Khoirun Niat
2020
Kata Pengantar
والصالة والسالم على أشرف األنبياء وإمام، الحمد هلل رب العالمين، بسم هللا الرحمن الرحيم
. المرسلين سيدنا وشفيعنا محمد األمين وعلى آله وصحبه أجمعين
Alhamdulillahi Rabbil ‘Alamin, segala puji bagi Allah, hanya karena rahmat dan
karunia-Nya, buku sederhana ini bisa selesai. Di tengah pandemi dan semakin
menyebarnya wabah di daerah setempat, penulis berusaha menyelesaikannya dengan
memohon pertolongan kepada Allah supaya senantiasa diberi kesehatan dan kekuatan
untuk menjalani aktivitas sehari-hari.
Buku yang berisi ilmu Shorof ini penulis susun untuk melengkapi Nadzom Jurumiyah
Jawa yang sebelumnya telah selesai. Ilmu Nahwu dan Shorof saling terkait dan tidak
bisa dipisahkan. Ilmu Nahwu membahas kata setelah masuk dalam kalimat,
sedangkan ilmu shorof membahasnya sebelum masuk dalam kalimat. Keduanya
saling melengkapi untuk menjadi dasar ilmu bahasa Arab guna memahami sumber-
sumber Islam, baik Al-Qur’an, Hadis atau kitab-kitab berbahasa Arab sebagai
referensi keislaman.
Sebagaimana dalam Nadzom Jurumiyah, penulis menyusun ilmu shorof ini dalam
bentuk Nadzom (Syi’ir) supaya mudah dibaca sehari-hari secara bersama-sama
memakai irama. Sudah menjadi tradisi di pesantren, biasanya santri-santri membaca
nadzom secara bersama-sama sebelum memulai pembelajaran atau sekedar mengisi
waktu dengan murajaa’ah membaca nadzom bersama-sama. Nadzom –baik ilmu
nahwu atau shorof- yang dibaca selama ini masih berbahasa Arab dengan gaya puitis
sehingga susah untuk dipahami. Para santri mampu menghafal nadzom-nadzom
tersebut, tetapi kurang bisa memahami secara langsung apa yang mereka hafalkan dan
mereka baca sehari-hari. Dari sini-lah penulis berinisiatif menyusun nadzom ilmu
Nahwu/Shorof persis seperti irama yang santri baca tetapi memakai bahasa yang
mereka pahami. Penulis memakai Bahasa jawa karena karakteristik yang dimilikinya
dengan berbagai variasi sehingga relatif mudah untuk dibuat nadzom.
Penulis menyusun nadzom Shorof Jawa ini berpatokan pada kitab Nadzom Maqshud
yang ditulis oleh Syaikh Ahmad bin Abdurrahim at-Tahthawi. Oleh sebab itu, penulis
memberi nama buku ini: Nurul Wafa, Nadzom Maqshud Versi Jawa. Irama yang
digunakan persis seperti kitab aslinya (Nadzom Maqshud) yaitu yang dikenal dengan
Bahr Rojaz. Irama nadzom ini sudah sangat dikenal di dunia pesantren karena
digunakan oleh berbagai kitab, seperti Nadzom Imrithi dan Alfiyah. Harapannya,
nadzom shorof jawa ini bisa digunakan untuk muraja’ah/deresan (lalaran) atau untuk
sekedar mengisi waktu guna mengingat-ingat ilmu shorof yang telah dipelajari dan
dihafalkan.
Selain bisa digunakan untuk muraja’ah, buku ini sebenarnya juga bisa dipakai sebagai
bahan ajar ilmu Shorof. Nadzoman Shorof Jawa ini penulis lengkapi dengan
ringkasan ilmu Shorof yang disajikan dalam bentuk bagan atau tabel. Penulis juga
i
berusaha memberi penjelasan tambahan dalam nadzom sebagai pengantar semisal
pembahasan tentang Bina’ Fi’il, bentuk Fi’il (Tsulasi/Rubai), Wazan Fi’il, bentuk
Tasrif (Istilahi/Lughawi) dan lain-lain. Penjelasan-penjelasan tambahan ini, penulis
ambil dari Syarah Nadzom Maqshud yang bernama ‘Aunul Ma’buud’ dan dari kitab-
kitab referensi yang lain.
Usaha lain yang penulis lakukan adalah memberikan footnote untuk lafal-lafal Arab
yang susah ditransliterasikan ke dalam huruf latin yang kemungkinan menimbulkan
salah baca. Ilmu Shorof mengkaji harokat dan bentuk lafal supaya benar
pengucapannya, utamanya bentuk-bentuk wazan fi’il yang sangat detail perbedaan
harokatnya. Ini terkadang menimbulkan kesalah-pahaman ketika ditransliterasi ke
dalam huruf latin, oleh sebab itu, penulis memberikan footnote dalam tulisan Arab
supaya tidak terjadi kesalahan.
Penulis sadar bahwa Ilmu Shorof sangat rumit, memerlukan ketelitian dan kajian yang
mendalam. Oleh sebab itu, penulis mengakui bahwa buku ini jauh dari sempurna,
belum bisa memuat seluruh kajian Ilmu Shorof secara mendetail. Penulis
mempersilahkan siapapun untuk memberikan saran, kritik dan memperbaiki isi buku
ini jika terjadi kesalahan di dalamnya. Alaa Kulli Haal, semoga usaha ini mendapat
rahmat dan keberkahan dari Allah, dicatat sebagai amal kebaikan dan semoga buku
ini dapat memberikan manfaat.. Allahumma aamiin.
Ngrukem,
Malam Jumat, 17-12-2020
ii
Daftar Isi buku
iii
PAMBUKO
1. BISMILLAH NYEBUT ASMO ALLAH KAWITAN
ALHAMDULILLAH MUJI MARING PENGERAN
2. PUJI SYUKUR MARING GUSTI MOHO AGUNG
AWIT NIKMAT KANG BOTEN SAGED DIITUNG
3. MARING KANJENG NABI SHOLAWAT LAN SALAM
SAKLAWASE NGANTOS DINTENE PUNGKASAN
4. UGI MARING KLUWARGI NABI SHOHABAT
MUGI KITO UGI KALUBERAN ROHMAT
5. IKI NADZOMAN NGANGGO BOHOSO JOWO
NERANGKE ILMU SHOROF SUPADOS CETHO
6. SUMBERE NADZOM MAQSHUD IMAM THOHTOWI 1
NAJAN ALIT NANGING SANGET MANFAATI
7. DIPUN TAMBAHI SAKING SYARAHE KITAB
KANG SAMPUN KATHAH WONTEN NEGARI ARAB
8. DIPUN SUSUN SUPADOS GAMPIL SINAU
SAKING KAWULO KANG TESEH CENDHAK NGELMU
9. KITO TANSAH DEDUNGO MARING PENGERAN
MUGI DIPUN CATET AMAL KESAHENAN
1
Nama beliau adalah Syaikh Ahmad bin Abdurrahim at-Thahthawi
1
15. DENE SHOROF BAHAS BENTUKE KALIMAH
LAN OWAHE SAKDERENGE MANJING JUMLAH
16. SHOROF NAMUNG BAHAS KEKALIH KALIMAH
ISIM UGI FI’IL KANG SAGED BERUBAH
17. DADOS SHOROF BOTEN BAHAS ISIM MABNI
FI’IL JAMID LAN KALIMAH HURUF UGI
18. ILMU SHOROF DISINAU SUPAYANE
NGERTOS BENTUK KALIMAH, LERES NGUCAPKE
الِ ص ِحيح س
َ ْ َ
1
2
ف ْ ض َّع
َ ُم
3
فَ َّر
4
َم ْه ُم ْوز
5
ِمثَال
2
26. ‘EN FI’IL RUPI YA’: ARAN AJWAF 1 YA’I
DENE RUPI WAWU ARAN AJWAF WAWI
27. MANGGEN LAM FI’IL JENENGE BINA’ NAQIS2
NAQIS WAWI, NAQIS YA’I: KALIH JENIS
28. KEKALIH WAWU YA’ DADOS HURUF FI’IL
BINA’ LAFIF, KALIH WERNI DADOS DETIL
29. LAFIF MAFRUQ3 DIPISAH CONTONE WAFAA4
LAFIF MAQRUN5 KEMPAL CONTONE ROWIYA 6
30. TERKADANG WONTEN KEKALIH BINA’ KEMPAL
KADOS RO`A7: MAHMUZ NAQIS INGGIH ANGSAL
