) adalah otot kecil dengan relevansi fungsi yang kecil dan
terletak di atas otot-otot "autochthon" punggung.
M. serratus posterior superior
Kranial Nn. intercostales (Nn. thoracici)
O: Proc. spinosus pada Vertebrae l: iga ll-V di sebelah lateral Angulus F: mengangkat iga, inspirasi
cervicales ke-6, 7 dan thoracicae costae
ke-1, 2
lr
O: Proc. spinosus pada Vertebrae l: Tepi kaudal iga lX-Xll F: Menarik iga lX-Xll ke bawah, se-
thoracicae ke-1 1, 'l 2 dan lumbales bagai antagonis diafragma dan juga
ke-1, 2 aktif selama inspirasi paksa
+Tabel 1 8 K*#*5= * t*l:*l * Badan *
I Tractr}s laterats
Tractus lateralis otot-otot "autochthon" punggung menutupi tractus medialis di regio leher dan lumbal sehingga otot otot ini
OiseUut nagian
superficial otot-otot "autochthon" punggung. M. iliocostalis, M. longissimus, Mm. intertransversarii merupakan kelompok otot lurus.
Mm.
splenici yang berjalan miring menyebar ke kranial (spinotransversal). Mm. splenii memisahkan diri ke arah kranil dengan sudut
oblik (spino,
transversal). Mm. levatores costarum berjalan miring dengan arah laterokaudal menuju ke iga.
a) Sistem sacrospinal
M. iliocostalis lumborum
Rr. posteriores nervorirn lumbalium
O: Bersama-sama dengan M. l: Angulus costae pada iga Xll-V F: aktif unilateral: fleksi lateral,
longissimus thoracis dari: Procc. aktif bilateral: ekstensi
spinosi pada Vertebrae lumbales
Facies dorsalis ossis sacri,
sepertiga dorsal Cristae iliacae,
Fascia thoracolumbalis
M. iliocostalis thoracis
Rr, posteriores nervorum thoracicorum
O: iga Xll-Vll sebelah medial l: Angulus costae pada iga (Vl) F: aktif unilateral: fleksi lateral,
Angulus costae v[-l aktif bilateral: ekstensi
M. il!ocostalis. cervicis
Rr. poiterioires nervorum cervicalium
O: iga Vll*(lV) lll sebelah medial l: Tuberculum posterius proc. F: aktif unilateral: fleksi lateral,
Angulus costae transversi pada vertebrae aktif bilateral; ekstensi
cervicales ke-6-(-4)-3
7'g=t-r**szz*= * *r,*tr*{r;?z** **';;*l'' * **rzt *':*r=i*E +Tabel 1 8
=t=5
M. longissimus thoracis
Rr. posteriores nervorum spinalium
O: Procc. spinosi pada Vertebrae l: bagian medial: Proc. mamillaris F: aktif unilateral:fleksi lateral.
lumbales, Facies dorsalis ossis vertebrae limbalis ke-5, Proc. aktif bilateral: ekstensi
sacri, sering kali dari Procc. mamil- accessorius pada Vertebrae
laris pada Vertebrae lumbales ke-2 lumbales ke-4-1, Procc. transversi
dan ke- 1 , serta dari Proc. trans- vertebrarum thoracicarum ;
versus pada Vertebrae thoracicae bagian lateral: Proc. costalis
ke-12-6 pada Vertebrae lumbales ke-4-1 ,
lamina bagian dalam Fascia thora-
columbalis, iga Xll-ll sebelah
medial Angulus costae
M. longisiiinus cervicis,
Rr. posterio:res neiiorum spinalium
o: Proc. transversus pada l: Tuberculum posterius Proc. F: aktif unilateral: fleksi lateral,
Vertebrae thoracicae ke-6-1 dan transversi pada Vertebrae cervica- aktif bilateral: ekstensi
Vertebrae cervicales ke-7-3 les ke-5-2
M. longissimus capitis
Br. posteriores nervorum spinalium .. : . .' ::,.
O: Proc. transversus pada Vertebra l: Margo posterior Proc. mastoidei F: aktif unilateral: fleksi lateral,
thoracica ke-3 sampai Vertebra aktif bilateral: ekatensi
cervicalis ke-3
-Tabel 1 8 K*p*l* * L*hcr * Badan *
b) sistem intertransversal
Mm. intertransversarii laterales lumborum (Otot-otot ini adalah benar-benar otot "autochthon,, punggung dalam arti sebenarnya tetapi berasal dari ventral,)
Rr. anteriores nervorum spinalium.
O: Tuberositas iliaca, Proc. costalis l: Proc. c_ostalis pada Vertebrae F: aktif unilateral: fleksi lateral
dan Proc. accessorius pada Verte- lumbales ke-5-1, Tuberositas iliaca aktif bilateral: ekstensi
brae lumbales ke-S-1, Proc. trans-
versus pada Vertebra thoracica
ke-12
\ .r,l
I
\,lf
\ -, .h,
ir,ii
i,i| i*'r
il ,-.. i{_r . i ... . r O: Proc. transversus pada Verte- l: Proc. accessorius dan Proc. ma- F: aktif unilateral: fleksi lateral,
{.:.1i;.: ::'r brae thoracicae ke-1 2-1 0 millaris pada Vertebra lumbalis 1 aktif bilateral: ekstensi
1\ 'ni.,,':.r. : sampai Proc. transversus pada Ver-
\ ::,r tebra thoracica 1 1
\:''ltl
\!ii,
'if.y,.':i..
,
t,( O: Tuberculum posterius processus l: Tuberculum posterius processus F: aktif unilateral: fleksi lateral,
,',.. transversi pada Vertebrae cervica- transversi pada Vertebrae cervica- aktif bilateral: ekstensi
' les ke-6-1 les 7 -2
Mm. intertransversarii anteriores cervicis (Otot-otot ini bukan otot autochton dalam arti yang sebenarnya tetapi otot-otot ini berasal dari ventral)
Rr. posteriores and anteriores of the Nn. spinales
:.-,' /'l
O: Tuberculum anterius proc. trans- l: Tuberculum anterius proc. trans- F: aktif unilateral: fleksi lateral,
.
!. ir-..,i.-
:'--}{d:A:.:1:i:-r.
"'
rl versi pada Vertebrae cervicales ke- versi pada Vertebrae cervicales ke- aktif bilateral: ekstensi
...i:*g .1:r'
i ' i,. iil
6-1 7-2
,r '
i "-T*lil:l
;t.:|{'
l.'r s-'-J,
:/ )
' 'f{|-;
ilkstremitas *tas * ilkstren:it*s baw*h * Sar*f kraniei +Tabel 1 8
cl:Sistem Spinotransverqa! . ,
M. spl6niusiceividis ''
Rr. posteriores nervorum cervicalium
O: Proc. spinosus pada Vertebrae l: Tuberculum posterius proc. trans- F: aktif unilateral: fleksi lateral, rotasi
thoracica ke-3 cervicalis ke-6. Lig. versi pada Vertebrae cervicales ke- bagian servikal Columna vertebralis
supraspinale {312-1 dan kepala ke arah ipsilateral;
aktif bilateral: ekstensi bagian servi-
kal Columna vertebralis
M. spleniuq gapitis
Rr, posteriores nervorum cervicalium
O: Proc. spinosus pada Vertebrae l: Proc. mastoideus, (Linea nuchalis F: aktif unilateral: fleksi lateral, rotasi
cervicales ke-3-7, Lig. nuchae superior) bagian servikal Columna vertebralis
dan kepala ke arah ipsilateral,
aktif bilateral: ekstensi bagian servi-
kal columna vertebralis
O: Proc. transversus pada Verte- l: lga Xll-|, masing-masing di sebe- F: mengangkat iga, fleksi lateial dan
brae thoracica ke-1 1 - cervicalis lah lateral Angulus costae rotasi Columna vertebralis
ke-7
-* Tabel 1 8
'll Tractus
inedialis '
Tractus medialis otot-otot "autochthon" punggung terletak di bawah tractus lateralis di daerah servikal dan lumbal sehingga
luga air"urt r"l
bagai bagian-profunda otot-otot "autochthon" punggung. Mm. interspinales dan M. spinalis merupakan kelompok otot luirs. Mm. rotatores,
Mm. multifidi, dan M. semispinalis memisahkan diri ke arah kraniomedial (transversospinal).
