MODUL 9 ( TAJUK : KEELEKTROMAGNETAN)

4.1 DAYA KE ATAS KONDUKTOR PEMBAWA ARUS DALAM SUATU

MEDAN MAGNET
Corak dan saling tindak medan magnet paduan

Medan Medan magnet dari Medan lastik (paduan /

magnet dari magnet magnadur gabungan medan magnet)
konduktor terbentuk
pembawa (kekal) -wujudnya daya
arus

Arah daya ditentukan

dengan menggunakan
Peraturan Tangan Kiri
Fleming

1
 Kesan putaran pada gegelung yang membawa arus
(2 arus berlainan arah) dalam medan magnet

Satah ABCD
berputar
daya
dalam arah
ikut jam

arus
daya

Arus keluar (sisi AB) Arus masuk (sisi DC)

Daya bertindak ke atas dihasilkan Daya bertindak ke bawah dihasilkan

Gabungan 2 daya ini menghasilkan kesan putaran

2
 Prinsip Kerja Ammeter

Apabila arus mengalir menerusi gegelung , gegelung akan mengalami

kesan putaran menyebabkan jarum penunjuk terpesong /bergerak
Jarum penunjuk akan terpesong lebih banyak untuk menunjukkan
bacaan besar apabila arus mengalir tinggi
Spring berfungsi mengembalikan jarum penunjuk ke tempat asal apabila
tiada arus mengalir

Magnet magnadur lebih kuat

digunakan

Arus mengalir ditingkatkan Kadar putaran lebih

laju

Bilangan lilitan gegelung

ditambah

3
 Motor Arus Terus

Bagaimana gegelung membawa arus dalam medan magnet mengalami daya putaran?

B
U

A
Berus karbon
Komutator

• Apabila arus terus mengalir melalui gegelung seperti rajah di atas, satu daya bertindak
ke bawah pada sisi AB, dan satu daya bertindak ke atas pada sisi CD.
• Arah daya-daya yang bertindak ini boleh ditentukan dengan Petua tangan kiri
Fleming.
• Kesan daripada kedua-dua daya yang bertindak menghasilkan daya putaran yang
menyebabkan gegelung berputar arah jam.

Contoh: Lukiskan garis-garis medan lastik dan seterusnya tentukan arah putaran
gegelung dalam rajah di bawah.

U/N S

4
 Prinsip kerja motor arus terus (a.t)
• Apabila arus terus mengalir melalui
gegelung, daya ke atas bertindak pada
sisi AB dan satu daya ke bawah B C
bertindak pada sisi CD.
• Daya putaran menyebabkan gegelung A
itu berputar mengikut arah jam. D
Komutator

Berus karbon

• Apabila gegelung segiempat itu

berputar ke kedudukan menegak, B
pengaliran arus melaluinya akan
terputus seketika. A
• Ini kerana pada kedudukan menegak, C
berus karbon tidak menyentuh
komutator.
D
• Gegelung terus berputar mengikut
arah jam kerana inersianya.

• Putaran gegelung berterusan

menyebabkan kedudukan komutator C
tertukar, lalu menukar arah arus yang B
mengalir melalui gegelung.
D
• Dengan arah arus disongsangkan, arah A
daya yang bertindak ke atas sisi ABdan
CD turut disongsangkan.
• Ini membolehkan gegelung terus
berputar dalam arah yang sama iaitu
mengikut arah jam.

• Apabila gegelung segiempat itu

berputar ke kedudukan menegak
semula, pengaliran arus melaluinya C
akan terputus tetapi gegelung terus
berputar mengikut arah jam kerana D
inersianya.
• Setiap kali gegelung melalui B
kedudukan menegak, arah arus
melalui gegelung disongsangkan
oleh saling pertukaran sentuhan A
antara komutator dengan berus
karbon membolehkan gegelung
sentiasa berputar pada arah yang
sama.
JPN MELAKA II MODUL KSSM FIZIK T5 2021 41
 Faktor-faktor yang mempengaruhi kelajuan putaran motor elektrik
Faktor-faktor Kelajuan putaran motor elektrik
1. Menggunakan arus yang lebih besar Bertambah
2. Menggunakan magnet yang lebih kuat Bertambah
3. Meningkatkan bilangan gegelung dawai Bertambah

Perbandingan antara motor a.t tanpa berus dengan motor a.t berberus
Motor a.t tanpa berus Motor a.t berberus

