QR =y - 92 − 12
a. sin P =
PR
= - 81 − 1
2 11
= = - 80
12
1 = -4 5
= 11
6
y
PQ sin A =
b. sin R = r
PR
-4 5
10 =
= 9
12
4
5 =- 5
= 9
6
PQ
c. cos P = Tugas
Kelompok
PR Kebijaksanaan guru
10
=
12 HOTS
Pohon
5
=
6 t
PQ
d. tan R = 60°
QR 4 2 Sandi
10
= θ= 60°
2 11
5 tan 60° = 3
= 11 t
11 = 3
4 2
2. a. sin 35° = sin (90° – 55°) t=4 6
= cos 55°
Jadi, tinggi pohon adalah 4 6 m .
b. cos 72° = cos (90° – 18°)
= sin 18°
3. a. cos 102° = cos (180° – 78°)
B. Fungsi Trigonometri
= -cos 78° Tugas Mandiri
b. sin 156° = sin (180° – 24°) 1. f(x) = 4 cos x + tan 2x
= sin 24°
4. a. cos (-60°) + sin 120° = cos 60° + sin 60° π π 2π
=
f 4cos + tan
1 1 6 6 6
= + 3
2 2 = 4cos30° + tan60°
1+ 3 1
= =4⋅ 3+ 3
2 2
b. sin 300° – tan 135° = -sin 60° – (-tan 45°) = 2 3+ 3
=3 3
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 1
πt
P(t) = 3,6 – cos
sin x − 2 sin x 6
2. f (x) =
cos x + sin x
π π = 3,6 – (-1)
sin − 2sin = 4,6
π 4 4
f = Karena dalam ribuan unit, maka penjualan maksimumnya
4 π π
cos + sin 4.600 unit.
4 4
Jadi prediksi penjualan tertinggi sebesar 4.600 unit pada
1 1
2 − 2⋅ 2 bulan ke-6 yaitu bulan Desember 2019, dan bulan 18 yaitu
= 2 2 bulan Desember 2020.
1 1
2+ 2
2 2 Tugas Kelompok
1 Kebijaksanaan guru
2− 2
= 2
2 HOTS (Higher Order Thinking Skills)
1 1 π
- 2 v (t )
= sin 2t −
2 6
= 2
2 π 1 π π
v = sin 2 ⋅ −
1 2 2 2 6
=-
2 1 π
= sin π −
2 6
1
3. f(x) = p sin (x + π) – cos x 1 5π
2 = sin
2 6
π 1
f = -4 − 2 1 1
2 2 = ⋅
2 2
π 1 π 1 1
p sin + π − cos ⋅ = -4 − 2 =
2 2 2 2 4
3π π 1
p sin
2
− cos =
4
-4 −
2
2 π 1
Jadi, kecepatan partikel pada saat t = sekon adalah m/s.
1 1 2 4
p(-1) − 2 =−
-4 2
2 2
- p = -4 C. Persamaan Trigonometri
p=4 Tugas Mandiri
1
1. sin x + 1 =
2 π 2
4. =
f (x) sin 2 x −
5 3
1
2π sin x = -
a. Periode = 2
k sin x sin(-30°)
=
2π
= x = -30° + k . 360°
2 k = 0 → x = -30° + 0 . 360° = -30° (TM)
=π k = 1 → x = -30° + 1 . 360° = 330°
k = 2 → x = -30° + 2 . 360° = 690° (TM)
b. Nilai maksimum = |a|
Atau
x = (180° – (-30°)) + k . 360°
2 x = (180° + 30°) + k . 360°
=
5 x = 210° + k . 360°
2 k = 0 → x = 210° + 0 . 360° = 210°
= k = 1 → x = 210° + 1 . 360° = 570° (TM)
5
c. Nilai minimum = -|a| Jadi, HP = {210°, 330°}.
7π
2 2. tan2 x = tan
=- 4
5
2 7π
=- 2x= + k ⋅π
5 4
7π π
x= +k⋅
πt 8 2
5. Nilai minimum cos adalah -1, diperoleh pada t = 6
6 7π π 7π
dan t = 18. k = 0→x= +0⋅ =
t = 6, pada bulan Desember 2019 8 2 8
t = 18, pada bulan Desember 2020 7π π 11π
k = 1→ x = + 1⋅ = (TM )
Penjualan maksimum: 8 2 8
2 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
7π π
Jadi, HP = . Jadi, HP = .
8 4
3. sin x – cos x = 1 πt
a=1 5. H(t) = 7,3 – 2 cos
6
b = -1
c=1 7.300 unit → H(t) = 7,3
2 2
=
k a +b πt
Maka cos = 0
= 12 + (-1)2 6
= 1+ 1 πt
cos = 0
= 2 6
1 πt π
α = tan-1 cos = cos
-1 6 2
= tan-1(-1) πt π
= + k ⋅ 2π
= 135° 6 2
k cos( x − α ) =
c t 1
= + k ⋅2
2 cos( x − 135°) =1 6 2
1 t = 3 + k . 12
cos( x − 135°) = 2
2 k=0→t=3
cos( x − 135
= °) cos 45° k = 1 → t = 15 (TM)
Atau
x – 135° = 45° + k . 360° πt π
= - + k ⋅ 2π
x = 180° + k . 360° 6 2
k = 0 → x = 180°
k = 1 → x = 540° (TM) t 1
= - + k ⋅2
Atau 6 2
x – 135° = -45° + k . 360° t = -3 + k . 12
x = 90° + k . 360° k = 0 → t = -3 (TM)
k = 0 → x = 90° + 0 . 360° = 90° k=1→t=9
k = 1 → x = 90° + 1 . 360° = 450° (TM) k = 2 → t = 21 (TM)
Jadi, HP = {90°, 180°}. t = 3 → bulan Maret 2020
t = 9 → bulan September 2020
π Jadi, perusahaan tersebut menghasilkan 7.300 unit pada
4. sin2x + cos2x = sin x +
4 bulan Maret 2020 dan September 2020.
π
=1 sin x +
4 Tugas Kelompok
Kebijaksanaan guru
π
sin x + = 1
4 HOTS (Higher Order Thinking Skills)
π π Partikel berhenti bergerak, maka v(t) = 0.
sin x + = sin
4 2
1 π
π π sin 2t − =
0
x+ = + k ⋅ 2π 4 6
4 2
π π
x= + k ⋅ 2π sin 2t − =
0
6
4
π π π
k =0→x= + k ⋅ 2π = sin 2t − = sin0°
4 4 6
π 9π π
k = 1 → x = + 1 ⋅ 2π = (TM ) 2t − = 0 + k ⋅ 2π
4 4 6
π
Atau 2t = + k ⋅ 2π
6
π π π
x+ = π − + k ⋅ 2π t= +k⋅π
4 2 12
π π
x+ = + k ⋅ 2π π
4 2 k = 0→t =
12
π
x= + k ⋅ 2π 13π
4 k = 1→ t =
12
π π
k =0→x= + k ⋅ 2π = 25π
4 4 k = 2→t = (TM )
12
π
9π
k = 1 → x = + 1 ⋅ 2π = (TM ) Atau
4 4
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 3
π π π 1
2t − = (π − 0) + k ⋅ 2π (iv)f −f = 0−
6 3 6 2
7π 1
2t = + k ⋅ 2π =-
6 2
7π 3. c. (i) dan (iv)
t= + k ⋅π
12 Pembahasan:
7π
k = 0→t = 1
12 (i) x = 30° → sin x = sin 30° =
19π 2
k = 1→ t =
12 1
(ii) x = 60° → sin x = sin 60° = 3
31π 2
k = 2→t = (TM )
12
1
(iii) x = 30° → cos x = cos 30° = 3
π 2
Jadi, partikel berhenti bergerak pada saat t = sekon,
12 1
(iv) x = 60° → cos x = cos 60° =
7π 13π 19π 2
t= sekon, t = sekon, dan t = sekon.
12 12 12
4 6
4. a. -
Penilaian Harian Bab 1 25
A. Pilihan Ganda Pembahasan:
1. b. (i) dan (iii)
Pembahasan: 1
sin A =
5
(i) 3 55 52 − 1 2 6
sin A = (kuadran I) → cos A = cos A -= -
=
8 8 5 5
3 3 sin 2 A = 2 sin A cos A
(ii) tan
= A = 55
55 55 1 2 6
= 2⋅ ⋅ -
1 1 5 5
(iii) sin B = (kuadran II) → cos B = - 3
2 2 4 6
=-
1 1 25
(iv) tan
= B -= - 3
3 3
2 15 − 21
2. d. (ii) dan (iii) 5. e.
20
Pembahasan:
Pembahasan:
1
f (x) =
sin3 x 1
2 sin A =
1 4
f (0) =
= sin0 0
2 42 − 12 15
cos A
= =
π 1 3π 1 4 4
=
f = sin
6 2 6 2 2
cos B =
π 1 3π 5
=
f = sin 0
3 2 3 5 2 − 22 21
sin B
= =
5 5
cos( A + B )= cos A ⋅ cos B − sin A ⋅ sin B
π 1 15 2 1 21
(i) f (0) + f = 0+
6 2 = ⋅ − ⋅
4 5 4 5
1
= 2 15 21
2 = −
20 20
π π 1 2 15 − 21
(ii) f +f = +0 =
6 3 2 20
1
=
2 1
6. d.
