TRADHISI UPACARA MANTEN KUCING ING DS. PELEM KEC.

CAMPURDARAT KAB. TULUNGAGUNG

Dening :

1. M. Faizul Fikril A. (21)

2. M. Vicky Ferdinan A. R. (27)
3. Narendra Putra A. (31)
4. Nur Abdul Wakhid (33)

Kelas : XI – TKRO3

TEKNIK KENDARAAN RINGAN OTOMOTIF

SMK NEGERI 1 BANDUNG
TAHUN AJARAN
2021/2022
 PRAWACANA

Puji lan syukur kita sedaya panjatkan dhateng Allah SWT mawi shalawat ugi salam kami
ngantosaken namung kagem tokoh ugi teladan kita sedaya Nabi Muhammad SAW. Dipunantawis
semanten kathah nikmat Allah SWT ingkang ngampil kita sedaya saking kegelapan datheng dimensi
pajar ingkang maringi hikmah ugi ingkang paling nggina kagem sedaya umat manusia, dadosipun kami
saged ndumugekaken jejibahan basa Jawa menika kaliyan sae ugi tepat wanci.
Menggah ing pangangkah ugi tujuan saking penyusunan makalah menika yaiku kagem
memenuhi salah satunggal tugas basa Jawa ngenani prastawa budaya ingkang wonten ing Kabupaten
Tulungagung
Panyerat mangerti manawa makalah iki isih tebih saka sampurna lan isih akeh kesalahan lan
kekirangan ing njero. Kanthi alasan kasebut, panyerat ngarepake kritik lan saran saka para pamaca
makalah iki, saengga makalah iki bisa dadi makalah sing luwih apik. lan mugi-mugi makalah iki bisa
migunani kanggo para pamaca.

Bandung, 30 September 2021

Penyerat
 PRATELAN ISI

IRAH-IRAHAN...................................................................................................................................
PRAWACANA.....................................................................................................................................
PRATELAN ISI................................................................................................................................... i
PRETELAN GAMBAR...................................................................................................................... ii

BAB I – PURWAKA.............................................................................................................. 1

1.1 Dhasaring Panaliten.................................................................................................................. 1

1.2 Udheraning Prakawis................................................................................................................ 1
1.2.1 Apa sing dimaksud karo Upacara Manten Kucing?............................................................
1.2.2 Kepriye sejarah awale Upacara Manten Kucing?................................................................
1.2.3 Kepriye prosesine Ritual Manten Kucing wiwit awal nganti akhir?...................................
1.2.4 Sapa wae pihak sing nglakoni Tradhisi iki?........................................................................
1.2.5 Opo tujuan ditindakake Upacara Manten Kucing?...................................................
1.2.6 Apa wae nilai-nilai kang diamot ing njerone Upacara Manten Kucing?..............................
1.3 Ancasing Panaliten.................................................................................................................... 2
1.3.1 Ngerteni kanthi cetha mangenani Upacara Manten Kucing..................................................
1.3.2 Mangerteni Sejarahe Upacara Manten Kucing......................................................................
1.3.3 Bisa nyebutake opo tujuan ditindakake Upacara Manten Kucing.........................................
1.3.4 Nambah kaweruh mangenani tradhisi sing ana ing Kabupaten Tulungagung.......................
1.3.5 Supaya pamaos ngerti lan gelem nglestarikake Tradhisi Lokal, utamane Manten Kucing...
1.4 Paedahing Panaliten.................................................................................................................. 2

BAB II - GAGARAN TEORI................................................................................................ 3

2.1 Andharan Teori.......................................................................................................................... 3

2.2 Upacara Manten Kucing ......................................................................................................... 4
BAB III - PIREMBAGANING PRAKAWIS....................................................................... 5

3.1 Upacara Manten Kucing............................................................................................................ 5

3.2 Sejarah Upacara Manten Kucing.............................................................................................. 5 3.3
Prosesi Upacara Manten Kucing............................................................................................... 6 3.4
Pelaku Tradhisi Manten Kucing............................................................................................... 7 3.5
Tujuan Ditindakake Upacara Manten Kucing....................................................................... 7 3.6
Nilai-nilai Sing Diamot Ing Upacara Manten Kucing............................................................. 7