Berus karbon

Magnet
Komutator

Gegelung
Magnet

Gandar Gegelung

Persamaan
1. Terdapat magnet dan gegelung
2. Menggunakan daya magnet untuk menghasilkan putaran
Perbezaan
1. Gegelung pegun, magnet berputar 1. Magnet pegun, gegelung berputar
2. Tiada berus karbon 2. Ada berus karbon
3. Tiada geseran antara berus dengan 3. Bergeser dengan komutator dan
komutator mengalami kehausan
4. Tiada percikan bunga api pada komutator 4. Ada percikan bunga api pada komutator

5. Bunyi yang lemah semasa beroperasi 5. Bunyi yang kuat semasa beroperasi

JPN MELAKA II MODUL KSSM FIZIK T5 2021 42

LATIHAN

Kertas 1 (Objektif)

1 Rajah 1 menunjukkan satu wayar QR digantung bebas di antara dua magnet kuat.

Suis
Wayar

Magnet
kuat

Rajah 1

Sudut pesongan ∅ bertambah dengan

A Menambah arus C Menambah rintangan wayar R

B Mengubah kekutuban magnet D Menambah jarak antara kutub

2 Rajah 2 menunjukkan arah gerakan satu konduktor membawa arus yang diletakkan diantara
dua magnet.

Arah
gerakan

Rajah 2

Corak medan magnet manakah yang betul untuk menunjukkan situasi ini?

A C

B D

JPN MELAKA II MODUL KSSM FIZIK T5 2021 43

3 Rajah 3 menunjukkan 4 buah kompas diletakkan di atas kadbod berhampiran satu konduktor
membawa arus.

Rajah 3

Kompas manakah menunjukkan arah medan magnet yang betul?

4 Rajah 4 menunjukkan suatu corak medan magnet yang dihasilkan oleh satukonduktor
membawa arus .

Rajah 4

Rajah manakah betul apabila konduktor membawa arus itu diletakkan ke dalam medan
magnet kekal?

A C

B D

JPN MELAKA II MODUL KSSM FIZIK T5 2021 44

5 Rajah 5 menunjukkan corak medan magnet .

Rajah 5

Arah medan magnet ditentukan dengan menggunakan

A Peraturan Kanan Fleming C Petua genggaman tangan kiri

B Peraturan tangan kiri Fleming D Petua genggaman tangan kanan

6 Rajah 6 menunjukkan suatu susunan radas untuk memerhati garisan medan magnet yang
terhasil apabila arus mengalir melalui konduktor nikrom.

2V a.t besi

nikrom

Rajah 6

Corak medan magnet manakah yang betul apabila nikrom digantikan dengan kuprum?

JPN MELAKA II MODUL KSSM FIZIK T5 2021 45

7 Rajah 7 menunjukkan suatu gelang dawai dalam suatu medan magnet.
Ke terminal positif
Ke terminal negatif bateri
bateri

Magnet
Magnet

Rajah 7

Kadar putaran gelang bertambah apabila

A Arus ditambah C Jarak antara magent bertambah

B Panjang tegak gelung bertambah D Ketebalan kedua-dua magnet ditambah

Kertas 2 (Bahagian A)

1. Rajah 1 menunjukkan medan magnet yang dihasilkan oleh konduktor yang membawa
arus.

Kompas

Rajah 1

JPN MELAKA II MODUL KSSM FIZIK T5 2021 46

 (a) Pada Rajah 1,

(i) Tandakan arah pengaliran arus dalam gegelung dawai itu

………………………………………………………………………………...........…………
[1 markah]

(ii) tanda dengan anak panah dalam kompas T memplot untuk menunjukkan arah
medan magnet

[1 markah]
(iii) Lukis corak medan magnet di atas kadbod tersebut

[1 markah]

(b) Namakah petua yang digunakan untuk menentukan arah medan magnet dalam Rajah 10.

………………………………………………………………………………………………….
[1 markah]

2. Rajah 2.1 menunjukkan satu dawai pembawa arus yang terletak antara dua magnet
magnadur yang berlawanan kutub. Dawai itu berayun ke atas. Terangkan bagaimana daya
paduan dihasilkan.

Arus

Daya paduan

Dawai pembawa arus

Rajah 2.1

(a) Apakah petua yang digunakan untuk menentukan arah garakan dawai tersebut?

……………....……………………………………………………………………………........
[1 markah]

(b) Nyatakan satu alat elektrik yang menggunakan hukum seperti (a) diatas.

………………………………………………………………………………........…………….
[1 markah]
JPN MELAKA II MODUL KSSM FIZIK T5 2021 47
 (c) Pada Rajah 2.1 ,lukis medan magnet paduan yang terhasil.
[2 markah]
(d) Menggunakan anak panah, tunjukkan arah daya paduan F pada Rajah 2.2.