BAB WAZAN-MAUZUN
31. WONTEN SHOROF WAZAN MAUZUN DIKENAL
WAZAN NIKU PATOKAN KANG DADOS DASAR
32. DENE MAUZUN NIKU DADOS CABANGE
KANG DIPADHAKKE MARING WAZAN BENTUKE
33. MISALIPUN FI’IL HURUF ASLI TIGO
MANUT WAZAN FA’ALA8 SAGED DIEJO
34. AWALE FA’, TENGAH ‘AIN, LAN LAM AKHIR
DADOS FA’ FI’IL, ‘EN FI’IL LAN LAM FI’IL
1
َج َوف ْأ
2
نَاقِص
وق
ْ يف َم ْفُر ِ
3
ْ لَف
4
َو َف
يف َم ْقُرو ْن ِ
5
ْ لَف
6
َرِو َي
7
َرأَى
8
فَ َع َل
3
35. WONTEN UGI FI’IL KANG PAPAT HURUFE
FA’LALA1 WAZANE DOBEL LAM FI’ILE
36. HUKUM MENIKO SANGET PENTING DINGERTI
SUPADOS NGERTOS FI’IL KANTI TELITI
37. FI’IL KATHAH BENTUKE KEDAH DIPAHAM
HURUF ASLINE SUPOYO DADOS GAMPANG
38. NGERTOS MAKNO DASAR LAN OWAHE MAKNO
NALIKO FI’IL BERUBAH BENTUK LIYO
39. FI’IL HURUF TIGO JENENGE SULASI
DENE HURUF PAPAT ARANE RUBA’I
40. MUJARROD SEPI SAKING HURUF TAMBAHAN
MAZID NIKU HURUF TAMBAHAN DIPASANG
41. DADOS FI’IL MENIKO WERNI SEKAWAN
FI’IL SULASI MUJARROD INGKANG AWAL
42. SULASI MAZID LAN RUBA’I MUJARROD
RUBA’I MAZID, DIAPAL OJO ABOT
1
فَ ْعلَ َل
4
49. DADOSE WAZANE ENEM AMPUN KLERU
FA’ALA YAF’ULU1, FA’ALA YAF’ILU2
50. FA’ALA YAF’ALU3, FA’ULA YAF’ULU4
FA’ILA YAF’ALU5, FA’ILA YAF’ILU6
51. WAZAN FA’ALA YAF’ALU7 IKU MESTI
‘EN UTOWO LAM FI’ILE HURUF HALQI
52. KEJAWI HUKUME SYADZ TEGESE LANGKA
KADOS ROKANA YARKANU, ABAA YA’BAA 8
1
فَ َع َل يَ ْف ُع ُل
2
فَ َع َل يَ ْفعِ ُل
3
فَ َع َل يَ ْف َع ُل
4
فَ ُع َل يَ ْف ُع ُل
5
فَعِ َل يَ ْف َع ُل
6
فَعِ َل يَ ْفعِ ُل
7
فَ َع َل يَ ْف َع ُل
8
أ َََب يَأْ ََب،َر َك َن يَ ْرَك ُن
9
فَ ْو َع َل
10
فَ ْع َوَل
11
فَْي َع َل
12
فَ ْعيَ َل
13
فَ ْعلَى
14
فَ ْعلَ َل
5
55. WONTEN UGI INGKANG NAMBAHI FA’NALA 1
NGANGGOKKE PECI TEGES CONTO QOLNASA 2
1
فَ ْعنَ َل
2
سَ َقَلْن
3
أَفْ َع َل
4
فَ َّع َل
5
اع َلَ َف
6
اِنْ َف َع َل
7
اِفْ تَ َع َل
8
اِفْ َع َّل
9
تَ َف َّع َل
10
اع َل
َ تَ َف
11
اِ ْستَ ْف َع َل
12
اِفْ َع ْو َع َل
13
اِفْ َع َّوَل
14
اِفْ َعْن لَى
6
61. IF’ANLALA1, IF’AALLA2 DOWO MOCONE
‘EN FI’IL LAN UGI DOBEL LAM FI’ILE
BAB TASRIF
64. TASRIF MENIKO TEGES OWAH BENTUKE
ISTILAHI, LUGHOWI, KALIH WERNINE
65. ARAN TASRIF ISTILAHI NGGEH MENIKO
OWAHE BENTUK FI’IL KANG NGRUBAH MAKNO
66. FI’IL MENIKO SAGED OWAH MAKNONE
YOIKU NALIKO BERUBAH SHIGHOTE
67. FI’IL MADHI, MUDHORI’ LAN ISIM MASDAR
ISIM FA’IL, ISIM MAF’UL, FI’IL AMAR
68. FI’IL NAHI LAN ISIM ZAMAN MAKANE
SHIGHOT KANG AKHIR ISIM ALAT JENENGE
69. NASORO YANSURU NASRON LAN NAASIRUN6
MANSUURUN UNSUR LA TANSUR7 DERENG RAMPUNG
1
اِفْ َعْن لَ َل
2
آلَّ اِفْ َع
3
تَ َف ْعلَ َل
4
اِفْ َعلَ َّل
5
اِفْ َعْن لَ َل
اصرِ َنَصر ي ْنصر نَصراً ن
ْ ُُ َ ََ
6
7
ص ْرُ ص ْر الَتَ ْن
ُ ْص ْور اُن
ُ َمْن
7
70. MANSORUN MINSORUN1 IKU LANJUTANE
CONTO TASRIF ISTILAHI URUTANE
71. NASORO FI’IL MADHI TEGES WUS NULUNG
YANSURU MUDHORI’: LAGI-BAKAL NULUNG
72. NASRON MASDAR, PITULUNGAN TEGESIPUN
NAASIRUN ISIM FA’IL: TIYANG KANG NULUNG
73. MANSUURUN ISIM MAF’UL: INGKANG DITULUNG
UNSUR FI’IL AMAR: TULUNGONO MAFHUM
74. LA TANSUR FI’IL NAHI: OJO NULUNGI
MANSORUN ISIM ZAMAN: WEKTU NULUNGI
75. UGI ISIM MAKAN: PANGGONAN NULUNGI
MINSORUN ISIM ALAT KANGGO NULUNGI
76. TASRIF ISTILAHI SAGED DITERAPKE
SEDOYO FI’IL MUTASORRIF JENISE
77. FI’IL JAMID BOTEN SAGED ISTILAHI
NANGING TASRIF LUGHOWI SAGED DITAMPI
78. KADOS LAFAL NI’MA, BI’SA LAN LAISA2
AL-QURAN CONTONE LAISU SAWAA`A3
79. TASRIF LUGHOWI NINGALI KANG NGLAKONI
DENE MAKNO TETEP BOTEN DIOWAHI
80. MITURUT MUFROD, TASNIYAH LAN JAMAKE
GOIB, MUKHOTOB, MUTAKALLIM DHOMIRE
81. UGI NINGALI MUDZAKKAR LAN MUANNAS
JALER UTOWO WADON KABEH KUDU PAS
82. NASORO NASOROO NASORUU NASOROT4
CONTO FI’IL MADHI SULASI MUJARROD
صر ِ مْن
َ صر مْن َ َ
1
س ي
َْل ، س ئ
ْ ِ ب، نِ ْعم
َ َ َ
2
4
... ت ْ صَر
َ َصُرْوا نَ َصَرا ن
َ َصَر ن
َ َن
8
BAB ISIM MASDAR
83. MASDAR WERNI KALIH: MASDAR MIM SIJINE
LAN MASDAR GHOIRU MIM KALIH BAGIANE
84. WONTEN SIMA’I TEGES BOTEN ATURAN
WONTEN KANG QIYASI: DIPADHAKKE WAZAN
85. SULASI MUJARROD KATHAH KANG SIMA’I
DENE LIYANE IKU NGANGGO QIYASI
86. MASDAR MIM SULASI LAMUN BINA’ AJWAF
BINA’ SHOHIH, MAHMUZ LAN BINA’ MUDO’’AF
87. MONGKO WAZAN MAF’ALUN1 KALIH FATHAHE
LONGKO LAMUN DIKASROH ‘AIN FI’ILE
88. UGI ZAMAN MAKAN MAF’ALUN2 WAZANE
BOTEN DIKASROH ‘EN FI’IL MUDHORI’E
89. ANUT WAZAN MAF’ILUN3 HUKUME LONGKO
KEJAWI SIMA’I MAGRIBUN4 TULODHO
90. DENE LAMUN KASROH ‘EN FI’IL MUDHORI’
WAZAN MAF’ILUN5 DIANUT KANTI APIK
91. FI’IL BINA’ NAQIS LAN LAFIF KANG KEMPAL
MASDAR MIM MAF’ALUN6 UGI ZAMAN MAKAN
92. DENE BINA’ MISAL LAN LAFIF KANG PISAH
MANUT WAZAN MAF’ILUN7 HUKUME KEDAH
1
َم ْف َعل
2
َم ْف َعل
3
َم ْفعِل
4
َم ْغ ِرب
5
َم ْفعِل
6
َم ْف َعل
7
َم ْفعِل
9
93. MASDAR MIM, ZAMAN, MAKAN LAN ISIM MAF’UL
LIYANE SULASI MUJARROD DIHUKUM
94. PODHO MUDHORI’ NANGING AWAL BERUBAH
GANTI MIM DIDHOMMAH, ‘EN FI’IL DIFATHAH
95. ISIM FA’IL UGI SAGED MENDHET SAKING
MUDHORI’: AWAL GANTI MIM, AKHIR TANWIN
1
تُ ص ْر َ َص ُرْوا نَ َصَر ن َ َن
2
اِ ْجتَ َه َد اِ ْستَ ْغ َفَر
3
اَل
4
اَْْيُن
5 ِ ْ َاِبْنِ ٍم اِبْ ٍن اِبْنَ ٍة اِثْن
ي
ِ ْ َاِْم ِر ٍئ اِْمرأَةٍ اِثْنَت
ي َ
6
10
104. UGI ISMUN LAN ISTUN1 KASROH KABEHE
NAMUNG AL LAN AIMUN: FATHAH HAMZAHE
105. FI’IL AMAR SOKO MUDHORI’ YAF’ULU2
DHOMMAH HAMZAHE: UNSUR, UHSUN3 KELAKU
106. FI’IL MADHI MAJHUL DIDHOMMAH KANG AWAL
DIKASROH SAKDURUNGE AKHIR DIAPAL
107. LAMUN LIMO, ENEM HURUF KADOS CONTO
UFTU’ILA, USTUF’ILA4: DHOMMAH LORO
1
اِ ْسم اِ ْست
2
يَ ْف ُع ُل
3
ص ْر اُ ْح ُس ْن ُ ْاُن
4
اُفْ تُعِ َل اُ ْستُ ْفعِ َل
5
) ي، ت، أ، نَأِِْت (ن
6
تَ َف َّع َل
7
اع َل
َ تَ َف
8
تَ َف ْعلَ َل
11
113. FI’IL MUDHORI’ IKU HUKUME MU’ROB
SAGED ROFA’, SAGET JAZEM UGI NASHOB
1
) ياء املؤنثة املخاطبة، واو اجلمع، شيء (ألف التثنية
يْ ص ِرُ ْصُرْوا اُن
ُ ْصَرا اُن
ُ ْاُن
2
3
اعل ِ َف
4
( َعلِ َمMaksudnya: Fi’il Madhi Sulasi Mujarrod yang ‘ain fi’ilnya di-kasroh dan fi’il tersebut muta’addi, maka isim
fa’ilnya ikut wazan ) َفاعِ ل
5
( َعَزَمMaksudnya: Fi’il Madhi Sulasi Mujarrod yang ‘ain fi’ilnya di-fathah, maka ikut wazan ) َفاعِ ل
