GEGURITAN SANG SALYA SENAPATI

Pupuh Sinom

1. Isêng-isêngan manyurat, nanging sakaring kawidi, mangapus Barata-

yuda, ninggarang mamunyi Bali, ampura dewa gusti, antuk ida dane ipun,
mamunggêlang punang cêrita, duk SANG SALIA SENAPATI, sampun puput,
kabiseka jaya-jaya.
2. Ne mangkin kalungang-lungang, ortane rauh sujati, kaatur ring Sang
Pêndawa, kewêh pangraose mangkin, maumang maminêhin, Sang Krêsna
nyangra masaur, ngawijilang pangupaya, patut pamargine nyilib, tur kadauh,
yogia Ida Sang Nakula.
3. Mamarga tan pairingan, ludin pêtêng tan pasundih, katuju maan nuutang,
buka ada mituduhin, nyêlag sênjatane titib, tuara ada nak ngarungu,
mingkinke ada matakon, masliuran silih tari, nagih nuuk, manganti-antiang
lêmah.
4. Mangkin ida Sang Nakula, angob mirêng manyingakin, têtingkahane ring
pondok, waluya ring Madra Pati, bêncingahe mancak saji, tiing
macêrangcang alus, ngojog ka pasarenan, Sang Salia sêdêk katangkil, êluh-
êluh, kundang-kundang sêsêliran.
5. Kagiat kayune manyingak, Sang Nakula rauh nangkil, ngandika ida
manyapa, ”Duh mas mirah wane cai, lasia têkane mai, tong ada anak
ngarungu, musuh yatna magêglaran, nyorohang gajah pêdati”, raris matur,
Sang Nakula saha sêmbah.
6. “Wêcanan wa tana iwang, wiakti ngalaluang pati, mangda sida
mamarêkan, raris mangaturang urip, dening ortane jati, tingkahe sampun
kaatur, ring ida Sang Darmaputra, uwa madêg senapati, pacang nuuk, tan
wangde dinane benjang.
7. Atur titiang tana panjang, pisan puputang ne mangkin, iriki ring ajêng
uwa, kêris kawitan puniki, kenakang manampenin, tiwakang anggen
manyamud, uripe I Nakula”, ature madulur tangis, raris ngêlut, cokor
mangaturang raga.
8. Sang Salia nyaup ngêlisang, dadi ngawarangin tangis, eling waluya
maputra, raris alus mapasihin, tan mari ngasih-asih, ngêlut bahu mapitutur,
“Duh cai Sang Nakula, lilayang idêpe jani, tusing buung, cai mamangguhang
jaya.
9. Jani uwa mapanauran, ring ida Sang Kurupati, mangda tan mamirat dana,
sêsanan ratune lêwih, ring ida rakan cai, urip uwa suba katur, saduke di
Wirata, tui ping sapta numadi, mangda tumut, ala ayu ring Pêndawa.
10. Dening sakala tan sida, niskala jua kapanggih, ne jani wa mangirtiang,
mangda pada mapikolih, urip uwane ring cai, laksana dini kaatur, kasukane
bas liwat, ban ida Sang Kurupati, tan pangitung, jêngah wa mamirat dana.

11. Dadi tanggun kêkêdekan, lêga pisan uwa mati, malarapan rana yadnya,
ne jani uwa ngawidi, tan lian rakan cai, Sang Darmaputra ne putus,
pagutang têken uwa, maninggalang sanghyang urip, mapamutus, sênjata
sanghyang pustaka.
12. Ewêh yan ngalawan uwa, dening panugrahan lêwih, paican Batara Rudra,
acintia nirmala êning, ênto sênjata lêwih, pasupati gêni murub, mangalahang
dewata, detya raksasane sakti, asing musuh, pitui yaksa pisaca.
13. Ênto ne ya kabêsênang, antuk Sanghyang Pasupati, ida sang ngaguaning
darma, pagêh ring brata sêmadi, masikêp sênjata lêwih, pasupati gêni
murub, ênto yogia ngalahang, larapan uwane mulih, pacang nêmu, suarga
ring Rudra Bawana.
14. Nah keto suba pêragat, gatiang ne jani mulih, mangda tusing
katangêhan, ne kulambine masêtrip, bêkêlang cai mulih, lautang anggen
kakudung”, Sang Nakula manyumbah, nunas ngararis mapamit, sampun
mantuk, tangise tan pêpêgatan.
15. Rauhe ring pasanggrahan, sami sampun kapiuning, ring ida Sang
Darmaputra, ature matungtung tangis, ida Sang Hari Murti, ledang kayune
mamatut, wantah mangumandêlang, dening jati sampun molih, kadi tuduh,
waluya sampun ring tangan.
16. Sang Nakula sampun budal, Sang Salia osêk ne mangkin, uyang mawêtu
biapara, bulangsah marasa paling, dêkdêk nyakitin ati, nyewaka ngawe
panglipur, carane mangda punah, tuah ida Sang Satiawati, mangêlêsu,
mangrongsah ibuk mulisah.
17. Tan sakaring jêrih seda, mamelanin guru laki, jatine nu alam-alam, tuara
kapêpêkan kasih, tingkahe silih asih, matêmu têngahing kasur, ênto krana
dadi ênyag, buyar sambêh dadi tangis, sêgu-sêgu, macapcap mêlusang
wastra.
