dari suatu fungsi u (x,y), dengan demikian persamaan diferensial 1 dapat dituliskan
du = 0
melalui integrasi kita memperoleh solusi umum bagi persamaan 1 dalam bentuk
u (x,y) = c
dengan membandingkan (1) dan (2) kita melihat (1) bersifat pasti jika ada suatu fungsi
(x,y) yang bersifat
𝜕𝑢 𝜕𝑢
3. (a) 𝜕𝑥 = 𝑀 (b) 𝜕𝑦 = 𝑁
Jika M dan N terdefinisikan dan mempunyai turunan parsial pertama yang kontinu di
dalam suatu wilayah pada bilangan-xy dan batas wilayah ini membentuk sebuah kurva
tertutup tidak pernah memotong dirinya sendiri maka dari pers (4) diperoleh.
𝜕𝑀 𝜕2 𝑢
4. =
𝜕𝑦 𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝜕𝑁 𝜕2 𝑢
=
𝜕𝑥 𝜕𝑥 𝜕𝑦
mengintegralkannya.
Dan didapat pula dari pengintegralan 4b yaitu.
7. u = ∫ 𝑁𝑑𝑦 + 𝑙(𝑥);
2. Faktor Penginteralan
Persamaan diferensial ordo pertama yang berbentuk
P(x, y) dx + Q(x,y) dy = 0
𝜕𝑃 𝜕𝑄
Jika 𝜕𝑦 ≠ 𝜕𝑥 artinya tidak exact, maka kita memerlukan factor pengintegralan F = F(x,y)
jika diturunkan
𝜕𝑃 𝜕𝐹 𝜕𝑄 𝜕𝐹
𝐹 +𝑃 = 𝐹 +𝑄
𝜕𝑦 𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑥
Missal
𝜕𝐹
F = F(x) maka F(y) = =0
𝜕𝑦
Maka
𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝐹
𝐹 = 𝐹 +𝑄
𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑥
𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝐹
𝐹 −𝐹 = 𝑄
𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑥
𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝐹
𝐹( − )= 𝑄
𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑥
1 𝑑𝐹 1 𝜕𝑃 𝜕𝑄
= ( − )
𝐹 𝑑𝑥 𝑄 𝜕𝑦 𝜕𝑥
1 𝑑𝐹 1 𝜕𝑃 𝜕𝑄
= ( − ) 𝑑𝑥
𝐹 𝑄 𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝑑𝐹
∫ = ∫ 𝑅 𝑑𝑥
𝐹
ln 𝐹 = ∫ 𝑅 𝑑𝑥
𝐹 = 𝑒 ∫ 𝑅 𝑑𝑥
Missal
𝜕𝑄
F = F(y) maka F(x) = =0
𝜕𝑥
Maka
𝜕𝑃 𝜕𝐹 𝜕𝑄
𝐹 +𝑃 = 𝐹
𝜕𝑦 𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝐹
𝐹 −𝐹 = −𝑃
𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑦
𝜕𝑄 𝜕𝑃 𝜕𝐹
𝐹( − )= 𝑃
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑦
1 𝑑𝐹 1 𝜕𝑄 𝜕𝑃
= ( − )
𝐹 𝑑𝑦 𝑃 𝜕𝑥 𝜕𝑦
1 𝑑𝐹 1 𝜕𝑄 𝜕𝑃
= ( − ) 𝑑𝑦
𝐹 𝑃 𝜕𝑥 𝜕𝑦
𝑑𝐹
∫ = ∫ 𝑅 𝑑𝑦
𝐹
ln 𝐹 = ∫ 𝑅 𝑑𝑦
𝐹 = 𝑒 ∫ 𝑅 𝑑𝑦
dx + (x+y+1) dy = 0
maka
P=1
Q = (x+y+1)
Diturunkan :
𝜕𝑃
=0
𝜕𝑦
; Tidak exact
𝜕𝑄
=1
𝜕𝑥
Asumsi F = F(y)
𝜕𝐹 𝜕𝑃 𝜕𝑄
P + F 𝜕𝑦 = F 𝜕𝑋
𝜕𝑦
1 𝜕𝐹 1 𝜕𝑄 𝜕𝑃
= 𝑃 [𝜕𝑥 − ]
𝐹 𝜕𝑦 𝜕𝑦
1
= 1 [1-0]
1 𝑑𝐹
=1
𝐹 𝑑𝑦
1
∫ 𝐹 dF = ∫ 1 𝑑𝑦
Ln F = y
F = ey
e y 1 dx + e y (x+y+1) dy = 0
M N
𝜕𝑀
= ey
𝜕𝑦
; exact
𝜕𝑁
= ey
𝜕𝑥
Solusi: u = ∫ 𝑀 𝑑𝑥 + 𝑘 (𝑦)
= ∫ ey 𝑑𝑥 + 𝑘 (𝑦)
= ey x + k (y)
Mencari k(y)
Turunkan terhadap y
𝑑𝑢 𝑑𝑘
= x ey + 𝑑𝑦= N
𝑑𝑦
𝑑𝑘
= x 𝑒 𝑦 + 𝑑𝑦= x ey + 𝑦 𝑒 𝑦 + ey
Di integralkan terhadap y :
k(y) = ∫ 𝑒 𝑦 𝑦 𝑑𝑦 + ∫ 𝑒 𝑦 𝑑𝑦
k(y) = y ey − ey + ey
k(y) = y ey
Catatan ;
**∫ 𝑒 𝑦 𝑦 𝑑𝑦 = ∫ 𝑦 𝑒 𝑦 𝑑𝑦 = ∫ 𝑢 𝑑𝑣
u = y, du = 1 dy
dv = 𝑒 𝑦 dy, v = 𝑒 𝑦
maka
∫ 𝑢 𝑑𝑣 = 𝑢 𝑣 − ∫ 𝑣 𝑑𝑢
∫ 𝑦 𝑒 𝑦 𝑑𝑦 = 𝑦 𝑒 𝑦 − ∫ 𝑒 𝑦 . Dy
∫ 𝑦 𝑒 𝑦 𝑑𝑦 = 𝑦 𝑒 𝑦 − 𝑒 𝑦 **
u = ∫ 𝑁 𝑑𝑦 + 𝑙 (𝑥)
= ∫ ey (𝑥 + 𝑦 + 1) 𝑑𝑦 + 𝑙 (𝑥)
= ∫(ey 𝑥 𝑑𝑦 + 𝑒 𝑦 𝑦 𝑑𝑦 + 𝑒 𝑦 𝑑𝑦 ) + 𝑙 (𝑥)
= ∫ ey 𝑥 𝑑𝑦 + ∫ 𝑒 𝑦 𝑦 𝑑𝑦 + ∫ 𝑒 𝑦 𝑑𝑦 + 𝑙 (𝑥)
= x 𝑒 𝑦 + ∗∗ + 𝑒 𝑦 +𝑙 (𝑥)
**∫ 𝑒 𝑦 𝑦 𝑑𝑦 = ∫ 𝑦 𝑒 𝑦 𝑑𝑦 = ∫ 𝑢 𝑑𝑣
u = y, du = 1 dy
dv = 𝑒 𝑦 dy, v = 𝑒 𝑦
maka
∫ 𝑢 𝑑𝑣 = 𝑢 𝑣 − ∫ 𝑣 𝑑𝑢
∫ 𝑦 𝑒 𝑦 𝑑𝑦 = 𝑦 𝑒 𝑦 − ∫ 𝑒 𝑦 . Dy
∫ 𝑦 𝑒 𝑦 𝑑𝑦 = 𝑦 𝑒 𝑦 − 𝑒 𝑦 **
Maka solusi :
= xey + y ey − ey + ey + l (𝑥)
u = xey + y ey + l (𝑥)
Mencari l(x)
Diturunkan terhadap x
𝑑𝑢 𝑑𝑙
= ey + 0 + =𝑀
𝑑𝑥 𝑑𝑥
𝑑𝑢 𝑑𝑙
= ey + 0 + 𝑑𝑥 = e y
𝑑𝑥
𝑑𝑙
=0
𝑑𝑥
Maka l(x) = 0
Sehingga solusi :
u = xey + y ey
𝑥 𝑑𝑦−𝑦 𝑑𝑥
F(x)(x dy – y dx) = = 0
𝑥2
Maka kita akan memperoleh solusi
y = cx
contoh soal Faktor pengintegralan
1. 3x²y² dx + (4x³y-12)dy =0 dy
x dx − y = x 3 cos x
Jika diberikan y = 0 bila x = π
Jawab:
∂M (x,y)
M(x,y) = (3x²y²) → = 6y dan DIKETAHUI :
∂y
∂N(x,y)
N (x,y) = (4x³y – 12 ) → = 12x²
∂x
dy
persamaan di atas tidak eksak karena x − y = x 3 cos x
