Anda di halaman 1dari 80

TURI-TURIAN NI HALAK BATAK

PROF. DRS. L. D. SIAGIAN


I j PeaerMf : UNGCOM — MEDAN
>
HATA PATUJOLO

Diharingkothon panurat do patupahon buku on, na ber-


judul "TUR1-TURIAN NI HALAK BATAK", ala dihilala
roha mansai porlu botoon ni angka panjaha, lumobi
"generasi" penerus.
Mansai otik do karangan na di hata Batak, manaringoti
angka pinasahat ni natuatua.
Tung ampit do pendidikan ni angka natua-tua ni halak
Batak tu pinomparna, ai sai marhite turiturian do dibahen
laho manogu-nogu ianakhonna. Tujuanna, asa denggan mar-
pangalaho angka naposo, pantun, hormat, diboto pasangap-
hon natorasna, jala diboto manirang na dengan sian na roa.
Nuaeng on, hira so diboto angka naposo be turiturian i,
hape molo pinamanat mansai godang, jala bagas do hinang-
kamna. Di ganup inganan ni halak Batak: Batak Toba (Ta-
panuli Utara), Batak Mandailing/Angkola (Tapanuli Selatan),
Batak Karo, Batak Pakpak di Kabupaten Dairi, sai adong
do hadosan ni turiturian on. Atik pe adong na tamba ma-
nang na hurang hinorhon ni inganan, alai ondolanna sai dos
do.
Tung arga do isi ni buku on tu angka panjaha, lumo­
bi tu angka na umposo na mangkilalahon parbinotoan
naung hea dipatupa Ompunta sijolo-jolo tubu. Sada bangso
manang suku, boi do botoon hamajuonna, marhite kebuda-
yaan (turiturian), ai tung godang di bagasanna boi songon
"filsafat hidup".

iv
V

Marhite on panurat pasahathon mauliate tu sude naung


mangalehon hatorangan na parpardomuan tu isi ni buku on,
lumobi angka natuatua naung niangkupan ni panurat na
umbotosa turiturian ni halak Batak.
Molo tung adong hata, gear, na sapi tu goarta, goar ni
angka natuatua, ndada na tinuntun i, alai songon i ma
pinatupa mangihuthon turianturian i.
Angka hahurangan na adong di buku on, rade do panurat
paturehonsa mangihuthon saran-saran laho padengganhon.
Laos marhite on ma pinasahat mauliate tu angka dongan
saulaon, na mangalehon bantuan penerbitan ni buku on.
Sai mangkorhon ma isi ni buku on tu sude panjaha, laho
manogunogu hita umbotosa haulion ni "cara berpikir dohot
filsafat ni halak Batak".

HORAS MA TONDI MADINGIN


PIR MA TONDI MATOGU

Panurat,

Prof. Drs. L. D. Siagian


DAFTAR ISI
Halaman

HATA PATUJOLO iv

SI MARDAN 1-6
DATU TALA DI BABANA 7-11
SI TUAN NAGUNDONG 13-15
PORANG NI AJI 17-20
SI DAGAISORI DOHOT SI PAKPAKKUNAL 21-23
SI BURSOK MANGALANDONG 25-28
SI POGOS-POGOS 29-33
PARBONIAGA SIPUNJUNG DOHOT
SI SANGGAR ANIAN 35-39
TUNGGAL PANALUAN 41-46
SIGALE-GALE 47-49
SI TUAN JARI NI TANGAN 51-55
SIBORU DEAKPARUJAR 57-59
LANGKITANG DOHOT HUE 61-63
MULA NI BAGOT 65-67
NAN JOMBA ILIK DOHOT RAJA MANUBUNG
DI LANGIT 69-73
1
SI MARDAN

Di Toba Holbung, Kabupaten Tapanuli Utara adong sada


turiturian taringot tu si Mardan. Mansai porlu do botoon ni
"generasi penerus" turiturian on, asa marhapantunon, jala
burju marnatuatua.
Dung marhamulian si Tapian Na Omas, mangkuling ma
ronggur huhut humasiksak sillam. "Dung manggora pamuro
manjou parmahan", las ma roha ni si Tapian Na Omas, ai
nunga tung sonang rohana si basa-basa na di dagingna.
Hape di sada tingki na so sian panagaman, madabu ma
sihondukna i sian hau, ala didangkai hau andolehat songon
pagarahon soban dihasosorang ni napihaima nirohana.
Renge ma sahit ni sinondukna i, jala ujungna mate ma si
nondukna i di bagasan bortian dope si Mardan.
Dung sorang si Mardan mansai las ma roha ni inangna,
tung hibul do roha ni si Tapian Na Omas pagodang-godang
anakna i. Tung las do rohana ai sumanbohi ni anakna i tu
amangna.
Godang-godang ansimun ma si Mardan songon imbusan
pura-pura, tangkas ma ibana marroha huhut diurupi
natorasna tu hauma dohot paradehon parbodarian. Sai
dihasiati si Mardan do unang loja inangna i, ai hinsa do
ibana mangadu roha ni inangna.

1
2

Mauliate Ompung Mula Jadi na Bolon, tangkas mar-


pangalaho na denggan anakhi dibahen Ho. Nunga marulak
na loja, martinampin na seang, mulak tondi tu rumah, ala
burju anakhi, nina si Tapian Na Omas. Nunga marsiajar
doli-doli si Mardan, alai hatiha i masa do haleon potir di
Toba Holbung, lumobi di Uluan. Ai so ro udan, gabe balga-
balga ma ronggang ni hauma. Erne na tubu i pe dipangan
bagudung do, ro antingango mangonsopi erne i.
Mansai hansit ma parniahapan di luat i, ndang dapot be
sipanganon; gabe parbue ni hau dohot gadong ma dipangan
jolma tingki i. Tu tombak na ma laho pangisi ni luat i ma­
ngalului sipanganon, gabe maporsuk ma ngolu ni pangisi ni
luat i di tingki i.
Ala ni hansitna ndang tarbereng si Mardan be parnia-
hapan ni inangna i, jala ditahi ma laho mangaranto. Didok
ma tu inangna i: "O, inang pangintubu, na uli lagu". O,
anak hasian nina inangna i, ai aha na sombop tu roham
amang, umbahen holsoan ho?
Maros do rohangku inang na basa, ai so dapot be sipa-
nganon di luat on, didok rohangku laho na ma jolo ahu
marjalang mangalului ampapaga, asa adong parbodarianta,
ndang tarbereng ahu be ho marsiak, tumagon ma marjalang
ahu tu sihadaoan, jala molo dung dapot na hulului, jumpang
na hujalahi, ro pe ahu mangalap ho inang na basa, nina si
Mardan tu inangna i.
Unang tinggalhon ahu anak hasian, ho do urat ni pusu-
pusungku, tampuk ni ate-atengku, tu dia ahu ambolong
molo laho do ho marjalang? Aha be gunana mangolu ahu,
ho do anakhu laos ho do borungku, hita na dua do amang
hasian di jabu on, jala ho do na pasonang rohangku. Ise
pature-ture ahu molo ro sahithu, ise be donganhu mang-
hatai; nang hansit pe parniahapanta, sonang do rohangku
molo rampak hita, nina inangna i tu si Mardan.
3

Didok inangna i ma muse tu si Mardan, "ndada simanuk-


manuk sibontar andora, ndada sitodo turpuk siahut lomo ni
roha", nunga songon i pambahen ni si Mulajadi na Bolon,
ba taparhanalom ma naotik, anggiat ma marhusor pane asa
uli pandaramanta.
Nang pe songon i gomos ni pangidoan ni inangna i, asa
unang laho marjalang anakna i, alai tung manggogo do si
Mardan asa laho ibana marjalang tu luat na dao, songon
paubahon parbalanjoan.
Ditostos ma roha ni inana i, ala so boi be otapanna roha
ni anakna i, gabe sai tangis ma inangna i. Nang pe sai
tangis inangna i, alai anggao si Mardan tung putus do ro-
hana ingkon borhat tu luat na dao mangalului pandaraman.
Dung songon i na masa i, dipaborhat inangna i ma si
Mardan laho tu luat na dao, dilehon ma bungkusan marisi
pira ni manuk dohot sira, jala diatuhi napuran di baga-
sanna.
Sai tumatangis ma nasida huhut masiummaan, dihaol si
Mardan ma inangna i, jala diharat inangna i ma hurum ni
si Mardan. Borhat ma si Mardan rampak dohot angka ama
pangallung manuju Asahan. Mamolus Parhitean do nasida
tingki i, mamolus tombak longo-longo, sipata nangkok
sipata tuat.
Dung hira-hira tolu ari ibana manso-manso di inganan i,
(Asahan) dapot ibana ma jabu paisolatanna, dibahen par-
jabu i ma ibana markarejo di dapur. Burju do antong si
Mardan mula-ulaon, jala malo mambuat roha ni induk
somangna i, gabe hasian ma ibana di bagas i, ai pantun
huhut hormat ibana tu pangisi ni bagas i.
Lam tang ma dagingna, dipangke induk somangna i ma
ibana songon pangurupi di usaho ni juraganna i. Lam matua
ma induk somangna i, gabe ibana ma dihaporseai laho pa-
dalanhon usaha i, jala lam tang ma pikiranna.
4

Di ujungna diain induk somangna i ma ibana gabe


helana. Jadi ibana na ma marhuaso mangarajai dohot
mangaramoti arta ni simatuana i. Gabe halak na mora jong
ma si Mardan.
Leleng diparlelengan, masihol ma inana tu anakna si
Mardan i, diparborhat ni si Mardan sai marsahit-sahit do
inana i. Tubu ma roha ni inangna i mangalului anakna si
Mardan, disungkun ma pangallung donganna di tingki
borhat i, didia hasahatan ni anakna i. Alai ndang diboto
pangallung i anggo hasahatanna, alai dipaboa ma inganan
parsirangan nasida.
Marhusori ma roha ni inangna i, ai didok rohana naung
mate anakna i. Ala ni siholna dohot gotos ni rohana, gabe
tubu ma dirohana borhat mandiori, molo tung mate nanggo
hinamborna hubereng, nina roha ni inangna i. Borhat ma
ibana tu Asahan, hira-hira pitu ari, pitu borngin ma inang­
na i dipardalanan asa sahat tu Asahan, ala di bagasan par-
sahiton ibana. Loja di dalan, maheu siubeonna, jala
magurbak ma simanjojakna. Dung sahat ibana tu Asahan,
disungkun ma pangisi ni sada luat taringot tu anakna i,
hape ndang adong na umbotosa. Sian sada luat tu luat na
asing sai didalani inangna i ma mangalului anakna si
Mardan.
Dapot ma tingkina, jumpang ma ingananna, tarbereng
ibana ma anakna si Mardan i di pintu ni sada bagas na uli.
Marhusori ma rohana, ai hira so masuk tu pingkiranna, na
i do anakna i. Dipamanat, lam dipajonok, dijouhon ma: "O,
amang Mardan, nunga ro ahu, jala loja mangalului ho anak
hasian, nina inangna i". "Dison do ho hape!", nunga ditostos
siholhu, alai sumuang do panghilalanku, ala dung hubereng
bohim, nina inangna i. Mandok songon i do pe inangna i,
pintor didok si Mardan ma: "Ise didok ho anakmu?", ndada
anakmu ahu, jala ndada songon ho inanghu 1
5

Songon porhas di tonga ari ma panghilalaan ni inangna i,


di hata ni si Mardan i, ai diparsoada inangna pangintubu
dung mamora ibana. Hitir-hitir ma inangna i, sai tuma-
tangis, alai laos so humortik do panghilalaan ni si Mardan.
Naeng dihaol inang na i ma si Mardan, hape tompu ma
dihaishon si Mardan dohot patna, gabe singgalak ma inang­
na i. Dung dibege pardihuta ni si Mardan na masa i, ro ma
ibana didok ma tu si Mardan: "Molo inanta do antong
nasida, boasa gabe songon i bahenonmu, dongkon ma tu
jabu asa tapaias".
Alai didok si Mardan ma: "Na pasamak-samakhon do on,
ndang hea songon i rotak ni inanghu, jadi ndang inanghu i,
jala ndang hutanda i".
Lam posi ma parniahapan ni inangna i, didok ma hatana:
"Sian tarushon do ho manusu; jala molo na so tutu ahu
inangmu ro ma jolo ho tu son, pamanat ma tarushon". Alai
didok si Mardan ma, "ndang tutu inanghu ho, laho ho sian
on", laos masuk ma si Mardan tu bilut, dung ditutup pintu
ni bagasna i mansai gogo.
Marabur ma ilu ni inangna i, tungkap ma ibana, jala
peak ma ibana di na saborngin i di alaman ni bagas ni si
Mardan. Martonggo ma inangna i tu Mulajadi na Bolon,
didok ma: "Ale Ompung Mulajadi na Bolon, parhata oloan,
pargogo na so hatudosan, siboto na di roha, siambolonghon
na so hasea, tangihon ahu na jou-jou on".
Nunga diparsoada si Mardan ahu inangna pangintubu, asi
ma roham paulak ma tondi tu ruma, alai molo tung so i do
lomo ni roham ale Ompung Mulajadi na Bolon, bahen ma
tanda halongangan asa muba roha ni anakhu si Mardan tu
ahu na marsiak bagi on.
Dung sidung martonggi si Tapian na Omas, pasuksak ma
porlangitan, ro ma udan haba-haba mardongan alogo na
gogo, marumpak ma angka hau, gok ma aek di dalan, gabe
laut ma inganan i. Nangkok ma si Mardan tu parau, ala
6

naung gabe laut inganan i, alai marsillam ma parlangitan


pultak ma parauna i, mate ma si Mardan, jala gabe sada
pulo ma inganan i. Sahat tu sadari on digoari do pulo i,
"Pulo si Mardan".
Mate ma si Mardan ala disoadahon inangna dung mamora
ibana.
Dung na masa i, mulak ma si Tapian na Omas, mar-
nangkok-tuat do dalanna, sahat ma ibana tu Parhitean, alai
laos di inganan i do ibana mate, ala ni sahitna dohot arsak
ni rohana.
Sahat tu sadari on, molo mamolus sian inganan i, halak
naung umboto barita on, godang do na mangatuk napuran,
laos dipeakhon tu inganan hamatean ni inang ni si Mardan

Dipabotohon turian-turian on do, ianakhon na so pasa-


ngaphon natuatuana, sai dapotan bala do i; jala ujungna
marsiak do pangkilalaan ni jolma na songon si Mardan.
Jala dihorhon i do pendidikan tu angka dakdanak asa
marhapantunon marnatuatua, unang ho songon si Mardan,
sai nina natorasna do tu ianakhonna molo marisuang
pangalaho ni ianakhonna tunatorasna.

"Tinaba hau toras bahen sopo di balian,


na burju marnatoras ingkon dapotan parsaulian".