2
π π 1
(iii) f −f = −0 Pembahasan:
6 3 2
1
=
2
4 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
cos=
420° cos(360° + 60°) 1
11. a. 2( 1 − p 2 − p )
= cos360° ⋅ cos 60° − sin360° ⋅ sin 60° 2
1 1 Pembahasan:
=1 ⋅ − 0 ⋅ 3 sin 10° = p
2 2
1 cos10°= 1 − p2
=
2
sin35
= ° sin(45° − 10°)
7. e. 3 = sin 45° cos10° − cos 45° sin10°
Pembahasan:
1 1
= 2 ⋅ 1 − p2 − 2⋅p
tan
= 240° tan(180° + 60°) 2 2
tan180° + tan 60° 1
= = 2( 1 − p 2 − p )
1 − tan180° ⋅ tan 60° 2
0+ 3 12. a. 0
= Pembahasan:
1− 0 ⋅ 3
Karena berbentuk persamaan maka unsur trigonometrinya
= 3 mesti disamakan/disetarakan.
Menggunakan aturan sudut rangkap cos 2x. Di mana:
1 cos 2x = cos² x – sin² x atau
8. b. 2
2 = 2cos² x – 1 atau
Pembahasan: = 1 – 2sin² x
Setelah nilai x di dapat, kemudian dilanjutkan penentuan tan
cos315
= ° cos(360° − 45°) x nya.
= cos 45° Jadi,
cos 2x – 3 sin x – 1 = 0
1
= 2 cos 2x – 3 sin x = 1
2 (1 – 2sin² x) – 3sin x = 1
17 (mengubah cos 2x yang sesuai dengan -3 sin x sehingga
9. c. persamaan dapat dikerjakan karena bervariabel sama yakni
32
sin x).
Pembahasan: (1 – 2sin² x) – 3sin x = 1
cos 2A = 2 cos2 A – 1 -2sin² x – 3sin x = 1 – 1
2 -2sin² x – 3sin x = 0
7
= 2⋅ −1 sin x(-2sin x – 3) = 0
8 sin x = 0 atau -2sin x – 3 = 0
17 3
= sin x = 0 atau sin x = -
32 2
x = 0°
10. d. {120°}
3
Pembahasan: (sin x = - tidak memenuhi)
2
x
2 sin =1 Jadi, nilai tan x = tan 0° = 0
4 13. d. {4°, 20°, 28°, 44°, 52°, 68°}
x 1 Pembahasan:
sin =
4 2 2 cos 15x = 1
x
sin
= sin30° 1
4 cos15 x =
2
x
= 30° + k ⋅ 360° cos15
= x cos 60°
4
x 120° + k ⋅ 1.440°
= 15x = 60° + k . 360°
k = 0 → x = 120° x = 4° + k . 24°
k =1 → x =1.560° (TM ) k = 0 → x = 4°
Atau k = 1 → x = 28°
x k = 2 → x = 52°
= (180° − 30°) + k ⋅ 360° k = 3 → x = 76°
4
k = 4 → x = 100° (TM)
x
= 150° + k ⋅ 360° Atau
4 15x = -60° + k . 360°
x 600° + k ⋅ 1.440°
= x = -4° + k . 24°
k = 0 → x = 600° k = 0 → x = -4° (TM)
k =1 → x =2.040° (TM) k = 1 → x = 20°
k = 2 → x = 44°
k = 3 → x = 68°
Jadi, HP = {120°}
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 5
k = 4 → x = 92° (TM) 2 8
HP = {4°, 20°, 28°, 44°, 52°, 68°} 17. c. π , π
10 10
1
14. b. 3 Pembahasan:
3
Pembahasan: 2
sin x = sin π
Penyetaraan antara sisi kiri dan sisi kanan.Menggunakan 10
aturan kuadran I 2
sin(x + α) = cos (x + α) =x π + k .2 π
10
sin(x + α) = sin (90 – (x + α))
2 2
Setelah sisi kiri dan kanan sama, nah bisa ditentukan nilai k =0→ x = π + 0.2 π = π
x nya. 10 10
Setelah nilai x di dapat, hitung nilai tan x nya 2 22
k =1 → x = π + 1.2 π = π (TM )
Jadi, 10 10
sin(x – 600)° = cos(x – 450)° Atau
sin(x – 600)° = sin(90 – (x – 450))° 2
sin(x – 600)° = sin(540 – x)° x = π − π + k × 2π
10
x – 600° = 540° – x
2x = 540° + 600° 2
k = 0 → x = π − π + 0.2 π
x = 1.140° : 2 = 570° 10
tan x = tan 570° 2 10 − 2 8
= tan (360 + 210)° = tan 210° =−π π= π=π
10 10 10
= tan (180 + 30)° —-> Kuadran III
2
1 k =1 → x = π − π + 1.2 π
= 3 10
3
2
π −
= π + 2π
4
10
15. b. -
3 10 − 2
= π + 2π
10
Pembahasan:
8
( 5)
2
Sisi samping = − 22 =
1 = π + 2π
10
28
= π (TM )
2 10
tan. po = Jadi, himpunan penyelesaiannya
1
2 tan po 2 8
o
tan 2 p = adalah π, π .
1 − tan2 po 10 10
2 ( 2)
= 1 3 5 7
18. e. π , π , π , π
1 − ( 2)
2
4 4 4 4
1 Pembahasan:
=
1− 4
4 1 1
= 4 tan 2 x − π = tan π
= --3 4 4
3
1 1
1 2 x − π= π+k×π
16. c. 4 4
9 1 1
2 x= π+ π+k×π
Pembahasan: 4 4
2
2 2 x= π+k×π
sin A = 4
3 1 1
x= π+k× π
Sisi samping = 3 2 − 22 = 5 4 2
1 1 1
5 k = 0→ x = π +0× π = π
cos A = 4 2 4
3
1 1 1 1 3
cos=2A cos2 A − sin2 A k= 1 → x= π + 1 × π= π + π= π
4 2 4 2 4
2 2
5 2 1 1 1 5
= − k= 2 → x= π + 2 × π= π + π= π
3 3 4 2 4 4
1 1 1 3 7
5 4 k= 3 → x= π + 3 × π= π + π= π
= − 4 2 4 2 4
9 9
Jadi, himpunan penyelesaian dari persamaan
1
= 1 3 5 7
9 di atas adalah π, π, π, π .
4 4 4 4
6 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
Atau
a2 − 1
23. d. -
7 a
7
x=-
4 p+k. p Pembahasan:
4
1
7 cos A = → a > 0 (kuadran IV)
k = 0 → x = - 4 p (TM) a
7 7 7 Sisi tegak = a 2 − 12 = a2 − 1
k=1→x=-4p+ p = 4 p
4
7 a2 − 1
7 sin A = - (kuadran IV)
k=2→x= -4 p+p= p a
4
7 7 7
k=3→x=-4p+ p= p 1
24. c. 2
4 4 2
7 7
k=4→x=-4p+2p= p Pembahasan:
4 1
cos150° + sin 45° +
cot(-330°)
2
19. e. 1 1
= - cos30° + sin 45° + cot 30°
Pembahasan: 2
2 2
1 1 1 1 1
2
sin 30° + sin 60° 2 + 3 = - 3+ 2+ 3
2 2 2 2 2
= 2 2
cos2 30° + cos2 60° 1 1 1
2 3 +2 = 2
2
=1
2 5
1 25. c.
20. b. 5
2 Pembahasan:
Pembahasan:
r = 12 + 22 = 5
sin120° ⋅ cos30° + cos120° ⋅ sin30° π
2 sin x + sin x + + cos(π − x )
1 1 1 1 2
= 3⋅ 3 + - ⋅
2 2 2 2 = 2 sin x + cos x + ( − cos x )
1 = 2 sin x
=
2
1
= 2⋅
5 5
21. a.
6 2 5
=
Pembahasan: 5
5 π 5π
26. d. ,
tan A = 3 3
11
Pembahasan:
=r ( 11)2 + 52 2 cos2x – 3 cos x + 1 = 0
= 11 + 25 (2 cos x – 1)(cos x – 1) = 0
2 cos x – 1 = 0
= 36
=6 1
2 cos x = 1 atau cos x =
5 2
sin A =
6
π 5π
22. b. cos2 x Sehingga nilai x = 60o = dan x = 300o =
atau 3 3
Pembahasan:
cos x – 1 = 0
sin x cos x sin x cos x
= cos x = 1
tan x sin x
Sehingga nilai x = 0o dan x = 360o = 2π (tidak memenuhi,
cos x karena interval 0 <x< 2π)
cos x
= π 5π
1 Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah HP = ,
3 3
cos x
27. c. {105o, 165o}
= cos2 x
Pembahasan:
Ubah ke dalam sin semua, dengan rumus sudut rangkap,
kemudian faktorkan:
cos 4x + 3 sin 2x = -1
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 7
cos 4x + 3 sin 2x + 1 = 0
1 – 2 sin2 2x + 3 sin 2x + 1 = 0 π1 1
(i) f (0) + f
= +
-2sin2 2x + 3 sin 2x + 2 = 0 62 4
2 sin2 2x – 3 sin 2 – 2 = 0 3
(sin 2x – 2)(2 sin 2x + 1) = 0 =
4
sin 2x – 2 = 0
π π 1 1
sin 2x = 2 (tidak memenuhi) atau (ii) f + f = + -
6 3 4 4
2 sin 2x + 1 = 0
2sin 2x = -1 =0
1 π π 1 1
sin 2x =− (iii) f − f = − -
2 6 3 4 4
sin 2x = sin 210o 1
=
(i) 2x = 210 + k. 360o 2
k = 0 → 2x = 210o + 0. 360o π π 1 1
2x = 210o + 0 (iv) f − f = - −
3 6 4 4
2x = 210o
1
x = 105o =-
k = 1 → 2x = 210 + 1. 360o 2
2x = 210o + 360o
30. d. (ii) dan (iii)
2x = 570o
Pembahasan:
x = 285o (tidak memenuhi interval)
1
(ii) 2x = (180o – 210o) + k . 360o (i) x = 30° → sin x = sin 30° =
2x = -30o + k. 360o 2
k = 0 → 2x = -30o + 0. 360o 1
2x = -30o + 0 (ii) x = 60° → sin x = sin 60° = 3
2
2x = -30o
x = -15o (tidak memenuhi interval) 1
(iii) x = 30° → cos x = cos 30° = 3
k = 1 → 2x = -30o + 1. 360o 2
2x = -30o + 360o 1
2x = 330o (iv) x = 60° → cos x = cos 60° =
2
x = 165o
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {105o, 165o}.