al Sistem spinal
O: Proc. spinosus pada Vertebrae l: Proc. spinosus pada Vertebrae F: ekstensi segmental
thoracicae ke-( 1 2) 1 1 -2 l1l (lumbalis 1) thoracicae ke-12*3 (21
O: Proc. spinosus pada Vertebrae l: Proc. spinosus pada Vertebra F: Ekstensi segmental
cervicales ke-7 -2 thoracica ke-1 sampai cervicalis 3
*k=€r*i*it** *tcs * Fk=€r*:==2t-a* *avg*r: *' 3*r*i, lss=rzi*1 +Tabel 1 8
(Origo otot ini sangat erat menempel ke M. longissimus thoracis, dan insertionya pada Mm. multifidi.)
nervorum spinalium
O: Proc. spinosus pada Vertebrae l: Proc. spinosus pada Vertebrae F: aktif unilateral: fleksi lateral,
Iumbales ke-(3) 2, 1 dan thoraci- thoracicae ke-(1O) 9-2 aktif bilateral: ekstensi
cae ke-12-10
nervorum spinalium
O: Proc. spinosus pada Vertebrae t: Proc. spinosus pada Vertebrae F: aktif unilateral: fleksi lateral,
thoracicae ke-(4) 3-l dan cervica- cervicales ke-(6) 5-2 aktif bilateral: ekstensi
les ke-7-6
M. spinalis capitis (tidak selalu ada; di tempat insertionya, menempel erat ke M. semispinalis capitis)
Rr. posteriores nervorum spinalium
O: Proc. spinosus pada Vertebrae l: Squama ossis occipitalis di F: aktif unilateral: fleksi lateral,
thoracicae ke-3-1 dan cervicales antara Linea nuchalis suprema dan aktif bilateral: ekstensi
ke-7-O Linea nuchalis superior di dekat
Protuberantia occipitalis externa
r{.:t':,
j:::',
-$.r".
i.4!a}.
'rl
'.:i (
.-: u
]li,rl
+Tabel 1 8 {*p*l* *, L*h*r * Badan *
bl Sistem transversospinal
Mm. rotatores (Otot ini dibagi lagi menjadi Mm. rotatores cervicis, Mm. rotatores thoracis, dan Mm. rotatores lumborum yang tak selalu ada.
Mm. rotatores breves berjalan ke Vertebra tepat di atasnya, sedangkan Mm. rotatores longi berjalan melompati satu Veftebra.)
Rr. posteriores nervorum spinalium
:l' O: Procc. mamillares pada Verte- l:Radix Proc. spinosi pada verte- F: aktif unilateral: fleksi lateral seg-
'' brae lumbales, Proc. transversi brae lumbales ke-3-1, thoracicae mental. rotasi;
, pada Vertebrae thoracicae. Proc. ke-12-1 dan cervicales ke-7-2 aktif bilateral: ekstensi segmental
articulares inferiores pada Verte-
' brae cervicales
Mm. multi{idi (Otot-otot ini sangat kuat di regio lumbal dan melompati dua sampai empat Vertebrae.)
Rr. posteriores nervorum spinalium
O: Facies dorsalis ossis sacri, Lig. l:Proc. spinosus pada Vertebrae F: aktif unilateral: fleksi lateral seg-
sacroiliacum posterius, bagian dor- Iumbales ke-5-1, thoracicae ke- mental, rotasi
sal Crista iliaca, Procc. mamillares 12-1 dan cervicales ke-7-2 aktif bilateral: ekstensi segmental
pada Vertebrae lumbales, Procc.
transversi pada Vertebrae thoraci-
cae, Proc. articularis inferior pada
vertebrae cervicales ke-7 -4
O: Proc. transversus pada Verte- l: Proc. spinosus pada Vertebrae F: aktif unilateral: rotasi Columna
brae thoracicae ke-(12) 11-7 (61 thoracicae ke-(4) 3 sampai cervica- vertebralis dan kepala ke arah kon-
lis ke-6 tralateral,
aktif bilateral: ekstensi
Ekstremitas atas * fk*trcmitas bawah * Saraf kranlai +Tabel 1 8
M. semispinalis cervicis
Rr. posteriores nervorum spinalium
o: Proc. transversus pada l: Proc. spinosus pada Vertebrae F: aktif unilateral: rotasi Columna
Vertebrae thoracicae ke-(7) 6 - cervicales ke-6-3 vertebralis dan kepala ke arah kon-
cervicalis ke-7 tralateral, fleksi lateral aktif bilateral:
ekstensi
',,f..
:, l,'
.. il-:..
,'r ll,.
.,.:.!-).
:-.i*r.
! t.::i i
\,i..ri
,',, { r
M. semispinalis capitis
Rr. posteriores nervorum spinalium
O: Proc. transversus pada Verte- l: Squama ossis occipitalis di F: aktif unilateral: rotasi Columna
brae thoracicae ke-(8) 7 sampai antara Linea nuchalis suprema dan vertebralis dan kepala ke arah kon-
cervicalis ke-3 Linea nuchalis superior, area tralateral, fleksi lateral aktif bilateral:
medial ekstensi
O: Proc spinosus axis l: Sepertiga tengah Linea nuchalis F: aktif unilateral: rotasi dan fleksi
inferior kepala ke sisi ipsilateral.
aktif bilateral: ikut serta memastikan
posisi presisi dan
pergerakan di sendi-sendi kepala,
ekstensi
O: Processus transversus atlantis l: Sepertiga lateral Linea nuchalis F: aktif unilateral: fleksi kepala ke
inf erior sisi ipsilateral,
aktif bilateral: ikut mempertahankan
posisi dan pergerakan presisi sendi-
sendi kepala, ekstensi
Diafragma memisahkan rongga dada dan rongga abdomen. Cupulae (kubah)-nya membentuk lantai rongga pleura kanan dan kiri. Pars
lumbalis menutupi ruang retroperitoneal di sebelah dorsal dan merupakan bagian dari dinding dorsal abdomen.
Diaphragma
N. phrenicus (Plexus cervicalis)
Hiatus aorticus Pars lumbalis, antara Crus dextrum, Crus sinistrum, Aorta;
.dan Columna vertebralis Ductus thoracicus
Hiatus oesophageus Pars lumbalis (Pars medialis, sisi kiri) Oesophagus; Nn. vagi;
N. phrenicus sinister
R. phrenicoabdominalis sinister
Trigonum sternocostale [trigonum LARREYI antara Pars costalis dan Pars lumbalis A/V. epigastrica superior
Diaphragma pelvis dibentuk oleh M. levator ani dan M. ischiococcygeus. Di bawahnya terdapat otot-otot perineum.
M. levator ani (terdiri dari M. pubococcygeus dan M. iliococcygeus. Mulai pada M. pubococcygeus, M.puborectalis membentuk suatu ling-
karan yang mengeilingi Rectum) . .