0O0
DATU TALA DI BABANA

Molo didok di hata Batak TALA hira dos ma i dohot


TOBAT (tambak ikan), alai marasing saotik TALA dohot
TOBAT. Ai molo TALA sai tu sunge do buka, alai molo
TOBAT na dihurak do i di sada hauma.dung i diisi ma aek
asa binong.
Datu Tala di Babana, i ma sada datu bolon, partaoar na
utusan, pangarasun na so haubatan. Na boi mangatuk
rasun, na boi manginum simbora naung ginorgoran. Na so
adong anina, na so adong tudosanna, sijagaon di jabu,
sihabiaran di balian. Ala ni habeguonna tung godang do
mabiar tu ibana, mardisir imbulu ni jolma, laho mandapot-
hon ibana.
Sada do boru ni Data Tala di Babana, songon boru.hasi-
anna olo marmanauk di ampang, na so adong tudosan di
haulion ni rupana. Mabiar mata ni ari mamereng ibana, ala
ni haulionna, parobuk na lomlom, na ginjang na bolon.
Rupana songon parpultak ni haminjon, pardalan simeuteut,
panghatai na so boi eneton. Parhohop na dumingkan, ma­
mereng songon ulok ditolonan.
la goar ni boruna i ima si Pungga Haomasan, nauli jouon,
na bongkol hataon.
Dung magodang boru ni Datu Tala di Babana, diontang
ma berena tu jabuna, asa diida boru ni tulangna. Paula so

7
8

diida berena i do boru ni tulangna i, burju do ibana


maninggala dohot manisir hauma ni tulangna i.
Di sada hatiha, maninggala do berena i di hauma ni
Data Tala di Babana, jala disuru ma boruna si Pungga
Haomasan manaruhon tugona. Dung ditaruhon tugo i tu
balian, pintor mulak do si Pungga Haomasan tu huta, so
jolo dibereng tugo i dipangan anak ni namboruna. Dung
sirsir mata ni ari, dipangan anak ni namboruna i ma tugo
i. Di sada tingki ditaruhon si Pungga Haomasan ma tugo ni
anak ni namboruna i tu balian, dipeakhon di punggu-punggu
pangulaanna, laos mulak ma si Pungga Haomasan tu huta.
Lalap do anak ni namboruna i maninggala, ala gantung
bogasna; hape di tinggi i ma ro "Partundal ni Begu" laho
mangallang tugo i. Dung sidung bogas ni anak ni
namboruna i, laho ma ibana tu punggu i laho mangan tugo,
i hape dibereng ndang adong tugona. Dihasiphon do na masa
i, daek tung beha didok rohana losok manaruhon tugona
boru ni tulangna i.
ii Hape manang piga-piga hali ditaruhon si Pungga
Haomasan tugo, pintor soluk do "Partundal ni i Begu"
manganhon tugo i. Dung songon in manang piga-piga hali,
dipaboa ma tu tulangna na so ditaruhon si Pungga
Haomasan tugona tu balian, tu hauma pangulaanna i. Di-
patangkas Datu Tala di Babana ma boruna si Pungga
Haomasan, boasa so ditaruhon tugo ni berena i. Longang
ma roha ni si Pungga Haomasan, ala ganup sogot do dita­
ruhon tugo ni anak ni namboruna i. Dipaboa ma tu amang-
na Datu Tala di Babana, na ganup sogot ditaruhon tugo tu
balian tu inganan paninggalaan ni anak ni namboruna i.
Marhusori ma roha ni Datu Tala di Babana, jala dipa-
pitpit ma matana, jala diida ma na masa i, na soluk ro
patundal ni begu manganhon tugo i.
Di sada tingki, pajumpang ma dibahen Datu Tala di
Babana, patundal ni begu dohot berena i, laos disuru
9

boruna i manaruhon tugo tu balian. Pajumpang ma boruna i


dohot Patundal ni Begu, laos disima nang anak ni namboru­
na i, longang ma roha ni si Pungga Haomasan, ai tung
sarupa do baoa nadua i, ndang diboto paimbarhon. Marnida
na masa i, mabiar ma si Pungga Haomasan, ai so hea dope
adong dua jolma na sarupa rupana, jala sarupa soarana,
soadong imbarna. Didok ma tu "anak ni namboruna i" asa
mulak nasida huhut laos mangalua. Ala so diboto
paimbarhon, sala do pamillit ni si Pungga Haomasan; ai
pamotoanna tu anak ni namboruna hatana i, hape tu
"Patundal ni Begu" do!
Mangalua ma nasida, jala ndang diboto si Pungga
Haomasan na Patundal ni Begu do donganna na mangalua i.
Sahat ma bere ni Datu Tala di Babana tu huta, jala didok
ma tu tulangna i: "Nunga sahat paribanhu tu huta?".
Longang ma Datu Tala di Babana dipandohan ni berena i,
dipahusor-husor ma di matana, dibuat ma sawan diisi dohot
aek, dipasuk unte mungkur dung dibola dua, gabe diida ma
boruna naung mangalua dohot Patundal ni Begu.
Patungoripon ma ipon ni Datu Tala di Babana, martabas
ma ibana, songon babiat na patungoromon ma ibana,
dilojong ma boruna na mangalua i. Diboan ma biang sibara
manganggo bogas ni Patundal ni Begu, alai humatop do
marlojong Patundal ni Begu dohot boruna i. Dung satonga
dalan, male ma si Pungga Haomasan, didokma: "O, ale
. "anak ni namboru", nunga male ahu, maradian ma hita
satongkin! Buat ma jolo gaol-an panganonhu. Olo boru ni
tulang, naulima nidokmi. Haru laut didok ho honongonhu
laho mambuat dengke panganonmu, na olo do ahu. Onpe
hubuat pe gaol i asa adong panganonmu, nina Patundal ni
Begu. Ala timbo do bona ni gaol i dijangkit Patundal ni
Begu ma, alai suhar do ibana manjangkit, ai patna tu
ginjang, uluna tu toru. Tarsonggot ma si Pungga Haomasan
marnida "anak ni namboruna i", ala suhar ibana manjangkit
gaol i. Diboto si Pungga Haomasan ma na begu do na
mangaluahon ibana. Alai ndang tarbahen si Pungga
10

Haomasan be mulak tu pudi, ai nunga tung dao sian huta


di tombak longo-longo.
Dung sahat tu sada inganan, di topi ni aek na doras
didok si Pungga Haomasan ma: "Tung balga jala uli do
parbue ni unte an, beha buat ma jolo panganonhu!", nunga
male ahu "anak ni namboru". Buat ma jolo parbue ni unte
i, nina si Pungga Haomasan. Alai didok Patundal ni Begu
ma mangalusi: "Manang dia pe didok ho boru ni datulang
ulaonhu, naolo do ahu, alai anggo manjangkit bona ni unte
i laho mambuat parbuena, tung na so boi do ahu; ai bau do
hau ni unte huanggo, nina Patundal ni Begu". Jadi ndang
saut dibuat, ala maralo tu poda ni Ompuna.
Ido alana na jolo, molo adong sorang poso-poso, sai di-
bahen do ranting ni unte na marbulung; disolothon tu pan-
dindingan ni jabu, tu siamun dohot tu hambirang ni jabu i.
Dung pe pitu ari sidung robo-roboan ni na sorang, laos di
na pitu ari i ma males bulung ni unte i.
Dung pitu ari pitu borngin na mardalan i Patundal ni
Begu dohot si Pungga Haomasan, sahat ma nasida tu sada
liang bolon, jala disi ma marsaripe nasida.
Dapot ma tingkina, jumpang di arina, tubu-tubuan ma si
Pungga Haomasan, alai pitu sahali sorang. Di sada tingki,
diboan si Pungga Haomasan ma anakhonna i tu huta ni
amangna Datu Tala di Babana, jadi longan ma Datu Tala
di Babana mamereng pahompuna i, ai lunjung-lunjung
uluna, met-met dohot dagingna, alai bindorang matana.
Ditogihon ma tubalian ni huta pahompuna na pitu i,
dung disongsong Datu Tala di Babana sibulubulu i ditonga-
tongana, gabe ndang mardalan aek sian julu tu jae.
Disungkun ma pahompuna i, aha mambahen songon i ndang
mardalan aek i. Didok pahompuna i ma: "Ompung, boi do
suruhonnami sibulu-bului on, asa hubereng hami aha
umbahen so mardalan aek i". Beha do bahenonmu i ai
metmet do sibulu-bului i?
11

Disuru Datu Tala di Babana ma sada-sada pahompuna i,


jala tolhas ma onom, nang pe metmet sibulu-bului i. Alai
anggo sada sian na pitu i ndang olo manuruk, ai didok do
tuompungna i: "Ompung, ndang boi ahu manuruk sibulubului
i, ai metmet do i, ndang siat ahu di bagasanna".
Dung songon i, dipapungu ma pahompuna na pitu i,
dibuat ma lili tunggal pitu, dilinsing ma sada-sada
pahompuna i. Ganup dilinsing sada pahompuna i, didok ma:
"Jadi ma ho porhas, jadi ma ho sibalik hunik, jadi ma ho
begu ngurngur, jadi ma ho sombaon di laut, jadi ma ho
patualang ni aji, jadi ma ho begu ganjang".
Dilinsing ma papituhon, hape tangis ma, ima jolma.
Marsinggang Datu Tala di Babana, dipasahat ma jolma i
tu Mulajadi na Bolon asa dipasupasu.
Mangihuthon turiturian on, sada do jolma, onom begu,
jadi gumodang do begu manang sibolis sian jolma.

oOo
J

i ■
SI TUAN NAGUNDONG

Di sada luat adong ma sada na margoar si Tuan Nagundong,


sungke-sungke do ibana, ala metmet do ditinggalhon inana
dohot amangna. Dung mate inangna pangintubu,manginhut
muse ma amangna parsinuan, gabe di jolo ni amangudana
ma ibana.
Ndada dipardulihon amangudana ibana, ai so diloas ibana
tu jabu, sai holan di tombara ma ibana rampak dohot
horbo. Molo manusu anak ni horbo i di tombara, i ma di-
onsopi ibana, ai so olo amangudana i mangalehon indahan
panganonna. Molo mangan babi ni amangudana, dohot ma
ibana manganhon i, gabe maol ma ibana magodang.
Dung boi ibana mardalan (mangalangka-langka), diajari
ibotona tubu ni angudana i ma ibana. Didok ibotona i ma:
"hundul ma ho ito, tondong ni lubang-lubang on, molo
mangan hami, hupandabuhon pe tu toru asa adong pangan-
onmu". Olo ito na uli basa, nina si Tuan Nagundong, jadi
dibahen ibotona i ma songon i, dipangan si Tuan Nagun­
dong ma indahan nidabuhon ni ibotona i.
Molo adong halak manduda erne, laho ma tu si si Tuan
Nagundong, anggiat adong parbue i dumonna, maniak ma
siubeonna ai so adong sipanganonna.
Molo dung botari, sai martungkol isang ma si Tuan Na­
gundong, huhut manatap-natap ibotona ro sian hauma.
Dung ro ibotona i, jumpa naing mangan, laho ma si Tuan
Nagundong tu tombara dingkan lubang-lubang, anggiat

13
14

adong dabuhonon ni ibotona i tu torumbara. Sai songon-


songon i ma ganup ari diulahon si Tuan Nagundong. Dung
togap marmahan si Tuan Nagundong diarahon halak ma
ibana laho mamboan saong dohot tugo. Dung sidung halak
martugo ro ma si Tuan Nagundong tu inganan parmanganan
tugo i, diputihi ma tugo na marambolongan i, huhut dipa-
ngan. Marsiala ma parniahapan ni si Tuan Nagundong, di-
solsoli ma dirina sorang tu portibi on, huhut ma ibana
mangandung: "O, inang pangintubu, amang parsinuan, boasa
ma tubuhononmu ahu tu hasiangan on". Na ripe mantat
tugo ahu, na so dohot martugohon, na ripe mantat saong
ahu na so dohot marsaonghon. Na ripe hansit jala ngalut
na ma di ahu sisiak bagi on, di siulu balang ari na so
adong tudosanna on.
"O, Ompung Mulajadi na Bolon, boha alap ma ahu, asa
sonang rohangkon, ndang tartaon ahu be na hansit ni na
mangolu on!".
Songon i ma andung-andung ni si Tuan Nagundong, ala ni
hansit ni parniahapanna.
Dung lam tang dagingna, naeng ma ibana laho jalang tu
luat na dao. Alai didok ibotona i ma: "Boha bahenon pinar-
ibot, tung taon ma jolo na hansit i, sotung laho hamu
jalang, jala sotung maningkot ho ito".
Najolo molo marjalang, nunga tung ala ni sungkotna i, i
do umbahen diorai ibotona i laho marjalang.
Dung didok ibotona songon i tu si Tuan Nagundong,
marhusari ma rohana di bagasan.
Didok si Tuan Nagundong ma tu ibotonai, "ndang adong be
patudosan ito, tu sitaononhon, tumagon na ma ahu mate
unang mangolu; aiso adong pangalu-aluan, so adong pang­
unsandean, i do ito pinaribot". Didok ibotona i ma muse:
"Lata ni lata da, tu lata ni na madungdung, tandiang batu
ranjo tu horbo ni tuan gunung. Ndang taralualuhon, lagu ni
angka na maulibulung, ba ia adong untung sogot, ba tar-
hatahon do na lungun".
15

Olo ito na basa! Ndang ulahononhu anggo paningkotan,


sai maulibulung ma ho ito, alai anggo jolma na so sihol
mida jolma, ba dumenggan ma i parsapatahononhu. Songon
bagot na punjung do ahu, songon tandiang na hapuloan.
Siak ni bagi, si baram lapa-lapa on.Tu dia ma patudosan
parsorion ni si baoadi.
Dung songon i parniahapan ni si Tuan Nagundong, mar-
singkor ma ibana, gabe laos mate.
Dung na masa i, diboto amangudana ma naung mate si
Tuang Nagundong, manolsoli ma ibana na so nianturehonna
i anak ni hahana i.
Gabe begu na so tarpamuli ma si Tuan Nagundong, disahiti
ma amangudana i, sahat na longkot di rere; gabe marjea
ma amangudana i rampak dohot pardihutana. Dipasiak-siak
begu ni si Tuan Nagundong ma nasida, ai begu na so tar­
pamuli ma anggo begu ni si Tuan Nagundong.
Ndang hasolsolan ni amangudana i be pambahenanna,
jala laos mate ma nang amangudana, lohot di rere.
Asa raksa ni si Tuan Nagundong, na ripe mantat tugo na
so dohot martugohon, na ripe mantat saong na so dohot
marsaonghon.
Songon i do di ngolu on, naeng ma nian tilihon na
metmet, urupan na tarsosak, jala parmahanon na lilu.
Mulajadi na Bolon do patupahon sasude, ndada lomo-lomo
ni jolma i.
Debata do na mangalehon, jala Debata do na mambuat,
ndang jadi pis roha mamereng na hansit, na mardangol.
Alai urupan do i olat ni na tarpatupa.
I ma pangarimpunan ni turi-turian on, asa marasi ni
roha hita tu angka siasian, asa unang pis matanta ma­
mereng na mardangol.

oOo
PORANG NI AJI

Adong do sada ripe di sada huta, jala burju do nasida di


huta i, huhut dihaholongi dongan sahutana. Nunga tung
malungun nasida di hasosorang ni sada poso-poso, alai laos
so adong do sibasa-basa dope tu nasida.
Dung sadia lelengna dipainte ripe on, manggora ma
pamuro, manjou ma parmahan, gabe-gabean ma pardihuta-
na. Sorang ma sada anak di nasida, jala dibahen ma goar-
na si Turiang. Goar tulut do goarna i, ai dung pe matua
natorasna asa sorang si Turiang. Dung togap marmahan si
Turiang, mate ma amangna, laos mangihut ma muse mate
inangna. Gabe sahalaksa na ma tadingan ni na sangkau,
jala manangkar-nangkar ma si Turiang.
Dung magodang si Turiang, mambuat boru ma ibana.
Laos di huta i do ibana tinggal rampak dohot pardihutana,
ala jabu na tininggalhon ni amangna i do diingani si
Turiang. Leleng do hoi pardihuta ni si Turiang, dibahen i
laho ma nasida tu sada datu na bolon, manungkun marhite
parmanuhon, aha do umbahen songon i lelengna hoi pardi­
hutana i.
Didok datu pangulpuk i ma: "Tinggalhon ma huta i,
aimolo sai disi dope ho maringanan ndang tubu-tubuan par-
dihutam i", molo haruar ho sian huta i, hatop do manggora
pamuro tu pardihutam, dapotan sibasa-basa hamuna.