Rajah 2.2
Kekunci :

Arus keluar dari kertas

[1markah]

JPN MELAKA II MODUL KSSM FIZIK T5 2021 48

Kertas 2 (Bahagian B)

1. Rajah 3 menunjukkan tiga reka bentuk motor elektrik X, Y dan Z yang digunakan untuk
membina sebuah kipas mudah alih yang kecil.

Motor
elektrik X Bilah Bilangan lilitan gegelung =50
kipas
Bateri

Magnet kekal
berbentuk

Motor
elektrik Y Bilangan lilitan gegelung= 10 lilitan
Bilah
kipas
Bateri

Magnet kekal
berbentuk
segiempat

Motor
elektrik Z Bilah Bilangan lilitan gegelung = 50 lilitan
kipas

Bateri

Magnet
kekal
berbentuk
segiempat

Rajah 3

JPN MELAKA II MODUL KSSM FIZIK T5 2021 49

 Berdasarkan Rajah 3, nyatakan ciri-ciri bagai sebuah motor elektrik yang boleh memusingkan
bilah kipas lebih laju.

Berikan sebab untuk kesesuaian ciri-ciri itu

i. Bilangan lilitan gegelung

ii. Bilangan bateri yang digunakan
iii. Bentuk magnet kekal
iv. Tentukan reka bentuk motor elektrik yang paling sesuai,yang boleh digunakan untuk
memusingkan kipas dengan lebih laju.

CIRI SEBAB

[8 markah]

JPN MELAKA II MODUL KSSM FIZIK T5 2021 50

4.2 ARUHAN ELEKTROMAGNET
Apakah aruhan elektromagnet?
Cara menghasilkan arus aruhan:

a) Sebatang dawai kuprum dan magnet

• Sebatang dawai kuprum digerakkan merentasi fluks magnet, suatu daya gerak
elektrik (d.g.e) teraruh dalam dawai itu.
• Pesongan jarum penunjuk galvanometer diperhatikan.
• Jika terdapat pesongan, arus aruhan terhasil.

Arah pergerakan magnet

Fluks magnet
Fluks magnet
d.g.e di aruh
dalam dawai d.g.e di aruh
dalam dawai

a) Magnet pegun dan konduktor bergerak b) Magnet bergerak dan konduktor pegun.

b) Magnet bar dan solenoid

• Sebatang magnet bar digerakkan mendekati atau menjauhi sebuah solenoid, lilitan
solenoid memotong garis medan magnet.
• Aruhan elektromagnet terhasil dan suatu d.g.e teraruh merentasi solenoid sepert

b) Garis medan magnet dipotong oleh a) Arus aruhan dalam litar lengkap
solenoid dan d.g.e teraruh

Aruhan Elektromagnet

Penghasilan d.g.e aruhan merentasi suatu konduktor apabila terdapat gerakan relatif antara
konduktor itu dengan suatu medan magnet atau apabila konduktor itu berada di dalam
medan magnet yang berubah

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 51

 Faktor - Faktor Yang Mempengaruhi Magnitud d.g.e Aruhan
• Kelajuan gerakan relatif – bertambah apabila laju gerakan relatif bertambah
• Bilangan lilitan solenoid – bertambah apabila bilangan lilitan solenoid bertambah
• Kekuatan medan magnet – bertambah apabila medan magnet bertambah

Hukum Faraday
Menyatakan bahawa magnitud d.g.e aruhan adalah berkadar terus dengan kadar
pemotongan fluks magnet.
Arah Arus Aruhan Dalam Dawai Lurus Dan Solenoid
• arah arus aruhan dalam dawai lurus boleh ditentukan menggunkan Petua Tangan
Kanan Fleming
Ibu jari
Gerakan dawai
Jari telunjuk
Medan magnet

Jari tengah
Arus aruhan

Petua tangan kanan Fleming untuk menentukan arah arus bagi dawai lurus

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 52

 Hukum Lenz
• Digunakan untuk menentukan kekutuban magnet di hujung solenoid apabilaarus aruhan
berlaku.
• Menyatakan bahawa arus aruhan sentiasa mengalir pada arah yang menentang
perubahan fluks magnet yang menyebabkannya.
• Cara Hukum Lenz digunakan untuk menentukan arah arus aruhan dalam solenoid.