M. ischiocodcygeus
Cabang-cabang N. sacralis [53 and 34]
O: Pars subcutanea: dermis dan l: dermis dan subcutis di sekeliling F: Menutup anus
subcutis di sekeliling Anus Anus, Lig. anococcygeum
Pars superficialis dan profunda:
Centrum tendineum perinei
ekstr*mit*s *tas -r' [kstr*mites b*rruah * Saraf kra*ial -, Tabel 20
O: Ramus inferior ossis pubis l: Centrum tendineum perinei F: mengamankan levator gap
M. ischiocavernosus
N. pudendus (Ptexus sacralis)
M. bulbospongioqus:(tnillingkari BulbUs penis pada laki'iaki dan Bulbus vestibuli pada perempuan)
N. pudendus lPbru, sacrais)
Sendi klavikula medial, Permukaan sendi tak teratur, rotasi pada sumbu sagital (saat mengangkat
Articulatio sternoclavicularis Articulatio irregularis bahu), rotasi pada sumbu longitudinal lengan
(ketika anteversi dan retroversi bahu), rotasi pada
fungsi: sendi peluru sumbu longitudinal clavicula {ketika mengayunkan
(ciri khusus: Discus articularis) lengan)
Sendi klavikula lateral, Sendi datar, Rotasi pada sumbu sagital (saat mengangkat
Articulatio acromioclavicularis Articulatio plana bahu), rotasi pada sumbu transversal (saat
fungsi: sendi peluru (ciri khusus: berbeda- mengayunkan lengan), rotasi pada sumbu
beda, Discus articularis yang kebanyakan tidak longitudinal (saat anteversi dan retroversi bahu)
sempurna)
Sendi siku,
Articuiatio cubiti
a) Articulatio humeroulnaris sendi engsel, Fle ksi
b) Articulatio humeroradialis, Articulatio Ginglymus Ekstensi
radioulnaris proximalis Sendi peluru, Fleksi
Articulatio spheroidea E kstensi
c) Articulatio radioulnaris proximalis (dengan fungsi terbatas: tidak ada abduksi) Rotasi
Articulatio trochoidea pronasi
supi nasi
Sendi ibu jari tangan, sendi pelana, Articulatio sellaris abdu ksi
Articulatio carpometacarpalis pollicis adduksi
oposisi
reposisi
Articulationes carpometacarpales (ll*V) Sendi datar, Articulationes planae gerakan geser dengan derajat yang berbeda
Axis longitudinalis
Retroversio
(Exlensio)
Axis
transversalis
Axis rotationis
Axis
transversalis
Exlensio
Axis sagitalis
Axis lransversalis
(radioulnaris) Abductio radialis
Extensio
N. medianus M. pronator teres, M. flexor carpi radialis, kulit bagian radial telapak tangan (3% jari),
c6-T1 M. palmaris longus, M. flexor digitorum kulit sisi dorsal Phalanx distalis 13% jaril
superficialis. M. flexor pollicis longus, M.
flexor digitorum profundus (bagian radial), M.
pronator quadratus, M. flexor pollicis brevis
(Caput superficiale), M. oppcinens pollicis,
Mm. lumbricales l, ll
N. ulnaris M. flexor carpi ulnaris, M. flexor digitorum pro- Kulit sisi ulnar tangan (palmar: 1 % jari, dorsal:
c6-T1 fundus (bagian ulnar), M. palmaris brevis, M. 2% jaril, kulit sisi dorsal phalanx distalis (11lz
flexor digiti minimi. M. opponens digiti mini- jari)
mi, M. abductor digiti minimi, M. flexor pollicis
brevis (Caput profundum), M. adductor polli-
cis, Mm. lumbricales lll, lV, Mm. interossei
::p-gii0tlni(t&n$-&i{fet:geiaiigi0{hrr;f:trea$tbarrgi86i2;8li:9.€-*;S:*S,5rp}ggp;r$:$f9}:::;:::;
Otot-otot gelang bahu disusun oleh dua kelompok. Otot gelang bahu berinsersi pada Scapula atau Clavicula dan terutama menggerakkan gelang
bahu dan juga, secara tidak langsung, lengan. Otot-otot bahu berinsersi pada Humerus dan menggerakkan tulang ini secara langsung. M. ser-
ratus anterior, M. pectoralis minor, dan M. subclavius merupakan otot ventral gelang bahu.
M. pectoralis minor
Nn. pectorales medialis et lateralis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)
O: iga (ll) lll-V di dekat batas l: Ujung Proc. coracoideus F: gelang bahu: depresi
kartilago dan tulang thorax: mengangkat iga-iga
bagian atas (inspirasi: otot bantu
pernapasan)
M. subclavius
N. subclavius (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)
O: batas kartilago dan tulang pada l: Sepertiga lateral Clavicula F: Gelang bahu: menjaga stabilitas
igaI Articulatio sternoclavicularis, melin-
dungi Vasa subclavia
Fascia M. subclavius dan adventi-
tia V. subclavia menyatu erat dan
ini menjaga agar lumen vena tetap
terbuka,
M. serratus anterior {scapula alata disebabkan oleh kelumpuhan M. serratus anterior atau M. rhomboideus)
N. thoracicus tongus (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)
O: Pars superior: iga ke 1 dan 2 l:Pars superior: Angulus superior F: Gelang bahu: menarik Scapula ke
Pars media: iga 2-3 scapulae medial, bersama-sama dengan Mm.
Pars inferior: iga 4-9 Pars media: Margo medialis sca- rhomboidei menekan Scapula pada
pulae thorax
Pars inferior: Angulus inferior Pars superior: mengangkat Scapula
scapulae Pars media: depresi Scapula
Pars inferior: depresi Scapula dan,
bersama-sama dengan M. trapezius,
rotasi angulus inferiornya ke arah
luar agar lengan dapat diangkat lebih
tinggi di atas sumbu horizontal
Thorax: mengangkat iga ketika Sca-
pula pada posisi terfiksasi (inspirasi)
-Tabel 25-26 K*p*ia * L*h*r * #*d*r,r *
M. pectoralis major adalah satu-satunya otot ventral bahu dan yang membentuk relief permukaan dinding dada atas depan.
M. pectoralis major (Serabutnya mengumpul di lateral menjadi tendo pipih lebar berbentuk seperti kantong yang membuka di bagian
atasnya.)
Nn. pectorales mediatis et lateralis (Plexus brachialis, Pars-infractavicularis)
O: Pars clavicularis: setengah l: Crista tuberculi majoris humeri F: Sendi bahu: adduksi (otot yang
sternal Clavicula sangat penting), rotasi ke dalam,
Pals sternocostalis: Manubrium Pars clavicularis: anteversi (otot
dan Corpus sterni. Cartilago costa- yang sangat penting)
lis ll-Vll Gelang bahu: depresi, anteversi
Pars abdominalis: lamina anterior thorax: mengangkat Sternum dan
pada Vagina musculi recti abdo- iga-iga bagian atas ketika gelang
minis bahu terfiksasi pada posisi (inspirasi:
otot bantu pernapasan)
M' deltoideus memberikan relief permukaan tersendiri pada bahu. Di bawahnya dan dipisahkan oleh Bursa subdeltoidea,
terdapat tendo M. supraspinatus.
M. deltoideus
N. axillaris (Plexus brachialis, Pars infractavicutaris)
M. supraspinatus
N. suprascapularis (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)
Ol Fossa supraspinata, Fascia l: Permukaan atas Tuberculum F: Sendi bahu: abduksi di bidang
suprasprnata majus, kapsul sendi scapular sampai bidang horizontal,
rotasi lateral
Ekstremitas atas * *k=gr*{::it** **v";** * **rat *r*rzi*I +Tabel 27
Otot-otot dorsal dalam kelompok ini, M. trapezius, M. levator scapulae, M. rhomboideus major, dan M. rhomboideus minor, termasuk dalam otot-otot
yang bermigrasi ke daerah bahu.
superficial punggung karena letaknya. Asal dan persarafannya menunjukkan bahwa otot ini adalah otot-otot punggung
M. trapezius
N. accessorius tXll dan cabang-cabang Plexus cervicalis
O: Pars descendens: pada Os l: Pars descendens: sepertiga akro- F: Pars descendens: menahan gelang
occipitale di antara Linea nuchalis mial Clavicula bahu dan lengan agar tidak turun
suprema dan Linea nuchalis supe- Pars transversa: Acromion (mis., membawa kopor), menarik
rior, Proc. spinosi pada Vertebrae Pars ascendens: Spina scapulae Scapula ke atas and memutar sudut
cervicales bawahnya ke arah lateral agar lengan
Pars transversa: Proc. spinosi pada dapat diangkat lebih tinggi dari posisi
Vertebrae cervicales bawah dan horizontal bersama-sama dengan M.
thoracicae atas serratus anterior, memurar kepala ke
Pars ascendens: Proc. sPinosi Pada sisi kontralateral ketika bahu pada
Vertebrae thoracicae tengah dan posisi terfiksasi, menegakkan bagian
bawah servikal Columna vertebralis kalau
dipersarafi bilateral.