BAB IV – PENUTUP.............................................................................................................. 8

4.1 Dudutan....................................................................................................................................... 8
4.2 Pamrayogi................................................................................................................................... 8
KAPUSTAKAN....................................................................................................................... 9
-
-
 i

PRATELAN GAMBAR

Gambar 1 : Gambar Upacara Manten Kucing

Gambar 2 : Ritual Manten Kucing Ing Jawan Biyen Gambar
3 : Proses Arak-arakan Upacara Manten Kucing
Gambar 4 : Proses Ngedusi Sepasang Kucing Dening Tokoh Desa.
 ii

BAB I PURWAKA

1.1 Dhasaring Panaliten

Indonesia minangka negara sing wilayahe kalebu sawetara pulau sing nduweni akeh suku bangsa.
Saben saben bangsa nduwe gaya tradhisi lan budhaya minangka warisan saking para leluhur, saben
kelompok etnis nduweni pola tradisi beda kanthi pola budhaya kelompok etnis liyane. Iki amarga ana
beda lokasi geografis lan kahanan alam.

Tradhisi sing minangka warisan saking para leluhur kudu dijaga. Usaha pelestarian lan
pengembangan dadi tanggung jawabe masyarakat indonesia

Ing kesempatan iki kita bakal ngrembuk salah sawijining tradhisi sing ana ing
KabupatenTulungagung. KabupatenTulungagng yaiku wilayah terpencil sing ora resor ing tingkat
nasional, ning sejatine Kabupaten Tulungagung iku wilayah sing nyimpen pesona kaendahan alam sing
akeh banget lan pantes dinikmati umum.
Salah sawijine yaiku kesenian lan budhaya. ing Kabupaten Tulungagung yen dideleng saka segi jumlah
miturut data sing direkam, ana luwih saka 6.000 seniman uga organisasi saka macam-macam jenis seni
aktif kalebu para budhaya.

Pemilihan kucing sing arep didusi ora bisa ditindakake kanthi sewenang-wenang amarga proses
kasebut kalorone kucing kudu asale soko sisih kulon lan wetan desa kasebut. Loro kucing banjur
dilebokake ing kranjang lan di gowo wong loro sing saben sawijine nggowo kucing siji. Sawise tekan
telaga coban, kucing loro mau banjur diadusi, sawise diadusi banjur maca mantra, banjur lungguh ing
sela kanggo di arak. Ritual iki wis ono wiwit jaman Kolonial Walanda , sing di wiwiti nalika wong
anyar sing jenenge eyang Sangkrah ngedusi loro kucing ing tasik coban, banjur udan

1.2 Udheraning Prakawis

Saking dhasare panaliten ingkang kaserat wonten ing inggil, wosing prakawis
kaandharaken kados ngandhap menika.

1. Apa sing dimaksud karo Upacara Manten Kucing?

2. Kepriye sejarah awale Upacara Manten Kucing?
3. Kepriye prosesine Ritual Manten Kucing wiwit awal nganti akhir?
4. Sapa wae pihak sing nglakoni Tradhisi iki?
5. Opo tujuan ditindakake Upacara Manten Kucing?
6. Apa wae nilai-nilai kang diamot ing njerone Upacara Manten Kucing?
 1

1.3 Ancasing Panaliten

Saking adhedasar prakawis mangka bisa diserat ancasing panaliten yaiku :

1. Ngerteni kanthi cetha mangenani Upacara Manten Kucing
2. Mangerteni Sejarahe Upacara Manten Kucing
3. Bisa nyebutake opo tujuan ditindakake Upacara Manten Kucing
4. Nambah kaweruh mangenani tradhisi sing ana ing Kabupaten Tulungagung
5. Supaya pamaos ngerti lan gelem nglestarikake Tradhisi Lokal, utamane Manten Kucing