1. Magnet ditolak

2. Arus aruhan

yang mendekati
solenoid

1.Magnet ditolak
mendekati solenoid

2. Arus aruhan

selatan di hujung
solenoid untuk

1.Magnet ditarik

2. Arus aruhan

selatan di hujung
solenoid untuk

menjauhisolenoid

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 53

 1.Magnet ditarik

2. Arus aruhan

utara di hujung

solenoid

PENJANA ARUS TERUS DAN PENJANA ARUS ULANG –ALIK

Penjana Arus terus Penjana Arus Ulang-alik

Persamaan
• Mengaplikasikan aruhan elektromagnet
• Gegelung diputarkan oleh daya luar
• Gegelung memotong fluks magnet
• d.g.e teraruh di dalam gegelung
Perbezaan
• Hujung gegelung disambung kepada • Hujung gegelung disambung kepada dua
komutator gelang terbelah gelang gelincir
• Dua bahagian komutator saling bertukar • Gelang – gelang gelincir sentiasa
sentuhan dengan berus karbon pada bersentuhan dengan berus karbon yang
setiap separuh putaran sama
• Output ialah Arus Terus • Output ialah Arus Ulang-alik

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 54

LATIHAN
Kertas 1 (Objektif)
1. Rajah 1 menunjukkan arus mengalir melalui dua solenoid yang serupa.

Rajah 1

Antara yang berikut, yang manakah betul tentang kekutuban magnet yang dihasilkan pada
hujung J dan K?

J K
A Utara Utara
B Utara Selatan
C Selatan Selatan
D Selatan Utara

2. Rajah 2 menunjukkan solenoid yang disambungkan kepada galvanometer.

Rajah 2

Antara yang berikut, faktor-faktor yang manakah akan meningkatkan pesongan pada
galvanometer?

A Gunakan wayar yang lebih nipis C Menggerakkan magnet menjauhi

solenoid
B Tambahkan arus D Tambahkan bilangan lilitan
solenoid

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 55

 3 Rajah 3 menunjukkan satu eksperimen untuk menghasilkan arus dalam medan
magnet.

Rod
Rod
kuprum
kuprum

Galvanometer

Rajah 3

Pergerakan rod kuprum yang manakah mengaruhkan arus maksimum?

Arah Halaju
A Ke bawah Rendah
B Mengufuk Rendah
C Ke bawah Tinggi
D Mengufuk Tinggi

4. Rajah 4 menunjukkan suatu konduktor diletakkan di antara dua magnet.

Rajah 4

Tindakan yang manakah menghasilkan d.g.e. teraruh dalam konduktor itu?

A Gerakkan konduktor sepanjang C Gerakkan konduktor sepanjang XY

WV
B Gerakkan konduktor sepanjang D Gerakkan konduktor dan magnet
PQ bersama-sama sepanjang PQ

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 56

 5 Rajah 5 menunjukkan sebatang magnet yang dilepaskan dari satu ketinggian dan memasuki
sebuah gegelung yang disambung ke sebuah galvanometer

Magnet

Dawai
Gegelung
Galvanometer

Rajah 5

Pesongan jarum galvanometer akan bertambah apabila

A Kekutuban magnet bertambah C Luas keratan rentas bertambah

B Lilitan pada gegelung dijarakkan D Magnet itu dilepaskan dari
kedudukan yang lebih tinggi

6 Rajah 6 menunjukkan satu penjana elektrik.

Gegelung

Output
Rajah 6

Graf manakah yang menunjukkan output yang betul antara voltan dengan masa
apabila gegelung itu mula berputar?

A C

Masa Masa

B D

Masa Masa

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 57

 7 Rajah 7 menunjukkan proses menghasilkan arus aruhan di dalam suatu dawai.

Pergerakan dawai kuprum

Magnet

Dawai kuprum
tebal

Galvanometer

Rajah 7

Proses ini diterangkan oleh

A Hukum Hooke C Hukum gerakan Newton ketiga

B Peraturan tangan kanan Fleming D Peraturan genggaman tangan
kanan

8 Rajah 8 menunjukkan arus diaruhkan apabila magnet bergerak ke arah gegelung

Galvanometer

Gegelung

Magnet

Rajah 8

Magnitud arus bertambah apabila

A Gerakan relatif dikurangkan C Magnitud bagi kekuatan magnet
dikurangkan
B Bilangan lilitan gegelung D Rintangan gegelung dawai
dikurangkan dikurangkan.

9 Rajah 9 menunjukkan graf arus output bagi suatu penjana arus ulang alik.
Arus / A

Masa / s

Rajah 9

Pernyataan yang manakah betul bagi arus output itu?