17
18

Martuptup ma nasida maninggalhon huta i, jala borhat ma


nasida tu sada tombak na dao. Dititi ma ari parborhatna,
jala saut ma nasida borhat, hape ndang toho ari na tinitina
i, gabe ro ma bala tu nasida, ai masa ma na so hea masa,
putorma songon langkitang, piu songon tali.
Dung hira-hira dua hali balik bungki nasida di huta
panosoranna i, gabe-gabean ma pardihutana. Dung gok di
arina, jumpang di tingkina, ditubuhon ma silinduat na mar-
porhas, sada baoa, sada boru.
Di hasosorang ni siminik i, las do roha nasida, ai nunga
didok parbubuan, di toru ni partanggalan, ai nunga dapot
na niluluan, jumpang na jinalahan. Marhusori ma roha ni si
Turiang dohot pardihutana, ise do bahenonna goar ni si
minik i. Na bisuk do si Turiang, dapot ibana goar ni anak-
na dohot boruna i. Dibahen ma goar ni anakna i si Porang,
jala goar ni boruna i si Aji. Jadi ama ni Porang Aji ma
ahu, hina tu pardihutana. Ai ingkon duansa do panggoar-
hononhon, ai rampak tubu do nasida, si sada umur. Molo
pinaihut-ihut pardalanan ni ngolunta di. hasosorang ni
anakhonta on,, ba tung tangkas do hita marporang, jala
nasa aji pe nunga taoloi huhut taulahon, asa sorang anakta
si Porang dohot borunta si Aji. Umbuk do tu roha ni par­
dihutana i pandapot ni amanta i, ai tung goar tulut do
tahe dihilala nasida goar ni anakna dohot boruna i.
Dung magodang si Porang dohot si Aji, lupa do A ni
Porang Aji di poda ni angka natua-tua. Ai didok natuatua:
"Molo marporhas jolma tubu, ingkon sirangon do nasida".
Dao-dao be ingananna, asa unang masa angka na so hinalo-
mohon ni roha.
Dung tang daging ni si Porang, matua ma daging ni
amangna, ndang boi be mula-ulaon. Disuru ma si Porang
mangulahon horbo tuhauma, maninggala dohot manisir. Di
na mangulahon horbo i si Porang dapot ibana ma sada
bagudung boru-boru, dirahuti ma pat ni bagudung i, jala di-
19

ihothon tu dangka ni hau. Nunga hos ari, dapot ma tingki-


na mangan angka pangula, disuru Nai Porang Aji ma
boruna si Aji manaruhon daon pogu ni si Porang.
Tung las do roha ni si Aji mangoloi inangna i, ditaruhon
ma daon pogu ni ibotona si Porang. Hape on do gabe sing-
kam mabarbar di nasida, ai masa ma na so hea masa, ro
ma haurahon. Dung sahat ibotona si Aji tu pangulaan i,
nangkok ma nasida tu dolok Marsanggul na jonok tu
pangulaan i, pangihotan ni bagudung i. Hundul ma nasida
nadua di bona ni hau i, jala didompakhon si Aji ma ibotona
si Porang. Najolo ndang adong dope lapik ni boru-boru,
bulus do songon i holan marhohop. Gabe tarhilas ma
pangkilalaan ni si Porang mamereng parhundul ni ibotona i,
ndang sonang be rohana na mangan i. Mardisirma imbulu-
na, mohop ma uluna, jala hona setan ma pingkiranna.
Dung sidung mangan, dibuat si Porang ma bagudung i,
disungkun ma si Aji: "aha do goar ni on ito?", bagudung
nina si Aji di bulus ni rohana. Didok si Porang ma muse:
"Boasa tajom ito ngingi ni bagudung on?". Didok ibotona si
Aji i ma: "Ingkon tajom do ngingi ni bagudung, asa boi
mangharati, i do sinjatana".
Didok si Porang ma muse: "Bagian-bagian na adong di
bagudung on sarupa do hita jolma?". Antong goari ma jolo
ito, asa huboto nina si Aji tu si Porang. Digoari si Porang
ma bagian-bagian na adong di bagudung i, didok ma: "On
ma uluna, on ma adorana, huhut dijama andora ni si Aji",
on ma sitaironna (susuna), huhut dijama sitairon ni si Aji.
Dung dipatorang si Porang bagian-bagianna i, adong dope
sadanari na so dipatorang tu ibotona i. la on ito, aha ma
goar ni on, huhut di tudu si Aji. Ai hailaan ni bagudung i
do disungkun si Aji. Sip ma si Porang, alai ala sai disung­
kun ibotona ibana, jadi huhut ma dibuka niabitan ni iboto­
na i laho patuduhonsa. Ndang be boi ditahan si Porang
dirina, hitir-hitir ma ibana, marsasar ma mudarna, gor ma
20

api, use ma bontar sian pargotaan, gabe dibuat ibana ma


ibotona i.
Dung sun na masa i, roma alogo marsaor udan na gogo,
marhusiksak ma parlangitan, bona toru ma nasida nadua na
marrapet-rapet i. Gabe batu ma nasida nadua, songon i
horbo dohot sisir pangulaan na dohot inganan parrapet-
rapetanna i.
Mate ma si Porang - Aji laos gabe batu, jala sahat tu
sadari on adong dope tanda-tanda di dolok marsanggul
Balige.
Mago ma tarombo sanghau, ai mate ma tong natorasna
di inganan panosaranna i.
Poda turi-turian na mansai porlu do on parrohahonon ni
sude jolma, asa unang mangaithu tu ibotona. Nang pe so
silinduat (marporhas), boi do masa songon turi-turian on,
molo so hormat angka na marpinaribot.

* Pantun do hangoluon, Tois do hamagoan


* Tinallik bulung sihupi, Pinarsaong bulung sihala,
Unang ma sumolsol di pudi, Ndada sipaingot so ada.

oOo
SI DAGAISORI DOHOT SI PAKPAKKUNAL

Nunga tang daging ni si Dagaisori, naeng mangalap boru


ma ibana nian, alai laos so adong dope na umbuk di rohana
di luatna i. Dibahen i ro ma tu pikiranna asa laho ibana
tu huta ni tulangna Margolang. Dititi ma ari nauli laho
borhat tu huta ni tulangna, rampak ma ibana dohot
"pangurupina" na margoar si Pakpakkunal. Laho ma nasida
mamolus tombak longo-longo, jala tung mansai lungun do
dalan naung binolus nasida dohot na naeng sidalananna, ai
dao do huta ni tulangna Margolang.
Nunga sar barita tu si Dagaisori, nauli do rupa ni boru
tulangna na margoar si Pinta Omas.
Dung sahat nasida, si Dagaisori dohot si Pakpakkunal tu
sada inganan na margoar Huta Gurgur, naeng maridi ma
nasida di sada inganan,ai tung uli do mata ni mual di
inganan i; jala mardomu muse nunga loja, jala male nasida
na mardalan i. Maridi ma nasida di pansur na pitu, ai tung
lambok do aek i; jala dung dua ngatuk napuran parjolo ma
sidung maridi si Pakpakkunal.
Dipangke ma pahean ni si Dagaisori,i ma pahean ni anak
ni raja, gabe songon anakni raja ma si Pakpakkunal, hape
pangurupina do ibana (hatoban).
Dung sidung mamake si Pakpakkunal, disungkunhon ma
tu si Dagaisori manang naung dasip pahean i tu ibana.

21
22

Didok si Dagaisori ma: "Nunga suman, jala dasip pahean


i tu ho". Sidung ma maridi si Dagaisori, dipangido ma asa
dibukka paheanna i, alai ndang olo be si Pakpakkunal, ai
didok ma: "Paheanhi ma pangke, ho ma saonari si
Pakpakkunal, ahu ma gabe si Dagaisori". Ala tumogos do si
Pakpakkunal sian si Dagaisori, ba dioloi si Dagaisori ma
mamangke pahean ni si Pakpakkunal.
Gabe adong parhusoran, "si Dagaisori" gabe "si Pakpak­
kunal"; jadi ma si Dagaisori tiruan, ala ni partukaran ni
pahean.
Dung pitu ari pitu borngin nasida na mardalan i, sahat
ma nasida tuhuta ni Margolang. Dipangalangkaon, dohot
dipanghataion, ndang suman "si Dagaisori" berena i songon
anak ni raja, gabe marhusori ma roha ni Margolang ma-
mereng na masa i.
Ro ma tu pingkiran ni Raja Margolang laho patangkas-
hon na masa i, na dia do sasintongna sian nasida nadua
berena.
Molo disuru "si Dagaisori" manjomur erne, sai godang do
ro manuk manuduhi erne i, alai molo "si Pakpakkunal" do
manjaga jomur, nang pe modom ibana di emper ni jabui,
ndang adong ro manuk tu jomur i. Dibahen Raja Margolang
ma muse "si Dagaisori" mamuro, godang do ro amporik tu
biur ni erne i, alai molo "si Pakpakkunal" (tiruan) do, ba
ndang adong nanggo sada amporik ro tu biur ni erne i.
Longang ma roha ni Raja Margolang, pahean ni "si
Dagaisori" (tiruan), pahean ni anak ni raja, pahean ni "si
Pakpakkunal" (tiruan), pahean ni hatoban.
Di sada tinggi mangandung ma "si Pakpakkunal" (tiruan),
didok ma "pa, a, a k, pa ... ak, nina pasak-pasakhon, naung
si Dagaisori, gabe si Pakpakkunal on".
O, Ompung Mulajadi na Bolon, tangihon alu-alunghon,
nunga marhusor pane sian habinsaran tuhasundutan, naung
23

anak ni raja gabe anak ni hatoban. Dibege Raja Margolang


ma andungna i, gabe tubu ma tu rohana manungkun nasida,
ise sian nasida nadua berena na sintong. Dipaboa "si Pak-
pakkunal" (tiruan) ma na masa i, na martungkar pahean
nasida dung sidung maridi di pardalanan. Dung diboto Raja
Margolang na sasintongna si Dagaisori gabe si Pakpakkunal,
diuhum ma si Pakpakkunal (asli), ala barani mambahen
songon i tu anak ni raja.
Dipapungu ma isi ni luat i, manghatai ma angka raja
taringot panipuon ni si Pakpakkunal (asli), gabe dibuat ma
sada haputusan asa marutang hosa ibana. Saut ma dipan-
cung si Pakpakkunal ala ni pangalahona i, gabe mate ma
ibana.
Dung dioli si Dagaisori boru ni tulangna Raja Margolang,
sorang ma anakna. Di laon-laon ni ari pomparan ni si
Dagaisori gabe raja ma di Siak (Sultan Siak). Mamopar ma
ibana, ala nauli pangalahona, jala anak haposan ibana di
tulangna.
Songon i do nang di ngolu ni hita jolma, molo roha
panipu do, sai na dapot do uhum tu ibana. Ndang tarida
satongkin, alai di ujungna sai na jumpang do.
Di angka halak panipu, satongkin las rohana, hira so
adong na mangambatsa, ai sonang rohana dapot na di roha­
na. Alai dung dapot tingkina, ro ma uhum tu dirina,
disalong ma na niulana.
Sai tarida do hasintongan di ujungna, nang pe sipata
ndang sabar jolma paintehonsa.

0O0
|p‘

I
SI BURSOK MANGALANDONG

la si Bursok mangalandong, i ma anak ni Ompu Tuan


Sirumunggu Doli, na maos doli-doli.
Opatdo Ompu Tuan Sirumunggu Doli marhaha-maranggi,
i ma: si Tunggul ni Juji, si Tanja Bulu dohot si Tanja
Nainggolan.
Si Tanja Bulu dohot si Tanja Nainggolan, i ma nagirgiran
punu na so siar mardongan.
Met-met dope si Bursok Mangalandong ditinggalhon
amangna, ai mate hona bunu do amangna i, dibunu si Tanja
Bulu dohot si Tanja Nainggolan, na girgiran punu na so siar
mardongan.
Namora do amang ni si Bursok Mangalandong, gok erne
di sopo, gok horbo di bara, ndang sudasa gogo ni na
niulana, ai na bisuk do ibana, parhata oloan, paramak so
balunon, parsangkalan so mahiang. Ala godang ni sinamotna,
tubu ma roha najahat di si Tanja Bulu dohot si Tanja
Nainggolan. Martuptup ma nasida na dua laho mambunu
hahana i Ompu Tuan si Rumunggu Doli.
Didok nasida nadua ma tu hahana i, asa laho nasida
mardalani tu luat na asing, songon pauba sibaran lapa-lapa,
jala didok ma tu Ompung si Rumunggu Doli, asa dipataru
nasida tu tongan dalan, songon dalan parsirangan. Saut do
antong dipataru Ompu Tuan si Rumunggu Doli anggina si
Tanja Bulu dohot si Tanja Nainggolan, na girgiran punu na

25
26

so siar mardongan. Dung di tonga ni dalan, satahi ma


anggina nadua i laho mambunu hahana i, jala saut ma di-
bunu.
Mulak ma nasida tu pudi, mulak tu huta, dipaula ma
mangangguhi paboahon naung disoro na gogo (babiat) do
Ompung Tuan si Rumunggu Doli. Tumatangis ma si Bursok
Mangalandong dohot inangna ala na masa i, ai dihaporseai
do alu-alu ni anggina nadua i. Mate marsak ma ina ni si
Bursok Mangalandong, gabe holan si Bursok Mangalandong
ma mali-ali.
Alai marbisuk do si Bursok Mangalandong, tangkas
marroha, na umboto sabungan ni hata. Ditahi amangudana i
ma naeng manggomak arta tininggalhon ni amangna, ndada
dioloi, alai tangkas do diramoti. Tubu ma parbadaan ni si
Bursok Mangalandong dohot amangudana i, na naeng
mangahut arta tadingan ni natorasna, jala diboto ma par­
mate ni amangna ndada na disoro babiat, alai na dibunu
amangudana i do.
Dung tang dagingna naeng mangoli ma si Bursok Manga­
landong, naeng dioli ma boru ni tulangna Punsahang Mata
ni Ari, Punsahang Mata ni Bulan; na so hea tininggang ni
ari, na so hea tininggang ni bulan. Dinalaho tu huta ni tu­
langna ibana, laho mangaririt boru ni tulangna, mamolus
dalan na maol, tombak longo-longo, diboan do biang siu-
ring boru-boru manganggo dalan tu huta ni tulangna. Di­
boan do nang pungga homasan, patuk parbalanjoan nang
so pola mangan. Biang siuring boru-boru manganggo dalan
ni jolma, papilit dalan ni begu, sai di lambungna, sipata
dijolo meper dohot ihurna.
Manjonokhon huta ni tulangna, maraung ma biang siuring
boru-boru, paboahon naeng dapot ma huta ni Punhasang
Mata ni Ari, Punsahang Mata ni Bulan, na so hea tining­
gang ni ari, na so hea tininggang ni bulan. Disaburhon si
Bursok Mangalandong ma na angur, gabe angur ma huta i.
27