Pars transversa: menarik Scapula ke
bawah
Pars ascendens: depresi Scapula dan
rotasi Scapula ke bawah
M. levator scapulae
Cabang-cabang langsung Plexus cervicalis dan N. dorsalis scapulae (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)
O: Tubercula posteriora Proc. l: Angulus superior dan bagian- F: gelang bahu: mengangkat Scapula
transversorum pada Vertebrae bagian di dekat Scapula
cervicales ke 1-4
M. rhomboideus minor
N. dorsalis scapulae (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)
O: Proc. spinosus pada Vertebrae l: Margo medialis scapulae di sebe- F: menarik Scapula ke medial dan
cervicales ke-6 dan 7 lah kranial Spina scapulae ke kranial, menahan Scapula pada
badan bersama-sama dengan M.
serratus anterior
M. rhomboideus major
N. dorsalis scapulae (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)
O: Proc. spinosus pada emPat l: Margo medialis scapulae di sebe- F: menarik Scapula ke medial dan ke
Vertebrae thoracicae atas lah kaudal ke Spina scapulae atas, menahan scapula pada badan
bersama-sama dengan M. serratus
anterior
-- Tabel 28 * *
K*p*l* L*her *adar:
M. infraspinatus terletak paling kranial. Lebih kaudal, terdapat M. teres minor dan M. teres major. M. subscapularis
merupakan satu-satunya
otot dalam kelompok ini yang terletak pada sisi ventral Scapula.
M. latissimus dorsi menutupi sebagian besar daerah segmen bawah otot-otot autochton punggung.
M. infraspinatus
N. suprascapularis (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)
O: Fossa infraspinata, Fascia l: Permukaan tengah rubercurum F: $endi bahu bagian kranial: rotasi
infraspinata majus, kapsul sendi t"terit (o,tot yang sangat penting)
M. teres minor
N. axittaris (Ptexus brachialis, Pars infractavicularis)
I
l
O: sepertiga tengah Margo lateralis l: permukaan bawah Tuberculum F: sendi bahu: r,otasi lateral, adduksi
majus, kapsul sendi pada bidang scapular
M. teres major
Nn. subscapulares or N. thoracodorsalis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)
O: Angulus inferior l: Crista tuberculi minoris sebelah F: sendi bahu: rotasi medial, adduk-
-F-'-/):
medial M. latissimus dorsi si, retroversi
M. subscapularis (Di bawah otot ini dan di dekat tempat insersinya terdapat Bursa subtendinea musculi subscapularis.)
Nn. subscapulares (Plexus brachiatis, Pars infraclavicularis)
O: Fossa subscapularis l: Tuberculum minus, kapsul sendi F: sendi bahu: medial rotasi
(otot yang sangat penting)
M. latissimus dorsi
N. thoracodorsalis (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)
M. biceps brachii membentuk relief lengan atas. M. coracobrachialis langsung menempel ke Caput breve-nya. Dari semua otot lengan atas,
M. brachialis terletak paling dalam.
.\
\
\
\
M. brachialis
N. musculocutaneus (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)
Tiga Caput musculi tricipitis brachii merupakan otot-otot sisi dorsal lengan atas. M. anconeus dapat dianggap sebagai kelanjutan dari Caput
mediale musculi tricipitis brachii ke lengan bawah.
M. triceps brachii
N. radialis (Plexus brachiatis, Pars infraclavicularis) ' . .
M. anconeus (terletak dii dekat bagian lateral Caput mediale musculi tricipitis brachii.)
N. radialis (Plexus brachiatis, Pars infraclavicularis)
O: Epicondylus lateralis humeri, l: Facies posterior ulnae tepat di F: sendi siku: ekstensi
kapsul sendi siku, sebelah distal Olecranon
Lig. collatera[e radiale
Ekstremitas atas * ilksir*r:":it*= i:*';s** * 3er*f kt**iai +Tabel 31
M. pronator teres, M. flexor carpi radialis, M. palmaris longus, dan M. flexor carpi ulnaris merupakan lapisan superfisial. M. flexor digitorum
superficialis merupakan lapisan tengah.
M. pronator teres
N. medianus (Ptexus brachialis, Pars infraclavicularis)
O: Caput humerale: Epicondylus l: sepertiga tengah Facies lateralis F: sendi siku: pronasi {otot sangat
medialis humeri radii penting), fleksi
Caput ulnare: Proc, coronoideus
O: Epicondvlus medialis humeri l: permukaan palmar Basis ossis F: sendi siku: fleksi, pronasi
metacarpi ll sendi pergelangan: fleksi palmar,
abduksi radial
M. flexor digitorum superficialis (Tepat sqbelum tendo-tendonya mencapai tempat insersinya, tendo otot ini ditembus oleh tendo-tendo
M. flexor digitorum profundus.)
N. medianus (Plexus brachialis. Pars infraclavicularis)
O: Caput humerale: Epicondylus l: via Os pisiforme dan Ligg. F: sendi siku: fleksi
medialis humeri pisometacarpale dan pisohamatum pergelangan tangan: fleksi palmar,
Caput ulnare: Olecranon, dua per- pada Basis ossis metacarpi V dan abduksi ulnar
tiga atas Margo posterior ulnae Os hamatum
+Tabel 32 K*p*la * L*her * Sadan *
M. flexor digitorum profundus terletak di sebelah medial dengan M. flexor pollicis longus yang terletak di lateral. M. pronator quadratus
menutupi seperempat distal tulang-tulang lengan bawah.
O: Facies anterior ulnae, l: Basis phalangis distalis jari 2-5 F: sendi pergelangan tangan.:
Membrana interossea Fleksi palmar
sendi metakarpophalangea (ll-V):
f leksi,
O: Facies anterior radii l: Basis phalangis distalis pollicis F: sendi pergelangan tangan:
fleksi palmar
sendi karpometakarpal ibu iari:
adduksi, oposisi
sendi-sendi ibu jari: fleksi
M. pronator quadratus
N. interosseus antebrachii anterior (N. medianus, Plexus brachialis, Pa rs infraclavicula ris)
O: bagian distal Facies anterior l: Margo anterior radii F: send! radioulnaris: pronasi
ulnae
Ekstremitas atas * f;kstr*$litxs h*w*l: * $cr;:lf kr*nial +Tabel 33
Kelompok otot-otot radial lengan bawah terdiri dari M. brachioradialis, M, extensor carpi radialis longus, dan M. extensor carpi radialis brevis.
M. brachioradialis
N. radiatis (Ptexus brachialis, Pars infraclavicularis)
O: Crista supraepicondylaris l: Permukaan dorsal Basis ossis F: Sendi siku: fleksi, pronasi (dari
lateralis sampai Epicondylus metacarpi ll posisi supinasi maksimal)
lateralis humeri Sendi pergelangan tangan:
fleksi dorsal. abduksi radial
O: Epicondylus lateralis humeri l: Permukaan dorsal Basis ossis F: sendi siku: fleksi, pronasi (diper-
metacarpi lll mudah dari posisi supinasi maksimal)
sendi pergelangan tangan: fleksi
dorsal, abduksi radial
-Tabel 34 K,:,t.tlJ "".1 l-;1;,ar1 ." i.J,:d,:. "-
Kelompok otot dorsal superfisial lengan bawah terdiri dari M. extensor digitorum, M, extensor digiti minimi, dan M. extensor carpi ulnaris
(dari radial ke ulnar).