1.4 Paedahing Panaliten

Panaliten iki ditindakake kanggo ngrampungake tugas sing diparingake dening guru
mapel bahasa jawa, yaiku nggawe makalah ngenani salah sawijne tradhisi/prastawa budaya
sing ana ing Kabupaten Tulungagung. Sakliyane iku pangarep-arep e makalah iki digawe yaiku
supaya bisa dadi media sinau dening pamaos, paring kaweruh ngenani bab prastawa budaya
khususe Upacara Manten Kucing. Sing durung paham supaya paham, lan sing wis paham
supaya soyo ngerti.
 2
BAB II GERAGARN TEORI

2.1 Andharan Teori

Tradhisi utawa adat (basa Latin: traditio, "sing kudu ditindakake") minangka tumindak sing
dibaleni kanthi cara sing padha. Iki uga nuduhake manawa wong kasebut seneng tumindak kasebut. [1]
Pakulinan sing bola-bali iki ditindakake kanthi terus amarga dianggep migunani kanggo sekelompok
masarakat, saengga klompok masarakat njaga. Tembung "tradhisi" dijupuk saka basa Latin "Tradere"
sing tegese ngirim saka tangan menyang tangan liyane kanggo dilestarikan. Tradhisi umume dikenal
minangka wujud pakulinan sing nduweni rangkaian kedadeyan sejarah kuno. Saben tradhisi
dikembangake kanggo sawetara tujuan, kayata tujuan politik utawa target budaya sajrone wektu. [2]
Yen kabiasaan kasebut wis ditampa dening masarakat lan ditindakake kanthi bola-bali, mula tumindak
apa wae sing bertentangan karo kebiasaan kasebut bakal dirasakake minangka tumindak sing nglanggar
undang-undang. [3]

Budaya utawa kabudayaan asale saka basa Sansekerta buddhayah, yaiku wujud jamak saka
buddhi (pikiran utawa nalar), sing ditemtokake minangka perkara sing ana gandhengane karo pikiran
lan nalar manungsa. Wujud tembung budaya liyane yaiku budaya sing asale saka basa Latin cultura.

Dene, miturut Koentjaraningrat, budaya asale saka basa Sansekerta yaiku buddhayah
sing tegese pikiran utawa akal. Budaya ana gandhengane karo tumitah pikiran utawa sebab
manungsa. Kanthi dhasar kasebut, Koentjaraningrat nemtokake budaya minangka pikiran
arupa kreativitas, maksud lan rasa, dene budaya yaiku asil kreatifitas, inisiatif lan rasa.
Tembung budaya ing basa Inggris sing tegese padha karo
Budaya asale saka tembung Latin Colere sing tegese ngolah, nyambut gawe,
utamane ngolah kebon utawa tani. Iki tegese makna budaya dadi kabeh
sumber daya manungsa lan kegiyatan kanggo ngolah lan ngowahi alam.
Babagan pangerten babagan budaya, antropolog nemtokake minangka: ing
ngisor iki:

a. Miturut M. Harris, budaya minangka tradhisi lan gaya urip

sinau lan entuk sosial dening anggota ing
masarakat, kalebu cara mikir, ngrasakake, lan tumindak sing pola lan rampung
bola-bali

b. Miturut R. Rosaldo, budaya menehi makna kanggo

pengalaman manungsa kanthi milih lan ngatur budaya kasebut.
Budaya umume nuduhake formulir sing dingerteni masarakat uripe,
ora mung nuduhake opera utawa seni ing museum.

c. Miturut E. T. Hall, budaya minangka media sing

dikembangake manungsa kanggo slamet. Ora ana sing bebas saka
pengaruh budaya. Budaya minangka dhasar peradaban bangunan lan
media sing liwat iku, prastawa urip mili.