Tarhinsat ma boru ni tulangna i sian podoman manganggo


na angur i, ai gabe angur do sude huta i ala disaburhon si
Bursok Mangalandong manjonokhon harbangan ni huta i.
Gok haulian ma boru ni tulangna i, sai naeng pajumpang
dohot anak ni namboruna. Manosak ma tuandorana asa di-
tomu tu balian anak ni namboruna i; alai lalap do ibana
manganggo na angur i. Masuk ma si Bursok manganlandong
tu harbangan ni huta i dohot biangna siuring boru-boru na
patuduhon dalan ni jolma, papilithon dalan ni begu.
Monjap do sude biang di huta i ndang mangorong, ala ro
anak ni raja manopot huta ni tulangna,
Toho di jabu do tulangna di na di pogu ni alaman i si
Bursok Mangalandong, dijou ma tulangna i, alai ndang
pintor dialusi tulangna i sian jabu.
Pitu tangga balatuk ni jabu ni tulangna, tajom sian bosi
pahat. Disuru ma berena i nangkok tu jabu, alai diida si
Bursok Mangalandong ma tajom ni tangga ni jabu i, gabe
ndang olo be ibana nangkok tu jabu.
Mangkunling ma sihuring boru-boru, paboahaon
na so pola mahua i, ai meper ihurna didilat ma si
Bursok Mangalandong.
Sada ma roha ni si Bursok Mangalandong mandege tang­
ga ni jabu ni tulangna, sahat tu jabu so pola mahua. Diboto
Punsahang Mata ni Ari, Punsahang Mata ni Bulan ma na so
pola mahua berena i, gabe gok ma rohana ai sintong bere­
na do na ro i.
Dibereng ma boru ni tulangna i, sinalom ni rohana na
gabe parsaripena. Impel do tong mata ni boru ni tulangna
mamereng anak ni namboruna, ala uli ni rupana, togos
dagingna, saksak huling-hulingna. Dung dibuhul ari,
dibereng parhalaan, manontuhon ari na dumenggan, saut
ma dioli si Bursok Mangalandong boru ni tulangna i.
Dung hot ripe si Bursok Mangalandong, manosor ma
ibana tu Asahan di sunge Kampar. Adong ma sada harajaon
di inganan i na margoar Pasaribu.
28

Alai anggo si Tanja Bulu dohot si Tanja Nainggolan


marsiak do nasida, dipasiak-siak begu jalang. Mate
mangkar ma nasida na dua, so martinading di ujungna.
Songon i ma na masa di turi-turian on, tarida ursa sian
bogasna, tarida imbo sian soarana. Ai gabe sar do barita di
luat i na dibunu si Tanja Bulu dohot si Tanja Nainggolan do
hahana Ompu Tuan si Rumunggu doli, nagirgiran
punu, na siar mardongan do nasida nadua, ala ni arta na
nanaeng halianganna.
Dapotsa ma parbue ni na niulana, ai mate marsingkor do
nasida nadua ala ni pangalahona.
Taulahon ma na uli dohot na denggan, asa dapot parbue
na uli dohot na denggan hita.

oOo
SI POGOS-POGOS

Molo didok pogos boi ma botoon parniahapanna, ai ha-


hurangan ma i di sipanganon, hahurangan di parabiton.
Marsali pe halak na pogos maol dioloi halak, ai biar do roha
ni na naeng pasalihon, maon annon so boi dipaulak di pudian
ni ari.
Goar si Pogos-Pogos boi do goar tulut, ala ni pogosna.
Alai adong do hea binereng na margoar "Raja Napogos",
hape namora do ibana, ai gok artana manang sinamotna.
Turi-turian sipaboaon ni panurat, i ma sahalak na tingkos
na pogos, alai na pantun marpangalaho, burju marnatuatua, '
dihahologi donganna do ibana, atik pe pogos.
Di sada inganan adong do sada ripe, holan sada do anak-
na, tampuk ni pusu-pusuna, urat ni ate-atena, na margoar si
Padot. Goar ni ama i, A ni Padot, tontu Nai Padot ma par-
dihutana. Maringanan do nasida di topi ni sada binanga, jala
harangan do na humaliang binanga i. Ulaon ni A ni Padot
mambuat soban sian tombak, gabe digadis ma parbodarian-
na. Ndang apala boi ladang di humaliang bagas na i diula,
ala marbatu tano i, huhut rahis deba. Jadi porsuk ma
pangkilalaan nasida manarihon parbodarianna. Marhais mar-
tuduk do nasida, ai molo adong dapot soban sian tombak, ba
digadis ma, ipe asa boi mangalompa.
Ala ni pogos ni A ni Padot, atik pe nian padot ibana, di-
goari halak ma anakna si Padot i "si Pogos-Pogos". Nang pe

29
30

si pogos-pogos dijou halak si Padot i, dialusi do, ai ro tu


rohana, tingkos do panjouon ni angka halak i, ai so dapot
mangan hami.
Na burju do si Pogos-Pogos marnatoras, ai sai dihasiati
do natorasna i unang loja, gabe ibana ma laho tu tombak
marsoban songon manghasiati natorasna i.
Di sada tingki laho ma ibana marsoban tu tombak, alai
na so sian panagamanna patungaroman ma "Ompu ni Tom­
bak" i (babiat), jala mabiar situtu ma ibana. Lam jonok ma
soara ni babiat i, dung i tompu ma tarida di jolo ni si
Pogos-Pogos.
Didok si Pogos-Pogos ma tu babiat i: "Ompung na gogo,
raja do ho di tombak on!"; pasiat ma pangidoanhu, unang
pangan ahu. Didok babiat i ma: nIse marsuru ho tu inganan
on, jala boasa barani ho ro tu tombak on so parmisi sian
ahu?" Didok si Pogos-Pogos ma: "Tajom raut parnabung, tu-
majoman do siubeon, molo male". Na male do ahu ompung,
mambuat soban asa adong gadison ni dainang, laho manuhor
parbodarian!".
Diultong si Pogos-Pogos ma hosana, ala ni biarna, aisai
patungoromon do babiat i. Muli ma ho tu hutam, nunga hu-
tanda roham, na burju do hojala molo ro ho tu tombak on
unang dok goarhu, alai jou ma ahu "Ompung" manang
"Nagogo", nina babiat i.
Dung mulak ibana, sahat tu jabu, pintor dipaboa do na
masa i tu natorasna, gabe dijomput natorasna ma parbue
tuulu ni anakna i, didok ma: "pir ma tondim anak hasian,
nunga mulak tondi tu ruma". Dung hatiha i, mangula porlak
ma ibana di rondang ni bulan, gabe disuan ma angka suan-
suanan na paro sipanganon.
Nunga lam balga pamatang ni si Pogos-Pogos, gumodang
nama ibana mula-ulaon sian natorasna. Lam tamba ma
parbodarianna, ala gabe na niulana, jala lam torop ma
donganna doli-doli mandongani ibana.
31

Bangkona ma i, molo di hajolmaon on, molo dung songon


na dirgak, adong do na manogu, alai molo unduk, godang
manjomjomhon. Situnjang na jurguk, sitogu naung hehe,
songon i do godangan jolma. Di sada tingki hundul-hundul
do ibana di sopo-sopo pangulaanna, ala tung posi do pa-
milngas ni mata ni ari tingki i. Songon palumbang hosana,
laho ma ibana mardalan-dalan tu topi ni binanga i, jala di-
bege ibana ma sada soara ni tohuk na hansitan. Dipamanat
ma tu inganan haroro ni soara i, diida ma sada ulok
mamargut tohuk i huhut laos diharat tohuk i di pamanganna.
Marnida i si Pogos-Pogos didok ma tu ulok i: "rajanami,
beha palua ma tohuk i, unang pangan, ai nang pe dipangan
ho i ndang gabe butong ho, ai met-met do tohuk i".
Alai didok ulok i ma: "dirim ma pature, masiula-ulaonna
do, ai sian na sogot sahat tu hos ni ari on, on do pe ahu
dapotan, nang pe met-met tohuk on, nunga boi songon
palumbang butuhangku", panalom anturaparhu, bursik ma
ho!.
Sai dipahusor-husor si Pogos-Pogos ma hata ni ulok i,
alai humalaput ma ibana mambuat parang sian gontingna,
disilbakhon ma sibuk-sibuk ni hae-haena, laos disampathon
tu ulok i. Marnida i ulok i pintor hatop ma manangkup
sibuk-sibuk i, ai nunga tung tangkas umbalga i sian tohuk i.
Dipalua ma tohuk i, jala dipangan ma sibuk-sibuk ni
hae-hae ni si Pogos-Pogos i. Dihilhil si Pogos-Pogos ma
duhut-duhut sirimpur laos didalhophon tu hae-haena na
mabugang i.
Ndang sadia leleng na masa on, sar ma barita, pur ma
alu-alu, madabu tintin homitan niboru ni Raja na di huta i
tu jongguran ni binanga. Tingki martapian boru ni raja i,
dibuat tintin isian tanganna, hape laos madabu tu jongguran.
Mulak ma boru ni Raja i tu jabuna, dipaboa ma tu natorasna,
naung madabu tu jongguran tintin homitan i.
Sai marsak ma boru ni raja i, arian dohot borngin huhut
tumatangis, ala mago tintin hasoloan ni rohana i. Lam
tamba ari, lam rr arniang ma boru ni raja i, pola sai ro tu
nipina sogon na nona, ala parmago ni tintin homitan i.
32

Mamereng boruna i naung lam marniang, marhusori ma


roha ni raja i, songon dia dalan paulakhon tintin homitan
naung mago i. Manghatai ma raja i dohot na bisuk ni luat i,
aha sipatupaon, gabe satolop ma nasida mambahen tingting
tu ganup huta na di luat i mandok: "manang ise doli-doli na
boi mambuat, manang mangungkor tintin homitan buri ni
raja, jala dipasahat tu tangan ni boru ni raja i, imana ma
saut gabe hela ni raja i". Dituptup ma sada tingki, asa
pungu angka doli-doli parhonong, jala diungkor ma tintin i,
hape laos so dapot.
Dibege si Pogos-Pogos do nian tingting i, alai ditanda do
dirina halak na pogos, gabe ndang dohot ibana rampak
dohot na torop i. Di ari partuptupan pangungkoran ni tintin
ni boru ni raja i, hundul-hundul do si Pogos-Pogos di sopo-
sopona. Hape di naso pamotoanna, ro ma sada tohuk
mangangkat tu lambungna. Didok tohuk i ma tu si Pogos-
Pogos: "Beta ma rajanami mangungkor tintin homitan ni
boruni raja i, ahu pe laho tu bagasan jongguran i, hubuat pe
tintin homitan i, dung i hulehon pe tuho rajanami".
Umbege i las ma roha ni si Pogos-Pogos, laho ma ibana
rampak dohot tohuk i, ai tohuk na pinaluana sian baba ni
ulok i do na ro tu ibana. Sahat ma nasida tu binanga i,
godang dope painondur, alai anggo angka doli-doli
pangungkor i nunga mulak, ala naung loja huhut maila.
Mangungkor ma tohuk i, laos mangungkor ma si Pogos-
Pogos. Dung dapot ni tohuk i tintin homitan i, dilehon ma
tu si Pogos-Pogos di bagasan aek i, didok ma mauliate tu
tohuk i. Mullop ma si Pogos-Pogos, diboan ma tintin homit­
an ni boruni raja i, dung i dipasahat ma tu boru ni raja i.
Mansai las ma roha ni boru ni raja i, ala naung dapot si
Pogos-Pogos tintin hasiholan ni rohana i. Malum ma sahitna,
jala montok ma arsakna. Las ma roha ni raja i, diontang
ma isi ni luat i mambahen sada pesta, jala torop do na ro
di ari binuhulna i. Di tingki pesta i, dipasaut ma si Pogos-
Pogos gabe helana, marlas ni roha ma nang natorop, ala ni
na masa i.
33

Pangarimpunan ni turi-turian on, i ma: Sai dapotan angka


ha uli do halak na burju marnatua-tua, jala na burju mar-
pangalaho sai dihasiholi jolma do i. Na olo mangurupi halak,
sai dapotan na uli do i di sada tingki na so sian pamotoanna.

oOo
. ■

L,
PARBONIAGA SIPUNJUNG DOHOT S1SANGGAR ANIAN

Adong ma sada doli-doli na margoar Parboniaga


Sipunjung, anak ni amangna, tubu ni inangna. Dung mate
Inangna, mangoli ma muse amangna, sorang ma ibotona na
margoar si Sanggar Anian.
la Parboniaga Sipunjung, partiga-tiga ulos do na digadis
tu onan sian sada luat tu luat na asing. Sungkot ni par-
angkalonna, angkal busuk, angkal sipaoto-oto.
Molo laho ibana martiga-tiga, sai diboan do ibotona si
Sanggar Anian, jala uli rupa ni si Sanggar Anian. Nunga
marsiajar anakboru ibotona i, di na mate inangna panoroni,
jala dung mate inangna panoroni i, didok Parboniaga Sipun­
jung ma tu ibotona i: "Ale ito hasian, ahu na ma amangmu,
ahu ibotom, jala jouonmu ma ahu namang-iboton. Amangmu
ahu ala sumarihon ho, ibotom ahu anggo di partuturon.
Patais pangambon ma ito hasian, ai na uli do rupam, ringgas
ho marpangir dohot martapian, dandan porhotmu, asa
ditailihon anak ni halak ho, nina Parboniaga Sipunjung tu si
Sanggar Anian ibotona i.
Goarna do ito daina, ai tung nauli do rupam, ai songon
landit ni sanggar do bohim. Olo ito, nina si Sanggar Anian.
Molo laho martiga-tiga ulos nasida, sai diboan do angka
ulos na uli: ulos sibolang, ulos sirara, ulos sabe-sabe, dohot
angka ulos na asing na tinuhorna sian luat Uluan, ai disi do
dapot boru partonun na so adong tudosan.

35
36

Di na laho tu luat na asing martiga-tiga ulos i, sai


diboan do ibotona si Sanggar Anian, dohot dua hatoban
boru-boru, angkup ni i tolll hatoban baoa, asa adong
mamboan barang tiga-tigana. Anggo si Sanggar Anian
mangembal do dibahen, ai maon loja ibotona i, maon dapot
sahit. Marjanji do Parboniaga Sipunjung na etongonna
songon boruna si Sanggar Anian. Nasa ulos, mas tininggal-
hon ni inana panoroni, dipasahat do i tu ibotona si Sanggar
Anian. Dipatopahon ma mas gabe golang, martintin tolu do
dibahen ibotona i, huhut marsibong pinggolna.
Asa borhat ma Parboniaga Sipunjung dohot ibotona tu
tano Sibalungun, tano janji lobi, parasaran ni hinalungun,
parmainan ni angka halak na marlobi-lobi. Molo di pardalan-
an di luat sihadaoan, tano partiga-tigaanna, sai rampak
mangan do Parboniaga Sipunjung dohot ibotona i. Sai mar-
borngin do nasida di luat partiga-tigaan, sinok simalolong,
suang halojaonna.
Alai dapot ma songon nidok ni umpama:
nSiuk-siuk ni hare, di onan Pintubosi,
Godang do halak mago, ala sai sillam ni bohin
Haulion ni rupa do sipata na boi gabe siparo jea, ai masa
ma na so hea masa tu nasida nadua.
Ai molo borhat nasida marboniaga, rap marsihundul di
sada hoda diihut-ihut hatobanna, sipada dais ma andora ni si
Sanggar Anian tu tanggurung ni Parboniaga Sipunjung,
sipata mardisir, sipata mardosor ma pangkilalanna.
Dung guling ari dipamuli ma hatobanna i, dibahen ma
sopo-sopona di harangan pardalananna i, golap ari, ngali
borngin, didahop ma ibotona si Sanggar Anian asa las
dagingna. Hape ndada holan songon i, masa ma pangalaho
na sambor tu paribotoon ai gabe marrapet-rapet ma nasida
di sopo-sopo i, so adong na umbotosa.
Dung binsar mata ni ari maila ma nasida nadua, ai nunga
gabe songon na marnioli di bornginna, alai mariboto di
arianna na.