12
123. SULASI YEN ‘EN FI’IL MADHI DIDHOMMAH
ANUT WAZAN FA’LUN1, FA’IILUN2 KANG KAPRAH
124. UGI SAGED WAZAN LINTU NANGING LONGKO
FA’ALUN: HASANUN3, AF’ALU4 KANG LIYO
125. FI’IL LAZIM KANG DIKASROH ‘EN FI’ILE
FA’ILUN, AF’ALU, FA’LAANU5 WAZANE
126. ISIM MAF’UL MENIKO KANG DIKENANI
PENGGAWEHAN KADOS WONGKANG DITULUNGI
127. SULASI MUJARROD WAZANE MAF’UULUN6
UGI SAGED KADOS LAFAL QOTIILUN7
128. SULASI MAZID: MUDHORI’ DIMAJHULKE
NULI GANTOS MIM HURUF MUDHORO’AHE
1
فَ ْعل
2
فَعِْيل
3
َح َسن: فَ َعل
4
أَفْ َع ُل
5
فَ ْعالَ ُن، أَفْ َع ُل، فَعِل
6
َم ْف ُع ْول
7
قَتِْيل أى على وزن فَعِْيل
8
فَ َّعال
9
فَ ُع ْول
10
فَعِْيل، ِم ْف َعال، فَعِل
13
BAB TASRIF LUGHOWI
130. FI’IL MADHI, MUDHORI’, AMAR LAN NAHI
BEDO DHOMIRE ARAN TASRIF LUGHOWI
131. TELUNG BENTUK KANGGE GHOIB LAN GHOIBAH
SEMANTEN UGI MUKHOTOB MUKHOTOBAH
132. DHOMIR MUTAKALLIM NAMUNG KALIH BENTUK
AMR, NAHI: MUTAKALLIM BOTEN ENTUK
133. SEDOSO BENTUK ISIM FA’IL FA’ALA 1
FAA’ILUN FAA’ILAANI FAA’ILUUNA 2
134. FAA’ILATUN FAA’ILATAANI FAA’ILAAT3
FU’’ALUN4 FU’’AALUN5 DOWO AMPUN LEPAT
135. FA’ALATUN6 FAWAA’ILU7 SEMPURNANE
SEKAWAN KANG TERAKHIR JAMAK TAKSIRE
136. ISIM MAF’UL KETASRIF LUGHOWI PITU
MUDZAKKAR TELU, MUANNAS UGI TELU
137. MUFROD TASNIAH LAN JAMAKE KANG SALIM
INGKANG NOMER PITU RUPI JAMAK TAKSIR
138. AMAR NAHI SAGED TEMU NUN TAUKID
KHOFIFAH DISUKUN, SAQILAH DITASYDID
1
فَ َع َل
2 ِ َاعالَ ِن ف
اعلُ ْو َن ِ َاعل فِ َف
3
اعالَت ِ َان ف ِ َاعلَة ف
ِ َاعلَت ِ َف
4
فُ َّعل
5
فُ َّعال
6
فَ َعلَة
ِ فَو
اع ُل َ
7
14
BAB FAIDAHE FI’IL SULASI MAZID
139. FI’IL LAZIM SAGED DADOS MUTA’ADDI
TAMBAH HAMZAH, TASYDID LAN JER YEN SULASI
140. LAMUN BOTEN SULASI KANTI KANG AKHIR
TIGO ALAMAT DIBUANG DADOS LAZIM
141. NEDAHKE MUSYAROKAH WAZAN FAA’ALA 1
KEDHIK KADOS ALLAHU ZAIDAN QOOTALA 2
142. TAFAA’ALA3 UGI NEDAHKE MEKATEN
NANGING KADANG NGATONKE KANG BOTEN BENER
143. HURUF TA’ WAZAN IFTA’ALA4 DIGANTI
THO’ LAMUN FA’ FI’IL HURUF ITHBAQ 5 RUPI
144. HURUF SHOD, DHOD, THO’, DZO’ SEKAWAN RUPANE
ITTHORODA KWI ITHTARODA ASLINE6
145. HURUF TA’ UGI DIGANTOS DAL NALIKO
DAL, DZAL, LAN ZA’ AWAL KADOS IZDAJARO7
146. LAMUN HURUF AWAL WAWU, YAK, TSA’ SUKUN
DIPUN GANTOS TA’ NULI IDGHOM DIHUKUM
147. HURUFE ZA-IDAH: UWAISAN HAL TANAM 8
LAMUN HURUF ASLI LAFAL MPUN DIPAHAM
148. NGERTI HURUF ZIYADAH SAKING TASRIFAN
LAMUN SAGED KABUANG, MESTI TAMBAHAN
1
اع َل
َ َف
2
Asalnya: قَاتَ َل اهللُ َزيْ ًدا
3
اع َل
َ تَ َف
4
اِفْ تَ َع َل
5
إطباق
6
اِطََّرَد أصله اِطْتَ َرَد
7
اِْزَد َجَر أصله اِْزََتََر
8
) م، ن، ت، ل، ه، ا، س، ي، و،أَُويْ ًسا َه ْل تَنَ ْم (أ
15
149. UTOWO KATHAH NYINAU LAFAL ARAB
KANTI MEMPENG NGANTI DADOS TIYANG LIMPAT 1
150. FI’IL HURUFE SEKAWAN SAMI UGI
WONTEN HURUF TAMBAHAN PUNOPO ASLI
151. NIKU DIHUKUM MUTA’ADDI KEJOBO
WAZANE FA’LALA2 CONTONE DARBAKHO3
152. FI’IL GANGSAL HURUFE HUKUME LAZIM
KEJAWI TIGANG WAZAN KANG TESEH MUNGKIN
153. IFTA’ALA, TAFA’’ALA, TAFAA’ALA4
MUTA’ADDI LAZIM SAGED KEDUANYA
154. NEM HURUF: LAZIM KEJAWI ISTAF’ALA 5
ISRONDAA6, IGRONDAA7 KANG MANUT IF’ANLAA8
155. WAZAN AF’ALA9 GADAH FAIDAH PITU
TA’DIYAH, SOIRUROH, KATSROH10 NOMER TELU
156. HAINUNAH, IZALAH, WIJDAN UGI TA’RIDH11
KETERANGAN LAN CONTO TENG SYARAH KOMPLIT
1
Limpat maksudnya pintar dan ahli
2
فَ ْعلَ َل
3
َد ْربَ َخ
اع َل ِ
َ تَ َف، تَ َف َّع َل، افْ تَ َع َل
4
5
اِ ْستَ ْف َع َل
6
اِ ْسَرنْ َدى
7
اِ ْغَرنْ َدى
8
اِفْ َعْن لَى
9
أَفْ َع َل
10
كثرة، صريورة،تعدية
11
تعريض، وجدان، ازالة،حينونة
16
157. ISTAF’ALA1 GADAH NEM FAIDAH SAGED
DITAMBAH KALIH SUPOYO DADOS GENEP
158. TOLAB2: NYUWUN, SOIRUROH3 TEGES BERUBAH
WIJDAN, I’TIQOD, TASLIM, SU`AL 4, DITAMBAH
159. MUSHODAFAH, QUWWAH5 KADOS ISTAKBARO6
KUAT ANGGONE SOMBONG SIKAP KANG OLO
160. WAWU ALIF YAK ARANE HURUF ‘ILLAH
HURUF MAD, HURUF LAYYIN UGI ZIYADAH
161. LAMUN HURUF ‘ILLAH DADOS HURUF ASLI
FI’IL, MONGKO KAWASTANAN MU’TAL MESTI
162. MITSAL, AJWAF, NAQIS SAMPUN DIJELASKE
WONTEN NGINGGIL UGI LAFIF KEKALIHE
163. LAMUN BOTEN HURUF ‘ILLAH KAWASTANAN
SHOHIH MUDHO’’AF MAHMUZ SAMPUN DIPAHAM
BAB I’LAL
164. I’LAL TEGESIPUN PERUBAHAN LAFAL
SEBAB HURUF ILLAH MANGGEN KANTI MAPAN
165. GANTOS ALIF, HURUF WAWU BERHAROKAH
UGI YA’ KANG TUMIBO SAKWUSE FATHAH
1
اِ ْستَ ْف َع َل
2
طلب
3
صريورة
4
سؤال، تسليم، اعتقاد،وجدان
5
قوة،مصادفة
6
اِ ْستَ ْكبَ َر
17
166. MISALIPUN LAFAL GHOZAA1 UGI KAFAA2
MENIKO ASLINE GHOZAWA3, KAFAYA4
167. NULI KADOS GHOZAU5 GHOZATAA6 LAN GHOZAT7
KALIH I’LAL, INGKANG AWAL MPUN KASEBAT
168. KAPING KALIH HURUF ALIF DIPUN BUCAL
AMERGI WONTEN KALIH SUKUN KANG KEMPAL
169. BOTEN GANTOS ALIF, GHOZAWAA 8 CONTONE
SEBAB ILTIBAS: SAMI KALIH MUFRODE
170. UGI BOTEN GANTOS ALIF YEN KETEMU
DHOMIR ROFA’ MUTAHARRIK: GHOZAUTU 9
171. KADOS GHOZAA I’LALIPUN LAFAL QOOLA10
BINA’ AJWAF UGI KADOS LAFAL KAALA 11
172. WAWU YA’ BERHAROKAT KANG TUMIBANE
SAKWUSE FATHAH: GANTOS ALIF HUKUME
1
َغَزا
2
َك َفى
3
َغَزَو
4
َك َف َي
5
َغَزْوا
6
َغَزتَا
7
ت ْ َغَز
8
َغَزَوا
9
ت
ُ َغَزْو
10
ال
َ َق
11
ال
َ َك
18
173. DENE SEPODHO LAFAL QULNA 1 LAN KILNA2
I’LAL RANGKEP, ASLI: QOWALNA3, KAYALNA4
174. WAWU YA’ GANTOS ALIF NULI DIBUANG
AMERGI KALIH SUKUN KEMPAL DILARANG
175. NULI DHOMMAH, KASROH HAROKAT AWALE
TEDAH HURUF ASLI ICAL ING TENGAHE
176. HURUF YA’ DISUKUN PUNOPO DIFATHAH
TUMIBO SAKWUSE KASROH: BOTEN OWAH
177. CONTONE KADOS: KHOSYIITU5 LAN KHOSYIYAT6
BOTEN ABOT NGUCAPKE MENGGAH WONG ARAB
178. YA’ SUKUN SAKWUSE DHOMMAH: GANTOS WAWU
SEBAB ABOT: YUUSIRU ASLI YUISIRU7
179. WALIKANE WAWU SUKUN KANG TUMIBO
SAKWUSE KASROH: GANTOS YA’ UGI PODHO
180. QIILA8 ASLINE QUWILA9 ABOT NGUCAP
QOF DISUKUN NULI DIPINDAH HAROKAT
181. QIULA10 NULI WAWU SUKUN GANTOS YA’
DADOS QIILA I’LALIPUN SAMPUN PEPAK
1
قُلْ َن
2
كِلْ َن
3
قَ َولْ َن
4
َكيَ ْل َن
ت ِ
ُ َخشْي
5
ت ِ
ْ ََخشي
6
7
يُ ْو ِسُر أصله يُْي ِسُر
8
قِْي َل
9
قُ ِوَل
10
قِ ْوَل
19
182. WAWU BERHAROKAT ING AKHIR KALIMAH
TUMIBANE SAKWUSE KASROH: BERUBAH