18. Ne mangkin ida Sang Salia, milu miturunin sêdih, ban ayu tan
patandingan, roma atêb kadi mangsi, kasor gulême kangin, kala ujane
masêpuk, nuju ngambahang roma, cêcingake nyunyur manis, nunjung biru,
ngasorang lêliat kidang.
19. Rêmpuh manis yan ngandika, kadi rêbab sada jangih, ngasorang
têmulilingan, tuah pantês natunin ati, ngênah cokore galing, nyalang kadi
gêdah alus, jêngah i pudak cinaga, madiane ngalior ramping, tui nungkul,
lêmuh kêdapan angsoka.
20. Êntikan gadunge kalah, ring ida Sang Satiawati, yan kalaning
matêhênan, nguciwayang i nyuh gading, yening pada masanding, kudiang
mangalahang susu, tongose manyatu lêga, kaayon Sang Satiawati, yaning
pigum, saksat papupulan bulan.
21. Sapaut yan sawangang, tong ada kasoran tanding, pantês maka candra
kanta, Sang Salia nyandang masanding, tuah juru papasihin, pangucape
manis rêmpuh, to nyandang anggon tulad, solah bisa ngalayanin, yan
ngarumrum, manis mangênyagang manah.
22. “Duh ratu dênda mas mirah, sang winten Sang Satiawati, swabawane
kasêbêtan, dadi mangêlungang alis, cêcingake mangêjohin, apa krana
ngubar gêlung, sêkare maburarakan, masêpuk bon nyane miik, kadi ukup,
pondoke baan gêgandan.
23. Manis cêcingake ilang, tuara anggon nyêlêdetin, wantah i ratu mas
mirah, papupulan sarwa manis, tuah pêragayan ratih, kawi ngutang tanah
garung, tan sida nyêritayang, kaayon ratu mas manik, pasih madu, kuciwa
yan ring manisan.
24. Punapi sih iwang titiang, mênêng tong kayun manolih, kadurus ratu
muikang, parêkane ngasih-asih, titiang maatur sisip, nggih sampura sampun
bêndu, tingkahe parêkan sayang, juru anggit sêkar sai, sambil nunggu,
kaayone ring pamrêman.
25. Magadangin pêtêng lêmah, mêndet mata sai-sai, durung pisan naên
tulak, yadin katuduh nyêkarin, mamantêsang manêrapin, mamêtêng
mangêrot susuh, tan mari masewaka, tuara êmêd kapongorin, bane lucu,
nyatu tong dadi tunayan.
26. Mangkin nyandang paicayang, madian i ratune ramping, sarere baan
cêcingak, upahin kênyunge manis, wusanan manjuh kuri, kadurus i ratu
bêndu, ne mangkin nyandang sampura, titiang katunayan ngawi, antuk
kolug, awanan mênggah piduka”.
27. Bau mara matra kêncah, masaur Sang Satiawati, “Wiakti ratu cokorda,
awanan titiange sêdih, kabatêk antuk bakti, dulurin manah ulangun, yadin
manados bela, yan sampun maanut indik, tui lêbur, yan magêhang
pangubaya.
28. Tani dusin malaksana, bilang pura masêsangi, saking patêdunan yuda,
antuk titiang mangastiti, sai mabantên suci, mangdê kasidan rahayu,
cokorda panjang yusa, têhêr ica Sanghyang Widi, jaya satru, kaucap singa
purusa.
29. Mangkin rauh I Nakula, pangraose sada pingit, cokorda tong dadi pasah,
nguda manyêrahang urip, apa gawene jani, kêkêncane onyang lêbur, titiang
mapamit riinan, jumah mangêmasin mati, ênu balu, cokorda lunga newata”.
30. Ngambil kêris ring pamrêman, Sang Salia sebêt ngêbutin, “Duh mas
mirah atma jiwa, ratu Sang Diah Satiawati, sang kadi Giriputri, tan papada
ring kaayun, ne mangkin dumun pinêhang, sampun ratu salit tampi, yadin
rauh, ratu ipun I Nakula.
31. Kewantên titiang manyapa, doh titiang nyêrahang urip, sêmalih boya
nyidayang, ipun matanding kasaktin, yan sawang tanah langit, lilayang
kayun i ratu, wusanang panangsaya, sirake purun matanding, dados têpung,
pitui detia raksasa.
32. Tan wentên titiang ngewêhang, mamadêmang musuh sakti, tingkah jaya
para jaya, sara tuduh Sanghyang Widi, yan kasidan sane ungsi, titiang
mangiring i ratu, manêmu Idraloka, nanging yan malih numadi, ala ayu,
makaronan manêmu lêga.
33. Baane tong dadi pasah, mangda sida jua makanti, yan i ratu dadi bunga,
masêpuk maêbo miik, suka titiang manadi, têmulilingan makêbur, mangisêp
sarin bunga, tuara lalis maninggalin, mapan ditu, tongos manise malênyad.
34. I ratu dadi pêdapa, ngalior ampêhang angin, mangawe buduh kasmaran,
titiang i gadung kasturi, nyadia pacang ngalilit, yan i ratu dadi kidung,
mapupuh mawilêtan, titiang maguru kakawin, mangda atut, marêsua dirga
pluta.