X ;::;:;::,-':;':;1f,0, u,, (p t e x u s b r a c h i a t i s, p a rs i n r r a c t a v i c u t a r i s )
"
O: Epicondylus lateralis humeri, l: Aponeurosis dorsalis F: sendi siku: ekstens:
Fascia antebrachii pada jari 2-5 sendi pergelangan tangan:
dorsofleksi
sendi metacarpophalangea (ll-V)/
interphalangea (ll*V): ekstensi
(ekstensor sangat penting pada
sendi metacarpophalanea dan
interphalangea proksimal)
UO: Caput humerale: Epicondylus l: permukaan dorsal Basis ossis F: sendi siku: ekstensi
lateralis humeri metacarpi V sendi pergelangan tangan:
Caput ulnare: Olecranon. Facies dorsofleksi dorsal, abduksi ulnar
posterior ulnae, Fascia antebrachii
Ekstremitas atas -* [k*lr*irilar *x''v*h * $nr;f lcr**i*i -, Tabel 35
M. supinator membungkus sisi lateral bagian proksimal Radius. Di sebelah distal, terdapat M. extensor pollicis longus, M. extensor indicis,
M. abductor pollicis longus dan M. extensor pollicis brevis {dari lateral ke medial).
M. supinator (R. pro{undus nervi radialis menembus otot ini dengan arah longitudinal lengan bawah. Tempat masuk saraf ini ke dalam kanal
supinator ditandai oleh sebuah lengkung tendo kecil [arcade FROHSE-FRANKELl)
R. profundus nervi radialis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)
r, if O: Epicondylus lateralis humeri, l: Facies anterior radii (sepertiga F: Sendi radioulnaris: supinasi (otol
,.. i\.
o'11, Crista musculi supinatoris ulnae, proksimal) terpenting dengan siku ekstensi)
Nrl l! Ligg. collaterale radiale dan anulare
wrlh
\wt radii
xw
,l
i .1t;
' 't'
,trr,i(:
O: setengah distal Facies posterior l: Aponeurosis dorsalis jari telunjuk F: sendi pergelangan tangan:
ulnae, Membrana interossea dorsofleksi
sendi metakarpophalangea (l):
ekstensi, adduksi
sendi-sendi jari (l):
ekstensi
M. extensor indicis
R. profundus nervi radialis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)
O: Seperempat distal Facies l: Aponeurosis dorsalis jari telunjuk F: sendi pergelanqan tanganl
posterior ulnae, Membrana dorsofleksi
interossea sendi metakarpophalangea (ll):
ekstensi, adduksi
sendi-sendi iari (ll):
ekstensi
O: Facies posterior radii, l: Basis phalangis proximalis ibu F: sendi pergelanqan tangan:
Membrana interossea jari tangan dorsofleksi
sendi karpometakarpal (l):
abduksi, reposisi
sendi metakarpofalangeal (l):
ekstensi
+Tabel 36 K*palx * Leh*r *u #**an *
Eminentia thenaris terbentuk dari M. abductor pollicis brevis, M. flexor pollicis brevis, dan M. adductor pollicis (dari radial ke ulnar)
M. opponens pollicis terletak di bawah M. abductor pollicis brevis.
M. opponens pollicis
N. medianus dan N. ulnaris (Ptexus brachiatis, Pars infraclavicularis)
M. adductor pollicis
R. profundus neirvi ulnaris (Ptexus brachialis, Pars infraclavicularis)
Mm. lumbricales berorigo pada tendo-tendo M. flexor digitorum profundus. Mm. interossei palmares dan Mm. interossei dorsales mengisi ruang-
ruang di antara Ossa metacarpi.
O: tendo ll-lv M. flexor digitorum l: berjalan secara radial ke dalam F: sendi metakarpophalangea (ll*V):
profundus (l + ll dari sisi radial; Aponeurosis dorsalis {tractus fleksi, abduksi radial
lll +lV dari sisi yang saling ber- lateralis) jari ll-V sendi interphalangea (ll-V): ekstensi
hadapan, punya dua caput) (ekstensor sangat penting pada
i. ,' Articulatio interphalangea distalis)
:
Y
O: Sisi ulnar Os metacarpi ll, sisi l: Phalanx proximalis dan Aponeu- F: sendi metakarpofalangea (ll. lV,
radial Ossa metacarpi IV dan V rosis dorsalis (tractus lateralis) jari V): fleksi (fleksor sangat penting),
ll, lV dan V adduksi (dengan sumbu jari tengah)
sendi-sendi iari (ll, lV, V): ekstensi
O: Sisi-sisi Ossa metacarpi l-V l: Phalanx proximalis dan F: sendi metacarpophalangea (ll*lV):
i,&, yang saling berhadapan Aponeurosis dorsalis jari ll-lV fleksi (fleksor yang sangat penting),
,rry^, abduksi (dengan sumbu jari tengah)
sendi-sendi iari (ll-lV): ekstensi
Jtr frV$.
i
l'lflrli
,'"
1r .::, l. t.,
+Tabel 38 K*p*la "** L*h*r * ***an *
Eminentia hypothenaris terbentuk dari M. abductor digiti minimi, M. flexor digiti minimi brevis, dan M. opponens digiti minimi (dari ulnar ke
radial). M, palmaris brevis adalah bagian dari kelompok hipothenar ini.
M. palmaris brevis
. .:
Sendi tibiofibular atas, sendi kaku, pergeseran terbatas ke arah transversal dan
Articulatio tibiof ibularis amphiarthrosis vertikal, rotasi terbatas
Sendi pergelangan kaki. sendi engsel, Fleksi plantar (depresi dorsum pedis)
Articulatio talocruralis ginglymus dorsofleksi (elevasi dorsum pedis)
Sendi talotarsal sendi gabungan peluru dan putar elevasi tepi medial kaki (supinasi)
Articulatio talotarsalis elevasi tepi lateral kaki (pronasi)
a) Articulatio talocalcaneonavicularis Sendi peluru
(- bagian anterior)
b) Articulatio subtalaris (= bagian posterior) Sendi putar
Articulatio tarsi transversa sendi kaku, pergerakan plantar, dorsal. dan rotasi terbatas,
(sendi CHOPART) amphiarthroses menopang arcus longitudinalis pedis
a) Articulatio talocalcaneonavicularis (sendi kunci untuk kaki datar)
b) Articulatio calcaneocuboidea
Sendi antartarsal sendi kaku, gerakan sangat terbatas pada perubahan bentuk kaki
a) A.ticulatio cuneonavicularis amphiarthrosis adaptif pada saat menapak di lantai, mis., sewaktu
b) Articulationes intercuneiformes berjalan.
c) Articulatio cuneocuboidea
Sendi tarsometatarsal, sendi kaku, gerakan plantar dan dorsal sangat terbatas dan
Articulatio tarsometatarsales amphiarthrosis rotasi kaki bagian depan
(Sendi LISFRANC)
Sendi intermetatarsal, sendi kaku, gerakan sangat terbatas selama rotasi kaki bagian
Articulationes intermetatarsales amphiarthroses depan
Sendi metatarsofalangea, Sendi peluru dengan fungsi terbataS Fleksi, ekstensi, abduksi (.iari membuka),
Articulationes metatarsophalangeae adduksi (jari saling bersentuhan)
Axis
sagittalis
Axis
transversalis
Retroversio
(Extensio)
Anteversio
(Flexio)
