Identitas Sekolah
1) Nama penyusun : Niwang Jati Kusumo,S.Pd.
2) Institusi : SMA Negeri 1 Andong
3) Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
4) Kelas/Fase/Semester : X/E/Gasal
5) Tahun Pelajaran : 2022/2023
6) Materi Pokok (Kata Kunci) : Aksara Jawa
7) Alokasi waktu : 2 x 45’
8) Jumlah Pertemuan : 4JP
9) Moda : Luring
B. Kompetensi Awal
Peserta Peserta didik mampu memahami kaidah membaca dan menulis teks aksara jawa
melalui kegiatan membaca teks aksara jawa (misalnya: aksara
angka/swara/rekan/murda/lainnya)
C. Sarana dan Prasarana
1. Sarana (alat/bahan) : Laptop, PPT,Internet, pepak basa Jawa online (link:
https://kongresaksarajawa.id/salinsaja/)
2. Prasarana : Ruang kelas, LCD Proyektor dan lingkungan sekolah
3. Sumber bahan Ajar : Buku Ajar Bahasa Jawa Kelas 10, Pedoman Membaca dan
Menulis Aksara Jawa.
D. Target Peserta Didik
Target peserta didik dalam pembelajaran adalah:
1. Peserta didik dengan kemampuan rendah/kesulitan belajar kurang dari sama dengan
30%.
2. Peserta didik dengan kemampuan sedang/regular dan atau tinggi mencapai 70%
atau lebih.
E. Model Pembelajaran
1. PBL problem bassed learning
II. KOMPONEN INTI
A. Tujuan Pembelajaran
Selama dan setelah melalui proses pembelajaran, peserta didik diharapkan mampu:
1. Peserta didik mampu mendiagnosis (C4) aksara Jawa, aksara angka sesuai kaidah
penulisan teks aksara Jawa melalui kegiatan membaca teks aksara jawa.
2. Peserta didik dapat menganalisis(C4) teks aksara Jawa dengan kerja keras dan
mandiri.
3. peserta didik dapat menyimpulkan (C5) kalimat sederhana berisi berhuruf Jawa
dengan penerapan aksara Angka ke dalam huruf latin.
4. Peserta didik dapat membaca dan menglihaksarakan (P3) teks paragraph aksara
Jawa menggunakan aksara legena, pasangan, sandhangan, angka Jawa.
B. Pemahaman Bermakna
1. Peserta didik memiliki pengalaman baru tentang membaca aksara Jawa tidak sesulit
seperti yang terlihat.
2. Mempelajari aksara Jawa merupakan salah satu bentuk melestarikan budaya Jawa.
3. Kemampuan membaca aksara Jawa merupakan suatu kebanggaan tersendiri karena
sangat jarang sekali orang yang mampu membaca aksara Jawa.
C. Pertanyaan Pemantik
1. Apa sing kok ngerteni saka aksara Jawa?
2. Hurufe ana pira?
3. Maca aksara Jawa kuwi angel apa gampang?
4. Kepiye ta maca aksara Jawa kuwi?
D. Kegiatan Pembelajaran
1. Pertemuan 1
a. Pendahuluan (10 menit)
1) Peserta didik sipersilakan berdoa menurut agama dan kepercayaannya
masing-masing sebelum kegiatan pembelajaran dimulai.
2) Peserta didik merespon salam dan pertanyaan dari guru berhubungan
dengan kondisi dan pembelajaran yang akan dilaksanakan.
3) Menanyakan kehadiran peserta didik.
4) Peserta didik menerima informasi kompetensi, materi, tujuan, manfaat, dan
langkah pembelajaran yang akan dilaksanakan.
2. Pertemuan 2
a. Pendahuluan (5 menit)
1) Peserta didik dipersilakan berdoa menurut agama dan kepercayaannya
masing-masing sebelum kegiatan pembelajaran dimulai.
2) Peserta didik merespon salam dan pertanyaan dari guru berhubungan
dengan kondisi dan pembelajaran pada pertemuan sebelumnya.
3) Peserta didik diingatkan kembali mengenai bagaimana memecahkan
permasalahan selama mempelajari membaca aksara Jawa.
4) Peserta didik menerima informasi kompetensi, materi, tujuan, manfaat, dan
langkah pembelajaran yang akan dilaksanakan.
E. Asesmen
1. Asesmen sebelum pembelajaran (diagnostik)
a. Asesmen diagnostik non kognitif:
Untuk mengetahui kondisi peserta didik, dilakukan asesmen diagnostik non
kognitif dengan mengajukan beberapa pertanyaan secara lisan seperti:
1) Mas mbak piye kabare? Padha sehat kabeh ta?
2) Wis padha sarapan apa durung? Aja lali sarapan lho. Saora-orane
sarapan luwih pasti tinimbang harapan.