183. DIPUN GANTOS YA’ TULADANE RODHIWA 1
WAWU GANTOS YA’ NULI DADOS RODHIYA 2
184. HAROKATE YA’ WAWU DIPINDAH LAMUN
TUMIBO SAKWUSE HURUF SHOHIH SUKUN
185. YAQUULU3 ASLI YAQWULU4, LAN YAKIILU5
ASLINE YAKYILU6 LAN UGI YAKHOOFU7
186. ASLI YAKHWAFU8 NULI DADOS YAKHOUFU9
WAWU GANTOS ALIF: ABOT NGUCAP NIKU
187. WAWU YA’ ING AKHIR MUDHORI’ DISUKUN
TINGKAH ROFA’, DENE NASHOB BENTEN HUKUM
188. YA’FUU10 YARMII11 LAN YAKHSYAA12 I’LAL DITAMBAH
YAK GANTOS ALIF SEBAB SAKWUSE FATHAH
1
َر ِض َو
2
َر ِض َي
3
يَ ُق ْو ُل
4
يَ ْق ُو ُل
5
يَ ِكْي ُل
6
يَ ْكيِ ُل
7
افُ َََي
8
ف ُ ََيْ َو
9
ف ُ ََيَ ْو
10
يَ ْع ُفو
11
يَْرِمى
12
ََيْ َشى
20
189. WAWU YA’ DIBUCAL ING AF’ALUL KHOMSAH
JAMAK LAN MUANNASAH, BOTEN TASNIYAH
190. KADOS YA’FUUNA YARMIINA YAKHSYAUNA1
I’LALIPUN TENG SYARAH UGI TARMIINA2
191. BOTEN KABUCAL KADOS YA’FUWAANI 3
YARMIYAANI4 LAN UGI YAKHSYAYAANI 5
192. WAWU YA’ GANTOS HAMZAH ING ISIM FA’IL
BINA’ AJWAF KADOS KAA`IL6 UGI QOO`IL7
193. ISIM FA’IL NAQIS: YA’ WAWU DIBUCAL
NALIKO BOTEN NASHOB, BOTEN WONTEN AL
194. ‘AAFIN8 LAN ROOMIN9 MENIKO TULADANE
‘AAFIYAN10 LAN AR-ROOMII11 YA’ DITETEPKE
195. ISIM MAF’UL AJWAF: I’LAL KANTI MINDAH
MARING SAKDURUNGE WAWU YA’ DIDHOMMAH
ي ََيْ َش ْو َن ِ
َ ْ يَ ْع ُف ْو َن يَْرم
1
ي ِ
َ ْ تَ ْرم
2
3
يَ ْع ُف َوا َن
ِ ي رِمي
ان َ َْ
4
ِ ََيْ َشي
ان َ
5
6
َكائِل
7
قَائِل
ٍ ع
اف َ
8
9
َراٍم
10
َعافِيًا
11
الر ِامى
َّ
21
196. MAQUULUN1: MINDAH, MBUANG I’LALE DADOS
MAKIILUN2: I’LALE MINDAH, MBUANG, NGGANTOS
197. MAF’UL NAQIS MA’FUWWUN3: IDGHOM DIHUKUM
HURUF PODHO KEMPAL INGKANG AWAL SUKUN
198. DENE MARMIYYUN4 ASLINIPUN MARMUUYUN5
WAWU DIPUN GANTOS YA’ SEBAB DISUKUN
199. NULI MIM DIKASROH SEBAB ABOT NGUCAP
NULI IDGHOM DIHUKUM, I’LALE LENGKAP
200. I’LALE AJWAF GHOIBE FI’IL AMAR
LIYAQUL6: MINDAH LAN MBUANG, BOTEN SAMAR
201. DENE LAFAL QUL7 ASLI UQWUL8 DII’LAL
MINDAH LAN ‘EN FI’IL, HAMZAH DIPUN BUCAL
202. TASNIAH LAN JAMAK NETEPKE YA’ WAWU
KADOS KIILAA, KIILUU, QUULAA UGI QUULUU9
203. BINA’ NAQIS: FI’IL AMAR BOTEN OWAH
NAMUN TETEP MABNI BUANG HURUF ILLAH
204. WAWUNE BINA’ MITSAL KEDAH DIBUCAL
NALIKO MUDHORI’, NAHI, UGI AMAR
1
َم ُق ْول
2
َم ِكْيل
3
َم ْع ُفو
4
َم ْرِمي
5
َم ْرُم ْوي
6
لِيَ ُق ْل
7
قُ ْل
8
اُقْ ُو ْل
9
كِْيالَ كِْي لُ ْوا قُ ْوَال قُ ْولُْوا
22
205. SYARATE ARUPI FI’IL HURUF TELU
MUJARROD WAZANE: FA’ALA-YAF’ILU1
206. FA’ALA-YAF’ALU2, FA’ILA-YAF’ILU3
KEDHIK LAMUN HUKUME BOTEN KELAKU
207. I’LALE BINA’ LAFIF MAFRUQ LAN MAQRUN
LAM FI’IL KADOS BINA’ NAQIS KANG SAMPUN
208. KHUSUS ‘EN FI’ILE BINA’ LAFIF MAQRUN
KADOS BINA’ SHOHIH: I’LAL BOTEN PURUN
209. DENE FA’ FI’IL BINA’ LAFIF KANG PISAH
I’LALE KADOS BINA’ MITSAL KALAMPAH
210. FI’IL AMARIPUN BINA’ LAFIF WAQOO4
MUFROD: QI5 ASLINE IUQII6, I’LAL CETHO
211. BUANG KALIH AWAL KADOS BINA’ MITSAL
NULI BUANG AKHIR MABNI FI’IL AMAR
212. MUFROD MUANNAS: QII7, TASNIAHE: QIYAA8
JAMAK MUDZAKKAR, MUANNAS: QUU9 LAN QIINA10
1
فَ َع َل يَ ْفعِ ُل
2
فَ َع َل يَ ْف َع ُل
3
فَعِ َل يَ ْفعِ ُل
4
َوقَى
5
ِق
6
اِْوقِ ْى
7
قِ ْي
8
قِيَا
9
قُ ْوا
ي ِ
َ ْق
10
23
213. MUDHO’’AF SULASI: ‘EN, LAM FI’IL SAMI
LAMUN AWAL SUKUN: IDGHOM DIHUKUMI
214. DENE BERHAROKAT: IDGHOM UGI SAHE
KADOS MADHI MADDA1; MADADA2 ASLINE
215. AMPUN IDGHOM CONTO MADADNAA3 MADADTU4
DENE MUDDA5, UMDUD6: MILIH BOTEN KLERU
216. MAHMUZ: SALAH SIJI HURUF ASLI HAMZAH
SAMI UGI AWAL, AKHIR NOPO TENGAH
217. LAMUN HAMZAH SUKUN SAKWUSE HAROKAT
SAGED GANTOS HURUF ILLAT INGKANG TEPAT
218. UGI SAGED TETEP HAMZAH BOTEN KLERU
YAAKULU YA`KULU7, YUUMINU YU`MINU8
219. LAMUN HAMZAH URIP SAKWUSE HAROKAT
BOTEN OWAH KADOS QORO`A KITABAAT9
220. DENE HAMZAH URIP SAKBAKDANE SUKUN
SAGED MILIH TETEP NOPO PINDAH PURUN
1
َم َّد
2
َم َد َد
3
َم َد ْدنَا
4
تُ َم َد ْد
5
ُم َّد
6
اُْم ُد ْد
7
يَا ُك ُل يَْأ ُك ُل
8
يُ ْوِم ُن يُ ْؤِم ُن
9
قََرأَ كِتَابَات
24
221. KADOS LAFAL IS`AL1: SAGED BOTEN I’LAL
UGI SAGED PINDAH HAROKAT DADOS SAL2
222. FI’IL AMAR MAHMUZ KADOS KHUDZ, MUR LAN KUL3
BUANG KALIH HAMZAH AWAL INGKANG KUMPUL
223. ASLINIPUN U`KHUDZ, U`MUR UGI U`KUL4
I’LAL BOTEN QIYASI NANGING MPUN MASYHUR
224. DENE LINTUNE AMAR MAHMUZ MENIKO
BOTEN I’LAL: KADOS SHOHIH, MAOS CETHO
PUNGKASAN
225. SAMPUN RAMPUNG TERJEMAHE NADZOM MAQSHUD
NGANGGE BOSO JOWO MUGI HASIL MAKSUD
226. ILMU SHOROF KEDAH ESTU SINAUNE
MENAWI LEPAT SUMONGGO DIBENERKE
227. KANTI NYUWUN NGAPURO MARING PENGERAN
MOHO LUHUR JEMBAR ROHMAT KAWELASAN
228. MUJI SYUKUR MARING ALLAH MOHO AGUNG
NAMUNG KANTI ROHMATIPUN SAGED RAMPUNG
229. SHOLAWAT SALAM MUGI TANSAH TERCURAH
MARING KANJENG NABI KLUWARGI SHOHABAH
230. MUGI KITO SEDOYO DIPUN RIDHONI
DADOSKE GAMPIL PADOS NGELMU AGAMI
1
اِ ْسأ َْل
2
َس ْل
3
ُك ْل، ُم ْر، ُخ ْذ
4
اُأْ ُك ْل، اُأْ ُم ْر، اُأْ ُخ ْذ
25
TABEL/BAGAN RINGKASAN ILMU SHOROF
Oleh: Khoirun Niat
PENGANTAR
Ilmu Shorof:
Kaidah-kaidah untuk mengetahui bentuk-bentuk kata dan perubahannya
yang bukan mencakup kajian Mabni atau I'rob.
Pengertian (Mabni dan I'rob adalah kajian Ilmu Nahwu)
Shorof
Tashrif:
perubahan kata dari satu bentuk ke bentuk lain yang bisa mempengaruhi
makna
Ilmu Shorof:
- membahas perubahan kata, baik di awal, tengah atau akhir kata
tersebut
- membahas kata dan perubahannya sebelum masuk dalam kalimat
Kedudukan
Ilmu Nahwu:
- membahas perubahan kata yang biasanya hanya di bagian akhir
- membahas kata dan perubahannya setelah masuk dalam kalimat
Ilmu Shorof membahas:
1. Kalimah Isim yang bisa berubah ( المعربة/ ) األسماء المتمكنة
2. Kalimah Fi’il yang bisa di-tasrif ( ) األفعال المتصرفة
26
Bab Bina’ Fi’il ( ) بناء الفعل
Keterangan:
- Bina`: bentuk fi’il dengan melihat jenis huruf aslinya.
- Shahih: huruf asli fi’il bukan berupa huruf illat (alif, yak, wawu)
- Mu’tal: huruf asli fi’il ada yang berupa huruf illat.
- Salim: Semua huruf tidak sama dan tidak berupa hamzah.
- Mudho’’af: ‘ain fi’il dan lam fi’il berupa huruf yang sama (Tsulasi); fa’ fi’il dan ‘ain
fi’il diulang (Rubai).