Axis longitudinalis
Rotatio exlerna
Rotatio interna
Axis transversalis
Extensio
Plexus sacralis
L4-55. Col
N. m. obturatorii interni L5-52 M. obturatorius internus,
M. gemellus superior
N. m. piriformis 51, 52 M. piriformis
N. cutaneus femoris posterior S1 -53 kulit di sisi posterior paha dan betis proksimal
kulit di regio glutealis
Nn. clunium inferiores perineum, kulit scrotum, atau kulit Labia majora
Nn. perineales
N. fibularis communis L4-52 M. biceps femoris, Caput breve kapsul sendi lutut
N. cutaneus surae lateralis kulit betis belakang sampai Malleolus lateralis
R. communicans fibularis cabang penghubung ke N. suralis
illsElr*rilit*$ *te$ * Ekstremitas bawah -., .,' l. - . i
+Tabel 4O
N. fibularis profundus L4-L2 Mm. tibialis anterior, extensor Periosteum tulang-tulang betis dan kapsul sendi lutut
Rr. musculares digitorum longus, extensor hallucis
longus, extensor digitorum brevis
dan extensor hallucis brevis
Nn. digitales dorsales pedis kulit ruang antar-jari ke-1
N. tibialis L4-53 Mm. triceps surae, plantaris, popli- kapsul sendi lutut
Rr. musculares teus, tibialis posterior. flexor digi-
torum longus, flexor hallucis longus
N. interosseus cruris periosteum tulang-tulang betis dan kapsul sendi lutut
N. cutaneus surae medialis Kulit betis belakang sampai Malleolus medial.
bersatu dengan N. cutaneus surae lateralis membentuk
N. suralis
N. suralis
N. cutaneus dorsalis lateralis kulit tepi lateral kaki sampai bagian lateral jari ke-5
Rr. calcanei laterales kulit tumit, sisi lateral
Rr. calcanei mediales kulit tumit, sisi medial
N. plantaris medialis Mm.. abductor hallucis dan flexor kulit telapak kaki, tepi medial
digitorum brevis, flexor hallucis
brevis {caput mediale), lumbricales
pedis I (ll)
Nn. digitales plantares communes kulit sisi plantar 3% jari kaki sebelah medial
dan daerah kukunya
Nn. digitales plantares proprii
N. plantaris lateralis Mm. abductor digiti minimi,
R. superficialis quadratus plantae
Nn. digitales plantares Mm. flexor digiti minimi brevis,
communes opponens digiti minimi, interossei,
Nn. digitales plantares proprii Mm. lumbricales pedis ll-lV, kulit sisi plantar 1 % jari sebelah lateral
R. profundus adductor hallucis (Caput transver- dan daerah kukunya
sum)
N. pudendus 52-54
Nn. rectales [anales] inferiores kulit regio analis dan perineum
53, 54
Nn. perineales
Nn. scrotales posteriores/ mukosa Uretra, kulit dorsal Scrotum
Nn. labiales posteriores atau daerah posterior Labia majora dan minora,
Rr. musculares Mm. transversi perinei superficialis Vestibulum vaginae
dan profundus, bulbo-
spongiosus dan ischiocavernosus,
sphincter ani externus
N. dorsalis penis/ kulit Penis. Glans/Clitoris, Preputium
N. dorsalis clitoridis
M iliopsoas terbentuk dari M. iliacus dan M. psoas major, dan merupakan satu-satunya otot dalam kelompok ini. M. iliopsoas merupakan otot
ventral satu-satunya yang menyeberangi sendi pinggul untuk berinsersi di ekstremitas bawah. Semua otot lain yang terletak di anterior sendi
pinggul juga terbetang sampai melewati sendi lutut sehingga semuanya disebut otot-otot paha.
M. iliacus
Rr. musculares (Plexus lumbalis)
O: Lapisan superfisial: permukaan l: Trochanter minor dan daerah F: Columna vertebralis lumbalis:
lateral Corpus vertebrae di dekat Labium mediale lineae fleksi lateral
thoracicael2 - lumbalis 4, Disci asperae sendi pinggul:
intervertebra les fleksi (otot sangat penting),
Lapisan dalam: Proc. costalis rotasi ateral dari posisi rotasi medial
vertebrae lumbales 1*4
M. psoas minor (bagian dari M. iliopsoas; tidak selalu ada; ujungnya sering berupa lempengan tendo panjang)
Rr. musculares (Plexus lumbalis)
i.' :!
L\":
ilk:;ll'*mit*s *t*$ * Ekstremitas bawah .: -rr-rt ..:,,;i.."., +Tabel 43
M. gluteus maximus merupakan pembentuk utama Regio glutealis dan hampir menutupi semua otot lain di dalam kelompok ini. Di tepi ven-
trokranial, M. gluteus medius dapat dilihat dan menutupi M. gluteus minimus. Di sebelah kaudal dan lebih dalam dari M. gluteus maximus
terdapat M. piriformis, M. gemellus superior, M. obturatorius internus, M. obturatorius externus, M. gemellus inferior, dan M. quadratus
femoris. M. obturatorius internus dan Mm. gemellus juga disebut M. triceps coxae. Terletak jauh di lateral, M. tensor fasciae latae dengan
venter ototnya yang pendek mengarah ke Tractus iliotibialis.
M. gluteus maximus
N. gluteus inferior (Plexus sacralis)
O: Facies glutea alae ossis ilium l: bagian kranial Tractus iliotibialis F: Sendi pinggul:
di sebelah dorsal Linea glutea bagian kaudal: Tuberositas glutea ekstensi (otot sangat penting), rotasi
posterior, lateral (otot sangat penting), abduksi;
Facies posterior ossis sacri, Fascia bagian kranial: abduksi
thoracolumbalis, Lig. sacrotuberale bagian kaudal: adduksi
sendi lutut:
bagian kranial via Tractus iliotibialis,
stabilisasi pada posisi ekstensi,
efek tali pengencang pada Femur
M. gluteus m6dius
N. gluteus superior (Plexus sacralis)
O: Facies glutea alae ossis ilium di ll Ujung Trochanter major F: sendi pinggul:
antara Lineae gluteae anterior dan abduksi (otot yang sangat penting)
posterior bagian ventral: fleksi, rotasi medial
(otot yang sangat penting);
bagian dorsal: ekstensi, rotasi lateral
M. gluteus minimus
N. gluteus superior (Plexus sacralis)
O: Facies glutea alae ossis ilium di l: Ujung Trochanter major F: sendi pinggul:
antara Lineae gluteae anterior dan abduksi (otot yang sangat penting)
inferior bagian ventral: fleksi, rotasi medial
(otot yang sangat penting);
bagian dorsal: ekstensi, rotasi lateral
O: Spina iliaca anterior superior l: via Tractus iliotibiollis, Tibia di F: sendi pinggul:
bawah Condylus lateralis fleksi, abduksi, rotasi medial
sendi lutut:
stabilisasi pada posisi ekstensi, efek
tali pengencang pada Femur
-Tabel 44 1...i;:il{I -' l:**tlt
M, piriformis
N. musculi piriformis (Plexus sacralis)
M. obturatorius internus
N. musculi obturctorii interni (Plexus sacralis)
M. gemellus superior
N. musculi obturatorii interni (Plexus sacralis)
M. gemellus inferior
N. musculi quadrati femoris (Plexus sacralis)
M. quadratus femoris
N. musculi quadrati femoris (Ptexus sacralis)
M. obturatorius externus
N. obturatorius (Plexus lumbalis)
M. sartorius melintang miring pada paha dari proksimal dan lateral ke distal dan medial. M. quadriceps femoris merupakan bagian terbesar
otot-otot yang terletak di sebelah ventral paha.
M. quadriceps femoris
N. femoralis (Ptexus tumbatis)
M. sartorius
N. femoralis (Plexus tumbatis)
O: Spina iliaca anterior superior l: superfisial pada Condylus medi- F: sendi pinggul:
alis tibiae fleksi, rotasi lateral, abduksi
sendi lutut: fleksi, rotasi medial
- Tabel 46
M. gracilis terletak paling medial. M. pectineus, M. adductor brevis, M. adductor longus, dan M. adductor magnus tersusun
dari proksirr
ke distal.
M. pectineus
i.' i"^"iri"'aan N. obturatotrius (Plexus tumbatis) r i. . .
M. gracilis
N. obturatorius (Plexus lumbalis)
M. adductor brevis
N. obturatorius (Plexus lumbatis)
rotasi lateral
M. adductor longus
N. obturatorius (Plexus tumbatis)
M. adductor -19nr: (Pemisahan proksimal M. adductor magnus yang tidak komplet dikenal sebagai
M. adductor minimus.)
Bagianutama:N.obturatorius(Plexustumbalis);bagiandorsal:cabangtibiaN'ischiadicus(Plexuisacralis)
&&?
.1 O: bagian utama: l: dua pertiga proximal Labium F: sendi pinggul:
Ramus inferior ossis pubis, Ramus mediale lineae asperae. adduksi,
l,Vff ossis ischii Epicondylus medialis femoris, rotasi lateral
bagian dorsal: Septum intermusculare
W
,l$l
Tuber ossis ischii vastoadductoriu m
bagian utama: fleksi
bagian posterior: ekstensi
.l ){
I lilg
I .-'tt
,-
llr,rrir*lritlrr il"lfrs -. Ekstremitas bawah - . ": i
+Tabel 47
Mm. ischiocrurales terdiri dari M. biceps femoris, M. semitendinosus dan M. semimembranosus dari lateral ke medial.