35. Apa krana ratu mirah, ban tuara ada magutin, ayune tan pasawangan,
tuah Sang Satiawti, ngasorang Saraswati, yan ring pradnyan mula kasub,
titiang kirangan manah, mamarna i ratu mangkin, manis arum, pantês
dewaning pamrêman.
36. Tuah ida Batara Brahma, makarya lintang ngapikin, mati yen ada
nêlêbang, ayune lêbih ngalangit, mingkinke ajak kasih, matêmu têngahing
kasur, yen dija to rasannya, bilih-bilih mati ngipi, tuah i ratu, dewan
kalangên maraga.
37. Wiakti boya manyidayang, kawine pacang mangurit, pitui kawi nêgara,
têlasang sêkare alih, pacang anggon mangêtekin, boya manyidayang puput,
yadin gununge rusak, raris mangênyatang pasih, dija ruruh, boya polih
sêsawangan.
38. Punika awinan titiang, tan mari wantah ngêlanting, tuara êmêd
mamarêkan, yan i ratu manewati, titiang pacang nyatianin, nutug kaayon i
ratu, kadi têmulilingan, tan pasah mangamong sari, adoh ratu, pacang ngalih
galang bulan”.
39. Sapunika antuk ida, Sang Salia mangarih-arih, anak mula wicaksana,
masêlag kidung kêkawin, sambilang mamasanin, anggen nyêkênang
pangrumrum, tansah tangane mangabag, mangêboh-êboh magênding,
ngamêl susu, tan mari mamitbit sinjang.
40. Dening suwe antuk ida, nungkulang mangasih-asih, wêtu polih
manyingséang, irika ngasorang tangkis, ida Sang Satiawati, nungkasang
gêlisan lêsu, dening kadi kocokang, ngaliêr kadi mangipi, suba ditu, di
Suranadi masiram.
41. Yatna misadia magadang, pangutur-uture lêwih, pada sirêp makaronan,
lancingane nu malilit, tangane silih galêngin, di pamrêman silih gêlut,
macêdug pênalikan, yan sawang matur têtangi, dauh pitu, Sang Salia bau
ngaliab.
42. Raris matangi nêlanang, ngêdêng tangan mangagapin, panangsaya
katangêhan, yan ida polih matangi, jati Sang Satiawati, tan wangde nangis
mangêlut, dening tong dadi pasah, punika ne ngarewêdin, mangu-mangu,
Sang Salia nyangka angsêngan.
43. Bahu têdun dadi rikat, lancingan ênu makilit, ewêh yan pacang
ngêlusang, irika mangambil kêris, kaderes kapêgatin, tan pangitung sutra
alus, masongket kêkêmbangan, nyarebeh atênga lêbih, kari êngsut, sampun
malih kabêcikang.
44. Tuara gantas ngajabayang, bulak-balik ngaras pipi, raris
mangunggahang canang, ganten anggen mamêkêlin, tangane pagêmêlin,
dampingin karase alus, pindayang putra-putrayan, nulame mangêlut bibi,
ngêtus kayun, tingkahe katilar lunga.
45. Sampun masurat ring karas, sêsambate ngasih-asih, “Duh biang puniki
surat, i bapa ida mapamit, pamargane manyingid, polih ngatujuang suung,
ne mangkin kapayudan, ngimbangang klangêne sami, wantah nungkul, biang
maraga utama.
46. Sêmalihne kaerangan, yan tan nguciwayang ratih, punika ne
kasadiayang, awanan ida mapamit, puniki ganten ambil, panyêlimur kayun
sungsut”, pidartane ring karas, cêndêk daging ipun sami, sampun puput,
raris mamêcikang sêkar.
47. Antuk sambêh ring pamrêman, cêmpaka gadung mêlati, tunjung mênuh
sari konta, masêpuk bon nyane miik, sampun makêni sami, mapanta
masusun-susun, pantês rasa ngandêgang, kaayon Sang Satiawati, sayan
balut, katejanan baan damar.
48. Akeh têka yan parnayang, pisêrêng mirib ngaukin, ngajakin mêrêm
ngiasang, Sang Salia sumingkin paling, katêgul baan asih, pitrêsnane tan
patanggu, tan mari madêkêsan, dadi ngawêtuang tangis, mangde lantud,
tani logas matindakan.
49. Bimbang tong dadi mamarga, busan-busan tolah-tolih, mangêngsêhang
dempa-dempo, yan rasayang tan pagalih, yan tan magêhang kerti, bilih
wangde magêgêbug, dening satia wêcana, mula ratu tos prajurit, têka
nyujur, mangungsiang rana yadnya.
50. Raris mêdal ka bêncingah, para ratu manampêkin, kaula sampun
madabdab, ibêkan gajah pêdati, buka tong bakat impasin, gong beri pada
manabuh, pada nyorohang timpal, ne yogia malu di uri, saha tunggul, tumuli
raris mamarga.
51. Ne mangkin sampun prênamia, saha tanda para mantri, sami pada
ngumandêlang, awan Sanghiang Rudra jati, sêsumbunge tidong gigis, apan
panugrahan kasub, ring ida Sang Madradipa, suka Sang Sri Kurupati,
sampun mungguh, kayun ida jayeng rana.