∂M(x, y) ∂N(x, y) dx
≠
∂y ∂y
DITANYA :
Mencari (x,y) sebagai faktor intergrasi
∂M(x, y) ∂N(x, y)
− Tentukan solusi PD
∂y ∂y
Karena
PENYELESAIAN :
∂M ∂N
−
∂Y ∂x = 2 − 1 = 1 dy
N x x x − y = x 3 cos x
1 dx
Faktor integral : e∫ f(x)dy = e∫xdx = e1n x = x dy x 2 cos x + y
Faktor integral x =
dx x
3
x[(2y − x 3 )dx + x dy] = 0 xdy = (x cos x + y)dx
(2xy − x 4 ) = dx + x 2 dy = 0 (x 3 cos x + y)dx − xdy = 0
∂M
M = 2xy − x 4 → = 2x
∂y
PD bentuk M(x. y) + N(x. y) = 0 →
∂N
cek eksak atau tidak
N = x2 → = 2x
∂x
ϑM
∂M ∂N
=1
Karena = maka, ϑy
∂y ∂x
ϑN
jadilah persamaan diferensial eksak = −1
ϑx
Solusi : ϑM ϑN
Mencari f(x,y) dengan mengintegralkan M ≠ → PD tidak eksak
ϑy ϑx
x
f(x, y) = [∫ M(x, y) dx] + ∅(y)
Cari factor integrasi e∫ P(x)dx agar PD
x
= ∫ (2x − x 4 )dx + ∅(y) menjadi eksak
1 1 ϑM ϑN
= x 2 y − x 5 + ∅(y) P(x) = ( − )
5 N ϑy ϑy
Mencari ∅(y) dengan mendiferensialkan 1
P(x) = (1 − (−1))
f(x,y) = N −x
∂f 2
= N(x, y) P(x) = −
∂y x
∂f
= N(x, y)
∂y
∂
x 2 + ∅(y) = x 2
∂y
Factor integralnya:
∂
∅(y) = x 2 − x 2 e∫ P(x)dx
∂y
2
= e∫ −xdx
∅(y) = ∫ 0 dy = k = e−2inx
−2
= einx
= x −2
1
= 2
x
Kalikan factor integrasi ke pers.
Sebelumnya
f(x, y) = ∫ M (x, y)dx + ∅(y)
y
f(x, y) = ∫ xcosx + + ∅(y)
x
y
f(x, y) = x sin x + cos x − + ∅(y)
x
ϑf(x, y)
= = N(x, y)
ϑy
1 1
= − + ϑ′ (y) = −
x x
′ (y)
=ϑ =0
= ∫ ϑ′ (y)dy = ∫ 0 dy
= ∅(y) = c
x sin x
y
+ cos x −
x
= 1 … kedua ruas dikali x
x 2 sin x + x cos x − y − x = 0
(2y − x 3 )dx + x dy = 0
∂M ∂N
=2, =1 NON PDE
∂y ∂x
1 ∂M ∂N
p(x) = ቆ − ቇ
n ∂y ∂x
1
=x
1
f(x) = e∫2dx
= eln x = x
(2y − x 3 )dx + x dy = 0(x)
(2xy − x 4 )dx + x 2 dy = 0
δu
=M
δx
u = ∫ M dx = k(y)
= ∫(2xy − x 4 )dx
1
+ k(y) = x 2 y − x 5
5
+ k(y)
dk
x2 + = x2
dy
∫ dk = ∫ 0 dy
k(y) = C
Substitusikan k(y) ke u
1
u = x2 y − x5 + C
5
1
x 2 y − x 5 = u − C = k(5)
5
𝟓𝐱 𝐲 − 𝐱 𝟓 − 𝟓𝐤 = 𝟎
𝟐