3) Wis padha siap sinau ta?
b. Asesmen Diagnostik kognitif (lisan: luring/tertulis: daring)
1) Apa sing kok ngerteni saka aksara Jawa?
2) Cacahe aksara Jawa nglegena ana pira?
3) Kepiye wujude aksara Jawa?
4) Sapa sing wis isa maca aksara Jawa?
5) Maca aksara Jawa kuwi angel apa gampang?
2. Selama dan setelahproses Tes Lisan/ Tanya Jawab/ Perkara apa wae
pembelajaranpeserta didik mampu Tertulis Uraian kang dadekake
mengidentifikasi permasalahan aksara Jawakuwi
dalambelajar membaca angel?
aksara Jawa baiksecara lisan
dan/
ataupun tulisan.
3. Selama dan setelahproses Tes Lisan/ Tanya Jawab/ Apa wae kang
pembelajaranpeserta didik mampu Tertulis Uraian dibutuhake
mengidentifikasi kaidah kanggo sinau
membacaaksara Jawa. maca aksara
Jawa lan kepiye
carane anggone
maca aksara
Jawa?
4. Selama dan setelah proses Unjuk Kerja Praktik Wacanen wacan
pembelajaran peserta didik mampu membaca iki!
membaca aksara wacana
Jawa. berhuruf Jawa
5. Selama dan setelah proses Tes Lisan/ Tanya Jawab/ Jlentrehake isine
pembelajaran peserta didik mampu Tertulis Uraian wacan kuwi!
menemukan pokok- pokok isi yang
terkandung dalamwacana berhuruf
Jawa.
6. Selama dan setelah proses Tes Lisan/ Tanya Jawab/ Jlentrehake
pembelajaran, peserta didik mampu Tertulis Uraian piwulang apa
mengidentifikasi nilai-nilai yang kang kok sinaoni
terkandung dalam wacana saka wacan
berhuruf Jawa. kuwi!
Keterangan :
Nilai 90 – 100 = Sangat Baik
Nilai 76 – 89 = Baik
Nilai 60 – 75 = Cukup
Nilai < 59 = Kurang
Kuwi amung salah sijine cara kanggo ngapalake aksara Jawa lan
pasangane. kajaba kuwi akeh cara kanggo ngapalake aksara Jawa lan
pasangane. Semana uga yen awakmu duwe utawa nemokake cara kang luwih
efektif kanggo ngapalake ya mangga kersa.
Katrangan:
1) Aksara swara digunakake kanggo nulis aksara vokal kang dadi suku kata,
mligine/khususe tembung saka basa manca kanggo negesake anggone ngucap.
2) Aksara swara ora digunakake dadi aksara pasangan, saengga aksara sigegankang
ana ing ngarepe kudu dipungkasi nganggo pangkon.
3) Aksara swara bisa diparingi sandhangan wignyan (…h), layar (…/…), lan
cecak (…=…).
d. Aksara Rekan lan Pasanganipun
Wujud aksara rekan lan pasangane ana 5, kaya ngapa wujude? awakmu bisa
ningali ana ing tabel iki.
Katrangan:
1) Aksara rekan cacahe amung ana 5.
2) Aksara rekan digunakake kanggo nulis konsonan tembung manca utawa
tembung serapan kang isih dijaga tulisan asline.
3) Aksara rekan bisa dadi pasangan, bisa diparingi pasangan, lan bisa diparingi
sandhangan.
e. Angka Jawa
Miturut Darusuprapta, dkk., (2002: 44-45), angka Jawa digunakake kanggo
jlentrehake lambang wilangan utawi nomer. Angka Jawa wujude kaya
mengkene.
Titikane lan panulisane angka Jawa diapit tandha pangkat (;…;). Tuladha: kc;13;
= kaca 13.
f. Sandhangan
Ssandhangan yaiku tandha diakritik kang digunakake kanggo ngowahi swara
sajroning aksara Jawa. Wujude yaiku
ana sandhangan swara, sandhangan panyigeg wanda, sandhangan wyanjana
sarta panjingan wa lan panjingan la.
1) Sandhangan swara
Sandhangan swara cacahe ana 5, yaiku wulu, pepet, suku, taling, taling
tarung. Wujude kaya ing ngisor iki.
Tuladha:
G. Daftar Pustaka
1. Darusuprapta. 2022. Pedoma Penulisan Aksara Jawa. Yogyakarta: Yayasan Pustaka
Nusatama.
2. Poetoesanparepatan Koemisi Kasoesastran Ing Sriwedari (Soerakarta). 1926.
Paugeran Sriwedari Wawaton Panjeratipoen Temboeng Djawi Mawi Sastra Djawi
Dalasan Angka. Landsdrukkerij: Weltevreden.