52. Tan kocap ri lampah ira, têragia Sang Madrapati, sampun sah maring
tilam, maninggalang pria manis, polahe tuhu asri, ngalinggihin rata murub,
mangangge sarwa êmas, yan sawangang gunung api, pacang puun, purine
ring Indra Prasta.
53. Sampun puput ring ranangga, agêlar kênana-giri, kayunne nyadia
ngatohang, ring ida Sang Kurupati, bala mantri mangidêrin, palinggih ida
sang prabu, yan sawangang sanêgara, pasih maliah ngêbêkin, yaning katur,
rasa mangênyagang jagat.
54. Sang wira purusing rana, pada widagda ring jurit, rumaksa Sang
Kurunata, pracanda rodra tan sipi, ring sampun tatas enjing, bala Pêndawane
muug, rame tan palinggaran, kadi langit rug kaaksi, tur macêpuk, bala
Pêndawa Korawa.
55. Enak prang sang wireng-rana, silih aug silih ungsi, silih sêmpal suduk
dada, samian tan ana gingsir, sudira norana wêdi, sama tana ngucap
mundur, tan wilang akeh pêjah, rame yudane tan sipi, silih amuk, atakêr
asuduk dada.
56. Sakatah ratu Korawa, pada tumêdun ing jurit, silih arok punang yuda,
ana nunggang kuda asti, mêntang panah ngudani, tumuli dadi malayu, watêk
bala ring Pêndawa, linancaran kapanahin, wêtu lulus, tan wani mulat
mulinga.
57. Kaburu bala Pêndawa, enak Korawa nyasarin, ada mlaib nikul sawa, ada
perot ya malaib, paannyane kêna mimis, matruyudan ya lumaku, tumbak
êlung katungkêdang, angkian nyane daas-diis, ada labuh, manungkruk
ngakêbin sawa.
58. Salilih bala Pêndawa, ingêtut buri kaungsi, kapinrih Sang Darmaputra,
Sang Bima kroda tan sipi, têdun raris mapulih, akeh satru dêkdêk rêmuk,
siandana pada rêmpak, tan ana wania mapulih, pada mlayu, kasoran ri
wahanania.
59. Bala Korawane rêbah, malayu ya tan panolih, ada mapinêh ring awak,
“Duk sedan Sang Anggapati, sudira sireng budi, katêkanan ida lampus, yan
to awanan tuna, jani pacang silih tindih, tusing buung, pacang mangêmasin
pêjah”.
60. Keto papinêh ipanjak, awanan payu malaib, mangungsiang durga
sêngka, pisadiane kari urip, ngararis ipun manyingid, mangda tan kakênan
hêru, lampus nora mararian, yan tanding Sri Madrapati, bilih rêmuk,
sakatahing Madra wangsa.
61. Irika ida Sang Salia, mangadêg têngahing jurit, nanging katilarin panjak,
sakatahing tanda mantri, yan sawangang lajêr kari, tambak para wasa
gêmpung, Sang Salia nuli gadgada, wirodane tan sinipi, raris ngamuk, magut
I Bima Arjuna.
62. Sakatahing hru wisesa, pamalês Sang Madrapati, magut sênjata Sang
Parta, tulia kadi gunung apui, rata kasoran sakti, Sang Madrapati ring hêru,
punika awanan ida, mangrêgêpang astra sakti, apan kasub, mangaran Rudra
Rosa astra.
63. Rêp sidi sampun mimantran, detia raksasa umijil, babutane wijah-wijah,
kabina-bina tan sipi, ana ngalayang ring langit, ana ring siti lumaku,
angebêking payudan, saanane nêmpuh sami, têka ngutgut, krura manginum
rudira.
64. Sakatah bala Pêndawa, malayu tan pangundili, sênjatane wus kabaksa,
tan ana olih miati, lawan bala ênti sami, ngungsi ungguan sakueh ipun,
prayatna ida Sang Krêsna, mangamêl balane sami, sru amuwus, kinon
ninggalang sênjata.
65. Katatuaning dênawa astra, wiakti natan manglarani, yan sampun
ninggalang astra, ngka saananing jurit, bala Pêndawane sami, ninggalang
sênjatan ipun, nyongkok ya masidakêpan, bêbutane ical sami, luir sinapuh,
ya ical tan pahamêngan.
66. Yan tan ida Yudistira, nyedayang Sang Madrapati, kento pangandikaning
Hyang, Sang Darmawangsa ne mangkin, suksêma ida tan sipi, upasamane
ring kayun, irika ida Sang Krêsna, nunas ica ngasih-sih, “Dewa prabu,
kenakang kayune pisan.

Pupuh Pangkur

1. Ratu prabu Yudistira, boya cingak, jagate sirna mangkin, Sang Salia
satrun sang prabu, sakti tuara ada pada, siapa wania, mapagut akasing
duhung, sampun prapta ring payudan, Hyang Rudra nuraga jati.
2. Pikantên antuk titiang, angrêsrêsin, sênjatan Sang Madrapati, tan wangde
atêmah lêbur, tan panujah ati rodra, mangrusakang, palungguh ratu sang
prabu, miwah nirdon I Nakula, utus i ratu ne riin.