A Nilai arus puncak ialah 4.0 A.
B Tempoh arus yang dijanakan ialah 0.4 s.
C Frekuensi arus yang dijana ialah 20 Hz.
JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 58
 10 Gambar rajah yang manakah menunjukkan arah aliran arus yang betul apabila magnet
digerakkan mengikut arah yang ditunjukkan?

A Arah gerakan C Arah gerakan

B D Arah gerakan
Arah gerakan

Kertas 2 (Bahagian A)

1 Rajah 1.1 dan 1.2 menunjukkan susunan radas untuk mengkaji kesan bilangan lilitan
solenoid terhadap aruhan elektromagnet. Bar magnet disesarkan ke bawah melalui
solenoid yang disambung ke galvanometer sifar tengah.

Bar magnet Bar magnet

Rajah 1.1 Rajah 1.2

(a) Apakah yang dimaksudkan dengan aruhan elektromagnet?

…………………………………………………………………………………………..........….
[ 1 markah ]

(b) Perhatikan Rajah 1.1 dan 1.2

(i) Bandingkan bilangan lilitan gegelung

………………………………………………………………………………….............…
[1 markah ]

(ii) Bandingkan pesongan jarum galvanometer

………………………………………………………………………………….............…..
[ 1 markah ]

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 59

 (iii) Hubung kait bilangan lilitan gegelung dengan pesongan jarum galvanometer.

…………………………………………………………………………………...........…..
[ 1 markah ]

(iv) Hubung kait arus aruhan dengan kadar pemotongan fluks magnet.

……………………………………………………………………………….........................…
[ 1 markah ]

(c) Namakan hukum fizik yang menerangkan perbandingan yang anda nyatakan di 1(b).

…………………………………………………………………………………………...........….
[ 1 markah ]

(d) Rajah 1.3 menunjukkan kedudukan magnet bar apabila ianya disesarkan ke
bawah.

Spring

Magnet bar X

Galvanometer
Rajah 1.3

Berdasarkan rajah 1.3 ,

(i) Nyatakan kutub magnet yang terbentuk di hujung X solenoid

……………………………………………………………….........................………….
[ 1 markah ]

(ii) Tandakan arah arus aruhan pada solenoid pada Rajah 1.3.
[ 1 markah ]

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 60

 2 Rajah 2 menunjukkan rod kuprum digerakkan ke bawah di antara dua kutub magnet yang
bertentangan. Rod disambung ke galvanometer dan jarum penunjuk galvanometer
terpesong.

Rod kuprum

Arah gerakan

Rajah 2

(a) (i) Namakan kuantiti fizik yang ditunjukkan oleh pesongan galvanometer.

………………………………………………………............……………………………..
[ 1 markah ]

(ii) Bagaimanakah kuantiti fizik ini dihasilkan?

…………………………………………………………………….....………………........
[ 1 markah ]

(b) Namakan prinsip fizik yang terlibat dalam Rajah 2

.......…………………………………………………………………..........……………..........
[ 1 markah ]

(c) (i) Apakah yang berlaku kepada penunjuk galvanometer apabila rod digerakkan ke
atas?

……………………………………………………………………………................…….
[ 1 markah ]

(ii) Namakan hukum fizik yang digunakan untuk menentukan arah kuantiti fizikal yang
diukur.

…………………………………………………………………….............………………
[ 1 markah ]

(d) Nyatakan satu kaedah untuk meningkatkan darjah pesongan jarum

penunjuk dalam Rajah 2

……………………………………………………………...............…………………………….
[1 markah ]

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 61

 3. Rajah 3.1 menunjukkan sebatang magnet sedang ditarik keluar daripada solenoid P

Rajah 3.1

(a) Nyatakan kuantiti fizik yang ditunjukkan oleh galvanometer dalam rajah 3.1

..........……………………………………………………………………………………………..
[ 1 markah ]

(b) Apakah yang menyebabkan kuantiti fizik pada 3(a) mengalir di dalam litar?

………………………………............……………………………………………………………..
[ 1 markah ]

(c) Namakan konsep fizik yang terlibat pada Rajah 3.1

……………............………………………………………………………………………………..
[ 1 markah ]

(d) Rajah 3.2 menunjukkan solenoid P digantikan dengan solenoid Q. Bilangan lilitan
dalam solenoid Q lebih banyak berbanding pada solenoid P.