28. e. (iii) dan (iv) B. Uraian
Pembahasan: 1. a. sin 105o = sin (180 – 75)o = sin 75o
b. cos 45o = cos (180 – 135)o = -cos 135o
1 3
cos A = (kuadran IV) maka 2. tan B = (kuadran III) → x = -7, y = -3
2 7
1
(i) sin A = − 3 =r (-7)2 + (-3)2
2
= 49 + 9
(ii) tantan 1 1
A = A−= -− 3 3
3 3 = 58
1 x
cos B = (kuadran I) maka cos B =
5 r
-7
2 6 =
(iii) sin B = 58
5
(iv) tan B = 2 6 7
=- 58
58
29. a. (i) dan (ii)
Pembahasan:
3. 3
1 cos A = (kuadran IV) → x = 3, r = 10
f (x) =
cos 2 x 10
2
1 1
f (0)
= cos 2
= ⋅0 =
y 102 − 32
2 2
π 1 2π 1 = 100 − 9
=
f =cos
6 2 6 4 = 91
π 1 2π 1
=
f = cos -
3 2 3 4
y
tan A =
x
91
=
3
1
= 91
3
8 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
1
4. sin x =
2 π π π
f = 2 sin − cos 2
sin x = sin α 4 4 4
sin x = sin 30o
x1 = α + k . 360o = 2 sin ( 45o ) − cos 2 ( 45o )
Adapun untuk k = 0, maka x1 = 30° + 0 . 360o = 30o 1
x2 = (180 – α) + k . 360o = 2. 2 − cos ( 90o )
2
Adapun untuk k = 0, maka x2 = (180 – α) + k . 3600 = (180
– 30)0 + k . 3600 = 1500 = 2 −0
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {30o,150o}. = 2
5. sin x = sin 45o atau sin x = sin (180 – 45)0 πt
x = 450 + k . 3600 atau x = (1800 – 450) + k . 3600 10. Nilai minimum cos adalah -1.
Adapun untuk k = 0, maka 6
x = 450 + 0 . 3600 atau x = 1350 + 0 . 3600 Penjualan maksimum:
x = 450 atau x = 1350
Adapun untuk k = 1, maka πt
P(t) = 9 – cos
x = 450 + 1 . 3600 atau x = 1350 + 1 . 3600 6
= 9 – (-1)
x = 4050 (tidak memenuhi) atau x = 4 9 5 0 ( t i d a k
= 10
memenuhi)
Karena dalam ribuan unit, maka penjualan maksimumnya
Jadi, nilai x yang memenuhi persamaan sin x = sin 450 adalah
10.000 unit.
{450,1350}.
P(t) = 10
6. (i) x = 60° + k . 360°
k = 0 → x = 60 + 0 = 60°
k = 1 → x = 60 + 360° = 420° πt
cos = -1
(ii) x = -60° + k . 360° 6
x = -60 + k . 360°
πt
k = 0 → x = -60 + 0 = -60° (TM) cos = cos π
k = 1 → x = -60 + 360° = 300° 6
Jadi, himpunan penyelesaiannya {60°, 300°}. t = 6 dan t = 18
Jadi, prediksi penjualan tertinggi sebesar 10.000 unit pada
7. Supaya persamaan sin x – p . cos x = p 2 dapat
bulan ke-6 yaitu bulan Juni 2020, dan bulan 18 yaitu bulan
diselesaikan syaratnya adalah:
Juni 2021.
-k ≤ c ≤ k
|c| ≤ k 2
c ≤ k
2
Perbaikan
( ) 1. =
AC AB 2 + BC 2
2
1 + (-p )
2
(p 2 )2 ≤
= 82 + 122
2p ≤ 1 + p
2 2
= 64 + 144
2p2 – p2 – 1 ≤ 0
p2 – 1 ≤ 0 = 208
(p + 1) (p – 1) ≤ 0 = 4 13
-1 ≤ p ≤ 1
Jadi, agar persamaan tersebut dapat diselesaikan syaratnya AB
sin C =
adalah -1 ≤ p ≤ 1. AC
8
1 =
8. sin( x − 30o ) = 3 4 13
2
2
sin( x − 30o ) =
sin60o = 13
13
(i) x – 30o = 60o + k . 360o
k = 0 → x – 30o = 60o 2. tan 120° – 2 cos 330° = -tan (60°) – 2 cos 60°
x = 90o 1
k = 1 → x – 30o = 60o + 360o = - 3 − 2⋅
2
x = 450o
(ii) x – 30o = 120o + k . 360o = - 3 −1
k = 0 → x – 30o = 120o
x = 150o
k = 1 → x – 30o = 120o + 360o 1 1
3. sin x=
x = 510o 8 2
Adapun untuk 0o<x< 720o, yang memenuhi persamaan 1
1 sin x = sin 30°
sin( x − 30o ) = 3 , maka HP = {90o, 150o, 450o, 510o} 8
2
1
9. f(x) = 2 sin x – cos 2x x = 30° + k . 360°
8
x = 240° + k . 2.880°
k = 0 → x = 240°
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 9
k = 1 → x = 3.120° (TM)
Atau AB
(i) cos A =
1 AC
x = (180° – 30°) + k . 360° 4
8 =
2 29
1
x = 150° + k . 360° 2
8 = 29
29
x = 1.200° + k . 2.880° BC
k = 0 → x = 1.200° (TM) (ii) tan A =
AB
Jadi, HP = {240°}.
4. Perusahaan tersebut menghasilkan produksi 6.000 unit → 10
=
H(t) = 6 4
Maka: 5
=
H(t) = 0 2
πt
cos = 0 BC
6 (iii) cos C =
AC
πt π 10
cos = cos =
6 2 2 29
πt π 5
= + k ⋅ 2π = 29
6 2 29
t = 3 + k . 12 AB
k=0→t=3 (iv) tan C =
BC
k = 1 → t = 15 (TM)
Atau 4
=
πt π 10
= - + k ⋅ 2π 2
6 2 =
5
t = -3 + k . 12
k = 0 → t = -3 (TM)
k=1→t=3 2. d. (ii) dan (iii)
k=2→t=9 Pembahasan:
k = 3 → t = 15 (TM) 1
f ( x ) = - sin5 x
t = 3 → bulan Maret 2020 2
t = 9 → bulan September 2020 1
a=-
Jadi, perusahaan tersebut menghasilkan produksi 6.000 unit 2
pada bulan Maret 2020 dan September 2020. k=5
= 2 29
2π
=
5
1
(iv) Amplitudo = {nilai maksimum – nilai minimum}
2
1 1 1
= − -
2 2 2
1
= ⋅1
2
1
=
2
10 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
3. a. (i) dan (ii)
y a
Pembahasan: tan C = =-
(i) x = 135° → tan x = tan 135° = -1 x 1 − a2
(ii) x = 315° → tan x = tan 315° = -1 7. e. 30 dan 150
1 Pembahasan:
(iii) x = 135° → cos x = cos 135° = - 2
2 cos 2x0 + 5 sin x0 = 3
1 – 2 sin2x0 + 5 sin x0 = 3
1
(iv) x = 315° → cos x = cos 315° = 2 2 sin2x0 – 5 sin x0 + 2 = 0
2 (2 sin x0 – 1)(sin x0 – 2) = 0
4. d. {270o} 1
sin x0 = atau sin x0 = 2 (tidak memenuhi)
Pembahasan: 2
sin2x – 2 sin x – 3 = 0
x = 30o dan 150o
Misal sin x = a, maka diperoleh :
a2 – 2a – 3 = 0 p
8. c.
(a + 1)(a – 3) = 0 1+ p 2
a = -1 atau a = 3
Pembahasan:
Adapun untuk a = -1
p x
sin x = -1 = sin 270o, maka diperoleh : Cot B = - →
(i) x = 270o + k . 360o 1 y
k = 0 → x = 270o + 0 . 360o = 270o Dengan menggunakan rumus Pythagoras
k = 1 → x = 270o + 1 . 360o = 630o (tidak memenuhi)
(ii) x = (180o – 270o) + k . 360o r= x2 + y 2
k = 0 → x = (180o – 270o) + 0 . 360o = -90o (tidak memenuhi)
k = 1 → x = (180o – 270o) + 1 . 360o = 270o r= p 2 + 12
k = 2 → x = (180o – 270o) + 2 . 360o = 630o (tidak memenuhi) x p
cos B = =
Untuk a = 3 r 1 + p2
sin x = 3 (tidak memenuhi karena -1 ≤ sin x ≤ 1),
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {270o}
9. a. 0
7 11
Pembahasan:
5. e. π , π
6 6 sin(π + x) = -sinx = -p
Pembahasan:
Persamaan trigonometri: π
cos ( – x) = sin x = p
Misal sin x = p 2
cos 2 x= 1 − 2 sin2 x π
sin (π + x) + cos ( – x) = -p + p = 0
2 2
1 − 2 sin x + 5 sin x + 2 =0
3 4
-2 sin2 x + 5 sin x + 3 =0 10. c. 34 + 41
2 34 41
2 sin x − 5 sin x − 3 =0
Pembahasan:
2p2 − 5 p − 3 =0
Nilai sin A dan sin B dapat dicari dengan
( p − 3)(2 p + 1) =
0
3 y
1 tan A = -→
p 3(TM ) ∨=
= p - 5 x
2 Dengan menggunakan rumus Pythagoras
1
sin x = -
2 r = x2 + y 2
{
x = 210o ,330o } = ( −5)2 + 32
7 11
x = π, π = 34
6 6
7 11 y 3 3
Jadi, HP = π, π. sin A == = 34
6 6 r 34 34
4 y
tan B = →
a 5 x
6. b. -
1 − a2 Dengan menggunakan rumus Pythagoras
Pembahasan:
a y r= y 2 + x2
sin C = →
1 r = 52 + 42
Menggunakan rumus Pythagoras
= 41
x= r 2 − y2
y 4 4
x= 12 − a 2 sin B = = = 41
r 41 41
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 11
3 4 (i) 3x – 15o = 45o + k. 360o
Maka sin A+ sin B = 34 + 41 3x = 60o + k. 360o
34 41
x = 20o + k. 120o
11. a. {150°} k = 0 →x = 20o + 0. 120o = 20o
Pembahasan: k = 1 →x = 20o + 1. 120o = 140o
x k = 2 →x = 20o + 2. 120o = 260o (tidak memenuhi interval)
2cos = 3
5 (ii) 3x – 15o = (180o – 45o) + k. 360o
x 1 3x – 15o = 135o + k. 360o
cos = 3 3x = 150o + k. 360o
5 2
x x = 50o + k. 120o
= cos30°
cos k = 0 →x = 50o + 0. 120o = 50o
5
k = 1 →x = 50o + 1. 120o = 170o
x k = 2 →x = 50o + 2. 120o = 290o (tidak memenuhi interval)
= 30° + k ⋅ 360°
5 Jadi, himpunan penyelesan dari persamaan di atas adalah
x 150° + k ⋅ 1800°
= {20o, 50o, 140o, 170o}
k = 0 → x = 150° 3
15. c.