M. biceps femoris (Caput longum: melintasi dua sendi, Caput breve: melintasi satu sendi.)
Caput longum: N: ischiadicus, tibiat part (Plexus sacralis)
Caput breve: N. iSchiadicus, fibutar part (Plexus sacralis)
M. semitendinosus
N. ischiadicus, cabang tibia (Plexus sacralis)
M. semimembranosus
N. ischiadicus, cabang tibia (Plexus sacralis)
Otot paling superfisial dan medial adalah M, tibialis anterior. Di lateral otot ini terdapat M. extensor digitorum longus, yang sering kali meng-
hasilkan M. fibularis tertius di tepi lateralnya. Yang terletak paling distal adalah M. extensor hallucis longus.
M. tibialis anterior
N. fibutaris profundus lN. ischiadicus)
Fascia
O; Facies lateralis Tibiae, l: Ossis metatarsi l, Os cuneiforme F: sendi talokrural:
cruris, Membrana interossea mediale Oooott"t ri totot rangat penting)
sendi talocalcaneonavicularis:
supinasi (lemah)
O: Facies lateralis tibiae, Membra- l: Phalanx proximalis hallucis F: sendi talokrural (pergelangan
na interossea, Fascia cruris kaki):
dorsofleksi
sendi talotarsal:
pronasi (lemah)
sendi ibu jari kaki:
ekstensi
M. fibularis longus terletak superfisial dan di sebelah distalnya terletak M. fibularis brevis.
O: Caput fibulae, dua pertiga l: Tuberositas ossis metatarsi l, F: sendi perqelangan kaki:
proksimal Fibula, Fascia cruris Os cuneiformis mediale fleksi plantar
sendi talotarsal:
pronasi
Relief betis dibentuk oleh capita m. gastrocnemii. Otot ini terletak lebih superfisial dari M. soleus dan keduanya membentuk M. triceps surae.
Otot M. plantaris yang sangat kecil dapat dianggap sebagai kaput keempat otot ini.
M. popliteus adalah otot betis profundus dorsal yang paling proksimal dan menuju ke sendi lutut membentuk sudut oblik lateral. Di antara otot
yang berjalan ke kaki, M. tibialis posterior terletak di antara M. flexor digitorum longus di sisi medial dan M. flexor hallucis longus di lateralnya
M. popliteus
i. ;;i"; i;; iN. ischia d icus)
M. tibialis posterior
N. tibialis (N. ischiadicus)
O: Facies posterior tibiae dan l: Phalanx distalis jari 2-5 F: pergelangan kaki:
{ibulae fleksi plantar
sendi talocalcaneonavicularis:
supinasi
sendi metatarsophalangea dan
interphalangea:
fleksi
O: dua pertiga distal Facies poste- l: Phalanx distalis hallucis (ibu jari) F: pergelangan kaki (sendi talocru-
rior fibulae, Membrana interossea ralis:
fleksi plantar
sendi talocalcaneonavicr.ilaris:
supinasi
sendi metatarsophalangea dan inter-
phalangea hallucis:
f leksi
Ii.ii-r*ry:;ir$ *Ie$ *" Ekstremitas bawah **,".., ,.,-,,..r:,i -,Tabel 52- 53
Kedua otot ini menon.jol besar pada kulit Dorsum pedis. M. extensor hallucis brevis berjalan menuju ke ibu jari kaki (Hallux), sedangkan
M. extensor digitorum brevis berjalan ke jari-jari lainnya.
O: permukaan dorsal Calcaneus l: Phalanx proximalis ibu jari F: sendi metatarsophalangeal ibu
(Hallux) ,ie4:
ekstensi
M. abductor hallucis merupakan otot utama yang membentuk relief tepi medial kaki. Di dekatnya ada M. flexor hallucis brevis dan tepat di
sebelah lateralnya ada M. adductor hallucis.
M. abductgr hallircis
N. plantaris mediatis (N. tibialis)
brevis. '
M. flexor hallucis . ,
O: permukaan plantar Ossa l: Caput mediale: Os sesamoideum F: sendi metatarsophalangea ibu iari:
cuneiformia, Lig. calcaneo- mediale pada sendi metatarsopha- f leksi
cuboideum plantare, Lig. plantare langea ibu jari, mengikat arcus plantaris longitudi-
longum Phalanx proximalis I nalis
Caput laterale: Os sesamoideum
laterale sendi pada metatarsopha-
langea ibu jari,
Phalanx proximalis I
-Tabel 53-54
M. adductor hallucis
N. plantaris lateralis (N. tibialis)
O: Caput obliquum: Os cuboide- l: Os sesamoideum laterale dan F: sendi metatarsophalangea ibu jari:
um, Os cuneiforme laterale, Lig. kapsul sendi metatarsophalangea adduksi ke arah jari 2,
plantare longum, Lig. calcaneocu- ibu jari kaki, f leksi
boideum plantare Phalanx proximalis hallucis mengikat Arcus plantares longitudi-
Caput transversum: Kapsul sendi- nalis dan transversus
sendi metatarsophalangea jari
lll-V, lig. metatarsale transversum
profundum
Di bagian proksimalnya, M. flexor digitorum brevis melekat kuat ke aponeurosis plantaris. Di bawah otot ini, M. quadratus plantae bersam-
bung dengan tendo utama M. flexor digitorum longus. Mm. lumbricales pedis l-lV berorigo pada empat cabang tendonya. Mm. interossei
plantares l-lll dan Mm. interossei dorsales pedis I-lV mengisi ruang-ruang di antara Ossa metatarsi.
M. flexor digitorum brevis (tepat sebelum berinsersi, tendo otot ini ditembus oleh tendo-tendo M. flexor digitorum longus.)
N. plantaris mediatis (N. tibialis)
O: permukaan plantar Tuber calca- l: Phalanx media jari 2-5 F: sendi metatarsophalangea dan
nei, Aponeurosis plantaris sendi interphalangea proximalis jari-
jari kaki:
f leksi
mengikat arcus plantaris longitudi-
nalis
M. quadratus plantae
N. plantaris lateralis (N. tibialis)
O: permukaan plantar Calcaneus, l: tepi lateral tendo M. flexor digi- F: mendukung M. flexor digitorum
Lig. plantare longum torum longus longus
O: permukaan plantar Ossa me- l: sisi medial pangkal Phalanx F: sendi metatarsophalanqea:
tatarsi lll-V, Lig. plantare longum proximalis jari 3-5 fleksi,
adduksi ke jari 2
ilkstrcrnlt*s et*s * Ekstremitas bawah * $*rx{ kr*nia! +Tabel 54- 55
O: sisi-sisi Ossa metatarsi l-V l: Phalanx proximalis jari 2-4 {jari 2 F: sendi metatarsophalangea:
yang berhadapan, Lig. plantare bilateral, jari 3 dan 4 dari lateral) fleksi,
longum abduksi medial jari 2, dan abduksi
lateral jari 3 dan 4
M. abductor digiti minimi terletak di sepanjang tepi lateral kaki. Di bawah daerah plantarnya terdapat M. flexor digiti minimi brevis dan M. op-
ponens digiti minimi.