Rajah 3.2

Pada Rajah 3.2,

(i) Tandakan arah arus mengalir dalam solenoid Q
(ii) Lukis pesongan penunjuk galvanometer
[ 2 markah ]
(e) Ramalkan apa yang akan berlaku kepada penunjuk galvanometer jika magnet ditolak ke
arah solenoid Q

……………………………………………………………………………….............……………
[ 1 markah ]

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 62

 4 Rajah 4.1 dan Rajah 4.2 menunjukkan satu magnet bar dijatuhkan ke dalam dua
gegelung yang berbeza dari ketinggian yang sama

Galvanometer
Galvanometer

Gegelung Gegelung

Rajah 4.1 Rajah 4.2

(a) Namakan kuantiti fizik yang diukur oleh galvanometer

……………………………………………………………………………………........….....….
[ 1 markah]

(b) Menggunakan rajah 4.1 dan 4.2,

(i) Bandingkan kekuatan medan magnet bagi magnet bar, bilangan lilitan gegelung dan
saiz pesongan penunjuk galvanometer

……………………………………………………………………………….........…………….

………………………………………………………………………………………..........…….

………………………………………………………………………………………..........……
[ 3 markah ]

(ii) Nyatakan hubungan antara bilangan lilitan gegelung dengan saiz pesongan penunjuk
galvanometer dan bilangan lilitan gegelung dengan kadar perubahan fluks magnet
untuk membuat deduksi tentang hubungan antara kadar perubahan fluks magnet
dengan magnitud arus aruhan yang dihasilkan.

………………………..............…………………………………………………………………

…………………………..........…………………………………………………………………

………………………………………………..........……………………………………………
[4 markah]

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 63

 (c) Rajah 4.3 menunjukkan satu penjana a.t. ringkas.

Komutator
Berus karbon

Rajah 4.3

Terangkan prinsip kerja penjana a.t tersebut.

………………………………….....……………………………………………………....…….

………………………………………….....……………………………………………….....…

…………………………………………….....…………………………………………......……
[ 4 markah ]

(d) Rajah 4.4 menunjukkan gegelung X dan gegelung Y dililit pada satu teras besi lembut.
Apabila suis S dihidupkan, penunjuk galvanometer terpesong ke arah kanan seketika
dan kembali ke sifar.

Gegelung X Gegelung Y

Rajah 4.4

Terangkan sebab penunjuk terpesong seketika dan kembali ke sifar.

………………………………………………………………………………………...........……

………………………………………………………………………………………...........……

……………………………………………………………………………………..........….……

…………………………………………………………………………………….............……..
[ 4 markah]

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 64

 (d) Rajah menunjukkan struktur sebuah dinamo basikal.

Tombol
Tayar basikal

Dinamo
Magnet kekal

Rajah 4.5

Terangkan bagaimana dinamo bekerja bagi menghasilkan arus untuk menyalakan

lampu depan basikal.

Ciri-ciri Sebab

[10 markah]

JPN MELAKAII MODUL KSSMFIZIK T5 2021 65

4.3 TRANSFORMER

1. Transformer ialah alat yang digunakan untuk meningkatkan atau menurunkan beza
keupayaan bekalan a.u
2. Contoh kegunaan transformer
Peralatan elektrik sebuah adapter

(A) Struktur Binaan Transformer

1. Terdiri daripada 2 gegelung yang dililit pada teras besi lembut berlamina
2. Gegelung primer disambung kepada bekalan kuasa (input) a.u
3. Gegelung sekunder disambung kepada alat (output)
4. Teras besi lembut berfungsi memindahkan fluks magnet yang berubah-ubah dari gegelung
primer kepada gegelung sekunder

Simbol transformer

66
(B) Prinsip Kerja Transformer

•
•

1. Prinsip kerja transformer berdasarkan prinsip elektromagnet dan prinsip aruhan

elektromagnet
• Apabila beza keupayaan a.u., VP, dibekalkan ke gegelung primer, arus a.u mengalir
melalui gegelung.
• Teras besi lembut dimagnetkan.
• Medan magnet teras besi lembut mempunyai arah dan magnitud yang berubah-ubah.
• Teras besi lembut merupakan penghubung antara gegelung primer dan gegelung
sekunder.
• Perubahan fluks magnet ini menyebabkan d.g.e teraruh di dalam gegelung sekunder.
• Oleh itu satu arus ulang alik dengan voltan output, VS mengalir melalui beban yang
disambung merentasi gegelung sekunder.
• Magnitud voltan output, VS bergantung kepada nisbah bilangan gegelung primer dan
bilangan gegelung sekunder.

67
2. Mengapa transformer tidak berfungsi dengan bekalan kuasa a.t.?