3
d. Miturut C. Geertz, budaya minangka pola makna sing
diwujudake ditularake kanthi wujud simbolik liwat endi wong
komunikasi, terus, lan ngembangake ilmu babagan sikap tumrap urip.

e. Miturut E.B. Tylor ing bukune Primitive Culture nyaranake

Budaya minangka kompleks, sing ngemot ilmu, kapercayan, seni,
moral, ukum, adat istiadat, lan
kabisan liyane, uga pakulinane manungsa minangka anggota masarakat

f. Miturut Prof. M.M. Djojodigoeno ing bukune Principle of

Sociology ujar manawa budaya utawa budaya minangka kekuwatan
pikiran kanthi wujud
kreatifitas, niyat lan rasa. Hak cipta minangka kekarepan manungsa kanggo ngerti rahasia kasebut
kabeh sing ana ing pengalaman, kalebu pengalaman kelairan lan batin. Asile nggawe ana ing
macem-macem ilmu. Karsa kangen manungsa supaya ngerti babagan paran. Saka ngendi
manungsa?
sadurunge lair lan ing endi manungsa sawise mati. Asil kasebut minangka norma

2.2 Upacara Manten Kucing

Manten Kucing minangka warisan budaya sing ora bisa diwujudake kanthi wujud ritual kanggo
njaluk udan ing Kabupaten Tulumgagung, Jawa Timur. Manten tegese panganten wanita, dene kucing
tegese kewan kucing. Ritual kasebut ditindakake kanthi arak-arakan banjur adus kucing lanang lan
wadon ing Tlaga Coban. Jas kucing kasebut nate digunakake minangka salah sawijining upaya warga
kanggo njaluk udan sajrone mangsa rendheng. Kajaba iku, kucing manten duwe fungsi sosial minangka
wujud rasa syukur amarga akeh berkah saka Gusti Allah, minangka media sinau kanggo ngrawat
kewan lan lingkungan sekitar, minangka media sosialisasi sing ngenalake masarakat, minangka sarana
hiburan , lan bubar digunakake minangka media promosi pariwisata, utamane ing wilayah
Tulungagung. Ing taun 2010, Dewan Ulama Indonesia (MUI) nganggep tradhisi kucing manten
minangka pitenah amarga ana salah sawijining kecamatan sing nindakake tradhisi kasebut kanthi
omah-omah karo kucing miturut cara Islam kanggo ningkah manungsa.
 4
BAB III

PIREMBAGANING PRAKAWIS

3.1 Upacara Manten Kucing

Manten Kucing yaiku salah sawijine tradhisi sing ana ing Kabupaten Tulungagung, khususe ing
Desa Pelem, Kecamatan Campurdarat. Upacara iki ditindhakake kanthi arak-arakan sepasang kucing
lanang lan wadon tumuju Telaga Coban banjur didusi. Tujuane ditindhakake upacara iki yaiku supaya
Gusti Allah enggal mudunke udan ing daerah iku.

Gambar 1 : Gambar Upacara Manten Kucing

3.2 Sejarah Upacara Manten Kucing

Ritual kucing manten pisanan dikenalake karo tokoh lokal sing jenenge Eyang Sangkrah. Miturut
pimpinan desa, mbiyen, nalika desa kasebut ngalami musim ketiga, Eyang Sangkrah arep adus ing
Telaga Coban disusul karo kucing Condromowo.

Banjur, nalika maca pandonga, dheweke uga ngedusi kucinge. Ora let suwe, udan mudun deres
lan nyirami lahan warga, kalebu sing gagal

Salajengipun, ing taun 1926, nalika Desa Pelem dipimpin dening Demang Sutomejo, desa iki
maneh kena musim panas sing dawa. Nalika semana, wong lanang sing diarani Eyang Sutomejo kasebut
duwe ide supaya adus kucing ing sendhang kasebut. Rong kucing condromowo banjur adus ing Tlaga
Coban. Sawetara dina mengko, udan banjur mudun ing wilayah Desa Pelem.
 Gambar 2 : Ritual Manten Kucing Ing Jawan Biyen

5
3.3 Prosesi Upacara Manten Kucing

Gambar 3 : Proses Arak-arakan Upacara Manten Kucing

Prosesi "Upacara Manten Kucing" diwiwiti kanthi nggawa sepasang kucing lanang lan wadon
menyang kranjang.