- Mahmuz: salah satu huruf aslinya berupa hamzah
- Misal: fa’ fi’il berupa yak atau wawu
- Ajwaf: ‘ain fi’il berupa yak atau wawu
- Naqis: lam fi’il berupa yak atau wawu
- Lafif: dua huruf asli fi’il berupa huruf illat
I’lal biasa terjadi pada fi’il bina’ mudo’’af, mahmuz dan mu’tal (misal, ajwaf, naqis
dan lafif)
فعل
معتل صحيح
مقرون مفروق يائى واوى يائى واوى يائى واوى الم عين فاء
َي
َ َر ِو َو َقى َر َمى َع َفا َاع
َ َب ََقا َل ََي َس َر َََو َعد َق َرأ ََسأ َل َأ َك َل َف َر ََف َت َح
َطأْ َطأ ََ دَ حْ َر
ج
27
Bab Wazan ( ) الميزان الصرفى
Keterangan:
- Wazan: bentuk fi’il dasar yang menjadi patokan.
- Mauzun: cabang-cabang fi’il yang disamakan dengan wazan.
- Tsulasi: fi’il yang terdiri dari tiga huruf asli.
- Rubai: fi’il yang terdiri dari empat huruf asli.
- Mujarrod: tidak ada huruf tambahan.
- Mazid: ada huruf tambahan.
- Wazan (patokan) Fi’il Tsulasi yaitu fi’il Fa’ala ( ) فعلyang terdiri dari tiga huruf: Fa’,
‘Ain dan Lam sehingga kemudian dikenal Fa’ Fi’il (huruf awal); ‘Ain Fi’il (huruf
tengah) dan Lam Fi’il (huruf akhir).
- Wazan (patokan) Fi’il Ruba’i yaitu fi’il Fa’lala ( ) فعللyang terdiri dari empat huruf,
yaitu Lam fi’ilnya dua.
- Macam-macam Wazan diketahui dengan melihat jumlah huruf dan harokat huruf fi’il
Madhi. Khusus untuk Fi’il Tsulasi Mujarrod, bisa dibedakan dengan melihat harokat ‘ain
fi’il Madhi dan Mudhari.
فعل
رباعى ثالثى
28
Jumlah Huruf Jumlah Huruf
Wazan )Contoh (Mauzun
Asli Tambahan
فَ َع َل – يَ ْف ُع ُل ص ُر
ص َر -يَ ْن ُ
نَ َ
فَ َع َل – يَ ْف ِع ُل س ِ
س -يَ ْجل ُ َجلَ َ
Tidak ada huruf فَ َع َل – يَ ْف َع ُل ح
فَ تَ َح – يَ ْفتَ ُ
)tambahan (Mujarrod فَ عُ َل -يَ ْف ُع ُل س ُن
س َن – يَ ْح ُ َح ُ
فَعِ َل – يَ ْف َع ُل حِح – يَ ْف َر ُ فَر َ
فَعِ َل – يَ ْف ِع ُل ب ِ
ب – يَ ْحس ُ
ِ
َحس َ
أَفْ َع َل – يُ ْفعِ ُل أَ ْك َرَم – يُ ْك ِرُم
Satu huruf tambahan
فَ َّع َل – يُ َف ِّع ُل َعلَّ َم – يُ َعلِّ ُم
)(Mazid bi harfin
اع ُلفَاعل – ي َف ِ ساع َد – يس ِ
اع ُد
ََ ُ َ َ َُ
Tiga huruf asli اِنْ َف َع َل – يَ ْن َفع ُل
ِ ِ
س َر – يَ ْن َكس ُر انْ َك َ
ِ
)(Tsulasi اِفْ تَ َع َل – يَ ْفتَ ِع ُل اِ ْجتَ َم َع – يَ ْجتَ ِم ُع
Dua huruf tambahan
اِفْ َع َّل – يَ ْف َع ُّل اِ ْح َم َّر – يَ ْح َم ُّر
)(Mazid bi harfaini
تَ َفعَّ َل – يَتَ َف َّع ُل تَ َعلَّ َم – يَتَ َعلَّ ُم
اع ُل
اع َل – يَتَ َف َ تَ َف َ ش َاوُر ش َاوَر – يَتَ َ تَ َ
اِ ْستَ ْف َع َل – يَ ْستَ ْفعِ ُل اِ ْستَ غْ َف َر – يَ ْستَ غْ ِف ُر
اِفْ َع ْو َع َل – يَ ْف َع ْو ِع ُل ب شو َشب – ي ع َ ِ
ش ْوش ُ ا ْع َ ْ َ َ ْ
ِ
Tiga huruf tambahan اِفْ َع َّو َل – يَ ْف َع ِّو ُل اِ ْجلَ َّوذَ – يَ ْجلَ ِّوذُ
اِفْ َع ْن لَى – يَ ْف َع ْنلِى اِ ْسلَْن َقى – يَ ْسلَْن َقى
(Mazid bi salasati
)ahrufin
اِفْ َعنْ لَ َل – يَ ْف َعنْ ِل ُل س ِ
س – يَ ْق َعنْس ُ س َْعنْ َ
اق َ
ِ
آل – يَ ْف َع ُّ
آل اِفْ َع َّ آر
آر – يَ ْح َم ُّ اِ ْح َم َّ
فَ ْعلَ َل – يُ َف ْعلِ ُل ِج
ج – يُ َد ْحر ُ َد ْح َر َ
فَ ْو َع َل – يُ َف ْو ِع ُل َح ْوقَ َل – يُ َح ْوقِ ُل
فَ ْع َو َل – يُ َف ْع ِو ُل َرْه َو َك – يُ َرْه ِو ُك
Tidak ada huruf
فَ ْي َع َل – يُ َف ْي ِع ُل بَ ْيطََر – يُبَ ْي ِط ُر
)tambahan (Mujarrod
فَ ْعيَ َل – يُ َف ْعيِ ُل فش ْريِ ُ ف – يُ َ َش ْريَ َ
Empat huruf
)asli (Rubai فَ ْعلَى – يُ َف ْعلِى سل ِْقى َسلْ َقى – يُ َ
فَ ْعنَ َل – يُ َف ْعنِ ُل س ِ
س – يُ َقلْن ُ قَ لْنَ َ
Satu huruf tambahan
تَ َف ْعلَ َل – يَتَ َف ْع َل ُل ج
ج – يَتَ َد ْح َر ُ تَ َد ْح َر َ
)(Mazid bi harfin
Dua huruf tambahan اِفْ َعلَ َّل – يَ ْف َع ِل ُّل َن – يَط َْمئِ ُّناِط َْمأ َّ
)(Mazid bi harfaini اِفْ َعنْ لَ َل – يَ ْف َعنْ ِل ُل اِ ْح َرنْ َج َم – يَ ْح َرنْ ِج ُم
29
) التصريف ( Bab Tasrif
Keterangan:
- Tasrif: perubahan bentuk fi’il yang dapat mengubah makna
- Tasrif Istilahi: Tasrif yang mengubah makna tanpa melihat dhamir; biasanya disusun
)secara mendatar (horisontal
- Tasrif Lughawi: Tasrif yang melihat dhamir tanpa mengubah makna; biasanya disusun
)secara menurun (vertikal
- Shigot: varian bentuk perubahan fi’il dalam tasrif istilahi.
- Setiap wazan memiliki bentuk tasrif istilahi yang berbeda.
اسم اسم فعل النهى فعل اسم اسم اسم اسم مصدر غير ميم فعل فعل
اآللة الزمان- األمر المفعول الفاعل مصدر مضارع ماض
المكان ميم
ِم ْف َعل َم ْف َعل الَ تَ ْفعُ ْل اُفْ عُ ْل َم ْفعُ ْول فَ ِ
اعل َم ْف َعلا فَ ْعلا يَ ْفعُ ُل فَ َع َل
ِم ْف َعل َم ْفعِل الَ تَ ْفعِ ْل اِفْعِ ْل َم ْفعُ ْول فَ ِ
اعل َم ْف َعلا فَ ْعلا يَ ْفعِ ُل فَ َع َل
ِم ْف َعال َم ْف َعل الَ تَ ْف َع ْل اِفْ َع ْل َم ْفعُ ْول فَ ِ
اعل َم ْف َعلا فَ ْعلا يَ ْف َع ُل فَ َع َل
- َم ْف َعل الَ تَ ْفعُ ْل اُفْ عُ ْل - فَ َعل َم ْف َعلا فُ ْعلا يَ ْفعُ ُل فَ عُ َل
- َم ْف َعل الَ تَ ْف َع ْل اِفْ َع ْل َم ْفعُ ْول فَ ِ
اعل َم ْف َعلا فَ ْعلا يَ ْف َع ُل فَعِ َل
- َم ْفعِل الَ تَ ْفعِ ْل اِفْعِ ْل َم ْفعُ ْول فَ ِ
اعل َم ْف َعلا فُ ْعلَناا يَ ْفعِ ُل فَعِ َل
- ُم ْف َعل الَ تُ ْفعِ ْل أَفْعِ ْل ُم ْف َعل ُم ْفعِل ُم ْف َعلا إِفْ َعاالا يُ ْفعِ ُل أَفْ َع َل
- ُم َفعَّل الَ تُ َفعِّ ْل فَ عِّ ْل ُم َفعَّل ُم َفعِّل ُم َفعَّلا تِْف َعاالا تَ ْف َعاالا تَ ْفعِلَةا تَ ْفعِ ْيلا يُ َفعِّ ُل فَ عَّ َل
- ُم ْن َف َعل الَ تَ ْن َف ِع ْل اِنْ َفعِ ْل ُم ْن َف َعل ُم ْن َف ِعل ُم ْن َف َعلا اِنِْف َعاالا يَ ْن َفعِ ُل اِنْ َف َع َل
- ُم ْفتَ َعل الَ تَ ْفتَعِ ْل اِفْ تَعِ ْل ُم ْفتَ َعل ُم ْفتَعِل ُم ْفتَ َعلا اِفْتِ َعاالا يَ ْفتَعِ ُل اِفْ تَ َع َل
- ُم ْف َعل الَ تَ ْف َع َّل اِفْ َع َّل ُم ْف َعل ُم ْف َعل ُم ْف َعلا اِفْعِ َلالا يَ ْف َع ُّل اِفْ َع َّل
30
اسم الزمان- فعل النهى فعل األمر اسم اسم اسم مصدر اسم مصدر غير فعل فعل ماض
المكان المفعول الفاعل ميم مضارع
ميم
ُمتَ َف َّعل الَ تَ تَ َف َّع ْل تَ َفعَّ ْل ُمتَ َف َّعل ُمتَ َف ِّعل ُمتَ َفعَّلا تَ َفعُّلا يَتَ َفعَّ ُل تَ َفعَّ َل
اعل مت َف ِ
ُمتَ َف َ اع ْل
الَ تَ تَ َف َ اع ْل
تَ َف َ اعل
ُمتَ َف َ اعل َُ اعلا
ُمتَ َف َ تَ َفاعُلا اع ُل
يَتَ َف َ اع َل
تَ َف َ
الَ تَ ْستَ ْف ِع ْل ُم ْستَ ْف َعل اِ ْستَ ْفعِ ْل ُم ْستَ ْف ِعل ُم ْستَ ْف َعل ُم ْستَ ْف َعلا اِ ْستِ ْف َعاالا يَ ْستَ ْف ِع ُل اِ ْستَ ْف َع َل
ُم ْف َع ْو َعل الَ تَ ْف َع ْو ِع ْل اِفْ َع ْو ِع ْل ُم ْف َع ْو َعل ُم ْف َع ْو ِعل ُم ْف َع ْو َعلا اِفْعِ ْي َعاالا يَ ْف َع ْو ِع ُل اِفْ َع ْو َع َل