k =1 → x =1.950°(TM ) 2
Pembahasan:
Atau Nilai maksimum cosinus adalah 1.
x 3 π 3
= −30° + k ⋅ 360° Nilai maksimum
= f (x) cos 5 x − adalah .
5 2 3 2
x = −150° + k ⋅ 1800° 16. c. {15o, 285o}
Pembahasan:
k= 0→x= −150°(TM )
k =1 → x =1.650°(TM ) 3 cos x − sin x =2
=k (-1)2 + ( 3 )2
HP = {150°}
k=2
12. d. {75°, 345°}
Pembahasan: 1
tan α = -3
1 3
cos( x − 30°) = 2
2 α 150o ∨ =
= α 330o
cos( x − 30°) =cos 45o 2cos( x − 330°) = 2
2
x – 30° = 45° + k. 360° cos( x − 330°) =
2
x = 75° + k. 360°
cos( x − 330o=
) cos 45o ∨ cos( x − 330o=) cos315o
k = 0 → x = 75° + 0 . 360° = 75o
o o o o
k = 1 → x = 75° + 1 . 360° = 436o (TM) x − 330= 45 x − 330= 315
Atau = x 375= o
x 645o
x – 30° = -45° + k. 360° o
= x 15 = x 285o
x = -15° + k. 360°
o o
k = 0 → x = -15° + 0. 360° = -15° (TM) x= 15 + k .360 x = 285o + k.360o
k = 1 → x = -15° + 1. 360° = 345 o
k= 0→ x = 15 + 0.360o = 15o
o
1 x 285o + 1 × 360
= = o
645o (tidak memenuhi)
sin 2 x =
2
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {15o, 285o}.
sin 2 x = sin30o
π 5π 3π
(i) 2x = 30o + k. 360o 17. a. , ,
x = 15o + k. 180o 6 6 2
k = 0 →x = 15o + 0. 180o = 15o Pembahasan:
k = 1 →x = 15o + 1. 180o = 195o (tidak memenuhi interval) 2 sin2x + sin x – 1 = 0
(ii) 2x = (180 – 30)o + k.360o Misal: sin x = p
2x = 150o + k.360o 2p2 + p – 1 = 0
x = 75o + k.180o (2p – 1)(p + 1) = 0
k = 0 →x = 75o + 0.180o = 75o 2p – 1 = 0 atau p + 1 = 0
k = 1 →x = 75o + 1.180o = 255o (tidak memenuhi interval) 1
Jadi, himpunan penyelesaian dari persamaan tersebut p = p = -1
adalah {15o, 75o}. 2
14. e. {20o, 50o, 140o, 170o} Sehingga:
Pembahasan:
sin (3x – 15°) = sin 45o, untuk 0o<x< 180o
12 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
1 19. c. {0o, 30o, 150o, 180o}
untuk p = 1 Pembahasan:
untuk p = 2 cos 2x + sin x = 1
1 2
sin x = 1 1 – 2 sin2x + sin x – 1 = 0
sin x = 2 -2 sin2x + sin x = 0
2 π
sin x = sin π 2 sin2x – sin x = 0
sin x = sin 6 Misal: sin2 x = y
π 6 2y2 – y = 0
x= π + k.2π
x= 6 + k.2π y(2y – 1) = 0
6 π π y = 0 atau (2y – 1) = 0
k = 0 → x = π + 0.2π = π 1
k = 0 → x = 6 + 0.2π = 6 y = 0 atau y =
π6 6π
13 2
k =1 → x = π + 1.2π =13π (TM )
k =1 → x = 6 + 1.2π = 6 (TM ) Adapun untuk y = 0
atau 6 6 sin x = 0
atau sin x = sin 0o atau sin x = sin 180o
3π
sin x = sin 3π x = 0o + k. 360o atau x = 180 + k. 360o
sin x = sin 6
6 x = 0o atau x = 180o
3π
=x 3π + k.2π 1
=x 6 + k.2π Adapun uuntuk y =
6 2
3π 3π
k = 0 → x = 3π + 0.2π = 3π sin x = sin 30o atau sin x = sin 150o
k = 0 → x = 6 + 0.2π = 6
36π 176π x = 30 + k. 360 atau x = 150o + k. 360o
k =1 → x = 3π + 1.2π = 17π (TM ) x = 30o atau x = 150o
k =1 → x = 6 + 1.2π = 6 (TM ) Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {0 o, 30o, 150o,
untuk p = -1 6 6
untuk p = -1 180o}.
sin x = -1 20. a. {30o, 150o}
sin x = -1
3π Pembahasan:
sin x = sin 3π
sin x = sin 2 cos 2x + 7 sin x – 4 = 0
3π 2 1 – 2 sin2x + 7 sin x – 4 = 0
=x 3π + k.2π -2 sin2x + 7 sin x – 3 = 0
=x 2 + k.2π
2 sin2x – 7 sin x + 3 = 0
32π
x = 3π (2 sin x – 1)(sin x – 3) = 0
x= 2 2 sin x = 1
2
Jadi, himpunan penyelesaian dari persamaan di atas adalah 1
sin x =
2
π 5π 3π
, , sin x = sin 30o
6 6 2 x = 30o + k. 360o
k = 0 →x = 30o + 0 . 360o = 30o
18. d. {120o, 240o} k = 1 →x = 30o + 1 . 360o = 390o (tidak memenuhi interval)
Pembahasan: Atau
cos 2x −5 cos x = 2 x = (180° – 30°) + k . 360o = 150° + 0 . 360o = 150o
(2 cos2x – 1) – 5 cos x = 2 Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {30°, 150°)
2 cos2x – 5 cos x – 1 – 2 = 0 21. a. {45°}
2 cos2x – 5 cos x – 3 = 0 Pembahasan:
Misal cos x = m
2x
2 m2 – 5 m – 3 = 0 4 sin =2
(2m + 1)(m – 3) = 0 3
2m + 1 = 0 atau m – 3 = 0 2x 1
sin =
1 3 2
m = - atau m = 3
2 2x
sin
= sin30°
3
1
Adapun untuk m = - 2x
2 = 30° + k ⋅ 360°
3
cos x = m
2 x= 90° + k ⋅ 1080°
1
cos x = - x= 45° + k ⋅ 540°
2
cos x = cos 60o k = 0 → x = 45°
x = 60o k = 1→ x = 585° (TM)
x = (180o- 60o) + k. 360o atau x = (180o + 60o) + k. 360o Atau
k= 0 ⇒ x = 120o atau x = 240o
k = 1⇒ x = 480o (TM) atau x = 600o (TM)
Untuk m = 3
cos x = 3 (tidak ada x yang memenuhi)
Jadi, himpunan penyelesaian adalah {120o, 240o}.
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 13
2x 3
= −30° + k ⋅ 360° Adapun untuk k =1 → x = π + 1.2 π
3 8
2 x = −90° + k ⋅ 1080° 3
x = −45° + k ⋅ 540° = π + 2π
8
k= 0→x= −45° (TM ) 3 16
= π+ π
k =1 → x =495° (TM ) 8 8
19
HP = {45°} = π (TM)
8
22. b. x = 30o dan x = 330o
Pembahasan: 3
Nilai x yang memenuhi adalah π .