3. Yan pisêrêng pakayunan, manurusang, kadarmane kadi mangkin, mawana
wasa ring gunung, prih sukaning nuraga, ngamêl jagat, sênjata apine murub,
adbuta tan pahinganan, sêdêng ya melanin pati.
4. Daging ratu manah titiang, mangantênin, jagate kadi mangkin, yan tan
wentên ratu kayun, rumaksa ikang buana, suka titiang, anguas pisan ring
kayun, amapag Sang Madradipa, yadin katunayan budi”.
5. Saatur ida Sang Krêsna, mapaungua, Sang Yudistira ne mangkin, gadgada
ida ring kayun, raris ida ngandika, “Inggih dewa, mangdoh titiang pacang
purun, piwal ring sapakayunan, i dewa cakraning bumi.
6. Krana titiang ngêrêt manah, maminêhang, ri atur Sang Madrapati, mula
ida saksat guru, katului Sang Madradipa, darma wigna, kranannya singsal
ring kayun, tan wentên titiang ngênêngang, sarauhe kadi mangkin”.
7. Puput atur Yudistira, sama ngrangsuk, busananing ajurit, kadarman ida
ring kayun, sampun têlas mararadan, mungguing mangkin, kadi gênine
sagunung, wêdanan Sang Darmaputra, tulia kadi surya koti.
8. Ri wijil Sang Darmaputra, mungguing rata, sinang baswara lêwih, tulia
kadi Sanghyang Banu, jati cakraning jagat, wêdanane, kadi surya wau mêtu,
kadi binasmining jagat, katêkeng Sang Madrapati.
9. Bêk gor kumwati prawira, luir gadgada, pada umasêh masêngit, luir singa
rodra kaatur, gong beri pada umuang, ya gumuruh, gala ganjur pada nabuh,
suryake tan papêgatan, rasa guntur ikang langit.
10. Lakuning rata swa gajah, pada umung, miwah pangêriking waji, kadi
guruh kumêrudug, gumêtêr ikang buana, ri lakuning, Sang Darmaputra
angrudug, amapag Sang Madradipa, pada prapta têngahing jurit.
11. Sêsêk ta sênjatanira Darmaputra, wiakti ngêbêkin langit, kadi trênggana
di duur, tui ngêbêkin jagat, akueh mati, sang kari sami malayu,
linancaraning sênjata, ana pêjah ing padati.
12. Bala Korawane pêjah, kapilayu, tan ana wania nolih, Sang Salia raris
amuwus, “Angapa kapalayua”, wadua bala, umatur :”Singgih pakulun,
mangke tan wênang lawanan, sisaning malayu mati”.
13. Nemangkin kroda Sang Salia, raris ngamuk, makayun ida mapulih, tan
kewêran sira rinêbut, de prawireng Pêndawa, rika sira, Sang Salia angunus
duhung, sing kaparêk ya kacurnan, pangamuke tidong gigis.
14. Bala Pêndawane rêbah, gajah kuda, kapusus akueh kang mati, Sang
Madradipa tan surud, ngamanggêhang kasatrian, lintang sura, maberawa
raris ngamuk, ngawijilang danawa astra, detia raksasa ne sakti.
15. Sang Yudistira sakroda, manibakang, warayange tan ênti, Bima Arjuna
sarêng ngrêbut, Nakula lan Sahamara, tan pêpêgatan, prasama nibakang
hêru, sakwehing satria Pêndawa, sahasa pada ngêmbulin.
16. Sawang kadi jaladara, ya lumaku, angarêbita Hyang Rawi, Sang Salia
tuara ja takut, kinêmbulaning dikara, saluihing, ikang hêrune sumaput, asing
katiba kabaksa, antuk asura astra sakti.
17. Tan pendah kadi salaba, mangke apti, tumêduning maha gêni, apui juala
kadi gunung, Sang Krêsna gêlis mapaungua, maring sira, “Bêcik pustakane
ratu, tibanin Sang Madradipa, punika yogia matiani.
18. Meling prabu Yudistira, kapaunguin, ring ida Sang Arimurti, garjita ida
ring kayun, mangrêgêp Kalimosada, ênto dadi, mangarab-arab ring kayun,
muntab tejaning pustaka, mangêsêng detiane sakti.
19. Kalih mantra kayogayang, lintang lêwih, dadi atêmahan apui, Sang Salia
wus wruhing kayun, ri kaparan antaka, wiakti ida, pagêh sudira ring kayun,
sumingkin ida ngarêgêpang, mangamuk tani gigisin.
20. Sakatahing ru wisesa, kaaturan, mangde katibakang sami, sênjata apui
sagunung, muah len bujaga astra, mangalahang, sinêmbaran ratna murub,
tumandêm dada Sang Salia, kadi wangkawa upami.
21. Manginum rah mamulakan, Nrêpa Salia, sampun newata mangkin,
kasaktian idane manut, maring ambara pada, watêk dewa, kalih patêr ya
gumuruh, lindu bumi miwah teja, lawan kêtug riris alit.