ُم ْف َع َّول الَ تَ ْف َع ِّو ْل اِفْ َع ِّو ْل ُم ْف َع َّول ُم ْف َع ِّول ُم ْف َع َّوالا اِفْعِ َّواالا يَ ْف َع ِّو ُل اِفْ َع َّو َل
ُم ْف َعنْ لاى الَ تَ ْف َعنْ ِل اِفْ َعنْ ِل ُم ْف َعنْ لاى ُم ْف َع ْنل ُم ْف َعنْ لاى اِفْعِنْلَ اء يَ ْف َعنْلِى اِفْ َعنْ لَى
ُم ْف َع ْن لَل الَ تَ ْف َع ْن ِل ْل اِفْ َع ْنلِ ْل ُم ْف َع ْن لَل ُم ْف َع ْن ِلل ُم ْف َع ْن لَلا اِفْعِ ْن َلالا يَ ْف َع ْنلِ ُل اِفْ َع ْن لَ َل
ُم َف ْعلَل الَ تُ َف ْع ِل ْل فَ ْعلِ ْل ُم َف ْعلَل ُم َف ْع ِلل ُم َف ْعلَلا فِ ْعلَالا فَ ْعلَلَةا يُ َف ْعلِ ُل فَ ْعلَ َل
ُم َف ْو َعل الَ تُ َف ْو ِع ْل فَ ْو ِع ْل ُم َف ْو َعل ُم َف ْو ِعل ُم َف ْو َعلا فِ ْي َعاالا فَ ْو َعلَ اة يُ َف ْو ِع ُل فَ ْو َع َل
ُم َف ْع َول الَ تُ َف ْع ِو ْل فَ ْع ِو ْل ُم َف ْع َول ُم َف ْع ِول ُم َف ْع َوالا فِ ْع َواالا فَ ْع َولَةا يُ َف ْع ِو ُل فَ ْع َو َل
ُم َف ْي َعل الَ تُ َف ْيعِ ْل فَ ْيعِ ْل ُم َف ْي َعل ُم َف ْيعِل ُم َف ْي َعلا فِ ْي َعاالا فَ ْي َعلَةا يُ َف ْيعِ ُل فَ ْي َع َل
ُم َف ْع َيل الَ تُ َف ْعيِ ْل فَ ْعيِ ْل ُم َف ْع َيل ُم َف ْعيِل ُم َف ْعيَلا فِ ْعيَاالا فَ ْعيَ لَةا يُ َف ْعيِ ُل فَ ْعيَ َل
ُم َف ْعلاى الَ تُ َف ْع ِل فَ ْع ِل ُم َف ْعلاى ُم َف ْعل ُم َف ْعلاى فِ ْعلَ اء فَ ْعلَ اة يُ َف ْعلِى فَ ْعلَى
ُم َف ْع َنل الَ تُ َف ْعنِ ْل فَ ْعنِ ْل ُم َف ْع َنل ُم َف ْع نِل ُم َف ْع نَلا فِ ْعنَاالا فَ ْعنَ لَةا يُ َف ْعنِ ُل فَ ْعنَ َل
ُمتَ َف ْعلَل الَ تَ تَ َف ْعلَ ْل تَ َف ْعلَ ْل ُمتَ َف ْعلَل ُمتَ َف ْع ِلل ُمتَ َف ْعلَلا تَ َف ْعلُلا يَتَ َف ْعلَ ُل تَ َف ْعلَ َل
الٌَّتَ ْف َعلِلٌٌّّ ُم ْف َعلَلٌٌّّ اِفْ َعلِلٌٌّّ ُم ْف َعلِلٌٌّّ ُم ْف َعلَلٌٌّّ اِفْعِلالٌٌّّ فُ َعلِّْي لَةٌٌّّ ُم ْف َعلَ ٌّ
لاٌّ يَ ْف َعلِلٌٌّّ اِفْ َعلَ َّل
ُم ْف َعنْ لَل الَ تَ ْف َعنْ ِل ْل اِفْ َعنْلِ ْل ُم ْف َعنْ لَل ُم ْف َعنْ ِلل ُم ْف َعنْ لَلا اِفْعِنْ َلالا يَ ْف َعنْلِ ُل اِفْ َعنْ لَ َل
31
Contoh Tasrif Istilahi Mauzun
اسم اآللة اسم فعل النهى فعل األمر اسم اسم اسم اسم فعل فعل صيغة
الزمان- المفعول الفاعل مصدر مصدر مضارع ماض
المكان ميم غير ميم
صر
من َ صر
َمن َ ال تَنصُر َمنصُور اُنصُر صرًا نَاصر
نَصرًا َمن َ ص ُر نَ َ
ص َر يَن ُ تصريف
Alat Waktu/ Jangan Tolonglah Yang Yang Pertolo- Pertolo- Sedang/ Sudah معنى
menolong tempat menolong ditolong menolong ngan ngan akan meno-
menolong menolong long
اسم اآللة اسم فعل النهى فعل األمر اسم اسم اسم اسم فعل فعل صيغة
الزمان- المفعول الفاعل مصدر مصدر مضارع ماض
المكان ميم غير ميم
مي َعد َموعد ال تَعد َموعُود عد َموعدًا َواعد َوعدًا َو َع َد يَع ُد تصريف
Alat Waktu/ Jangan Berjanjilah Yang Yang Janji janji Sedang/ Sudah معنى
berjanji tempat berjanji dijanjikan berjanji akan ber-
berjanji berjanji janji
اسم اآللة اسم فعل النهى فعل األمر اسم اسم اسم اسم فعل فعل ماض صيغة
الزمان- المفعول الفاعل مصدر مصدر مضارع
المكان ميم غير ميم
مق َرء َمق َرء ال تَق َرأ اق َرأ َمقرُوء قَارئ ق َرا َءة ً َمق َرأ ً يَق َرأ ُ قَ َرأ َ تصريف
Alat Waktu/ Jangan bacalah Yang Yang Bacaan Bacaan Sedang/ Sudah معنى
membaca tempat membaca dibaca membaca akan membaca
membaca membaca
اسم فعل النهى فعل األمر اسم اسم اسم اسم فعل فعل ماض صيغة
الزمان- المفعول الفاعل مصدر مصدر مضارع
المكان ميم غير ميم
ال تُكرم ُمك َرم أَكرم ُمك َرم ُمكرم ُمك َر ًما إك َرا ًما يُكر ُم أَك َر َم تصريف
Waktu/ Jangan Muliakan- Yang Yang memulia- memulia- Sedang/ Sudah معنى
tempat memulia- lah dimulia- memulia- kan kan akan memulia-
memulia- kan kan kan memulia- kan
kan kan
32
اسم فعل النهى فعل اسم اسم اسم اسم مصدر غير ميم فعل فعل صيغة
الزمان- األمر المفعول الفاعل مصدر مضارع ماض
المكان ميم
ُم َعلَّم ال تُ َعلِّ ْم َعلِّ ْم ُم َعلَّم ُم َعلِّم ُم َعلَّ اما تِ ْعلَاما تَ ْعلَ اما تَ ْعلِ َم اة تَ ْعلِ ْي اما يُ َعلِّ ُم َعلَّ َم تصريف
Waktu/ Jangan Ajar- Yang Yang Menga- Menga- Menga- Menga- Menga- Sedang/ Sudah معنى
tempat ajarkan kanlah diajarkan menga- jarkan jarkan jarkan jarkan jarkan akan menga-
menga- jarkan menga- jarkan
jarkan jarkan
اسم فعل النهى فعل األمر اسم اسم اسم مصدر فعل فعل ماض صيغة
الزمان- المفعول الفاعل مضارع
المكان
Waktu/ Jangan Bantulah Yang Yang saling saling saling Sedang/ Sudah معنى
tempat memban- dibantu memban- memban- memban- memban- akan saling
saling tu tu tu tu tu saling memban-
memban- memban- tu
tu tu
اسم فعل النهى فعل األمر اسم اسم اسم اسم فعل فعل ماض صيغة
الزمان- المفعول الفاعل مصدر مصدر مضارع
المكان ميم غير ميم
ُم ْجتَ َمع ال تَ ْجتَ ِم ْع ُم ْجتَ َمع اِ ْجتَ ِم ْع ُم ْجتَ ِمع ُم ْجتَ َم اعا ِ
ا ْجتِ َم ا
اعا يَ ْجتَ ِم ُع اِ ْجتَ َم َع تصريف
Waktu/ Jangan Berkum- Yang Yang Berkum- Berkum- Sedang/ Sudah معنى
tempat berkum- pullah dikum- berkum- pul pul akan berkum-
berkum- pul pulkan pul berkum- pul
pul pul
اسم فعل النهى فعل األمر اسم اسم اسم اسم فعل فعل ماض صيغة
الزمان- المفعول الفاعل مصدر مصدر مضارع
المكان ميم غير ميم
ُمتَ َعلَّم ال تَ تَ َعلَّ ْم تَ َعلَّ ْم ُمتَ َعلَّم ُمتَ َعلِّم ُمتَ َعلَّ اما تَ َعلُّ اما يَتَ َعلَّ ُم تَ َعلَّ َم تصريف
Waktu/ Jangan Belajarlah Yang Yang belajar Belajar Sedang/ Sudah معنى
tempat belajar dipelajari belajar akan belajar
belajar belajar
33
اسم فعل النهى فعل األمر اسم اسم اسم مصدر اسم فعل فعل صيغة
الزمان- المفعول الفاعل ميم مصدر مضارع ماض
المكان غير ميم
ُمتَ َش َاور ال تَ تَ َش َاو ْر تَ َش َاو ْر ُمتَ َش َاور ُمتَ َشا ِور ُمتَ َش َاوارا تَ َش ُاوارا يَتَ َش َاوُر تَ َش َاوَر تصريف
Waktu/ Jangan saling saling Yang Yang Saling Saling Sedang/ Sudah معنى
tempat musyawarah musya- dimusya- saling musya- musya- akan saling
saling warahlah warahkan musya- warah warah saling musya-
musya- warah musya- warah
warah warah
اسم فعل النهى فعل األمر اسم اسم الفاعل اسم مصدر اسم فعل فعل ماض صيغة
الزمان- المفعول ميم مصدر مضارع
المكان غير ميم
ُم ْستَ غْ َفر ال تَ ْستَ غْ ِف ْر اِ ْستَ غْ ِف ْر ُم ْستَ غْ َفر ُم ْستَ غْ ِفر ُم ْستَ غْ َف ارا اِ ْستِغْ َف اارا يَ ْستَ غْ ِف ُر اِ ْستَ غْ َف َر تصريف
Waktu/ Jangan Minta Yang Yang Minta Minta Sedang/ Sudah معنى
tempat minta ampunlah dimintakan meminta ampun ampun akan minta
minta ampun ampun ampun minta ampun
ampun ampun
اسم فعل النهى فعل األمر اسم اسم اسم اسم مصدر غير ميم فعل فعل صيغة
الزمان- المفعول الفاعل مصدر مضارع ماض
المكان ميم
ال تُتَ ْرِج ْم ُمتَ ْر َجم تَ ْرِج ْم ُمتَ ْر َجم ُمتَ ْر َج اما ُمتَ ْرِجم تِ ْر َج ااما تَ ْر َج َم اة يُتَ ْرِج ُم تَ ْر َج َم تصريف