1 25. c. {50 , 130 }
o o 8
cos x = 3
2 Pembahasan:
cos x = cos 30o sin x = sin 50o
x = 30o+ k. 360o atau x = -30o+ k. 360o x = 50o + k. 360o atau
(i) Adapun untuk k = 0, maka x = (180 – 50)o + k. 360o = 130o + k . 360o
x = 30o+ 0 (360o) atau x = -30 + 0 (360o) (i) x = 50o + k. 360o
x = 30o atau x = -30 →(tidak memenuhi) k = 0 → 50o + 0. 360o = 50o
(ii) Adapun untuk k = 1, maka k = 1 → 50o + 1. 360o = 410o (tidak memenuhi interval)
x = 30o+ 1 (360o) atau x = -30o+ 360o (ii) x = 130o + k . 360o
x = 390o →(tidak memenuhi)
atau x = 330o k = 0 → 130o + 0 . 360o = 130o
(ii) Adapun untuk k = 2, maka k = 1 → 130o + 1 . 360o = 490o (tidak memenuhi interval)
x = 30o+ 2 (360o) atau x = -30o+ 2 (360o) Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {50o, 130o}.
x = 30o+ 720o atau x = -30o+ 720o 26. a. {30o, 150o}
x = 750o →(tidak memenuhi) Pembahasan:
x = 690o →(tidak memenuhi) atau 2cos x = 3
Jadi, nilai x yang memenuhi adalah x = 30o dan x = 330o
π 1
23. d. dan π cos x = 3
3 2
cos x = cos30o
Pembahasan:
cos 2x + cos x = 0 x 30o + k .360o
=
(2 cos2 x – 1) + cos x = 0 k = 0 → x = 30o + 0.360o = 30o
(2 cos x – 1)(cos x + 1) = 0
k =1 → x =30o + 1.360o =390o (tidak memenuhi interval)
1 π
cos x = → x = Atau
2 3
x = (180 − 30)o + k.360o
cos x = -1 → x = π
=x 150o + k.360o
3
24. e. π k = 0 → x = 150o + 0.360o = 150o
8
Pembahasan: k =1 → x =150o + 1.360o =510o (tidak memenuhi interval)
14 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
28. d. (ii) dan (iv)
Pembahasan: 1
(iv) Amplitudo = {nilai maksimum – nilai minimum}
=
PR PQ 2 + QR 2 2
= 32 + 92 1 1 1
= − -
= 9 + 81 2 4 4
= 90 1 1
=⋅
2 2
= 3 10 1
=
(i) PQ 4
cos P =
PR 30. d. (ii) dan (iv)
3 Pembahasan:
=
3 10 (i) x = 120° maka
1 2 sin x = 2 sin 120°
= 10
10 1
QR = 2⋅ 3
(ii) tan P = 2
PQ
= 3
9
=
3 (ii) x = 150°, maka
=3 2sin x 2sin150°
=
QR 1
(iii) cos R = = 2⋅
PR 2
9 =1
=
3 10
3 (iii) x = 210° maka
= 10
10
2cos x 2cos 210°
=
PQ 1
(iv) tan R = = 2⋅ - 3
QR 2
3 =- 3
=
9
1 (iv)
x = 300° maka
= 2cos x 2cos300°
=
3
29. d. (ii) dan (iii) 1
= 2⋅
Pembahasan: 2
=1
1
f (x) = sin10 x
4
1
a= B. Uraian
4
k = 10 =
AC AB 2 + BC 2
(i) Nilai maksimum = |a| 1.
1 = 162 + 182
=
4 = 2 145
1
= BC
4 a. sin A =
AC
(ii) Nilai minimum = -|a|
18
=-a =
2 145
1 9
=- = 145
4 145
1
=-
4 BC
b. cos C =
2π AC
(iii) Periode =
k 18
=
2π 2 145
= 9
10 = 145
π 145
=
5
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 15
BC
c. tan A = π π
AB 3x − = + k ⋅π
2 4
18
= 5π
16 3 x= + k ⋅π
9 4
= 5π π
8 x= +k⋅
12 3
5π
1 k =0 → x =
2. sin A = 12
10
3π
k =1 → x =
=x - 102 − 12 4
= - 100 − 1 13π
k =2→ x = (TM )
= - 99 12
= -3 11 5π 3π
Jadi, HP = , .
12 4
x 1
cos A = 6. a=
r 8
-3 11
= Nilai maksimum:
10
=a
3
=- 11 1
10 =
1 8
3. sin (2x – 30°) = 3
2 1
=
8
sin (2x – 30°) = sin 60°
(2x – 30°) = 60° + k . 360° 7. k = 2
2x = 90° + k . 360° Periode:
x = 45° + k . 180° 360°
=
k = 0 → x = 45° k
k = 1 → x = 225° 360°
k = 2 → x = 405° (TM) =
2
Atau = 180°
(2x – 30°) = (180° – 60°) + k . 360°
2x – 30° = 120° + k . 360° 1
8. sin x + cos x = 6
2x = 150° + k . 360° 2
x = 75° + k . 180° a=1
k = 0 → x = 75° b=1
k = 1 → x = 255°
k = 2 → x = 435° (TM) 1
Jadi, HP = {45°, 75°, 225°, 255°}. c= 6
2
4. 2cos(2 x − 60°) = 2
1
1 tan-1 α= =
cos(2 x − 60°) = 2 1
2 α
= 45°
cos(2 x − 60
= °) cos 45°
=
k 12 + 12
2x – 60° = 45° + k . 360° = 2
2x = 105° + k . 360° 1
x = 52,5° + k . 180° sin x + cos x = 6
2
k = 0 → x = 52,5°
k = 1 → x = 232,5° 1
2 cos( x − 45°) = 6
k = 2 → x = 412,5° (TM) 2
Atau 1
2x – 60° = -45° + k . 360° cos( x − 45°) = 3
2
2x = 15° + k . 360° cos( x − 45
= °) cos30°
x = 7,5° + k . 180°
k = 0 → x = 7,5°
k = 1 → x = 187,5° x – 45° = 30° + k . 360°
k = 2 → x = 367,5° (TM) x = 75° + k . 360°
Jadi, HP = {7,5°, 52,5°, 187,5°, 232,5°}. k = 0 → x = 75°
k = 1 → x = 435° (TM)
π π Atau
5. tan 3 x − =
tan x – 45° = -30° + k . 360°
2 4
16 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
x = 15° + k . 360°
k = 0 → x = 15° sin(=
A + B ) sin A cos B + cos A sin B
k = 1 → x = 375°
Jadi, HP = {15°, 75°}. 1 1 2 2 1
= - 3 + ⋅
9. Misal y = cos x 3 2 3 2
y2 + 3y – 4 = 0 1 2
= - 3+ 2
(y – 1)(y + 4) = 0 6 6
y = 1 → cos x = 1
- 3+2 2
cos x = cos 0° =
x = 0° + k . 360° 6
k = 0 → x = 0° 2. cos195
= ° cos(135° + 60°)
k = 1 → x = 360°
k = 2 → x = 720° (TM) = cos135° cos 60° − sin135° sin 60°
Atau 1 1 1 1
= - 2⋅ − 2⋅ 3
x = -0° + k . 360° 2 2 2 2
k = 0 → x = 0° - 2 6
k = 1 → x = 360° = −
4 4
k = 2 → x = 720° (TM)
Jadi, HP = {0°, 360°}. - 2− 6
=
4
πt
10. H (t )= 4 − sin 1 1
4 3. sin=
A (tumpul) → cos= A - 3
2 2
Hasil 3.000 unit → H(t) = 3 1 1
Maka: cos B = 3 → sin B =
2 2
sin( A=
− B ) sin A cos B − cos A sin B
πt
4 − sin = 3 1 1 1 1
4 =⋅ 3 − - 3 ⋅
πt 2 2 2 2
sin = 1
4 1 1
= 3+ 3
πt π 4 4
sin = sin 1
4 2 = 3
πt π 2
= + k ⋅ 2π 4.
4 2 tan195
= ° tan (135° + 60°)
t=2+k.8 tan135° + tan 60°
=
k=0→t=2 1 − tan135° tan 60°
k = 1 → t = 10 -1 + 3
k = 2 → t = 18 (TM) =
Atau 1 − (-1) ⋅ 3
πt π -1 + 3 1 − 3
= π − + k ⋅ 2π = ⋅
4 2 1+ 3 1− 3
πt π -4 + 2 3
= + k ⋅ 2π =
4 2 1− 3
t=2+k.8 -4 + 2 3
=
k=0→t=2 -2
k = 1 → t = 10 = 2− 3
k = 2 → t = 18 (TM)
t = 2 → bulan Februari 2021 1 2 2
5. cos A =→ sin A =
t = 10 → bulan Oktober 2021 3 3
Jadi, hasil produksi diprediksi sebanyak 3.000 pada bulan 1 1
Februari 2021 dan Oktober 2021. cos B = 3 → sin B =
2 2
cos(=
A − B ) cos A cos B + sin A sin B
Bab 2
Jumlah dan Selisih Dua Sudut 1 1 2 2 1
=⋅ 3+ ⋅
3 2 3 2
A. Rumus Jumlah dan Selisih Dua Sudut 1 2
Tugas Mandiri = 3+ 2
6 6
3 +2 2
1 2 2 =
1. sin A =→ cos A = 6
3 3
1 1 Tugas Kelompok
sin
= B (tumpul) → cos
= B - 3
2 2
Kebijaksanaan guru
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 17
HOTS (Higher Order Thinking) HOTS (Higher Order Thinking)
2 sin A =p (kuadran II ) → cos A =- 1 − p2
sin A =
p → cos A =1− p
sin 2 A = 2 sin A cos A
sin B =q (kuadran II) → cos B =- 1 − q2
(
= 2 ⋅ p ⋅ - 1 − p2 )
sin( A=
− B ) sin A cos B − cos A sin B 2
= -2 p 1 − p
= p(- 1 − q 2 ) − ( 1− p ) q
2
cos 2 A = 1 − 2 sin2 A
= - p 1 − q 2 − q 1 − p2 = 1 − 2p2
sin 4 A = 2 sin 2 A cos 2 A
= -( p 1 − q 2 + q 1 − p 2 )
= 2(-2 p 1 − p 2 )(1 − 2 p 2 )
B. Rumus Perbandingan Trigonometri Sudut Rangkap = -4 p 1 − p 2 (1 − 2 p 2 )
Tugas Mandiri
C. Rumus Perkalian Sinus dan Cosinus
1. sin 2A = 2 sin A cos A
Tugas Mandiri
1. 2 sin 68° . cos 22° = sin (68° + 22°) + sin (68° – 22°)
1 1
sin A = 2 sin A cos A = sin 90° + sin 46°
2 2 = 1 + sin 46°
1 sin A 1 1
cos A = 2. 2cos x + π cos x − π
2 1 6 6
2sin A
2 1 π π π π
= cos x + + x − + cos x + − x +
1 sin A 2 6 6 6 6
cos A =
2 1 1 π
2sin A
2 = cos 2 x + cos
2 3
2. 1 1 π
= cos 2 x + cos
π π 2 2 3
1 − 2 sin2 = cos 2 ⋅
12 12 1 1 1
= cos 2 x + ⋅
2 2 2
π
= cos 1 1
6 = cos 2 x +
2 4
1
= 3
2 3. 2 cos 63° sin 27° = sin (63° + 27°) – sin (63° – 27°)
3. sin 2 A = 2 sin A=cos3 A = sin 90° – sin 36°
15 7 =1–p
= 2 ⋅ 1 1
8 8 4. -2 sin x + π sin x − π
7 3 3
= 15
32 1 1 1 1
= cos x + π + x − π − cos x + π − x + π
3 3 3 3
4. cos A = 0,4 2
cos 2A = 2 cos2A – 1 = cos 2 x − cos π
3
= 2 (0,4)2 – 1
1
= -0,68 = cos 2 x +
2
sin135°
5. tan 67,5° = 5. 2 sin 65° cos 25° = sin (65° + 25°) + sin (65° – 25°)
1 + cos135°
= sin 90° + sin 40°
1 =1+p
2
= 2 Tugas Kelompok
1 Kebijaksanaan guru
1− 2
2 HOTS (Higher Order Thinking)
2 2+ 2
= ⋅ sin A =x → cos A =− 1 − x 2 (tumpul)
2− 2 2+ 2
{sin( A + B ) − sin( A − B )} 2 =
{2cos A sin B } 2
2 2+2
=
( )
2
4−2 1
= 2 − 1 − x 2 ⋅
x
2 2+2
= 2
2 -2 1 − x 2
=
= 2 +1 x
2
4(1 − x )
Tugas Kelompok =
x2
Kebijaksanaan guru
4
= −4
x2
18 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
D. Rumus Penjumlahan dan Selisih Sinus dan Cosinus 1 1
2cos ( A + B ) × cos ( A − B ) = sin A − sin B
Tugas Mandiri 2 2
1. sin 6A + sin 2A 1 1 1
1 1 cos ( A + B ) × sin ( A −=
B) (sin A − sin B )
= 2 sin (6 A + 2 A) cos (6 A − 2 A) 2 2 2
2 2
1 x2 − 1
1 1 = − 1− x2
= 2 sin ⋅ 8 A cos ⋅ 4 A 2 x
2 2
= 2 sin 4 A cos 2 A 1 x2 − 1 − x 1− x2
=
2 x
2.