22. Tan ucapan sampun seda, Prabu Salia, lintang sudireng jurit, ikang bala
sami laut, bubar ya alulunan, kalih sira, Sri Kurupati malayu, sep huwus
kinêmbulan, kari tan putuseng jurit.
23. Nemangkin manglalu jiwa, sarêng ngamuk, kalawan sang pada kari,
pada manibakang hêru, pêjah akueh pinanah, mawan êntia, kapalayu ikang
musuh, asing prawira ring rana, panangkise sarwa saji.
24. Sênjata lêwih bayu bajra, pamalêse ri têngah ikang jurit, saksana
mampêh kang musuh, madêrês tan pahinganan, musuh ilang, Sang Bima
têka mamupuh, saha mangamuk nirbaya, mangungsi Sang Kurupati.
25. Ida Mraja Duryadana, amet cidra, pakayun idane mangkin, wantah
misadia malayu, reh kari katrêsneng jiwa, mangkin ida, Sang Duryadana
katuju, jêjêh kayune kemêngan, makêcos ida malaib.
26. Sang Bima mawêwêh kroda, wau nyingak, ida Sang Mraja Sakuni, Sang
Bima laut mangêpung, lilihe tan pahinganan, wadua bala, Sang Sakuni
karieng pungkur, apan sira wus wêrêda, ngêtor-ngêtor dadi mlaib.
27. Sang Bima mangkin ngêlisang, katutugan, Mraja Gandara Sakuni,
kajambak raris kacêkuk, katlêjêk turing kacakcak, Sang Sakuni, managis ida
mangêlur, tan ana wani puliha, marmaning aminta urip
28. Sang Bima asru ngandika,”Ih Gandara, cantula dahat mu jati, tuah iba
titising asu, tan warêg mangawe lara, mangke sandang, aku amikolihang
mu”, kasêmpal kapukang-pukang, kasabatang manca desi.
29. Wus pêjah Gandara raja, miwah bala, akueh angmasin pati, ada kepek
ada êlung, ada têndasnyane sibak, lima pêgat, ada basangnyane êmbud,
kaampad antuk Sang Bima, sawane saling susunin.
30. Pamuput Sang Duryadana, sampun kesah, saking têngahing jurit, Sang
Panca Pêndawa ngruruh, nanging tan kapangguha, nora labda, mararian ida
ngaruruh, raris ida majantosan, samua têngahing jurit.

Pupuh Sinom

1. Sampun janggêl Sang Pêndawa, parum ring kuta ne mangkin, maminêh

ring pakayunan, ri luput Sang Kurupati, kalêson ida tan sipi, ngêtut
pamunduring musuh, makrana dadi marênan, papinêhe sarêng sami, sami
parum, makadi Sang Janardana.
2. Walinin gati cêrita, ne ring kuta Madrapati, sawatêking paricara, pada ya
suksma ênti, wireh pada ya mangipi, kaanyudang pasih madu, kawarna
mangke sang diah, lêlêp paturune mangkin, kadi tan wruh, ri lêkasing
pangubaya.
3. Tumuli anyupta krana, ngrêpata raris matangi, wau manolih ring tilam,
Sang Salia tuara da kari, kewala surat kapanggih, miwah karase ring kasur,
pamidartane ring surat, pamunyin Sang Madrapati, amwit lampus,
mamagêhang rana yadnya.
4. Sang Satiawati cêrita, branta cita wêtu paling, mamirêng orta tambungan,
kadi tunjung tan pawarih, ilang cêcingake manis, siratmaya tansah rêngu,
saksana tan pateja, urêm tejanira mangkin, wus dinaut, denira sang kala
dipta.
5. Wang tuhu têka nguningang, ature madulur sêdih, satingkahe maring
rana, sampun kaatur ne mangkin, punggawa akueh mati, sang kari sami
malayu, gunung alas kaparanan, sakoti ya pada jêrih, mangkin ratu, i raka
sampun newata.
6. Sang Satiawati kosêkan, ngararis mangambil kêris, macêbur saking
pamrêman, parêkane sami ngêling, mêkêjang pada pagliling, Sang Satiawati
amuwus, “Uduh nyai suud lara, apan gantinira gingsir, kadi taru, nora luput
kapêwanan.
7. Yasanira suba pragat, nejani nira mangiring, êda nyai kaduhkitan, apan
titah Sanghyang Widi, ida nuduh ala bêcik, nira jani nêmu lacur, tan bina
sakadi kumbang, êmêd ia mangisêp sari, apan suud, i bunga manêdêng
kêmbang”.
8. Umangkat sira tuan dewia, angawa rata mas manik, tansah mangrêgêp
curiga, kesah ring sarungan kêris, tui lambat maring margi, kadi bayu bajra
ngrubut, upaminnya kadi panah, lwir angel ida ring margi, ngawe lantud,
Sang Satiawati mamarga.
9. Tan tolihan ring panyroan, kewala swiji mangiring, mangaran Ni
Sugandika, alêp teteh balêm manis, sudira manahe mangkin, Sang Satiawati
amuwus,”Uduh nyai Sugandika, pitêhêr idêpe jani, nira lampus, mangiring
ida sang lina”.