Loro kucing kasebut digawa dening "panganten wanita" lanang lan wadon. Ing mburine, dijejeri
tokoh desa nganggo klambi tradisional Jawa. Sadurunge ketemu, pasangan "Temanten Kucing" wis
adus ing Kali Putih. Utawa, kucing lanang lan kucing wadon dicopot saka kranjang kasebut. Banjur, siji
mbaka siji dimusi nggunakake banyu saka sendhang sing wis ditanduri kembang.
Wong lanang lan wadon sing nggawa kucing lungguh jejer ing kursi aisle. Kancane, kanca kucing loro
mau ana ing pangkon wong loro lan wanita sing nganggo klambi pengantin. Upacara pengantenan
ditandhani kanthi maca donga dening pinituwa desa lokal. Ora luwih saka 15 menit, upacara mantenan
panganten kucing wis rampung.

Sawise upacara Manten Kucing rampung, para warga kabeh padha nglumpukake kanggo ngayahi
karahayon utawa istilah ambengan basa Jawa ing sakiwa tengene kali putih kanthi pangajab supaya
panyipta menehi donga sing ditawakake. Banjur, Pamrentah Desa Pelem bakal negesake ritual manten
kucing minangka budaya asli dhaerah kasebut lan uga digunakake minangka ikon daerah lan apa sing
ditindakake ditindakake kanthi motif bathik kucing manten lan tari Manten Kucing.
 Gambar 4 : Proses Ngedusi Sepasang Kucing Dening Tokoh Desa

6
3.4 Pelaku Tradhisi Manten Kucing

Wiwitane, Tradhisi Manten Kucing mung ditindakake dening warga Desa Palem, Kabupaten
Tulungagung, sing khusus ditindakake minangka upaya supaya udan ana ing mangsa rendheng.
Masarakat sing nindakake tradhisi kucing manten asale saka suku Jawa lan mayoritas masarakat umume
Islam. Pendhidhikan komunitas iki umume yaiku pertanian, utamane pinggiran kota, dene wilayah sing
ora suburban umume nindakake bisnis marmer. Sing nindakake ritual Manten Kucing yaiku sesepuh
saka Desa Pelem, lanang lan wadon sing wis tuwa lan wis pengalaman. Lan sing nggawa utawa nggawa
sepasang kucing yaiku lanang lan wadon sing isih prawan lan isih prawan. Kangge, wong liya, kayata
wong diwasa, remaja lan bocah, mung melu nonton lan arak panganten kucing

3.5 Tujuan Ditindhakake Upacara Manten Kucing

Sajrone wektu kasebut, implementasi upacara Temanten Kucing dipercaya minangka cara
kanggo nyedhaki Gusti Allah. Kajaba iku, tradhisi iki uga dadi sarana kanggo masarakat Desa Pelem
njaluk marang Gusti Allah supaya ngirimi udan ing daerah kasebut.

3.6 Nilai-Nilai Sing Diamot ing Upacara Manten Kucing

a) Nilai Agama.
Nilai religius katon jelas, amarga pokoke Upacara Kanten Temanten tujuane ngarep-arep Gusti
Allah bakal udan. Dene Upacara Kucing Temanten minangka media.

b) Nilai Kerja Sama.

Ing sistem nilai budaya Indonesia, gotong royong minangka perkara sing akrab, utamane ing
masarakat pedesaan. Laku warna gotong royong meh kabeh kegiyatan sajrone panguripane masarakat.
Kaya alam sing t. Gegayutan karo Upacara Kucing Temanten, praktik gotong royong katon saka
persiyapan nganti kaleksanan upacara. Upacara Temanten Kucing sing asipat fisik meh kabeh
ditindakake kanthi gotong royong.

c) Nilai Kesatuan.
 Ing Upacara Kucing Temanten, rasa persatuan jelas dituduhake dening masarakat Desa Pelem.
Rasa persatuan iki kayane wis mantep ing antarane warga negara liya. Tanpa manunggal karo anggota
komunitas, Upacara Temanten Kucing ora bisa mlaku kanthi apik. Bukti liyane babagan nilai persatuan
yaiku nalika upacara slamet. Ngendi anggota komunitas padha kumpul ing sak panggonan kanggo
ngucapake matur nuwun lan mangan brekat / ambeng bebarengan. Iki nuduhake keterikatan rasa
solidaritas lan kesatuan antarane warga negara liya.

d) Nilai Seni lan Kaendahan.