sin 76° + sin 14°
1 1 x2 − 1 − x 1− x2
= 2 sin (76° + 14°) cos (76° − 14°) =
2 2 2x
1 1
= 2 sin ⋅ 90° cos ⋅ 62°
2 2
= 2 sin 45° cos31° Penilaian Harian Bab 2
1 A. Pilihan Ganda
= 2⋅ 2⋅p
2 1. d. (ii) dan (iii)
= 2p Pembahasan:
(i) cos 2 A = 1 − 2 sin2 A
3. sin 28A – sin 10A 2
1 1 1
= 2cos (28 A + 10 A)sin (28 A − 10 A) = 1− 2
2 2 4
1 1 1
= 2cos 38 A sin 18 A = 1− 2
2 2 16
= 2cos19 A sin9 A 7
=
4. cos 122° + cos 58° 8
(ii)
1 1 cos 2B = 1 − 2 sin2 B
= 2cos (122° + 58° ) cos (122° − 58°) 2
2 2 2
1 1 = 1 − 2
= 2cos (180°)cos (64°) 2
2 2
= 2cos90° cos32° 1
=1− 2 ⋅
2
= 2⋅0⋅q
=0
=0
π π 1 15
5.
cos + x − cos − x (iii) sin A =→ tan A =
4 4 4 15
2
π π π π sin B = → tan B =1
= -2 sin + x + − x sin + x − + x 2
4 4 4 4
π 2 tan A
= -2 sin sin 2 x tan 2 A =
2 1 − tan2 A
= -2 ⋅ 1⋅ sin 2 x 15
2⋅
= -2 sin 2 x = 15
2
15
Tugas Kelompok 1 −
Kebijaksanaan guru 15
15
HOTS (Higher Order Thinking) =
7
1 x2 − 1
cos A = (lancip) maka sin A = 2 tan B
x x (iv) tan 2B =
1 − tan2 B
2
cos B = -x, maka sin B =12 − (- x )2 =1 − x 2 2⋅
= 2
2
2
1 −
2
=2 2
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 19
Pembahasan:
2 tan A
(iii) tan 2 A =
3 1 1 − tan2 A
sin A = → cos A =
2 2 2
1 15 2⋅
sin B =→ cos B = = 4
2
4 4 2
1 −
(i) sin( A=
+ B ) sin A cos B + cos A sin B
4
3 15 1 1
= ⋅ + ⋅ 4
= 2
2 4 2 4 7
3 5 1
= +
8 8
(ii) sin( A=
− B ) sin A cos B − cos A sin B 2 tan B
(iv) tan 2B =
3 15 1 1 1 − tan2 B
= ⋅ − ⋅
2 4 2 4 5
2⋅
3 5 1 20
= − = 2
8 8 5
1 −
(iii) cos( A
= + B ) cos A cos B − sin A sin B 20
1 15 3 1 8
= ⋅ − ⋅ = 5
2 4 2 4 79
15 3
= −
8 8 4 6
4. a. -
(iv) cos( A
= − B ) cos A cos B + sin A sin B 25
1 15 3 1 Pembahasan:
= ⋅ + ⋅
2 4 2 4
1
15 3 sin A =
= + 5
8 8
52 − 1 2 6
cos A -= -
=
3. c. (i) dan (iv) 5 5
Pembahasan: sin2 A = 2sin A cos A
1 2 1 2 6
sin A =→ tan A = = 2⋅ ⋅ -
3 4 5 5
1 5 4 6
sin B =→ tan B = =-
9 20 25
17
6. c.
32
20 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
5 12
Pembahasan: sin α = → cos α =
13 13
cos 2A = 2 cos2 A – 1
3 4
sin β =→ cos β = -
2
5 5
7 sin( β − α) = sin β ⋅ cos α − cos β ⋅ sin α
= 2⋅ −1
8 3 12 4 5
17 = ⋅ − - ⋅
= 5 13 5 13
32 56
=
65
11
7. a. 1
13 11. b.
2
Pembahasan:
Pembahasan:
tan A + tan B
tan( A + B ) =
5π π 5π π
1 − tan A ⋅ tan B sin 12 cos 4 − cos 12 sin 4
1 2
+
3 5 5π π
= = sin −
1 2 12 4
1− ⋅
3 5 5π − 3π
11 = sin
= 12
13 π
= sin
6
1 1
8. a. 2( 1 − p 2 − p ) =
2 2
Pembahasan: 12. e. 3
sin 10° = p Pembahasan:
cos10°= 1 − p2 7π π
tan − tan
12 = 4 7π π
tan −
sin35
= ° sin(45° − 10°) 7π π 12 4
1 + tan tan
= sin 45° cos10° − cos 45° sin10° 12 4
1 1 7π − 3π
= tan
= 2 ⋅ 1 − p2 − 2⋅p 12
2 2
1 π
= 2( 1 − p 2 − p ) = tan
2 3
= 3
2 3
9. c. - − 3
5 10 13. a. - 3 cos50°
Pembahasan:
Pembahasan:
1 1 cos 200° + cos100°
sin A =
− (kuadran III ) → cos A =
− 3
2 2 1 1
3 4 = 2cos (200° + 100°) ⋅ cos (200° − 100°)
sin B =
− (kuadran IV ) → cos B = 2 2
5 5 = 2cos150° ⋅ cos50°
= - 3 cos50°
sin(=
A − B ) sin A cos B − cos A sin B
1 4 1 3 14. d. 2 cos10°
= - ⋅ − - 3 ⋅ -
2 5 2 5 Pembahasan:
2 3
= - − 3 sin55° + sin35°
5 10
1 1
= 2 sin (55° + 35°) ⋅ cos (55° − 35°)
2 2
56
10. c. = 2 sin 45° ⋅ cos10°
65
1
Pembahasan: = 2⋅ 2 ⋅ cos10°
2
= 2 cos10°
1 1
15. b.
± + 3
2 4
Pembahasan:
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 21
1 + cos30°
cos15° =± 3 55 − 3
2 20. d.