O: Proc. lateralis pada Tuber calca- l: Tuberositas ossis metatarsi V, F: sendi metatarsophalangea jari 5:
nei, Aponeurosis plantaris Phalanx proximalis jari 5 abduksi,
f leksi,
a N. olfactorius ill
b N. opticus illl
c N. oculomotorius illll
d N. trochlearis ilVl
e N. trigeminus [Vl
- N. ophthalmicus [V/1]
- N. maxillaris [Vi2]
- N. mandibularis [V/3]
f N. abducens [Vl]
s N. facialis [Vlll
h N. vestibulocochlearis [Vlll]
i N. glossopharyngeus [X]
t N. vagus [Xl
k N. accessorius [Xll
I N. hypoglossus [Xll]
ESU Eferen somatik umum: persarafan otot-otot rangka flll, lV, Vl, Xll)
EVU Eferen viseral umum: persarafan otot-otot viscera dan otot pembuluh darah. serta kelenjar {lll, Vll, lX, X}
EVK Eferen viseral khusus: persarafan otot-otot mimik, otot pengunyah, larynx, pharynx, oesophagus, serta M. sternocleidomastoide-
us dan M. trapezius (V, Vll, lX, X, Xl)
AVU Aferen viseral umum: informasi dari organ-organ dalam dan pembuluh darah {lX, X}
ASU Aferen somatik umum: nyeri. suhu, informasi dari reseptor proprioseptif di kulit dan sistem lokomotor
(V, VII, IX, X)
ASK Aferen somatik khusus: indera penghidu, penglihatan, pendengaran, indera keseimbangan {1, ll, Vlal)
Saraf kranial -+ Tabel 5 8
Semua Fila olfactoria disebut sebagai N. olfactorius. Saraf ini merupakan neuron perifer dari lintasan penghidu.
Daerah persarafan Mukosa (:lapisan epitel penghidu) di bagian paling atas cavitas nasi, concha nasalis superior dan bagian
paling kranial septum nasi
Perjalanan selanjutnya yang terlihat Chiasma opticum, sambungan dari serat-serat di Tractus opticus, Corpus geniculatum laterale
Jalan ke basis cranii Fissura orbitalis superior (bagian medial, di dalam Anulus tendineus)
Daerah persarafan motorik: M. levator palpebrae superioris, Mm. recti superior, medialis, and inferior, M. obliquus inferior
parasimpatik: M. ciliaris, M. sphincter pupillae (via Ganglion ciliare)
Tempat masuk ke dura mater benjolan Plica petroclinoidea anterior dan posterior
Tempat masuk ke dura mater sebagai Ganglion trigeminale di dinding lateral Sinus cavernosus
- N. ophthalmicus [V/1]
Perjalanan di dalam dura mater dinding lateral Sinus cavernosus
- N. maxillaris [V/2]
Perjalanan di dalam dura mater dinding lateral wall Sinus cavernosus
Daerah persarafan sensorik: Dura mater pada Fossa cranii media, pipi, kelopak mata bawah, permukaan lateral hidung, bibir
atas, geligi dan gingiva di maxilla, Cellulae ethmoidales posteriores, Sinus sphenoidalis, Sinus maxillaris,
Conchae nasales superior dan media, Palatum, Tonsilla palatina, pharynx (atap)
Saraf-saraf pendukung serabut parasimpatik (sekretorik) ke berbagai Rr. nasales untuk Glandulae nasales, ke Nn. palatini untuk
Glandulae palatinae, serta ke N. zygomaticus untuk Glundula lacrirnal',s (berasal dari Nucleus salivatorius
superior via N. facialis, N. petrosus maior dan Rr. ganglionares ke Ganglion pterygopalatinum, N.
zygomaticus, R. communicans cum nervo zygomatici, N. lacrimalis)
- N. mandibularis [V/3]
Perjalanan di dalam dura mater dinding lateral Sinus cavernosus
Keluar dari dura mater Foramen ovale
Daerah persarafan motorik; otot-otot pengunyah, M. tensor veli palatini, M. mylohyoideus, M. digastricus (Venter anterior),
M. tensor tympani
sensorik: Dura mater pada Fossa cranii media, Cellulae mastoideae, kulit mandibula, pelipis, pipi, Auricula
(bagian atas), Meatus acousticus externus, Membrana tympani (permukaan luar), gigi
dan Glngiva
mandibula, 2/3 anterior lidah, lsthmus faucium, sendi temporomandibularis
Sara{-saraf pendukung sensorik: 213 anterior lidah (dari N. facialis [Vll] via chorda tympani ke N. lingualis)
serabut parasimpatik (sekretorikl
a) ke N. lingualis untuk Glandulae submandibularis dan sublingualis (dari Nucleus salivatorius superior via
N. facialis dan the Chorda tympani ke Ganglion submandibulare)
b) ke N. auriculotemporalis untuk Glandula parotidea (dari Nucleus salivatorius inferior via N.
glossopharyngeus, N. tympanicus, Plexus tympanicus. dan N. petrosus minor ke Ganglion oticum)
+Tabel 58
Perjalanan di dalam dura mater secara bebas melewati Sinus cavernosus, di sebelah lateral A. carotis interna
Jalan ke basis cranii Fissura orbitalis superior, bagian medial (di dalam Anulus tendineus)
cranii
Keluar dari basis Foramen stylomastoideum
Daerah persarafan motorik: otot wajah, Mm. auriculares, M. digastricus (Venter posterior), M. stylohyoideus, M. stapedius
sensorik: 2/3 anterior lidah (via Chorda tympani ke N. lingualis)
parasimpatik: Glandula lacrimalis, Glandulae nasales, Glandulae palatinae (via Ganglion pterygopalatinum),
Glandula submandibularis, Glandula sublingualis (via Ganglion submandibulare)
Daerah persarafan motorik: otot-otot faring {bagian kranial), M. levator veli palatini, M. palatoglossus, M. palatopharyngeus,
M, stylopharyngeus
sensorik: mukosa Pharynx (bagian kranial), Tonsilla palatina, sepertiga posterior lidah, Plexus tympanicus,
Membrana tympani (sebelah dalam), Sinus caroticus
sensorik khusus: lidah (sepertiga posterior)
parasimpatik: Glandula parotidea (via Ganglion oticum), Glandulae linguales (posteriores)
Daerah persarafan motorik: otot-otot faring (bagian kaudal), M. levator veli palatini, M. uvulae, otot-otot laring
sensorik: Dura mater pada Fossa cranii posterior, bagian dalam Meatus acusticus externus, Membrana
tympani (permukaan luar)
sensorik khusus: akar lidah
parasimpatik: organ-organ di leher, thorax dan abdomen sampai titik CANNON-B0HM
* area olfaktorik primer (Corteks prepiilformis) dan banyak arca korteks vestibular pada isokorteks tidak masuk daftar.
Area-area korteks motorik sekun- sebelah anterior korteks motorik primer di lobus frontalis 6,8
der (korteks premotorik dan moto-
rik suplemen)
Korteks somatosensorik sekunder sebelah posterior korteks somatosensorik primer di lobus parietalis 5
Korteks visual sekunder di dekat korteks visual primer di lobus occipitalis 18, 19
Korteks auditorik sekunder di dekat korteks auditorik primer di lobus temporalis 42
" Hanya area kortikal sekunder yang terpenting Vang masuk daftar.
Nuclei relai motorik khusus Nucleus ventralis posterolateralis input sensorik dari saraf spinal
Nuclei relai motorik khusus Nuclei ventrales anterior et intermedius koordinasi Cerebelum dan ganglia basalia pada
sistem motorik
Nuclei asosiasi Nuclei pulvinares integrasi berbagai macam input sensorik khusus
Nuclei relay nonspesifik Nuclei intralaminares (centromedianus, beberapa bagian dari sistem retikular, fungsi
parafascicu aris)
I penting untuk kegairahan dan kesadaran
otot
ventral 48 bulbospongiosus 20,40
I constrictor pharyngis
BRODMANN, area, isocortex 59
lnfrahyoidei, musculi 10 inferior 5
lsocortex, functional organisation 59 medius 5
c superior 5
coracobrachialis 29
Caput J corrugator supercilii'1
breve (M. biceps femoris) 40, 47 cremaster 15,40
claviculare (M. sternocleidomastoideus) 8 Juncturae cinguli pelvici 39 cri coaryteno id eus
humerale Iateralis 6
(M. flexor carpi ulnaris) 31 K posterior 6
(M. pronator teres) 31 cricothyroideus 6
humeroulnare {M. flexor digitorum superfi- Kaki, telapak deltoideus 26
cialis) 31 otot 53-54 depressor
inferlus (M. pterygoideus lateralis) 4 lateral 55 anguli oris 1