Babagan kasebut katon jelas nalika anggota masarakat arak-arakan Temanten Kucing. Anggota
masarakat nganggo klambi tradisional Jawa. Sing lanang nggunakake beskap lan sing wadon nganggo
kebaya. Kajaba iku, nilai seni lan kaendahan uga bisa dideleng ing macem-macem jinis seni sing
ditampilake, kayata seni Langen Tayub lan Tiban.

BAB IV
PENUTUP

4.1 Dudutan

Saka andharan ing ndhuwur, bisa didudut yen tradhisi minangka pakulinan utawa prilaku sing
asale saka pikirane manungsa sing banjur ditindakake lan diwarisake kanthi turun-tumurun.

Manten Kucing minangka tradhisi budaya sing ditemokake ing Desa Pelem, Kecamatan
Campurdarat, Kabupaten Tulungagung. Ing ritual kasebut, ana nilai-nilai sing ana ing njero, kajaba uga
duwe pesen moral kayata grapyak karo alam, rukun, harmoni, lan gotong royong. Dene nilai-nilai sing
bisa dijupuk penulis saka prosesi Upacara Kucing Manten, ing antarane manungsa pancen diwenehi
kaluwihan dening pangripta kanthi wujud nalar, watak, nalar, lan pikiran.

Sejatine, saliyane iku, eksistensi Manten Kucing uga bisa digunakake minangka papan wisata
lokal. Iki sing ndhukung eksistensi budaya nasional. Kanthi budaya sing apik, kita bakal dadi tokoh
manungsa, masarakat, lan uga negara sing sopan, saling menghormati, lan duwe rasa toleransi sing
dhuwur.

4.2 Pamrayogi

Pamrayogi sing bisa kita pundhut yaiku :

a. Minangka pemuda lan mudi Tulungagiung kita kudu njaga lan nglestarikake budaya lokal
supaya ora aus kepangan jaman.

b. Berkat akal, pengalaman, lan nurani, kita kudu maju kanggo ngasilake potensial regional dadi
aset sing terkenal lan nduweni nilai pendidikan.

c. Ing jaman sing soyo maju iki, kita kudu ttp nduweni rasa tresna lan kapinginan kanggo melajari
budaya lokal. Supaya budayane awak e dewe ora di klaim negara liyan.

d. saking tokoh sing nindakake Ritual Manten Kucing ing nduwur, kita bisa mundhut contoh sing
becik, kayata gotong royong, tulung pinulung, ngajeni sapadane, lsp.

KAPUSTAKAN

Judul Makalah : TRADHISI UPACARA MANTEN KUCING ING DS. PELEM KEC.
- CAMPURDARAT, KAB. TULUNGAGUNG

Kaunduh saking :
https://jawatimuran.disperpusip.jatimprov.go.id/2016/11/18/upacara-temanten-kucing-di-desa-
pelemkecamatan-campurdarat-kabupaten-tulungagung/
Kamis, 30 September 2021. Jam 23.47 WIB

Kaunduh saking :

http://gedangan.malangkab.go.id/pd/detail?title=tradisi-ritual-manten-kucing-desa-
sumberejokecamatangedangan#:~:text=Tradisi%20Manten%20Kucing%20merupakan%20tradisi,kemara
u%20panjang%2 0pada%20daerah%20tersebut.

Selasa, 5 Oktober 2021. Jam 23.12 WIB

Kaunduh saking :

https://id.m.wikipedia.org/wiki/Manten_kucing

Minggu, 3 Oktober 2021. Jam 21.04 WIB

Kaunduh saking :
https://id.m.wikipedia.org/wiki/Tradisi

Kamis, 30 September 2021. Jam 23.11 WIB

Kaunduh saking :

http://thinkwijaya.blogspot.com/2015/03/makalah-manten-kucing.html?m=1

Minggu, 3 Oktober 2021. Jam 22.23 WIB

Referensi : https://id.scribd.com/document/319555965/Tugas-01-MAKALAH-Manten-Kucing

Selasa, 5 Oktober 2021. Jam 00.02 WIB