10. Mahatur Ni Sugandika, “Ratu titiang nyadia ngiring, ping sapta numadi
jadma, mangda malih kumagusti”, ngandika Sang Satiawati, “Lamun nyai
suba tuhu, nira ninggalin nêgara, êda nyai sêkêl ati, nira nyujur, layon
maraja dewata”.
11. Gêlis gatining cêrita, Sang Satiawati mamargi, meh prapta madianing
rana, moga rusak kang pêdati, cakrannyane malêkêtik, kadi panrantaning
laku, madarêt sira mamarga, Ni Sugandika mangiring, tan pangitung, pada
sudira mamarga.
12. Kunêng pratingkah ring awan, madurgamane tan sipi, dening magiri
kunapa, sêk pênuh wangkening waji, rudirania kadi pasih, mahertali nibeng
pangkung, yatika lot inêntasan, akweh hrune pasurawit, alas agung,
makarang lungan turangga.
13. Sawaning bala masasah, mamarga Sang Satiawati, matêtêkên lungan
astra, ndi kapan Sang Satiawati, wania mahaseng jurit, apan durgama
kalangkung, wireh kabuatan manah, pisêrêng mangda kapanggih, sang
alampus, nyilib atinggaling tilam.
14. Ênêngakna ring rana, cêrita ring Madrapati, dadi samuning nêgara, ring
bêncingah pada sêpi, tan ananing wong sawiji, sunia têkaning bêdauh,
sawang kadi buta yadnya, kakurungan paguliling, tana lingu, nora wong laki
sanunggal.
15. Bale mase manguranyab, sarwa manik sarwa ngêndih, tan kari malupta
teja, apan katinggalan manik, pudake ya mirib sêdih, di têngah natare ludus,
panêse mangêntak-êntak, layu punyan sangga langit, rasa milu, melanin
Sang Madradipa.
16. Antuk puri tan padipta, mina ring têlaga sêdih, pada ya manyêlsêl awak,
matindih ya sarêng sami, sang diah ngêlesang urip, kapêgataning ulangun,
sami ya pada kalaran, saanane kari urip, paksi cucur, ring kayu manyêlsêl
awak.
17. Paksi mêrak ring gopura, mirib manyaruang sêdih, ngabêhbêh ya
kabkab-kabkab, tan mari ya nyakit ati, buron wêduse aguling, di batan
bingin madayuh, rasa ya matêtarian, mapunduh ya sarêng sami, yaning
lampus, sang ayu ya tumut pêjah.
18. Paksi cêtaka ring tawang, milu ya mangiring sêdih, makêbur mirib
natasang, pamargan Sang Satiawati, wantah jakti ya subakti, mirib ya
pacang ngalêbur, erang kari ya kaucap, nemangkin ipun mangiring, pacang
lampus, mangiring ida sang diah.
19. Tan cêrita ring jro Madra, cêrita Sang Satiawati, prapta ring têngahing
rana, manangis mamuntag-mantig, dening tan pagatra panggih, akeh
sawane katêmu, gajah kuda pada pêjah, Sang Salia natan kapanggih, kadi
gunung, ikang ratane pradipta.
20. Dening kaosêking cita, durgama tingkahe mangkin, kumêtêr rasa
kangelan, gupuh sukune mamargi, mastaka akeh matindih, yatika paraneng
laku, Sang Satiawati biapara, kalêson ida tan gigis, apti nyujur, nyêlempoh
têngahing rana.
21. Cêrita Ni Sugandika, mangiring Sang Satiawati, irika ring madyeng rana,
bêngong ngunngun ya manolih, akeh sawane kapanggih, wentên pêgat awak
ipun, basangnyane mabrarakan, gowake liu nêkanin, tur ngarêbut, ada
nyotot basang-basang.
22. Ada malaibang limpa, ada ya mangamah gêtih, ada manganggar
papusuan, ada malaibang ati, sangkêp gowake sami, matinggah di kêpuh
agung, adbuta têngahing rana, Ni Sugandika tan wêdi, manyêluksuk,
tingkahe têngahing rana.
23. Asing sawa kabadingang, dadi ya tong mrasa wêdi, dening subakti
kalintang, ring ida Sang Satiawati, wangken kudane kapanggih, sang prabu
natan kapangguh, sawane liu madampiak, ditu ya saling susunin, ada êlung,
makakêb têtêhin sawa.
24. Sêbeng-sêbeng ya mangucap, timpale makêjang mati, kiad-kiud ngarod-
arod, nyen sih nejani kaukin, makêjang pada sêpi, buyung liu pagariung,
mangalih bangken kuda, kanti sêrak ya mangêling, duuh-duuh, tong dadi
ngisidang awak.
25. Ni Sugandika nyêlaksak, tan surud manahe mangkin, akeh sawa
kabadingang, Sang Salia tuara kapanggih, tuara pêgat-pêgat sêdih, Ni
Sugandika andulu, wang kari andêming sawa, wang tikêl angasih-asih, “Duh
pukulun, sueca tinuntun kaula”.
26. Masaur Ni Sugandika, ”Ih maman sang nata êndi, ingsun angulati sira”,
wang tikêl maatur sêdih, “Kari doh bênêng kangin, pamargan ida angamuk”,
Ni Sugandika angucap, “Nongos malu maman dini, nira nyujur, palinggih ida
sang nata”.