I
37

Dipaonjap nasida do i di parate-atean, dohot . di


parpusu-pusuonna, unang murak nian tu halak didok rohana.
Dung sahat nasida di luat Silampiang, tinggal ma nasida
di huta i songon paombun na di rohana. Alai di sada tingki,
mangoli ma Parboniaga Sipunjung di Silampiang tuboru
Saragi, Paromas Palangki boru Saragi. Dung mangoli
Parboniaga Sipunjung, tangis di sihabunian ma si Sanggar
Anian, pasari-sari sibaranna, ai nunga sanga ibana dibahen
Parboniaga Sipunjung, ibotona di na patar, niolina di na
buni.
Di sada tingki, marjuji ma Parboniaga Sipunjung dohot isi
ni luat Silampiang, talu ma isi ni luat i. Ai aha ma so talu,
ai sai dilambungna do ibotona si Sanggar Anian dohot nioli-
na boru Saragi. Angka alona parpuji i, gabe sai tu si Sanggar
Anian do dibereng ala uli ni rupana, ujungna gabe talu ma
angka alona i.
Mulak ma nasida natolu tu jabu. Alai didok Parboniaga
Sipunjung ma tu si Sanggar Anian ibotona i: "mulak ma ho
ito tu hutanta, unang pola dohot be ho marboniaga, ai
nunga adong edam donganhu". Alai ndang olo ibotona i
mulak, ndang olo sirang sian ibana. Dung i borhat ma nasida
marjuji tu Pamatang, i ma huta ni Raja Natanggang sipar-
hata manggang. Marjuji ma ibana dohot raja i, diampithon
Parboniaga Sipunjung ma taruna si Sanggar Anian dohot
niolina boru Saragi, jala taru ni Raja i ima: jabu sopo, huta,
hauma dohot na ni rajaanna.
Tole ma nasida marjuji, hape monang do Parboniaga Si­
punjung, gabe diibana ma harajaon Pamatang, na margoar-di
laon-laon ni ari Pamatang Siantar.
Sorang ma anak ni Parboniaga Sipunjung dibahen ma
goarna Siantar Aek Matio.
Sai dijujui Parboniaga Sipunjung do ibotona i asa mar-
hamulian, alai ndang olo, ai anak ni halak pe nunga sumisi
dung diboto na masa i.
38

Dung satonga umur ibotona si Sanggar Anian, saep ma


rohana ndang marhamulian be, mandele ma ibana, disolsoli
dirina na mangolu i, disolsoli ibana ditubuhon inana sorang
tu portibi on, ai so adong be jinambaranna na mangolu on.
Dung songon i parniahapan ni si Sanggar Anian, laho ma
ibana mardalan-dalan pahosa na ponjot di andorana. Di
sagang-sagang ni ari martapian ma ibana tu sada binanga,
alai na so sian panagamanna madabu ma dua dangka sian
hau bolon, pantik sada tu bohina, jala dangka na sada nari
tu tanggurungna. Marbudari ma bohina dohot tanggurungna,
tung hansit ma diae si Sanggar Anian. Diubati ma tu datu
bolon, marganti-ganti datu mengubatisa, ro do sian Toba,
datu sian Karo, datu sian Dairi, i ma angka datu siboto
ruang ni homang, parmonsak songon lali piuan. Alai ndang
marnosan ubat ni angka datui.
Leleng di parlelengan, lalap di parlalapan, tarida ma
naung marsisik dagingna songon sisik ni ulok, jala patna
gabe lohot, gabe sada, rapat ma nang hae-haena. Dung
songon i, laho ma ibana tu sada ronggang na bolon, disi ma
ibana maringanan. Ro do nian edana i mangalap ibana, asa
mulak tu huta, alai ndang olo. Unang pola ro be ho eda,
ai muba na ma ahu gabe ulok paingan binanga on, nunga ro
tingkina, nunga ro ombasna ndang tartulak be bagian nina
tu edana i.
Ndang tarsosa be dosa ni si Parboniaga Sipunjung dohot
ahu si boru na buriapus, songon i nang pinompar ni daom-
pung. Olat ni on tu ginjang, tung na so idaon ni pomparan
ni daompung sorang boru na uli, nina si Sanggar Anian tu
edana i. Dung didok songon i, mangkuling ma ronggur,
mangabolon ma binanga, muba ma ibana gabe ulok, mang-
albasi ma ihurna, jala masuk ma ibana tu binanga i.
Diboto halak ma na masa i, panginona ni dosa na mariboto
gabe marnioli. Gabe parsombaonna ma binanga i, na mar­
goar sombaon Nan Sorma. Hata tulut do on, ai ala ni
sormana do si Parboniaga Sipunjung "dibuat" ibotona si
Sanggar Anian.
39

Sahat tu sadari on di tano Batak ndang adong boru-boru


na margoar si Sanggar Anian, ala ni turi-turian on; ai gabe
hailaon do i di halak Batak, ai tung pantang do masa na
songon i, lumobi nirahut ni adat.
Disosohon turi-turian on do asa marmanat na marpinar­
ibot, pantun jala porman, unang mangaithu, unang marda-
lani padua-dua. Dibahen i do najolo, molo dijabu ibotona
boru ndang boi masuk tu jabu ibotona baoa, subang do i,
molo so adong dongan ni ibotona boru i di jabu. Sai hata
"mar hamu" do hata ni halak na marpinaribot, pabotohon
hapantunon dohot haburjuon, songon subang na marpinaribot.
Sai dapot uhum do halak "na mambuat" ibotona, ai borat
do uhum ni Mulajadi Na Bolon tu angka sibuat ibotona. I do
alana molo samarga di halak Batak, ndang boi masiolian, ai
ibotona do dongan samargana i.
Sai hontot do dipaboa natua-tua turi-turian on tu angka
ianakhonna, asa pantun jala porman angka na marpinaribot.

oOo
!
TUNGGAL PANALUAN

Baliga, binaligahon, barita binaritahon; jala godang pang-


korhon na tu halak na umbegesa. Pantang do na jolo tubu
dakdanak na marporhas (sada baoa, sada boru) di halak
Batak, ai sai ro do jea bahenon ni i, molo tubu na songon i,
ingkon sirangon do ingananna asa padao-dao, ndang masibe-
rengan, jala ndang masitandaan. Ai sai lomo do roha ni
baoa i tu ibotona, hape tung pantang do i, huhut parohon
jea.
Adong ma najolo na margoar Siraja Purba Laning Guru
Satia Bulan, parhata siat jala parhata oloan, siaduan di jolo,
sipaimaon di pudi; na so adong anina, na soada tudosan. la
pardihutana margoar Siboru Jongjong Anian, Siboru Tibal
Tudosan, na so adong anina na so adong tudosanna, ala ni
hinaulina.
Dihatiha halehetansa, di gok ni mata ni ari, di poltak ni
bulan, ditubuhon ma sada baoa, doho't sada boru-boru na
marporhas. Dung tipak tu papan dakdanak i, simbur labor
magodang, dibahen ma goar ni baoa i Siaji Donda Hata-
hutan, jala goar ni boru-boru i Siboru Sopak Panaluan
manang Sitapi Nauasan.
Dung marsiajar doli-doli Siaji Donda Hatahutan, dilehon
amana ma tu ibana sada parbinotoan mangguruhon pustaha,
asa gabe ompu ni na bisuk ibana, batu sabungan ni roha, ba
panungkunon ni bisuk, pangalapan di roha, huhut sibahen
boa-boa tu jolma manusia. Dapot Siaji Donda Hatahutan do

41
42

antong ni ontang ni amana, ai malo do ibana manjaha pus-


taha, gabe halak panungkunan di roha, habiaran nang di
balian ni huta.
Baoa anak ni amana, boru-boru ma boru ni inana, asa di-
ajari inana ma boruna Siboru Sopak Panaluan tu ula-ula
partonunan, asa ibana mula ni partonunan, mula ni jugia,
pungka ni uti-utian, jala mula ni ujar-ujaran, asa toho
ragina tu bonangna, asa ampik rupana tu dagingna.
Di luat na asing do dibahen Siaji Donda Hatahutan mang-
guruhon pustaha, alai sai mulak-mulak tu huta do ibana, ai
sai holan tu ibotona Siboru Sopak Panaluan do rohana,
asa parniolionna. Diboto inana do na di roha ni anakna i,
marsak ma inana, bubuason rohana, so tung maon gabe
haurahon di jolma manisia. Dung songon i na masa i,
dibahen inana ma Siboru Sopak Panaluan tu huta ni
namboruna Siboru Gumbot Nabolon, asa onding sian pame-
rengan, holip sian parnidaan ni anakna i. Nang pe dibahen
tu huta ni namboruna boruna i, alai tong do sai didapothon
Siaji Donda Hatahutan tu huta ni namboruna. Marsak ma
roha ni inana, ditaruhon ma muse boruna i tu huta ni
amangboruna di luat na soding tu tano Hutaginjang na maol
nangkohan, na landit tuatan di singkoru Nabe-nabe. Tong
do ro Siaji Donda Hatahutan tu huta i mandapothon ibotona,
ai holan tusi do rohana, ala ni uli ni rupana. Ditaruhon ma
muse boruna i tu holang-holang ni desa Naualu, parsitabuni-
an nabuni, alai tong do boi didapothon*Siaji Donda Hatahut­
an.
Bobonosan ma nang amana Siraja Purba Laning, ditaruhon
ma boruna i tu sada tombak longo-longo, asa lintun tu
inganan na so binoto ni anakna Siaji Donda Hatahutan. Laho
ma boruna i tu sada tombak longo-longo, harangan na so
hea binolus ni jolma, parasaran ni babiat, paranggunan ni
homang.
Alai sai songon na ro do dihilala Sitapian Nauasan
ibotona i, dibahen i manjangkit ma ibana tu sada hau, asa
43

onding, unang adong be bogas ni patna, ihut-ihutan ni Siaji


Donda Hatahutan di tonga ni tombak longo-longo i. Hau
panjangkitanna i, i ma hau piu-piu tanggulan na songon
tada-tada hau na marbalingan, hau na marpulosan, mula ni
na gabe anian, mula ni na gabe tudosan. Hape hau na
jinangkitna i, hau ni sombaon do, gabe lohot ma Sitapi
Nauasan (Siboru Sopak Panaluan) di hau sombaon i.
Dung songon i na masa i, marhusori ma roha ni Siaji
Donda Hatahutan, ai nunga tung masihol ibana tu ibotona i.
Dijaha ma pustaha, sorop ma parbinotoanna, gabe tarida ma
di matana naung lintun ibotona i tu tombak longo-longo
manjangkit di sada hau piu-piu.
Borhat ma ibana rampak dohot biangna na boi manganggo
bogas ni jolma, na boi papilit dalan ni begu, i ma biang na
margoar Sijarame Tunggal na so mangan na rotak di bulan
sipaha tolu, anak ni inana iboto ni boru-boru.
Mardalan ma Siaji Donda Hatahutan mamolus tombak
longo-longo parasaran ni babiat, sian tombak na sada tu
tombak na sada nari. Sai dijou do ibotona i, daek tung beha
nunga jonok sian tombak naung binolusna. Di sada tombak
na so hea binolus ni jolma, tombak parasaran ni babiat, par-
sigantungan ni homang, amboris ma matana, dijou ma
ibotona i: "Didia do ho ito na basa Sopak Panaluan?".
Dialusi ibotona i ma sian hau piu-piu: "Dison do ahu ito".
Las ma roha ni Siaji Donda Hatahutan, dibereng ma di hau
piu-piu i manjangkit ibotona i, gabe dijangkit ma hau i,
hape lohot ma Siaji Donda Hatahutan tu hau piu-piu i.
Marauang ma biang Sijarame Tunggal, diharat ma hau i asa
rumpak nian, hape laos lohot do nang biang i tu hau i.
Dung so mulak Siaji Donda Hatahutan tu hutana, marsak
ma amana Siraja Purba Laning, martondung ma ibana, laos
laho ma muse ibana patondunghonsa tu Sibaso Nabolon,
didia anakna i, boasa ndang mulak tu huta. Hape tarida di
tondung i, naung lohot Siaji Donda Hatahutan rampak dohot
ibotona si Sopak Panaluan, dohot biangna Sijarame Tunggal.
44

Jadi disuru Raja Purba Laning ma horbo si sapang


naualu, na sun hinabolonna, na sun hagogoonna, asa dirum-
pakhon hau i, hape laos lohot do horbo i tu hau i. Disuru
muse ma ulok dari asa marangkup bisa na jorbut mangarum-
pakhon hau i, hape tong do lohot ulok dari i. Ndada sonang
be roha ni Siraja Purba Laning amana i, ai manang ise
disuru ndang mulak pasahathon boa-boa ni na masa, gabe
dipaborhat ma sada datu bolon, i ma Datu Gumbot Nabolon,
parhata siat tu begu, sihabiaran ni paruti-utian, na tahan
manganhon simbora na ginorgoran, siinum rasun na so pola
mahua.
Dung sahat Datu Gumbot Nabolon tu inganan i, martabas
ma ibana: "Ei hau piu-piu tanggulan, hau na marbilangan,
siumpat tali sao, sitanggal hoba-hoba, na so adong anian, na
soada tudosan, ahu ma Datu Gumbot Nabolon, na tuk
marmonsak songon lali piuan, na boi paluahon nasa na ni
rahutan, na mangalongkangi nasa na nilohotan, parmanuk di
ampang laho paluahon nasa na dibeangan". Laos dijama ma
hau i, hape lohot ma nang ibana. Dibereng ilik na di tombak
i ma na masa i, sogo ma rohana, diharati ma hau i, hape
laos lohot do angka ilik na mangharat hau i.
Ndang tarsarihon Siraja Purba Laning Guru Satia Bulan,
Ama ni Siaji Donda Hatahutan, parmanuk di ampang, na boi
manginum simbora na nilala, na boi papilithon dalan ni
begu, patohohon dalan ni jolma, asa paluaonna boruna i sian
hau piu-piu halohotan ni Siboru Sopak Panaluan. Dung sahat
ibaha tu inganan hau halohotan ni boruna i, martabas ma
ibana, laos dijama ma hau i naeng rumpakhononna, hape laos
lohot do ibana tu hau piu-piu i.
Borhat ma muse ulos sao, hape laos lohot do. Laho ma
muse Pu Raja Inang-inang, na boi manuruk ramba na gor,
na boi mangarsik tao asa mahiang, hape laos lohot do. Laho
ma muse pitu bagudung sijit, asa diharat huhut digotap urat
ni hau i, hape marlohotan do bagudung i.
45