• Arus mengalir satu arah, medan magnet berubah tidak terhasil

• Tiada perubahan fluks magnet
• D.g.e tidak teraruh dalam gegelung sekunder
(C ) Jenis Transformer

Transformer injak Transformer injak

naik turun

Ns > Np Ns < Np
Vs > Vp Vs < Vp
Is < Ip Is > Ip

Hubungan antara bilangan lilitan gegelung primer (Np), bilangan lilitan gegelung
sekunder (Ns), voltan primer (Vp) dan voltan sekunder (Vs).

Gegelung skunder

Mengikut Hukum Faraday:

d.g.e aruhan ∝ bilangan lilitan gegelung

68
 Apa itu Transformer Ideal?

Transformer yang dapat menukarkan kuasa input kepada kuasa output dengan cekap
tanpa berlaku sebarang kehilangan tenaga (haba) ke persekitaran

Kuasa input = kuasa output Vp Ip = Vs Is

(D ) Kecekapan Transformer

(E ) Faktor Mempengaruhi Kecekapan Transformer

Isu Cara mengatasi

Rintangan gegelung Gunakan dawai kuprum yang tebal
Lebih tinggi rintangan gegelung, lebih - Lebih tebal dawai kuprum, lebih rendah
tinggi kehilangan tenaga. rintangan
Tenaga hilang dalam bentuk tenaga
haba.
Kesan histerisi Gunakan teras besi lembut
Proses memagnetkan dan yahmagnetkan - Teras besi lembut senang dimagnetkan &
dalam transformer memerlukan tenaga. nyahmagnetkan
Arus pusar Gunakan teras besi berlapis
Arus pusar yang terhasildalam gegelung - Teras besi berlapis mempunyai lapisan
akan menghasilkan haba penebat.Ini akan meningkatkan
rintangan bagi pengaliran arus pusar

Kebocoran fluks magnet Gegelung sekunder dililitkan diatas gegelung

Fluks magnet yang dihasilkan oleh primer
gegelung primer tidak melalui gegelung - Ini akan memastikan fluks magnet melalui
sekunder.Oleh itu,d.g.e yang terhasil
gegelung sekunder
dalam Ggegelung sekunder berkurang

69
 Faktor kehilangan Tenaga Cara Meningkatkan Kecekapan
Rintangan dawai Gunakan dawai kuprum yang tebal

Kebocoran Fluks magnet Lilit gegelung primer dan gegelung sekunder sekali
@ dekat

Magnet dan nyahmagnet teras Teras besi lembut

Arus pusar
Teras besi lembut
berlamina

Satu lapis

70
LATIHAN

Kertas 1 (Objektif)

1 Rajah 1 di bawah menunjukkan suatu transformer yang menghasilkan voltan output 12 V

a.u. apabila voltan input ialah 240 V a.u.

Teras besi lembut

a.u

Gegelung primer, Gegelung sekunder,

Np lilitan Ns lilitan
Rajah 1

Berapakah bilangan lilitan pada gegelung primer, Np dan bilangan lilitan pada
gegelung sekunder, Ns?

Np Ns
A 500 20
B 4000 200
C 50 1000
D 750 1200

2 Rajah 2 menunjukkan struktur sebuah transformer.

Rajah 2

Rajah 2

Apakah fungsi bagi teras besi lembut berlamina?

A Untuk meningkatkan arus pusar C Untuk mengurangkan arus pusar

B Untuk meningkatkan kebocoran fluks D Untuk meningkatkan kebocoran fluks
magnet

71
3. Rajah 3 menunjukkan struktur sebuah transformer unggul.

80 lilitan 20 lilitan

Mentol
240
240VV
a.u
a.u

Rajah 3
Rajah 3 Berapakah beza keupayaan merentasi mentol itu?

A 7V C 30 V
B 24 V D 60 V

4 Rajah 4 di bawah menunjukkan sebuah transformer yang disambungkan kepada osiloskop

sinar katod (OSK).

Teras

Gegelung Gegelung Gegelung

primer skunder tambahan

Rajah 4

Antara surihan gelombang berikut, yang manakah betul apabila gegelung tambahan berada
pada teras dan disambung secara sesiri dengan gegelung sekunder?

A C

B D

72
5 Rajah 5 di bawah menunjukkan sebuah transformer ringkas.
Mentol menyala dengan kecerahan normal.

Rajah 5

Apakah yang berlaku apabila bekalan input a.u. diganti dengan bateri 3 V?