54
1
1+ 3 Pembahasan:
= ± 2
2 3
sin A =
8
1 1
=
± + 3 82 − 32 55
2 4 cos A
= =
8 8
1 1 1 sin A
16. a. ± − 3 tan A =
2 4 2 1 + cos A
3
Pembahasan: = 8
55
1 − cos30° 1+
sin15° = ± 8
2 3
=
1 1 + 55
1− 3
= ± 2 3 1 − 55
2 = ⋅
1 + 55 1 − 55
1 1
=
± − 3 3 − 3 55
2 4 =
1 − 55
24 3 55 − 3
17. a. - =
25 54
Pembahasan:
79
21. e.
sin 2 A = 2 sin A cos A 81
3 4 Pembahasan:
= 2⋅ ⋅ - cos 2A = 1 – 2 sin2 A
5 5
24
=- 1
2
25 =1− 2 ⋅
9
4 1
18. d. 2 =1− 2 ⋅
9 81
Pembahasan: 79
=
81
1 1
sin A = 22. c. ( x + 3 − 3x 2 )
3 2
32 − 1 2 Pembahasan:
cos A
= = 2
3 3
sin 2 A = 2 sin A cos A sin15°= x → cos15°= 1 − x 2
1 2 sin75
= ° sin(15° + 60°)
=2× × 2
3 3 = sin15° cos 60° + cos 60° sin15°
4 1 1
= 2 = x+ 3 ⋅ 1− x2
9 2 2
1
= ( x + 3 − 3x 2 )
1 2
19. d. -
2
23. a. - 3 cos( p + q )
Pembahasan:
Pembahasan:
tan A + tan B
tan( A + B ) =
1 − tan A ⋅ tan B =m cos 2 p + cos 2q
12 7 1 1
- + = 2cos (2 p + 2q ) ⋅ cos (2 p − 2q )
= 9 14 2 2
12 7 = 2cos( p + q ) ⋅ cos( p − q )
1− - ×
9 14 = 2cos( p + q ) ⋅ cos150°
1 1
=- = 2cos( p + q ) ⋅ - 3
2 2
= - 3 cos ( p + q )
22 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
24. b. -1 π π
Pembahasan: 3 cos x + = cos x −
4 4
sin105° − sin15° π π π π
3 cos x ⋅ cos − sin x sin= cos x cos + sin x sin
cos75° − cos15° 4 4 4 4
1 π π π π
2cos (105° + 15°) ⋅ sin(105° − 15°) 3 cos x cos − 3 sin x sin = cos x cos + sin x sin
= 2 4 4 4 4
1 1
-2sin (75° + 15°) ⋅ sin (75° − 15°) π π
2 2 2cos x cos = 4 sin x sin
4 4
cos 60° ⋅ sin 45°
=- 1 1
sin 45° ⋅ sin30° 2cos x ⋅ 2 = 4 sin x ⋅ 2
2 2
cos 60°
=- sin x 1
sin30° =
cos x 2
1
1
tan x =
=-2 2
1
2 28. e. (iii) dan (iv)
= -1 Pembahasan:
2 21
25. c. 0 sin A =→ cos A =
Pembahasan: 5 5
3 1
cos 25° + cos95° + cos145° sin B = → cos B =
2 2
1 1
= cos 25° + 2cos (95° + 145°) ⋅ cos (95° − 145°)
2 2 (i) sin 2 A = 2 sin A cos A
= cos 25° + 2cos120° ⋅ cos(-25°)
2 21
1 =2⋅ ⋅
= cos 25° + 2 - ⋅ cos 25° 5 5
2
4
= cos 25° − cos 25° = 21
25
=0
(ii) sin 2B = 2 sin B cos B
2
1− p 3 1
26. d. =2⋅ ⋅
1 + p2 2 2
Pembahasan: 3
=
2
1 1 − cos A
tan A = ± (iii) sin( A=
+ B ) sin A cos B + cos A sin B
2 1 + cos A
2 1 21 3
1 − cos A = ⋅ + ⋅
p= ± 5 2 5 2
1 + cos A
1 − cos A 1 3 7
p2 = = +
1 + cos A 5 10
p 2 (1 + cos A) = 1 − cos A (iv) sin( A=
− B ) sin A cos B − cos A sin B
2 2
p + p cos A =
1 − cos A 2 1 21 3
= ⋅ − ⋅
(1 + p 2 ) cos A =
1 − p2 5 2 5 2
1 − p2 1 3 7
cos A = = −
1 + p2 5 10
1
27. a. 29. b. (i) dan (iii)
2
Pembahasan:
Pembahasan:
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 23
1 1 2
sin A = sin A =→ cos A = 6
2 5 5
1 3
22 − 12 sin B = → cos B = 11
cos A = 10 10
2
4 −1
= (i) sin 2 A = 2 sin A cos A
2
1 2
3 =2⋅ ⋅ 6
= 5 5
2
4
1 = 6
tan A = 25
3
(ii) sin2B = 2sin B cos B
1
= 3 1 3
3 =2 ⋅ ⋅ 11
1 10 10
cos B = 3
3 = 11
2 2 50
3 −1
sin B = (iii) sin( A=
+ B ) sin A cos B + cos A sin B
3
1 3 2 1
8 = ⋅ 11 + 6.
= 5 10 5 10
3
3 1
2 2 = 11 + 6
= 50 25
3
(iv) sin( A=
+ B ) sin A cos B + cos A sin B
2 2
tan B = 1 3 2 1
1 = ⋅ 11 + 6.
5 10 5 10
=2 2
3 1
(i) sin 2 A = 2 sin A cos A = 11 + 6
50 25
1 3
=2⋅ ⋅ B. Uraian
2 2
1 1. tan105
= ° tan(60° + 45°)
= 3
2 tan60° + tan 45°
=
(ii) cos 2B 2cos2 B − 1
= 1 − tan60° ⋅ tan 45°
2
1 3 +1
2⋅ −1
= =
3 1− 3 ⋅1
1 3 + 1 1+ 3
=2⋅ −1 = ⋅
9 1− 3 1+ 3
7
=- 3 + 1+ 3 + 3
9 =
1− 3
2 tan A 2 3+4
(iii) tan2 A = =
1 − tan2 A -2
1 = - 3 −2
2⋅ 3
= 3
2
1 1 1
1− 3 2. cos75° −=
cos15° -2 sin (75° + 15°) ⋅ sin (75° − 15°)
3 2 2
= -2 sin 45° ⋅ sin30°
= 3
1 1
2 tan B =-2 ⋅ 2⋅
(iv) tan 2B = 2 2
1 − tan2 B 1
=- 2
2⋅2 2 2
= 1
( )
2
1− 2 2 3. sin A =
4
4 2
=
-7
42 − 12
4 cos A =
=- 2 4
7
16 − 1
Jadi, yang benar adalah (i) dan (iii). =
4
30. e. (iii) dan (iv)
15
Pembahasan: =
4
24 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
cos( A − B ) = cos A ⋅ cos B + sin A ⋅ sin B
1 2 6 11 1 5
sin B = = ⋅ + +
3 5 6 5 6
32 − 12 2 66 5
cos B = - = +
3 30 30
9 −1 66 1
=- = +
3 15 6
8
=-
3 1
6. sin A = (tumpul)
=-
2 2 4
3 − 42 − 1 15
cos A = = −
4 4
sin 2 A = 2 sin A cos A
cos( A + B=
) cos A ⋅ cos B − sin A ⋅ sin B
1 15
2 2 1 1 = 2⋅ ⋅−
=
15
⋅ - 4 4
4 − ⋅
3 4 3
15
= −
2 30 1 8
= - −
12 12
1 15
30 1 sin A + sin 2 A = + −
= - − 4 8
6 12
2 − 15
=
8
7. cos135
= ° cos (180° − 45°)
4. =
sin75 ° sin(45° + 30°) = - cos 45°
= sin 45° ⋅ cos30° + cos 45° ⋅ sin30° 1
=- 2
1 1 1 1 2
= 2⋅ 3+ 2⋅
2 2 2 2 1
sin 67,5
= ° sin ⋅ 135°
1 1 2
= 6+ 2
4 4 1 − cos135°
=
=
1
4
(
6+ 2 ) 2
1
1+ 2
= 2
1 2
5. sin A =
5
2+ 2
=
2 2 4
5 −1
cos A = 1
5 = 2+ 2
2
25 − 1
=
5 4
8. sin A = -
24 5
=
5 52 − 42
2 6 cos A = -
= 5
5 25 − 16
=-
5
5
sin B = 9
6 =-
5
62 − 52 3
cos B = =-
6 5
36 − 25
=
6
sin 2 A = 2 sin A cos A
11
= 4 3
6 2⋅ - ⋅ -
=
5 5
24
=
25
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 25
9. cos 2 A 2cos2 α − 1
= 1 15
2. sin A =→ cos A =
-
2 4 4
3
= 2- − 1
4
9 1 1
=2 ⋅ −1 sin B =→ cos B =
- 3
16 2 2
18
= −1 cos(=
A + B ) cos A cos B − sin A sin B
16
2 15 3 1 1
= = - - − ⋅
16 4 2 4 2
1 45 1
= = −
8 8 8
3 5 −1
5 =
10. cos α = 8
13
132 − 52
tan α = 3. 3 91
5 sin B = → cos B =
10 10
169 − 25
= sin 2B = 2 sin B cos B
5
144 3 91
= =2 ⋅ ⋅
5 10 10
12 3
= = 91
5 50
2 tan α 2 tan A
tan 2α = 4. tan 2 A =
1 − tan2 α 1 − tan2 A
12 5
2⋅ 2⋅
= 5 6
2 =
12 5
2
1− 1−
5
6
24 60
5 =
= 11
144
1−
25 5. cos 126° – cos 36°
24
= 5 1 1
= -2 sin (126° + 36°)sin (126° − 36°)
119 2 2
-
25 1 1
24 25 = -2 sin ⋅ 162° sin ⋅ 90°
= ⋅ - 2 2
5 119 = -2 sin81° sin 45°
120 1
=- = -2 sin81° ⋅ 2
119 2
= - 2 sin81°
Perbaikan
4 3 Tugas
Proyek
1. cos A =→ sin A =
5 5 Kebijaksanaan guru
1 3 Penilaian Akhir Semester
cos B =→ sin B =
2 2 A. Pilihan Ganda
1. b. (i) dan (iii)
sin( =
A + B ) sin A cos B + cos A sin B Pembahasan:
3 1 4 3 =
AC 202 + 182
= ⋅ + ⋅
5 2 5 2 = 2 181
3 4 3
= +
10 10
3+4 3
=
10
26 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
20 Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {30o, 150o}
(i) cos A = 5. a. {120o, 150o, 300o, 330o}
2 181
Pembahasan:
10
= 181 2 sin 2 x = - 3
181 2 sin 2 x = - 3
18 1
(ii) tan A = sin 2 x = - 1 3
20 sin 2 x = - 2 3
2
9 sin 2 x = sin 240oo
= sin 2 x = sin 240
10 =2 x 240oo + k.360oo
18 =2 x 240 + k.360
(iii) cos C = =x 120oo + k .180oo
2 181 =x 120 + k .180