Ro ma Gompul manonggak hau i, hape laos lohot do tong


ibana. Parpudi sahali borhat ma pidong Patiaraja, raja ni
angka pidong mamampas hau i dohot habongna, hape lohot
do muse di hau i. Dung na masa i adong ma Raja di sada
luat, tarsubut ma tu ibana ingkon mangulahon santi, ai
ibana ma targoar raja tiang ni tano. Disungkun ma datu
bolon, datu pangulpuk nampuna uti-utian, parmata begu na
umboto aru hatia tu ulaon parsantian, hau aha patupaon
borotan ni horbo santi i. Didok datu i ma, hau piu-piu, laho
ma angka tukang pande mangalului hau tu tombak. Dapot
ma hau piu-piu i, dibuat ma sambilu ni tobu dihois ma sisik
ni hau i, gabe tarida ma:
- Siaji Donda Hatahutan.
- Siboru Sopak Panaluan.
- Biang Sijarame Tunggal.
- Horbo Sisapang Manalu.
- Ulok Dari.
- Bindoran.
- Datu Panusur.
- Datu Gumbot Nabolon.
- Ilik.
- Pande Sumurung.
- Guru Satia Bulan.
- Ulok Sao na bolon.
- Pu Raja Inang-inang.
- Bagudung Sijit.
- Gompul.
-Manuk-manuk Patiaraja.
Marnida i datu i, longang ma rohana, martabas ma ibana
asa boi diangkupi angka na lohot i manghatai. Jadi mangku-
ling ma Siaji Donda Hatahutan dohot ibotona Siboru Sopak
Panaluan, dipatorang nasida ma na masa i. Dibuat pande ma
hau i, jala diboan tu huta, alai ndang saut be dibahen
borotan ni horbo santi. Dipauli ma hau i, dibahen Datu
Raksa ma i mula ni TUNGGAL PANALUAN.
46

Tunggal Panaluan, i ma i tungkot na pinauli sian hau


tada-tada, jala targombar• ma di tungkot i songon urutan ni
na lohot di haui piu-piu i, halohotan ni Siaji Donda
Hatahutan dohot ibotona Siboru Sopak Panaluan dohot
halohotan ni angka binatang tu hau piu-piu i.
Songon i ma turi-turian ni TUNGGAL PANALUAN, na
gabe partanda di ssi tongka ni na unang, na so jadi ulaho-
non ni jolma na paruning-uningan, dohot na umboto adat.
Ai pantang bolon do "adong rohana" tu ibotona, gabe dapot
uhum nang tu angka jolma na adong di rohana naeng
marniolihon ibotona.
TUNGGAL PANALUAN ma gabe sada tudu-tudu tu angka
jolma na mangihut di halak Batak, lumobi halak Batak Toba
Holbung, asa anggiat mangalangka tu jolo, manarihon tu
pudi.
Sitongka ni na unang, sibau ni golang-golang,
Sitongka adong roha tu halak na marpinaribotan.

oOo
SIGALE-GALE

Di sada luat adong sada raja na margoar Rabat Raja,


naburju do raja on, jala parasi ni roha tu angka na pogos.
Nunga nania lelengna raja i paima-imahon hasosorang ni
sada dak-danak poso-poso sian siubeon ni parnihutana, alai
laos so adong dope dapot tingkina. Di bahen i dipapungu raja
ima angka raja sian angka luat, songon i nang angka
natorop rampak maminta-mangido tu sahala ni angka raja
lumobi tu Mulajadi Na Bolon, asa dipaisoranghon sada anak
di raja i.
Ditingki halehetansa dua hali balik bungki (2 taon),
manggora ma pamuro, dapot ma sibasa-basa, ai gok ma di
bulanna, jumpang di tingkina tumundun ma pardihutana ala
naung sorang sada dakdanak baoa. Mansai las ma roha ni
Rabat Raja dohot pardihutana dihasosorang ni si uncok,
tampuk ni ate-ate urat ni pusu-pusu, ala holan ibana do
anak, laos ibana do gabe boru di natorasna.
Lungun do roha ni anak sasada, ai so boi ibana papuashon
na songon tu donganna dakdanak, ai holan sahalaksa do anak
ni amangna tubu ni inangna. Dung togap marmahan anakna i
las situtu ma roha ni Rahat Raja, ai nunga adong donganna
laho mangula, mambuat sibuaton ditingki haporluanna.
Alai di sada tingki marsahit ma anakna i, pola mansai
posi. Diontang ma datu bolon mangubati, pola marganti-
ganti datu, alai marisuang do, ai ujungna mate do anakna i.

^7
48

- Landit porhot gota ni simargala-gala,


- Hansit jala ngot-ngot naung adong gabe soada.
Marsak ma raja i, huhut margundokpong hinorhon ni par­
mate ni anakna i. Di suru ma pangulubalangna papunguhon
angka pande (tukang ukir, dohot panggana), jala sahalak sian
angka pande i margoar Rabat Bulu na malo nautusan, na so
adong tudosan. Didok Rabat Raja ma tu Rabat Bulu dohot
tu angka pande naung pungu tingki i: "Hamu angka
pandenami, dibereng hamu do naung mate anakhi, hasoloan
ni rohangku, tampuk ni ate-atengku, urat ni pusu-pusungku".
Sidohononhu tu hamu, asa taba hamu ma sada hau na di
balianan, gana hamu ma i suman tu rupa di anakhon dibaga-
san tolu ari on.
Mangkilalahon naung pupur raja i ndang marrindang be,
sada ma roha nasida mambahen songon nidok ni raja. i.
Dung sidung digana dohot diukir hau i, tung suman situtu
do rupa ni anak ni raja i, ba dibahen ma sirimanan (talina),
asa boi manortor. Boi ma antong manortor songon jolma,
gabe sabam ma satongkin roha ni raja i. Dung sae manor-
tor hau naginana i, disuru ma asa ditanom anak nai i, jala
hau na ginanaanna i rampak ma dohot anakna i ditanom
dung jolo dibuat ulu ni hau naginanana i.
Dung mulak sian parbandaan (udean) martona ma raja i,
songon on: "Molo marujung ngolu ahu, songon hau na ginana
i ma bahen hamuna manortor ahu, ai so adong be anakhu".
Hau naginanamuna i goarna "Sigale-gale", ai gale-gale ibana
manortor. Ditingki i ma hamuna mangan dohot minum,
pasuda hamu ma sude artangku, ai nunga "purpur" ahu so
maranak so marboru. Papurpur hamu ma sapatangku
marhite-hite namanortorhon sigale-gale. Ndang jadi ahu
tortoran ni jolma, jala arta nahutinggalhon pasuda hamu
ma, ai tung na so jadi do teanon arti ni halak na mate
purpur, asa unang tubu jolma tu tano on songon ahu halak
na purpur, ninna Rabat Raja.
Disada tingki marujung ma muse ngolu ni Rahat Raja,
49

dipasaut natorop ma songon tonana i, dibahen ma sigale­


gale manortori, jala dipasuda natorop artana ditingki hama-
matena i. Mate ma muse Rabat Bulu, pande na so
hatudosan, jala jonok ma ditanom tu tanoman ni Rabat
Raja. Hape dilaon-laon ni ari tubu ma disi hau ristop,
latong, sitorngom dohot sitaratullit. Dung hatiha i ma, sude
angka na purpur molo mate, ditortori ma dohot sigale-gale,
jala arta ni na purpur i dipasuda jolma natorop.
Ditingki na mananom badan ni Sigale-gale i rampak
dohot bangke ni na purpur i, diboan ma tu huta anggo ulu ni
Sigale-gale, jala dipamasuk ma i tu jabu ni na purpur i.
Ndang boi sian pintu ni jabu masuk, alai sian toru ni bara
do, dung jolo dibahen lubang hamasuhan tu jabu sian toru
bara. Sude natorop na dihuta i ingkon mangantuhi
belek-belek, mangantuhi timba nasian bulu asa muli begu
jau, muli begu toba. Balok ma, balok ni uma, balohan ma
balok ni hata, asa saut ma hata ni natorop, muli begu jau,
muli nang begu toba. Sai sorang ma Sipasindak panaili.
sideak pangisi, sitorop pinompar, penggeng laho matua.
Molo adong parsahitan na leleng, dibahen ma muse
suman-suman ni Sigale-gale, ima "parsili", na dibahen sian
batang ni pisang. Lapatanna: singkat ni na marsahit i ma
parsili, anggita malum sahit na renge, asa muli begu ladang
unang sai marsahiti be. Parsili pasisihon bahen-bahenon ni
halak, asa mapultak tabu-tabuna, mulak tu ibana baen-
baenanna.
Songon i ma mula ni Sigale-gale dohot parsili dituri-
turian ni halak Batak. Halak na purpur na jolo ditonga ni
bangso Batak ndang adong anina, ndang adong tudosanna,
Ndang manjambari di adat, ndang be mangalehon toho tu
natorop, jala pantang situtu mangalehon pasu-pasu tu
pamuruonna. Jadi molo halak na purpur (ndang maranak,
ndang marboru), sai soding do i sian natorop.

oOo
SI TUAN JARI NI TANGAN

Langkitang gabe hapur, na hinilang gabe mambur.


Umpama on tung ampit do nang tu tingki saonari on, ai
nasa na hinilang manang natinipu sai mambur do diujungna.
Sai songon nagukguk berengon satongkin, hape dung manang
sadia leleng gabe suda so tarboto-boto.
Disada luat najolo adong ma sahalak na mora ima Ompu
Raja Ujung Doli. Gok pinahan dibara, gok erne di sopo,
hepeng gok dipurona. Alai nang pe gok artana ndang sonang
rohana, ai holan sada dope boruna. Tubu do nian dongan ni
borunai i, anak dohot boru, alai sai tong marmatean, holan
boruna na sasada i do mangolu, jala dibahen goarna si
Tibalannagogo. Songon goarna i do antong hamoraon ni
Ompu Raja Ujung Doli, ai bolak do haumana, jadi godang
ma tibalanna.
Disada tingki martuktungkian ma Ompu Raja Ujung Doli,
marningot boruna si sasada i. Didok ma tu pardihutana: "O,
inang na basa I Beha tajou ma jola angka raja na marsahala
rampak dohot inanta soripada, asa martonggo hita tu
Ompunta Muiajadi Na Bolon, anggiat nian mamasu-masu
sahala ni angka raja, bane roha ni ompunta Muiajadi Na
Bolon dilehon dihita sada dakdanak baoa, asa adong dongan
ni borunta si sampisik on ?".
O, amang na basa ! na uli ma nidokmi, titi ma ari jaha ma
pustaha, asa anggiat saut pinangido ni rohanta. Dipatupa ma
songon na nidok nasida i, marpungu ma angka raja rampak

51
52

dohot inanta soripada, martonggo ma raja tu ompunta Mula-


jadi Na Bolon dihauason ni Ompu Raja Ujung Doli, di hatu-
tubu ni sada siunsok di tonga ni bagas nasida.
Mangasi do antong Mulajadi Na Bolon, manatap ma-
nonggor do Mulajadi Na Bolon dipangidoan nasida i, ai gok
ma taonna, buhu ma dibulanna manggora ma pamuro,
manjou ma parmahan dipardihutana ni Ompu Raja Ujung
Doli; jadi tubu ma sada siunsok di bagas nasida. Dibahen ma
pangharoanion, dijou ma haha-anggi dohot tondong
manghalashon anakna na sorang i. Alai ro ma naso hea
masa, ai ditingki manaha soban Ompu Raja Ujung Doli,
marumpak ma hau na jonok tu jabuna i, ditipa ma Ompu
Raja Ujung Doli, laos mate. Naung gok las niroha gabe gok
ilu-ilu diparmate ni Ompu Raja Ujung Doli, mangangguk ma
pardihutana ala tompu dohot songgot parmate ni sinonduk-
na. Dung tu parbandaan (tu udean) sinondukna i, ba sai
tangis ma boruna dohot poso-poso i, ai songon na diboto po-
so-poso i ndang marama be ibana. Nunga nian tarhiras roha
ni inanta i, dihasosorang ni poso-poso i, hape gok ilu ma
muse ala naung mate sinondukna i.
Atik pe songon i dijou ma angka dongan tubuna lao
mambahen goar ni poso-poso i, jala dibahen ma goarna: "Si
Tuan Jari Nitangan". Disada tingki mate ma tong inanta i,
gabe holan si Tibalannagogo ma dohot ibotona i di jabu i.
Gabe mangurus poso-poso ma si Tibalannagogo partinading
ni inana pangintubu i. Dimulana burju do amangudana dohot
inangudana mangurupi nasida laho pature-turehon poso-poso
i. Dibahen ma si Tibalannagogo marmahan horbo, jala
inangudana ma marorot si Tuan Jari Nitangan. Sai songon
na burju berengon amangudana dohot inangudana i, hape na
dibaen-baen do, ai roha babiat do rohana naeng pamatehon
si Tuan Jari Nitangan.
Molo dung urmun ari, mulak ma si Tibalannagogo
mangalai horbo i tu huta asa bara. Disada tingki ndang olo
horbona i mamolus bahal ni huta i, sai mulak do tu pudi
nang pe sai dilinsingi si Tibalannagogo horbo i. Ai aha do
53

nuaeng na masa ninna roha ni si Tibalannagogo, dipamanat


ma tu jolo, hape naung dipeakhon do si Tuan Jari Nitangan
di bahal ni huta i. Molo naeng bara horbo i, ba degeonna
ma poso-poso i, loas ima parmatena, ninna roha ni
amangudana dohot inangudana i. Dungi boi ma teanonna
arta ni hahana i, ai so boi arta i di si Tibalannagogo ala
boru do ibana.
Dung songon i na masa i, sai diboan si Tibalannagogo na
ma ibotona i, lohot ditanggurungna. Disada tingki didok
amangudana i ma: "Unang sai boan si unsok i tu
parmahanan, sotung hona ari, hona udan dohot alogo, maon
mantap sahit tu ibana". Alai diboto si Tibalannagogo do
haroaon ni pingkiran ni amangudana, ai tong do sai diboan
si Tibalannagogo ibotona i. Disada tingki dung sinok modem
si Tibalannagogo, nanget ma dihindat ibotona i, ditaruhon tu
bara ni horbo anggiat didegei horboi. Alai dipasiding horbo i
do poso-poso i, denggan do modem horbo i, jala horbo na
jongjong ndang olo humosor.
Holan na marsuap-suap ilu ma si Tibalannagogo pasari-
sari ibotona i, dipangalaho ni amangudana dohot inangudana
na roa i. Lam magodang ma si Tuan Jari Nitangan, lam
bisuk ibana. Dung laho si Tibalannagogo marmahan tinggal
do anggo ibotona i di huta, gabe ro ma angkupna roa tu
amangudana i ditogihon si Tuan Jari Nitangan, jala laho ma
nasida tu sada inganan na soding, didabuhon ma si Tuan Jari
Nitangan tu lombang na bagas. Sai diingani amangudana i
do, daek tung beha humusor, ala dibereng ndang humusor be
mulak ma ibana tu huta, ai nunga pos rohana naung mate si
Tuan Jari Nitangan. Dung sahat tu huta ibana dibeanghon
ma muse si Tibalannagogo, jadi boi ma teanonna dirohana
arta ni Ompu Raja Ujung Doli. Ditean ma antong artai i,
ai so adong be namangambati, las ma rohana.
Hape dina ni dabuna i si Tuan Jari Nitangan, dijururi do
tu toru, jala runsur ma ibana tu binanga ni rura i, laos
dihunduli ma sada tunggar-tunggar ni hau. Diauphon binanga
i ma ibana sahat tu laut. Tongon maridi do boru ni raja ni
54

luat i ditingki i, diida ma tunggar-tunggar i, jala disuru ma


pandonganina mambuat, hape hulis-hulis ma lali paboahon
na adong jolma disi. Gabe diboan pandongani ni boru niraja
i ma tunggar-tunggar i, hape nunga gantung disi si Tuan
Jari Nitangan.
Marnida hinauli di baoa i, ndang sonang be roha ni boru
ni raja i, jala didok ma: "On na ma diahu gabe sinondukhu,
ai dung hubereng ibana ndang sonang be rohangku". Borhat
ma nasida tu huta dipaboa ma i tu raja i, jala tarhalongang
ma raja i marnida hinauli ni si Tuan Jari Nitangan. On do
boru hasian nunga tubu itang-itang sian paritang-itangan, ba
nunga tubu parulian na so sian panagaman.
Disada tingki saut ma si Tuan Jari Nitangan gabe hela ni
raja i, laos dibahen ma ibana raja paidua. Nunga sai tangis
anggo si Tibalannagogo, ai marsiak ma ibana di bahen
amangudana i. Hulis-hulis ma lali habang marpupur angka
anduhur, maraung ma angka biang, paboahon masa na so
hea masa.
Mamolus ma raja ni luat i sian huta i, dibereng ma si
Tibalannagogo dibeanghon, ro ma raja i paluahon. Ditogihon
ma si Tibalannagogo tu hutana, jala diboan ma ibana tu
huta ni raja i. Dung manogotna i dijou raja i ma paiduana
(helana i), asa dipasahat boru-boru i binoanna i tu
pardihutana songon pangurupina. Hape dung dipasahat
boru-boru i longang ma si Tuan Jari Nitangan, ai dibereng
ibotona do napinasahat ni raja i. Sai dipamanat si Tibalan­
nagogo ma paidua ni raja i, tompu ma ibana manjouhon: "O,
ito si Tuan Jari Nitangan, ho do i hape ?".
Marsihaolan ma nasida, gabe longang ma raja i ! Dipatorang
ma na masa i, ai ibotona do boru-boru binoan ni raja i. Las
ma roha nasida, dipio ma angka raja na hombar tu luat i,
dibahen ma pesta mamestahon ibotona na jumpang i.
Alai anggo amangudana dohot inangudana i, marsiak jala
porsuk ma parniahapanna, ai mate do sude horbo tineanna i,
jala dibuat aek sonak sude hauma na tineanna i. Ala godang
ni utangna, gabe hatoban ni halak ma amangudana i, ja­
55

la mate marsingkor inangudana i.