A Mentol tidak menyala C Kecerahan mentol bertambah

B Kecerahan mentol tidak berubah D Mentol terbakar

6 Rajah 6 di bawah menunjukkan satu litar elektrik yang mengandungi satu transformer injak turun
dan dua mentol yang serupa P dan Q.

Rajah 6

Perbandingan manakah yang betul tentang kecerahan mentol P dan Q?

A Kecerahan P = Kecerahan Q B
Kecerahan P > Kecerahan Q C
Kecerahan P < Kecerahan Q

73
7 Rajah 7 menunjukkan sebuah transformer dengan sebiji mentol. 12V, 6W menyala pada
kecerahan normal.

Rajah 7

Apakah yang akan berlaku kepada mentol apabila bilangan lilitan pada gegelung sekunder
dikurangkan kepada 20 lilitan?

A Terbakar C Lebih terang

B Lebih malap D Kecerahan tidak berubah

8 Rajah 8 menunjukkan sebuah komputer riba sedang dicaskan dengan alat pengecasnya. Di
dalam alat pengecas tersebut terdapat sebuah transformer.

Rajah 8

Pasangan manakah yang betul berkenaan transformer di dalam alat pengecas itu?

Jenis transformer Ciri-ciri

A Injak Naik Ns > Np

B Injak turun Ns < Np

C Injak Naik Vs < Vp

D Injak turun Vs > Vp

74
9 Rajah 9 menunjukkan sebuah transformer ringkas. Mentol itu tidak menyala.

Rajah 9

Langkah yang manakah akan menyalakan mentol itu?

•
A Menambahkan bilangan lilitan bagi C Menggantikan bateri 6 V dengan bateri 9 V
gegelung sekunder
B Mengurangkan bilangan lilitan bagi D Menggantikan bateri 6 V dengan bekalan
gegelung primer arus ulang alik 6 V

10 Rajah 10 menunjukkan sebuah transformer digunakan untak menukarkan voltan input 240 V
kepada 12 V.

Rajah 10

Jika gegelung primer mempunyai 1000 lilitan, berapakah bilangan lilitan bagi gegelung
sekunder?

A 30 C 100
B 50 D 120

75
Kertas 2 (Bahagian A)

1 Rajah 1 menunjukkan sebuah transformer ringkas

Rajah 1

(a) Apakah jenis transformer yang ditunjukkan dalam Rajah 1.

…………………………………………………………………………………….……….......……
[1 markah]
(b) Terangkan bagaimana mentol dalam gegelung sekunder menyala .

……………………………………………………………………………….........………………..

………………………………………………………………………………………….........……..

……………………………………………………………………………........…………………..

……………………………………………………………………………………….........………..
[3 markah]

(c) Apabila transformer dihidupkan mentol menyala dengan kecerahan normal.

(i) Berapakah voltan output

[1 markah]

(ii) Sekiranya bilangan lilitan gegelung primer ialah 960, hitungkan bilangan lilitan
bagi gegelung sekunder.

[2 markah]

76
 c) Voltan input arus ulang alik dalam Rajah 4 digantikan dengan voltan input arus terus.
Adakah mentol itu menyala?

………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………...…..
[2 markah]

Kertas 2 (Bahagian C)

1 Rajah 2.1 dan 2.2 menunjukkan dua jenis transformer.

Rajah 2.1

Rajah 2.2

a) (i) Apakah fungsi transformer?

………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]

77
 (ii) Dengan menggunakan Rajah 10.1 dan 10.2 bandingkan bilangan lilitan gegelung
primer, bilangan lilitan gegelung sekunder, voltan input dan output. Hubungkaitkan
bilangan lilitan gegelung primer dan gegelung sekunder kepada voltan output.

[5 markah]

b) Dengan menggunakan rajah di atas, terangkan prinsip kerja bagi sebuah transformer.

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................
[4 markah]

c) Rajah 11 menunjukkan sebuah transformer dengan kecekapan yang rendah

Gegelung primer Gegelung sekunder

Voltan Voltan
input output

Rajah 11

Anda dikehendaki untuk mengubahsuai transformer dalam Rajah 11 supaya kecekapan

transformer itu meningkat.

78
 Nyatakan dan terangkan pengubahsuaian berdasarkan aspek-aspek berikut:

(i) Jenis bahan yang digunakan untuk dawai

(ii) Diameter dawai
(iii) Jenis bahan yang digunakan untuk teras
(iv) Ciri-ciri teras
(v) Jarak antara gegelung primer dan gegelung sekunder

CIRI SEBAB

[10 ma

79