k = 0 → x = 120oo + 0.180oo = 120oo
9 k = 0 → x = 120o + 0.180o = 120o
= 181 k =1 → x =120o + 1.180o =300o
181 k =1 → x =120 + 1.180 =300
20 10
(iv) tan C= =
18 9 2 x = (180oo − 240oo ) + k .360oo
2 x = (180o − 240 )o + k .360
2x = −60o + k .360o
2x = −60 + k .360
2. d. (ii) dan (iii) x= −30oo + k .180oo
Pembahasan: x= −30 + k .180
k = 0 → x = -30oo + 0.180oo = -30oo
Nilai maksimum = |a| k = 0 → x = -30 + 0.180 = -30
1 (tidak memenuhi interval)
= (tidak memenuhi interval)
3 k =1 → x =-30oo + 1.180oo =150oo
k =1 → x =-30 o + 1.180 o =150 o
Nilai minimum = -|a| k = 2 → x = -30o + 2.180o = 330o
k = 2 → x = -30 + 2.180 = 330
1
=-
3 Jadi, himpunan penyelesannya adalah {120°, 150°, 300°,
330°}
Periode: 6. c. {150°}
Pembahasan:
2π
= x
k 3 tan = 3
5
2π
=
9 x 3
tan =
5 3
Amplitudo: x
tan
= tan30°
5
1 1 1 x
= − - = 30° + k ⋅ 180°
2 3 3 5
1 x 150° + k ⋅ 900°
=
=
3 k = 0 → x = 150°
3. b. (i) dan (iii) k =1 → x =1.050 (TM )
Pembahasan:
7. e. {135o, 315o}
(i) x = 30° → tan 2x = tan 60° = 3 Pembahasan:
(ii) x = 120° → tan 2x = tan 120° = - 3 sin2 2x – 2 sin x cos x – 2 = 0
sin2 2x – sin 2x – 2 = 0
1 (sin 2x – 2)(sin 2x + 1) = 0
(iii) x = 30° → cos 2x = cos 60° = sin 2x = 2 (tidak memenuhi)
2
atau
1 sin 2x = -1
(iv) x = 60° → cos 2x = cos 120° = -
2 sin 2x = sin 270o
2x = 270 + k. 360o
4. d. {30o, 150o}
x = 135o + k. 180o
Pembahasan:
Adapun untuk k = 0 maka x = 135o
2 sin x = 1
Adapun untuk k = 1 maka x = 315o
1
sin x = 2x = (180 – 270)o + k. 360o
2 x = -45o + k. 180o
sin x = sin 30o Adapun untuk k = 0 maka x = -45o
(i) x = 30o + k. 360o Adapun untuk k = 1 maka x = 135o
k = 0 → x = 30o + 0. 360o = 30o Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {135o, 315o}
k = 1 → x = 30o + 1. 360o = 390o (tidak memenuhi interval)
(ii) x = (180o – 30o) + k. 360o π 5π
x = 150o + k. 360o 8. b. 0, , , 2π
3 3
k = 0 → x = 150o + 0. 360o = 150o
k = 1 → x = 150 o + 1. 360 o = 510 o (tidak memenuhi Pembahasan:
interval)
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 27
10. d. {210o, 330o}
cos 2 x − 3cos x + 2 =0 Pembahasan:
2cos2 x − 1 − 3cos x + 2 =0 cos 2x = 1 – 2 sin2x
2cos2 x − 3cos x + 1 = 0 cos 2x + 3 sin x + 1 = 0
1 – 2 sin2x + 3 sin x + 1 = 0
(2cos x − 1)(cos x − 1) = 0 -2 sin2x + 3 sin x + 2 = 0
1 2sin2x – 3 sin x – 2 = 0
cos x =
2 Misal sin x = m
atau 2m2 – 3m – 2 = 0
cos x = 1 (2m + 1)(m – 2) = 0
1
= m -= atau m 2
2
1
cos x = 1
2 = sin x -= atau sin x 2
2
cos x = cos 60o
x 60o + k .360o
= Karena -1 < sin x < 1 (nilai sin x berada antara -1 dan 1),
o o o π maka sin x = 2 tidak memenuhi, maka nilai x memenuhi
Jika k =
0, maka x =60 + 0.360 = 60 =
3 persamaan
o o
Jika k =
1, maka x =60 + 1.360 =420o 1
sin x = -
(tidak memenuhi interval) 2
28 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)
13. a. {30o, 150o, 180o} 4 cos2x = 0
Pembahasan: (2 cos x + 0)(2 cos x + 0) = 0
2 – 2cos2x = sin x, untuk 0o<x< 180o 2 cos x + 0 = 0
2 – 2(1 – sin2x) – sin x = 0 2 cos x = 0
2 sin2 x – sin x = 0 cos x = 0
sin x (2 sin x – 1) = 0 cos x = cos 90o
(i) sin x = 0 x = 90o + k. 360o
sin x = sin 0o k = 0 →x = 90o + 0. 360o = 90o
x = 0o + k. 360o k = 1 →x = 90o + 1. 360o = 450o (tidak memenuhi interval)
k = 0 →x = 0o + 0. 360o = 0o (tidak memenuhi interval) x = -90o + k. 360o
k = 1 →x = 0o + 1. 360o = 360o (tidak memenuhi interval) k = 0 →x = -90o + 0. 360o = -90o (tidak memenuhi interval)
x = (180o – 0o) + k. 360o k = 1 →x = -90o + 1. 360o = 270o
x = 180o + k. 360o Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah {90o, 270o}
k = 0 →x = 180o + 0. 360o = 180o 71
16. c.
k = 1 →x = 180o + 1. 360o = 540o (tidak memenuhi interval) 125
(ii) 2 sin x – 1 = 0
Pembahasan:
2 sin x = 1
1 sin3
= A sin(2 A + A)
sin x =
2 = sin 2 A cos A + cos 2 A sin A
sin x = sin 30o = 2 sin A cos A cosA + (1 − 2 sin2 A) sin A
x = 30o + k. 360o 1 2 2 1 1
k = 0 → x = 30o + 0. 360o = 30o = 2⋅ ⋅ 6⋅ 6 + 1 − 2 ⋅ ⋅
5 5 5 25 5
k = 1 → x = 30 + 1. 360 = 390 (tidak memenuhi interval)
o o o
cos2x + 3 cos2x = 0
1 1− -
=1− 2 ⋅ 12
64
1 4
= 1− =- 6
32 23
31
=
32
(iv) 2 tan B
tan 2B =
1 − tan2 B
(ii) cos 2B = 1 − 2 sin B 2
3
1
2
2-
= 1− 2 3
9 = 2
3
1 1− -
= 1− 2 3
81
79 =- 3
=
81
B. Uraian
2 tan A 1. Rumus: a cos x + b sin x = k cos( x − α )
(iii) tan 2 A =
1 − tan2 A a = 3, b = −1
7
2⋅ =
k a2 + b2
= 21
( 3)
2
+ ( −1)
2 2
7 =k
1 −
21
k= 3 + 1= 4= 2
3
= 7 -k ≤ p ≤ k
31
-2 ≤ p ≤ 2
Jadi, nilai p = 2 cos( x − α ) , nilainya antara -2 dan 2.
Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013) 31
2. Persamaan sin x° – 3 cos x° = 2 , identik dengan p 2 − 22
cos A =
persamaan k cos (x° – A) = 3 p
di mana : a = 1, b = - 3 , dan c = - 2 p2 − 4
=
p
k= a2 + b2 = 3 + 1= 4= 2
sin 2 A = 2 sin A cos A
a 1 1
tan A= = = - 3
b - 3 3 2 p2 − 4
=2 ⋅ ⋅
A = 150o p p
2 cos (x – 150°) = 2 4 p2 − 4
=
p2
1 1 1
cos (x – 150°) = 2 7. cos 41° +=
cos19° 2cos (41 + 19)cos (41 − 19)
2 2 2
= 2cos30° cos11°
cos (x – 150°) = cos 45°
x – 150° = 45° dan 315° 1
=2⋅ 3 ⋅b
x1 = 45 + 150 = 195° 2
x2 = 315 + 150 = 465° = (465 – 360)° = 105° =b 3
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah (105, 195}. 8. 1
sin A =
2
3. f (x) = 2 sin x 22 − 12
cos A =
f 45o( ) = 2 sin 45o 2
1 3
= 2 2 =
2 2
3
= 2 sin B =
4. 10
4 sin x= 1 + 2cos 2 x
102 − 32
4 sin x − 2cos 2 x − 1 = 0 cos B =
10
1
2(sin x − cos 2 x − ) = 0 91
2 =
1 10
sin x − cos 2 x = sin(=
A − B ) sin A cos B − cos A sin B
2
1 1 91 3 3
sin x − (1 − 2 sin2 x ) = = ⋅ − ⋅
2 2 10 2 10
3 91 3 3
2 sin2 x + sin x − = 0 = −
2 20 20
sin2 x + 2 sin x − 3 = 0 91 − 3 3
=
(sin x + 3)(sin x − 1) = 0 20
= sin x -3 = (TM ) atau sin x 1 2 tan A
9. tan 2 A =
sin x = 1 1 − tan2 A
5
sin
= x sin90° 2⋅
= 14
x= 90° + k ⋅ 360° 2
5
k = 0 → x = 90° 1−
14
k =1 → x =450°(TM )
5
Atau
= 7
x = (180° – 90°) + k . 360° 171
196
x= 90° + k ⋅ 360° 140
=
k = 0 → x = 90° 171
k =1 → x =450°(TM ) 1 cos A + 1
10. cos 2 A = 2
Jadi, HP= {90°}.
1
+1
2(180)o = 5
5. = = 180o
Periode 2
2
6
2
6. sin A = = 5
p 2
6
=
10
3
=
5
32 Kunci Jawaban Matematika Peminatan (Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam) XI SMA/MA Semester Gasal (Kurikulum 2013)