Songon i ma turi-turian on, paboahon nasa na mambahen
najat, mambahen na so tama, sai dapot ni i do muse
bagianna. Ido umbahen didok umpana: "Langkitang gabe
hapur, nahinilang gabe mambur".
Sai marpangalaho na denggan ma hita tu donganta jolma,
lumobi tu sisolhotta, ai ia i disuan ho, i do tapuonmu.
Unang gulut di arta na so sian dalanna, ai ummargaan do
jolma sian arta.

oOo
SIBORU DEAKPARUJAR

Mula ni tano (portibi)

Molo gok bulan sai tarida do martonun Siboru Deakparu­


jar, ai namalo martonun do ibana na so adong tudosanna.
Dung ditompa mulajadi Na Bolon banuaginjang, tubu ma
boru ni Batara Guru linduat margoar Siboru Sorbajati dohot
siboru Deakparujar. Songon tanda naung masi oloan nasida
dilehon Siraja odap-odap ma sada tintin tu siboru Deakparu­
jar. Disada tingi na so panagamanna, madabu ma tintin i
sian banua ginjang tu manuatonga on. Ala ni holong ni roha
ni Siboru Deakparujar di tintin i, tuat ma ibana sian banua
ginjang marhite-hite bonang naung dihaithon tu topi ni
banuaginjang, hape mumbang-umbang ma Siboru Deakparu­
jar di atas ni laut di pasampak-sampak alogo. Ala ni na
masa i disuru Soboru Deakparujar ma leang-leang mandi
tu Mulajadi Na Bolon mangido tano sampohul asa adong
topaonna gabe hahotanna. Ditopa tano sisampohul i
sansagot, gabe dalanan sadari ma bidangna. Holong do roha
ni Mulajadi Na Bolon di Siboru Deakparujar, ai dung songon
i disuru ma leang-leang mandi -mangalapi ibana mulak nian
tu banuaginjang, alai ndang olo Siboru Deakparujar. Dihati-
ha halehetansa disuru Mulajadi Na Bolon do pe Raja Padoha
mangalapi Siboru Deakparujar, asa mulak tu banuaginjang,
alai tong do ndang olo ibana. Muruk ma Raja Padoha di na
so olo i Siboru Deakparujar mulak tu banuaginjang, gabe
dihutur-hutur ma tano i, jala pola angka bola.

57
58

Muruk situtu ma Siboru Deakparujar ala pambahen


ni Raja Padoha i, jala marbisuk ma ibana, disuru ma leang-
leang mandi mangalap napuran sian namboruna Nan Bauraja
jala dipangan ma napuran i. Dung dipangan napuran i, gabe
songon gara ni api ma ibana songon garugu, na sada ibana
songon natolupulu. Marpikir ma Siboru Deakparujar, di na
so uhum di na so adat pambahen ni Raja Padoha na
manghutur-hutur tano ni topana i. Dibursikhon ma aek ni
napuran i tu abara ni si Raja Padoha, ba diida Raja Padoha
ma denggan marrara, jala dibereng ma bibir dohot ipon ni
Siboru Deakparujar marhillong songon mas. Dipangido ma
napuran i tu Siboru Deakparujar, alai didok ma tu ibana:
"Miak-miak ni ompunta Mulajadi Na Bolon do i, sipadenggan
pusu-pusu, sipakambang ate-ate sipaulak hosa loja. Ndada
leonon i tu ho, ai hasurungan ni boru ni raja do i, ala ni
hapantunon dohot paradaton".
Molo naeng diho anak di namboru, ba ingkon oloanmu do na
hoduk, asa beanghononghu ma jolo ho tu beangan bosi.
Jala molo naeng ummuli do pe ho didik roham, ba ingkon
oloanmu muse na hudok, asa beanghononghu ma muse pat-
mu, gontingmu dohot tanganmu. Ba ipe taho boru ni datu-
lang asal ma olo ho diahu, unang ma nian saut ho tu Siraja
Odap-odap, ninna Raja Padoho tu Siboru Deakparujar.
Ditonahon Siboru Deakparujar ma muse ate-ate ni bosi,
dirante ma Raja Padoha tu tungko-tungko namatua sipitu
tanduk asa tung momos, asa unang boi be Raja Padoha
manghutur-hutur tano tinopana i.
Dung na masa i dihilala SiboruI Deakparujar ma
naung saut na dirohana, disuru mai muse leang-leang mandi
mangalap pitu pohul tano sian Mulajadi Na Bolon.
Ditopa ma tano i tu uluni Raja Padoha, jadi lam bidang
ma tano i, jala lam hapal. Ai dia na hupangido i boru
ni datulang, ba muse hu ida lam ending do ho sian pame-
renganhu, ai aha do nabinahenmi ?
Painte ma satongkin nari anak ni namboru. Sabar ma ho,
anggo hita saut do marsaripe, antan ma tingkina, pahibul
roham, ninna Siboru Deakparujar. Ba lam so huboto do
59 '

ula-ulamon, ai lam holip do ho, ndang hubereng be, ninna


Raja Padoha. Jalo ma bagianmu, ndang boi be ho humortik,
ai nunga huihothon rantemi tu tungko-tungko sipitu
tanduk, tungkot ni Mulajadi Na Bolon, ninna Siboru Deak­
parujar. Nunga husuhulhon songon piso sidua baba rantemi,
ndada boi be ho humosa, jalo ma bagiannmu, ai sai holan
na jahat do diroham, ninna Siboru Deakparujar. Antong
najahat do nang ho Siboru Deakparujar, diellam ho ma ahu,
asa songon on, hulalo ma portibi on (tano na tinopamon),
asa mabola. Togu do soban pangaranteanmu, ndang
saut na nidokmi, ai ndang boi guru dokmu be, ala naung
tarrante ho, ninna Siboru Deakparujar. Alai muruk ma
Raja Padoha, mangarunta ma ibana asa malua nian sian
rante i, hape ndang boi; alai ro ma "Lalo" tu tano on, ala
na mangaruntai ibana, didok halak ma molo ro lalo: "Suhul,
suhul ... suhul I". Ido alana umbahen sai suhul didok jolma
molo ro lalo. Dung so ro Siboru Deakparujar tu banuagin-
jang didapathon Siraja Odap-odap ma ibana tu portibi
on, jala marsaripe ma nasida. Dung marsaripe nasida di
tano on, borhat ma nasida tu bulan, jala di sima naida ma-
ringanan. Sai martonun ma Siboru Deakparujar, jala tarida
ma i tu tano on molo gok ni bulan i, ai molo binereng tu
bulan i tingki bornginna, tarida ma songon na martonun. I
do ra mulana, molo umpungka parsaripeon dimulana, sai
adong tingki "marbulan madu". Ai dung mulai marsaripe
Siraja Odap-odap dohot Siboru Deakparujar pintor laho do
nasida tu bulan.
Sintong manang so sintong, i ma turi-turian i, ai ndada
angka na sintong dituri-turian, alai adong tutu na niuhal
sian na tarjadi dimasyarakat.

■oOo

LANGKITANG DOHOT HUE

Sai didok umpama do: "Putor songon langkitang, piu


songon tali", masa na so binoto aha alana. Dilaon-laon ni
ari naung salpu, mansusudu ari do langkitang di topi ni
sada binanga i potpot do hau marsiajar, jala tombak longo-
longo ma tu bagasanna, parasaran ni babiat, parsigantungan
ni homang. Lungun do inganan i, ai tar-dumao do angka
jabu, boi tatapan do sian inganan i.
.?i na mansusudu ari i langkitang, ro ma hije naeng
marsobur, ai tung pilngas do ari dihatiha i. Panjumpang
ma ibana dohot langkitang i, jala didok hije i ma: "ai na
marhua do hamuna lae dison ?" na mansusudu ari do ahu
ompung, ai nunga loja ahu na sai mian di bagasan aek on,
ninna langkitang i. So jolo tahe lae ! ai boasa didok halak
"putor songon langkitang, piu songon tali ?" ninna hije i.
Na disungkun ho do i ompung tu ahu, ai anggo dimulana i
sude hami langkitang ndang songon hami nuaeng on marpu-
toran; tung tigor hian do dagingnami. Songon on ma barita-
nami ompung, ninna langkitang tu hije i:
Najolo boi do hami mardalan di tur, ai adong do patnami !
Disada hatiha laho do hami mardalan-dalan tu sada inganan,
torop do hami sauduran. la nunga male hami, tarbereng
hami ma bulung ni antajau, manjangkit ma hami, jala
hupasuda hami ma sude bulung ni antajau i rampak dohot
parbuena. Dinaso panagaman ro ma nampunasai, diida ma
hami mamohali bulung ni antajau i dohot parbuena. Muruk
ma nampunasa i, dipaturun ma hami jala dipapungu, diboan

61
62

ma hami tu hutana. Dipapungu nampunasai ma angka raja


na adong di luat i, aha bahenon uhum tu hami, siala
na manangko i.
Satolop ma raja sude, ndang pola bunuon, alai digotap
ma patnami, Jala diauphon tu binanga. Dung songon i
haputuson ni rapot ni angka raja i, disuru ma manggotap
patnami jala dibolongkon Kami tu binanga. Mansai hansit do
parniahapannami, ai mate so mate do hami, mangolu so
mangolu. Sude ma hami masidilat patna naung magotap i,
jala ala sai marputor hami laho mandungdung pat i, gabe
putor ma dagingnami. Tubu ma songon hapur di ulunami,
ujungna gabe himpal ma hapur huhut birong. Mansai
dokdok ma huhilala hami, gabe hupaune-une hami ma laos
tu bagasanna ma hami manuruk, ba tudia hami laho disi
ma jabunami; ai nunga gabe di tanggurung gabe jabuniba.
Ido umbahen didok: "Lankitang gabe hapur, nahinilang gabe
mambur". ninna langkitang i tu hije i. Sai munduk-hunduk do
hije i paihut-ihut barita ni langkitang i. Alai didok langki­
tang i ma tu hije i: "ai beha ia ho ompung rajanami, boasa
marsigijanjangi ia patmu ?" Ido alana umbahen sai ro
ilungku lae, paihut-ihut baritam nangkin. Songon na
sarupa huhilala na masa tu hita, ai ahu pe na adong do
uhum tu ahu umbahen songon on, ninna hije i tu langkitang
Didok hije i ma baritana songon on:
Disada hatiha najolo laho do hami mardalani tu
sada huta. Torop do pangisi ni huta i, alai ndang dos roha
nasida. Ro ma tu rohangku: Hutangko ma jolo jagung ni
parhuta on, asa masituhasan nasida, ai dohononna ma na
dibuat pangisi ni huta on do jagung i. Jadi ndang tarida
ahu na mambuat. Sahali, dua hali ..., manang na piga hali,
ndang tardapot ahu, Sai na sahuta i do masituhasan, pola
marbadai. Hape disada tingki huulahon ma hasomalanki,
hape tompu ma ahu tarihot tu jorgong na ditanom nampu-
nasa i dibahal laho masuk tu porlak i. Hu-untor sai hu-untor
asa malua ahu nian, hape lam momos do pathu dirahut
jorgong i, laos so boi huharhari.
63

Ujungna ro ma nampunasa porlak i, dibereng ma ahu. Jala


didok ma: "ho do hape parjahat i, namanganhon na so niu-
lam, hape Kami na sahuta masi tuhasan, pola marbadai
hami" ninna nampuna porlak i. Hudok do niantu nampunasa
porlak i, jora ma ahu ompung, palua ma ahu, ndang
ulahononhu be songon on. Alai didok nampunasa porlak
i do, ndang boi be songon i; alai ingkon hu-papungu na ma
na sahuta on mandabu uhum tu ho, jala unang masituhasan
be hami. Dipapungu ma antong na sahuta i dung diboan ahu
tu pogu ni alaman. Marhaliang ma nasida, masibahen usulna,
jala diputushon ma, asa gotapanna pathu. Digotap ma
pathu, jala dipalua ma ahu ! Sai huubati ma pathu na
magotap i, ujungna malum ma. Alai ndang be boi ahu mar-
dalan, gabe martugarang na ma ahu, somalna do peamna
naung jongjong hian, gabe martugarang, ba tanganhu
naung adong hian gabe pat hu ma nuaeng, ido alana umba-
hen songon i ahu lae, ninna hije i tu langkitang. Antong
sarupa do uhum na tu hita, ala ni na manangko ugasan
ni halak. Sai dapot do angka parsala, angka pardosa,
namartoguhon na so togona, na manganhon na so panganan-
na. Najolo do i lae, ninna hije i I. Ai .molo binereng
dipudian ni ari on, ba nunga godang namokmohan angka
panangko, dibuat ugasan di halak bahen tu hamoraonna,
laos so adong binereng uhum tu nasida. Olo tutu, ninna
langkitang i ! Alai holan paima tingki do i ba
molo tung so dapot uhum ibana, didok rohangku bahenon
ni Mulajadi Na Bolon do uhum tu angka parjahat.
Ndang sonari tarida, ba olo do tu pomparanna mangonai
uhum i, ninna langkitang tu hije i. Olo tahe lae, nunga
loja hita na manghatai on, mulak ma jolo ahu, ai godang
do pe ulaonhu naringkot.
Marsirang ma nasida, alai sai tong do ngot-ngot
diroha nasida isi ni panghataionna i.