Waktu/ Jangan Terje- Yang Yang terjemah terjemah terjemah Sedang/ Sudah معنى
tempat mener- mahkan- diterjemah mener- akan mener-
mener- jemah lah jemah mener- jemah
jemah jemah
34
)Contoh Tasrif Lughawi (Menurun
اسم الفاعل اسم المفعول فعل النهى فعل األمر فعل فعل ضمير
مضارع ماض
َمنصُو َران نَاص َران تثنية الَ يَنص َُرا ليَنص َُرا يَنص َُران َص َرا
ن َ هما تثنية مذكر
مذكر غائب
- نُصَّر جمع الَ تَنص َُرا لتَنص َُرا تَنص َُران َص َرتَا
ن َ تثنية مؤنث هما
التكسير غائبة
َمنصُو َرة نَاص َرة مفرد الَ تَنصُر اُنصُر تَنصُرُ َصرتَ
ن َ أنتَ مفرد مذكر
مؤنث مخاطب
نَاص َرتَان َمنصُو َرتَان تثنية الَ تَنص َُرا اُنص َُرا َصرتُ َما تَنص َُران
ن َ أنتما تثنية مذكر
مؤنث مخاطب
35
Bab Isim Masdar
اسم المصدر
Masdar Ghairu Mim Fi’il Tsulasi Mujarrod mayoritas Sima’i, adapun lainnya adalah
Qiyasi
Misal Yai Tsulasi Mujarrod َمف َعل Pasti َمي َبس، َمي َمن، َمي َسر
Misal Wawi Tsulasi
Lafif Mafruq Mujarrod َمفعل Pasti َموقَى، َمولد، َموعد
36
Bab Fi’il Madhi
Fi’il Madhi
َ َن
َص َر َ َن
صر ُْوا ُ ْصر
َت َ َن
Fi’il Madhi
ٌٌّّأَ ْكَرَم،ٌّصَر
َ َن ٌِّ ٌُّن
ٌٌٌّّّأُ ْكٌِّرَم،ٌّصَر ٌٌّّاِ ْستَ ْغ َفَر،ٌّاِ ْجتَ َه ٌَّد
37
Bab Fi’il Mudhari’
Fi’il Mudhari’
Fathah Dhommah
Fi’il Tsulasi Fi’il Tsulasi /Rubai Fi’il Tsulasi Mazid Fi’il Ruba’i
Mujarrod yang ketambahan yang ketambahan Mujarrod
hamzah Washol/ hamzah Qatha’ /
huruf ta’ di depan tambahan bukan
di depan
ٌّصُر
ُ يَْن ٌٌّّيَتَ َعل ُم،ٌََّْيتَ ِه ُد ٌٌّّيُ َعلِّ ُم،ٌّيُ ْك ِرُم ٌّيُتَ ْرِج ُم ٌٌّّيُ ْكَرُم،ٌّصُر
َ يُْن
Fi’il Mudhari’
ٌّص ْر
ُ ٌّْاُن:ٌّصُرُ يَ ْن ٌٌّّ َكلِّ ْم:ٌّيُ َكلِّ ُم
ٌّاِ ْستَ ْغ ِف ٌّْر:ٌّيَ ْستَ ْغ ِفُر ِ ٌّس:ٌّاع ُد
اع ٌّْد ِ ٌّيس
َ َُ
Catatan:
Semua hamzah (huruf depan) Fi’il Amar adalah Hamzah Washol kecuali wazan
Af’ala-Yuf’ilu, maka hamzahnya adalah Qatha’.
Hamzah Washol Fi’il Amar tersebut diharokati menurut huruf sebelum akhir. Jika
huruf sebelum akhir berharokat dhommah, maka hamzah washol juga dhommah. Jika
huruf sebelum akhir berharokat fathah atau kasroh, maka hamzah washol diharokati
kasroh.
Khusus hamzah Qatha’ diharokati fathah.
Fi’il Amar dihukumi Mabni seperti Fi’il Mudhari’ ketika Jazem; yaitu Mabni Sukun
atau membuang nun atau membuang huruf illat.
Fi’il Nahi menyesuaikan dengan Fi’il Amarnya, yaitu menambah huruf Laa Nahi di
depan kemudian menyesuaikan.
39
Bab Isim Fa’il dan Isim Maf’ul
‘Ain Fi’il Madhi ‘Ain Fi’il Madhi Maka melihat bentuk Fi’il
berharokat Fathah/ berharokat
Mudhari’
Kasroh Dhommah
Catatan:
Isim Maf’ul Fi’il Tsulasi Mujarrod mengikuti wazan maf’uulun ( ٌّ) م ْف ُعول, kecuali bab
ْ َ
fa’ula ( ل
ٌّ ) فَ ُعmaka tidak memiliki isim maf’ul.
َ
Fi’il selain Tsulasi Mujarrod, cara membuat Isim Maf’ul tinggal melihat Isim Fa’ilnya
kemudian huruf sebelum akhir yang semula berharokat kasroh, diubah menjadi
berharokat fathah.
40
Bab Fi’il Lazim dan Fi’il Muta’addi
Keterangan:
Fi’il Lazim adalah kata kerja yang tidak membutuhkan maf’ul (obyek) secara
langsung; dengan kata lain adalah kata kerja intransitif, misal kata: duduk, berdiri,
berjalan dll.
Fi’il Muta’addi adalah kata kerja yang membutuhkan maf’ul (obyek) secara langsung;
dengan kata lain adalah kata kerja transitif, misal kata: membaca, menulis, menghafal
dll.
فعل
الزم متعدى
ٌّس
ٌَّ ٌَّجل،ٌّ
َ قَ َام ٌٌّّأ ََرى،ٌّأ َْعلَ َم ٌّظَنٌّوأخواهتا ٌَّ ٌّ َح ِف،ٌَّقَ َرأ
ٌّظ
Catatan:
Fi’il Lazim bisa diubah menjadi Fi’il Muta’addi dengan salah satu tiga cara, yaitu:
1. Menambahkan hamzah di depan ( ام
ٌَّ َ) أَق
2. Menggandakan ‘ain fi’il ( ٌّس
َ ) َجل
3. Menambahkan huruf Jer di belakang ( ٌّ ) َمرٌّب
Ketiga cara ini bisa dipakai untuk Fi’il Tsulasi Mujarrod; adapun selain Tsulasi
Mujarrod, maka khusus menggunakan cara yang ketiga.
41
Bab Fawaid (fungsi) bentuk-bentuk Fi’il
أَفْ َع َلٌّ حينونة Waktunya ... أحصد الزرع أى حان وقت الحصاد
مشاركة بين اثنين فأكثر Saling ... banyak pihak تصالح القوم
42
Wazan Faidah/ Fungsi Arti Contoh
43
Bab Perubahan Kata/ I’lal ( ) إعالل
Keterangan:
Fi’il Bina’ Shahih Salim tidak mengalami I’lal
Fi’il Bina’ Mudha’’af mengalami I’lal (idghom dan pemindahan harokat)
Fi’il Bina Mahmuz mengalami I’lal (penggantian dan pembuangan huruf)
Fi’il Mu’tal (Misal, Ajwaf, Naqis dan Lafif) mengalami banyak I’lal yang berupa
penggantian huruf/harokat, pemindahan huruf/harokat, pembuangan huruf dll)
Fi’il wazan Ifta’ala mengalami I’lal yang berupa penggatian huruf
Kadang sebuah lafal hanya mengalami satu kali i’lal semisal idghom saja; kadang pula
mengalami lebih dari satu i’lal semisal pemindahan harokat dan idghom dst.
Dalam i’lal, antara kaidah satu dengan kaidah yang lain saling berkaitan.
Secara umum, harokat dalam bahasa Arab memiliki pasangan huruf yang sesuai:
harokat fathah berpasangan dengan huruf alif; harokat dhommah berpasangan dengan
huruf wawu; dan harokat kasroh berpasangan dengan huruf ya’.
44
Kaidah III:
Ketika ada dua huruf sama berdampingan; keduanya berharokat dan jatuh setelah huruf
shahih yang disukun, maka harokat huruf pertama (dari huruf yang sama tadi) dipindah ke
huruf sebelumnya.
Contoh:
ٌٌّّاخل...ٌٌّّم َد ْد ُُْت،ٌّا
َ ٌَّم َد ْدن،ٌّ
َ ت ُ َم َد ْد
Kaidah V:
Ketika ada dua huruf sama berdampingan, keduanya sama-sama sukun dan berada di akhir
kata, maka huruf kedua harus diberi harokat, yaitu harokat fathah (paling ringan).
Contoh:
45
B. I’lal pada Fi’il Bina’ Mahmuz
Kaidah: I
Ketika ada hamzah sukun di tengah kata dan jatuh setelah huruf berharokat, maka hamzah
boleh diganti huruf Mad yang sesuai dengan harokat sebelumnya; kalau harokat sebelumnya
fathah, maka hamzah ganti alif; kalau dhommah ganti wau dan kalau kasroh ganti ya’. Namun
kaidah ini tidak harus dilakukan, boleh juga tetap hamzah, tidak menggantinya.
Contoh:
ٌّاِئْ َذ ٌّْنٌّ\ٌّاِيْ َذ ْن ٌّ، ٌٌّّيُ ْؤِم ُنٌّ\ٌّيُ ْوِم ٌُّن ٌّ، ٌّيَأْ ُك ُلٌّ\ٌّيَا ُك ٌُّل
Kaidah II:
Jika hamzah berharokat dan huruf sebelumnya juga berharokat, maka tidak ada I’lal.
Contoh:
Kaidah III:
Ketika hamzah berharokat sendirian, artinya bahwa huruf sebelum dan sesudah hamzah
tersebut disukun, maka hamzah boleh dibuang, boleh juga tidak dibuang.