27. Cêrita têngahing rana, mataritip sêkar taji, mapandan lungan sênjata,
masampyan lalancang ngêndih, murub sarwa mirah adi, karah kalung para
ratu, sami pada masoca, gêlungan Sang Madrapati, dêkdêk rêmuk, gamura
têngahing rana.
28. Malumut ban tunggul gadang, maiwak ban sêsimping, masêgara ban
rudira, gowake angrêbut bukti, upami i kêdis guit, magarang têngahing laut,
pondoke akeh majajar, mabusana alêp asri, mirib prahu, kari manyantosang
sampan.
29. Kascarya ri lampahira, Raden Dewi Satiawati, lumampah têngahing rana,
sawa akeh paguliling, Sang Salia durung kapanggih, layone suwe karuruh,
kadi Widi manuduhang, cirine mangkin kapanggih, gunung alus, kilap tatit
masliwêran.
30. Teja kuung ring akasa, teja ngadêg ring padati, cirin sang lina ring rana,
pagêh ring brata sêmadi, miwah sêkare nambêhin, saking byomantara
nurun, nambêhin rêngganing rata, gumuruh ya mirib sêdih, luir milu, ri linan
Sang Madradipa.
31. Akueh durmanggalanira, sang akrêta matieng jurit, ri kadumugining
kilat, sawane saget kaaksi, kadi kapêndak liring, mirib manyapa sang ayu,
ênto krana dadi ênyag, nyêlempoh raris manangis, ngêlut suku, tan mari
manigtig dada.
32. Sang Satiawati wimurca, kalêngêr kabatêk sêdih, tangis tan ucapên rêko,
sêsambate barêng mati, tan padon sih kari urip, erang katinggalan kakung,
gantas maninggalang jiwa, nutugang pitrêsna bakti, mangde puput, indik ida
makaronan.
33. Tan mari masêsambatan, ngêlut suku ngasih-asih, sinungkêm ida sang
lina, layone kagulilingin, “Lalis ratu mangalahin, ubayane sane sampun,
saking sueca mamanjakang, dados ipun kadi mangkin, tulus lampus,
mangkin mamarga newata.
34. Duh ratu sang sampun lina, elingang ratu ne riin, duk suecane ring
paturon, mangda makaronan sai”, kanin layone kabitbit, kaugah ida sang
lampus, dadi mênêng tong ngandika, inusadan ikang kanin, saraneku,
jinampianing dening sêpah.
35. Tan wusan Sang Satiawatia, layone kabudat-badit, kagêlut tur
kakocokang, dadi mênêng tan nyaurin, Sang Satiawati manigtig, dadanira
rênyah-rênyuh, tan mari ida maguyang, manangis mamuntag-mantig, sêgu-
sêgu, tangan layone gêlutang.
36. “Nunas ratu masarêngan, makaron-karon mamargi, mangungsiang
Surapada, yadin nêmu ala-bêcik, titiang wantah astiti, mamarêkan ring sang
prabu”, tansah amusti curiga, wus kesah sarungan kêris, raris muwus,
ngawe paricaranira.
37. “Uih nyai Sugandika, kêma pisan nyai mulih, ka Madra raja nêgara,
warahana ingsun iki, aturang ring sang kawi, kalaran ingsun wus lampus,
dadine munggah ring lambang, ginawe gita kêkawin, mangde atut, nyikiang
pragayan sastra”.
38. Maatur Ni Sugandika, “Titiang mapamit mawali, ka puri Madra nêgara,
erang titiang kari urip, katêmu ring wong nêgari, suka yan ngamasin lampus,
mangiring cokor i dewa”, ngandika Sang Satiawati, “Yaning tuhu, nyai
pitrêsna ring nira.
39. Nah jalan jani gatiang, bêsikang idêpe jani, mangiring raja dewata, da ja
buin walang ati”, Ni Sugandika tur agêlis, ngalungsur duhung sang prabu,
Sang Satiawati umayat, ring dada tungtunging kêris, agêlis mur, lintang
sudira ring cita.
40. Ni Sugandika kocapan, nemangkin mangagêm kêris, raris ya mangeka
cita, ngastawa sri narapati, sudira tan ana wêdi, ature “Ratu Sang Prabu,
mangkin jantos ratu titiang, kaula bakti mangiring”, gêlis nyuduk, sêrira
wawang ya pêjah.
41. Saking gêlising cêrita, Sang Satiawati newati, dening mula ida satia, Ni
Sugandika mangiring, subaktine tan sinipi, kaeman antuk sang prabu, Sang
Satiawati nyayangang, punika awinan lalis, tan kaitung, lêwih purine ring
Madra.
42. Cêrita mangkin sang atma, tansah adulur mamargi, Sang Salia rauh
mamêndak, atmane Sang Satiawati, Sugandika mangiring, Sang Salia
ngandika alus, ”Suwe titiang manyantosang, i dewa tan wentên prapti, nunas
ratu, dumununging maring suarga”.
43. Nemangkin ida Sang Salia, widiadara mamêndakin, mantuk ka Sura-
buana, widiadari akueh ngiring, tan kawarna nemangkin, cêrita ring Suarga
murub, baswara ngulap-ulap, sarwa ratna mirah adi, sampun puput, Sang
Salia manggih suarga.