0O0
I
MULA NI BAGOT

Mangihuthon turi-turian ni halak Batak, marmula do


bagot, ndang tubu songon i. Di sada huta di tano Batak sai
tubu do bagot, jala sian bagot do dapot tuak.
Dihalak Batak Toba, tuak tung siinuman na tangkas
pahirpashon ni daging do i, ido alana umbahen didok: "tuak
tangkasan", tangkas maduma, tangkas mamora. Tuak do
paronsothon parsaoran, jala molo minum tuak pir ma holi-
holi, sindak panaili, gogo mula-uloan. Minum tuak do najolo
nametmet sahat tu namagodang.
Siboru Sorbajati boru ni Bataraguru na ro sian ginjang,
dipaorohon ma tu Siraja Enda-enda di banuatonga. Ndang
hea do pe nasida masitandaan, dibahen i masihol do roha
ni Siboru Enda-enda mamereng na naeng tungga ni dolina.
Pangaririt baoa, pangariritan do boru-boru, dibahen i do
umbahen naeng tangkasan ni Siboru Sorbajati anak
ni "namboruna", ai so hea do pe nasida pajumpang. O., amang
na basa, nunga balga daginghu, hape sian na metmet do
ahu dipaorohon ho tu Siraja Enda-enda, paborhat ma jolo
ahu asa hutanda na naeng sinondukhi, ninna Siboru Sorbajati
tu amangna Bataraguru. Nauli ma inang nanidokmi, paboa
ma tu ibotom Datu Tantan Debata, asa dipaborhat ho man-
dapothon Siraja Enda-enda, ninna Bataraguru tu boruna i.
Dipaboa ma tu ibotona, jala dipaborhat ma Siboru Sorbajati
tu huta Losung Gaja, Losung sipitu kamata, asa marsitan-
daan nasida. Borhat ma Siboru Sorbajati, jala sahat ma
ibana tu pogu ni alaman ni Siraja Enda-enda.

65
66

Didok Siboru Sorbajati ma sian pogu ni alaman: "Leang-leang


I mandi tambolunghon ahu jolo, baoa pangoli tailihon ma ahu
jolo". Dialusi Siraja Enda-enda ma sian jabu: "jang ma jajang
i, jang ma jajang on, padoras ma sian i, pajonok ma tu
lambunghon".
Naeng nangkok ma Siboru Sorbajati tu jabu, hape diida
pitu tangga ni jabu i songon piso raut parnabung tajomna.
Jadi ndang olo ibana nangkok. Alai didok Siraja Enda-enda
ma sian jabu. "O, boru ni datulang, buat ma sabungan ni
obukmi, ullushon tu balatuk ni jabu on, molo so magotap,
ba nangkok ma ho". Dibahen Soboru Sorbajati ma songon
i, hape magotap do obuk i, gabe ndang boi ibana nangkok
tu jabu.
Jadi dialu-aluhon mai na masa i tu ibotona datu
Tantandebata, dipangido ima "partahanan" asa boi didege
balatuk i. Dilehon ibotona Tantandebata ma pinangido ni
ibotona i, dung i boi ma ibana nangkok tu jabu. Tarsonggot
situtuma Siboru Sorbajatii mamereng Siraja Enda-enda,
ai songon ilik do Siraja Enda-enda, "Siraja ilik, songon
bindoran" Patna opat, adong ihurna, matana balga nasa
paluan ni ogung, peak ibana nasa odap nabolon. Didok
Siboru Sorbajati ma: "Tumangonan na ma langge, unang
singkoru, tumagonan ma ahu mate, unang mangolu, ianggo
tung muli tu Siraja Enda-enda".
Dipangido ma tu ibotona Tantandebata, asa digondangi
ibana saborngin songon papuashon hinadangolna. Saut ma
antong dipalu ogung sabangunan, manortor ma Siboru
Sorbajati. Dibahen ma tortorna songon tortor ni namangon-
dasi, sipata duruk-duruk tu jolo, dirgak-dirgak tu pudi.
Dung sidung manortor i, manimbung ma ibana tu pogu ni
alaman, gabe lonong pitu hali nasa ganjang ni losung
sipitu kamata. Dung songon i na masa i, dilaon-laon ni
ari gabe "bagot" ma Siboru Sorbajati. Holi-holina gabe
pangkona, butuhana gabe unokna, abitna gabe bangkarna,
obukna gabe ijukna, tanganna gabe hodongna, jari-jarina
gabe lilina, iluna gabe tuak ni bagot.
67

Ido alana molo maragat bagot hala Batak, sai didok do


"O, Siboru Sorbajati I tangis ma ho, asa minum hami sian
ilum", dungi doras ma hua ni bagot niagatan i.
Mangihuthon turi-turian on, ndang denggan paorahononhon
ianakhon, lumobi molo so marsitandaan. Beha ma bahenonna
mananda rohana, ai mulai metmet do dipaorohon, hape
dung magodang jotjot ndang saut, ala so masihaholongan.
Na manat do halak Batak mangaririt, lumobi boru naniririt.
Pangaririt baoa, pangariritan do boru-boru, lapatanna"
sai ditangkasi do natoras ni boru, manang boru naniririt
i ditangkasi do parulan dohot harohaon ni nanaeng
pangoli.

0O0
!|r

a
NAN JOMBA ILIK DOHOT RAJA MANUBUNG
DI LANGIT

Nunga nania lelengna Sisangga' Ulubalang naung


marsaripe dohot Parhohop Nauli, alai laos so adong dope
dakdanak nasida. Namora do nasida, alai ndang sonang
rohana ala ni arta i, ai so adong si minik donganna na
boi songon gundur
i pangalamuni, ansimum pangalambohi.
Molo mengkel1 ibana soadong mambahen, didok halak
maon narintik.
Hatiha mardalani Sisangga Ulubalang diida ibana sada
hau marparbue, tung pia do matana mamereng parbue ni
hau i ala ni lamunna, rara songon parbue ni tomat. Dibuat
ibana ma parbue ni haui jala dipangan, na debanari dibahen
ma tu hadang-hadanganna. Dung sahat ibana tu jabu di-
rungkari ma parbue ni hau sian hadang-hadanganna dilehon
ma tu naniolina, jala dipangan. Dibornginna i marnipi ma
niolina i, "jongjong sada doli-doli, didapothon doli-doli i
ma ibana laos didongani modem". Dipaboa ma i tu sahalak
natuatua di huta i, jadi didok natuatua i ma: "molo naeng
parsaulihononmu nipimi, pangan ma manuk boru-boru
namarrintik-rintik na so> hea marpira. Saut ma i dipangan,
gabe diparsaulihon ma tu dagingna nipina narampak dohot
doli-doli i. Diboto Sisangga Ulubalang ma naung denggan
pamatang ni niolina, laho ma ibana tu Datu Pangulpuk,
jala didok datu i ma: "ia na dibagasan laut, tung asing
do rupana sian rupa ni hita jolma, alai sipabereng-berengan
ni halak do i di ari sogot".

69
70

Ndang diantusi Sisangga Ulubalang nidok ni datu pangulpuk i,


gabe marhusori ma rohana. Gok ma dibulanna, sahat
ma ditingkina, martinundun ma niolina; hape Ilik do
ditubuhon. Mamereng na tubu i, marsak ma nasida, ai
nunga tubu itang-itang di na tubu so paritang-itangan, nunga
tubu sian siubeon ni niolina nagabe hamagoan.
Manjirir ma ilik i dijabuna, alai ditangkup Sisangga
Ulubalang ma ilik i naeng sampatononna tu toru ni jabu.
Alai didok ilik i ma tu amana Sisangga Ulubalang: "Unang
lea roham di ahu, ai molo pamateonmu ahu, sai ro do jea
tu ho amang". Longang ma rohana dihata ni ilik i,
air pintor boi manghatai ipe tubu, jala hatana, hata ni
ni jolma. Dung diboto Raja Panungsang di langit naung
tubu-tubuan boruna, disuru ma anakna Raja Pangubung di
langit, asa laho nasida tu huta ni boruna i. Diboan ma
sipanganon nanidugu marrangkup bangun-bangun, jala
dung sahat nasida tu jabu ni Sisangga Ulubalang disungkun
ma: "Beha amang hela, ito borungku hasian, balga do
pahompungku nasorangi ?". Dialusi helena i ma: Ue, amang
sisomboan, ndang sahat tipak tu papan poso-poso i, ai
dung sorang pintor mate do 1. Namanabunihon na sorang i
do helana i, ai ilik do pahompuna na sorang i. Dung
songon i boa-boa ni Sisangga Ulubalang tu simatuana i,
marsak ma ibana, ai nunga leleng diparsinta sorangan
poso-poso boruna i.
Dung adong sabalik bungki, dibahen ma goar ni boruna i
Nan Jomba Ilik, ala songon ilik rupana huhut manginsir.
Dibereng Nan Jomba Ilik do na sai marsak natorasna i,
ala ni bagian lapung dihasosorangna tu hasiangan on.
Didok Nan Jomba Ilik ma tu amana i: "Ale, amang parsi-
nuan inang pangintubu, taruhon hamu ma ahu tu tombak
longo-longo, inganan ni begu, parsigantungan ni homang;
ai disi do na boi ingananhu". Denggan ma i boru hasian,
alai aha ma lehononhu boanonmu, laho borhat tu inganan
i ? Didok Nan Jomba Ilik ma tu amana i: paborhat ma ahu,
lehon boanonhu partimbahoan mas, parhapuran mas, jala
71

tolu ulos na uli. Lehon ma tong balanjokhu dipardalanan,


tabu-tabu marisi aek, napuran dihadang-hadangan.
Dipaborhat ma Nan Jomba Ilik songon napinangidona i,
jala dung mardalan ibana (manginsir) pitu ari pitu borngin
dohot amana sahat ma nasida tu tombak longo-longo,
jala maradi ma nasida di sada hau na bolon, na margoar
hau juang dilangit, inganan ni begu Raja Tumording.
Dipauli amanai ma sada sopo-sopo, dimpos marpintu
dohot marpandiloan. Dibahen ma sopo-sopona sampulu
asta timbona, jala balatukna saratus pitupulu. Mulak
ma damang tu hutamuna, di tombak on ma ahu maringanan,
ai nunga songon i pambahen ni Mulajadi Na Bolon diparso-
rang ni siboruadi, ninna Nan Jomba Ilik tu amangna i.
Leleng diparlelengan, haruar ma Nan Jomba Ilik sian
sopo-sopona i, mardalan ma ibana di tombak i, hape
gabe tiurma sude tombak i, ala sinondang ni bohina
dibahen haulionna. Longang ma pangisi ni tombak i,
ai masa na so hea masa, marhabangan ma angka pidong
ala las ni rohana, marinjak-injak ma angka binatang
ala gok ni rohana. Ruar ma nang anak ni sombaon na
margoar Siraja Tonda-tonda dohot Siraja Mangala Laut
na gok dihata-hata, sionsop mudar natata, ruar muse ma
angka pangulimana si Lengga laut dohot si Jugul-jugul.
Laho ma anak ni somboan i mangaririt Nan Jomba Ilik,
alai ndang dapotna di sopo-sopo i, ai nunga manuruk Nan
Jomba Ilik tu asarna.
Disada tingki tubu ma anak anggi ni Sisangga Ulubalang,
dibahen ma goarna Raja Manubung di langit. Dung
doli-doli anakna i, didok inana ma sahali tu ibana: "Ue,
anak hasian, beha ultop ma jolo di ahu sada pidong hiong,
ai tung naganjing do i, ndang hea dipangan i narotak".
Olo inang na basa, sai na olo do ahu, jala molo so
dapot ahu pidong nidokmi ndang mulak ahu tu huta.
Borhat ma anakna i diboan ma ultopna, alai so adong
dope dapotsa nunga tolu ari tolu borngin. Di sada tingki
sahat ma ibana tu sada tombak inganan ni Nan Jomba Ilik.
72

Hundul ma ibana jala sande tu sada hau ala ni lojana, hape


ngot ma ibana, diida ma aek ni napuran sian hau pangun-
sandeanna i. Didiori Raja Manubung Dilangit ma haroroan
ni aek ni napuran i, jala dibege Nan Jomba Ilik ma
humere-heres, mandilo ma ibana gabe masitomuan ma
mata nasida. Marnida i Raja Manubung di langit, marlobok
ma tarontokna, ai dibereng sada namarbaju nauli, gabe
tubu ma rohan mangido napuran ni namarbaju i. Ditantan
Nan Jomba Ilik ma napuran pinangidona i dohot obukna
naganjang i, gabe dipangan Raja Manubung di langit ma.
Digora baoa i ma muse: "sapala naung asi roham boru ni
rajanami, ba lehon ma ahu mangan, ai nunga sabulan ahu
di tombak on ndang mangan". Jadi ditantan Nan Jomba
Ilik ma indahan marhite obukna i, gabe marsiasian
ma nasida, ai disuru Nan Jomba Ilik ma baoa i nangkok
tu sopo-sopona.
Marsaripe ma nasida, alai didok Nan Jomba Ilik ma
tu Raja Manubung di langit na gabe amang-amangna i:
"sotung didik ho ahu boru ni Ilik" - boru nasarupa tu ilik,
ai molo didok ho i masa ma bala tu ho. Olo ale boru ni raja­
nami, marjanji ma ahu tu langit na hujungjung, tu tano
na hudegehon, na so tupa dohononhu i. Alai dung songon i
lelengna na so mulak Raja Manubung di langit tu huta,
dipatupa natorasna ma mamalu ogung sabangunan patortor-
hon Sibaso-Siboru Panungkunan, asa disungkun jolo
taringot tu anakna i. Dung manortor Sibaso-Siboru
panungkunan, didokma: "mangolu do anakmi ditombak
longo-longo, jala nunga mangoli". Alai tung hailaon
do pararipeonna i, ai "boru ni ilik do ripena". Adong
do huroha haham manubuhon ilik gabe ditaruhon tu
tombak, laos boru-boru nauli do ilik i.
Dung leleng diparlelengan, marsihol ma Raja Manubung
di langit mulak tu huta ni natorasna, diontang ma niolina
asa rampak nasida. Borhat ma nasida, jala dung sahat
tu huta dibereng natorasna ma niolina i, gabe longang
ma rohana; ai dipatorang amana i ma, boru ni amangtuana
73

do niolina i. Sandok ingkon sirang do hamuna, ai pantang


do buaton ibotoniba, ninna natoras ni Raja Manubung
di langit. Laos didok Nan Jomba Ilik ma muse tu sinondukna
i: "namariboto do hita hape"; lului ma boru na asing
di ho, so maon roa pomparan ni ompunta, muruk maon
Mulajadi Na Bolon tu hita. Alai didok Raja Manubung
di langit ma: "ndang tarsirang be ho sian ahu, aha
pe na masa sitaononhu na ma i, ai nunga tung hansit
huae laho manghophop ho". Marsak ma natorasna dipandohan
ni anakna i, diontang ma raja, dibahen ma gondang
sabangunan, diseat pitu horbo ala ni parsaripeon ni
anakna i. Dung sidung pesta hariapan i, disuru ma Raja
Manubung di langit dohot Nan Jomba Ilik haruar sian
huta i, jala dipabali ma nang sian adat.
Ndang masitopotan
masitopotan be Raja Manubung di langit
dohot natorasna, jala pulik ma nasida sian adat. Songon
i ma na masa i, pabotohon na so jadi marnioli halak
namariboto nang pe ibotona sian tubu ni na marhaha-
maranggi.

oOo

Anda mungkin juga menyukai