Contoh:
Kaidah IV:
Bentuk Fi’il Amar pada Fi’il Bina’ Mahmuz Fa’ mengalami I’lal secara khusus, yaitu
mengalami pembuangan hamzah dan ini berlaku terutama ketika berada di awal.
Contoh:
ٌّ) wawu dibuang karena terletak antara dua musuhnya: ya’ dan kasroh (ٌّيَعِ ُد ٌٌّّيَ ْو ِع ٌُّد
ٌّ) wawu dibuang karena berat karena terletak antara ya’ dan huruf halqi (ٌّب
ُ يٌَّ َه ٌٌّّب
ٌُّ يَ ْوَه
ُ يَِر
ٌّ) wawu dibuang karena terletak antara dua musuhnya: ya’ dan kasroh (ٌّث ٌُّ يَ ْوِر
ٌٌّّث
ٌّ) wawu dibuang karena mengikuti bentuk mudhari’nya ( ِع ٌّْد ٌٌّّاِ ِع ٌّْد ٌٌّّاِْو ِع ٌّْد
ٌٌّّب
ْ َه ٌّْ اِ َه
ٌٌّّب ٌّْ اِْوَه
ٌٌّّب
ٌّْ ِر
ٌّث ٌّْ اِ ِر
ٌٌّّث ٌّْ اِْوِر
ٌٌّّث
ٌٌّّالٌَّتَعِ ْد ٌٌٌّّّالٌَّتَ ْو ِع ْد
ٌٌّّب
ْ الٌَّتَ َه ٌٌّّب
ٌّْ الٌَّتَ ْوَه
ٌّْ الٌَّتَ ِر
ٌٌّّث ٌّْ الٌَّتَ ْوِر
ٌٌّّث
47
Kaidah II:
Ketika huruf wawu ( ) وatau ya’ ( ) يberharokat fathah/dhommah dan jatuh setelah huruf
berharokat fathah, maka huruf wawu dan ya’ tersebut diganti alif.
Contoh:
ٌّال
ٌَّ َق ٌٌّّقَ َوٌَّل
ٌٌّّاع
َ َب ٌٌّّبَيَ ٌَّع
ٌٌَّّع َفا ٌٌَّّع َف ٌَّو
ٌَّرَمى ٌٌَّّرَم ٌَّي
Catatan: kaidah ini memiliki banyak pengecualian; dapat dilihat di kitab referensi yang lebih
mendetail.
Kaidah III:
Ketika huruf wawu ( ) وatau ya’ ( ) يberharokat dan jatuh setelah huruf shahih yang disukun,
maka harokat wawu dan ya’ tersebut dipindah ke huruf sebelumnya.
Contoh:
ٌّاف
ٌُّ َََي ٌٌّّف
ٌُّ ََيَْو ٌٌّّف
ٌُّ ََيَْو
ٌَّم َقاال ٌٌٌَّّّم َق ْوال ٌٌٌَّّّم ْق َوال
48
Kaidah V:
Ketika huruf wawu ( ) وatau ya’ ( ) يberharokat dan jatuh setelah alif zaidah (tambahan)
maka huruf wawu atau ya’ tersebut diganti hamzah
Contoh:
ٌٌّّت
ُ ْقُل ٌٌّّت
ٌُّ ْقَل ٌٌّّت
ٌُّ ْقَال ٌٌّّت
ٌُّ ْقَ َول
ُ بِ ْع
ٌّت ٌٌّّت
ٌُّ بَ ْع ٌٌّّت
ٌُّ اع
ْ َب ٌٌّّت
ٌُّ بَيَ ْع
49
Kaidah VIII:
Ketika ada wawu sukun dan jatuh setelah harokat kasroh, maka wawu tersebut diganti ya’;
demikian pula, ketika ada ya’ sukun dan jatuh setelah harokat dhommah, maka ya’ tersebut
diganti wawu.
Contoh:
ٌٌَّّمبِْيع ٌٌٌٌَّّّّمبِ ْوع ٌٌٌَّّّمبُ ْوع ٌٌٌّّّ َمبُ ْي ْوع ٌٌٌَّّّمْب يُ ْوع
ٌٌٌَّّّم ِكْيل ٌٌٌَّّّم ُك ْولٌٌٌّّّ َم ِك ْول ٌٌَّّم ُكْي ْول ٌٌَّّم ْكيُ ْول
يُ ْو ِس ٌُّر ٌٌٌٌّّّّ يُْي ِس ٌُّر، ٌٌٌّّّيُ ْوقِ ُن ٌٌّّيُْي ِق ٌُّن
Kaidah IX:
Harokat dhommah dianggap berat ketika mendahului huruf wawu atau ya’ yang berharokat
kasroh, oleh sebab itu harokat dhommah tadi dibuang.
Contoh:
ٌّقِْي ٌَّل ٌٌّّقِ ْوٌَّل ٌٌّّقْ ِوٌَّل ٌٌّّقُ ِوٌَّل
ٌٌٌّّّبِْي َع ٌٌّّبْيِ ٌَّع ٌٌّّبُيِ ٌَّع
Kaidah X:
Huruf wawu berharokat yang berada di akhir kata, ketika jatuh setelah huruf berharokat
kasroh, maka wawu tersebut diganti ya’.
Contoh:
ٌٌَّّر ِض َي ٌٌَّّر ِض ٌَّو
ُد ِع ٌَّي ٌٌُّّد ِع ٌَّو
Kaidah XI:
Harokat dhommah pada huruf wawu atau ya’ yang berada di akhir fi’il mudhori’ dianggap
berat, oleh sebab itu, harokat dhommah tersebut diganti sukun.
Contoh:
ٌٌّّيَ ْع ُف ْو ٌٌّّيَ ْع ُف ٌُّو
ٌّيَ ْرِم ٌّْي ٌٌّّيَ ْرِم ٌُّي
ٌّ(yak diganti alif karena berharokat dan jatuh setelah fathah (ٌّشى َ ََْي ٌٌٌََّّّيْ َش ٌُّي
ٌّيَ ْع ُف ُوْو ٌَّنٌّ يَ ْع ُف ْوْو ٌَّنٌّ يَ ْع ُف ْو ٌَّن
ٌٌّّيَ ْرِميُ ْو ٌَّنٌٌّّ يَ ْرِمْي ْو ٌَّنٌٌّّ يَ ْرِم ْو ٌَّنٌٌّّ يَ ْرُم ْو ٌَّن
ٌّ) kasroh pada mim diganti dhommah untuk menunjukkan wawu jamak (
(yak diganti alif karena berharokat dan jatuh setelah fathah (ٌّن ٌَّ شا ْو ٌَّنٌّ ٌََّيْ َش ْو ٌَّ ََْيْ َشيٌُّ ْو ٌَّنٌّ ٌََّي
50
Kaidah XII:
Harokat dhommah pada huruf ya’ dianggap berat ketika jatuh setelah harokat kasroh, oleh
sebab itu, dhommah tersebut diganti dengan sukun.
Contoh:
ِر
ٌٌّّ)ٌّاض ْنٌّ( َراض ٌٌّّي ِر
ٌّْ ْ اض ٌٌٌّّّ)ي ِ اضيٌٌّّ(ر
ٌّْ ُ اض ِر ِر
ٌٌٌّّّاضو
َ َ َ َ َ
ٌّ)ٌَّعافِ ْنٌّ( َعاف ٌّْ ْ َِعاف
ٌٌّّي ٌّْ ُ َِع ِاِفٌّ( َعاف
ٌٌٌّّّ)ي ٌٌٌَّّّعافِو
Kaidah XIII:
Ketika huruf wawu dan ya’ berdampingan, yang pertama sukun dan yang kedua berharokat,
maka huruf wawu diganti ya’ kemudian huruf sebelum ya’ pertama diharokati kasroh untuk
memudahkan pelafalan kemudian kedua yak di-idghomkan.
Contoh:
Contoh i’lal pada fi’il bina` lafif (kaidah-kaidahnya telah disebutkan di atas)
ٌٌَّّم ْوقِي ٌٌٌَّّّم ْوقِْيي ٌٌٌَّّّم ْوقُْيي ٌٌٌَّّّم ْوقُ ْوي ٌّ)(اسمٌّاملفع ٌّول
ٌِّ
ٌّق ٌٌّّقِ ٌّْي ٌٌّّاِقِ ٌّْي ٌٌّّاِْوقِ ٌّْي ٌّ)(فعلٌّاألمر
51
D. Perubahan dalam wazan Ifta’ala ( ) اِفْ تَ َعل
َ
Kaidah I:
Fi’il yang diawali dengan Huruf Ithbaq ( ظ، ط، ض، ) صketika diikutkan wazan Ifta’ala,
maka huruf Ta’ ( ) تwazan tersebut diganti dengan Tho’ ( ) ط.
Contoh:
ٌّص ٌَّل ِ ِ ِ
َ ٌٌّّات ٌّص ٌَّلَ ٌَّاتْ ت ٌّص ٌَّلَ ٌَّا ْوت ٌٌٌّّّص َل
َ َو
ٌّاِت َسٌَّر ٌٌّّاِتْ تَ َسٌَّر ٌٌّّاِيْتَ َسٌَّر ٌٌّّيَ َسٌَّر
ٌٌّّاِت غٌََّر ٌٌٌّّّاِتْ تَ غٌََّر ٌٌّّاِثْتَ غٌََّر ٌٌّّثَغٌََّر
52
CURRICULUM VITAE (CV) PENULIS
A. IDENTITAS DIRI
Nama : Dr. H. Khoirun Niat, Lc., MA
Tempat dan Tanggal Lahir : Jepara, 27 Januari 1982
Jenis Kelamin : Laki-laki
Tempat Kerja : Ponpes An-Nur Ngrukem Pendohowoharjo Bantul
Jabatan : Pendidik
Alamat Kantor : Kampus IIQ An-Nur Bantul
Komplek Ponpes An-Nur Ngrukem Bantul
D.I. Yogyakarta 55185
Alamat Rumah : Ngrukem RT. 17 Pendowoharjo Sewon Bantul DIY
55185
Email : khniat@gmail.com
B. RIWAYAT PENDIDIKAN
C. PENGALAMAN ORGANISASI
1. Pengurus Kelompok Studi Walisongo Kairo (2003-2010)
2. Ketua Misykati (Majlis Intensif Studi Yuriprudensi dan Kajian Pengetahuan
Islam / himpunan alumni MAKN Surakarta di Mesir) (2003-2004)
3. Pengurus Forum Studi al-Qur’an (Fordian) Kairo (2005-2010)
4. Pengurus ICMI Orsat Kairo (2008-2010)
5. Anggota Dewan Dzurriyah Ponpes An-Nur Ngrukem Bantul (2011 –
Sekarang)
6. Pengelola Institut Ilmu Al-Qur’an (IIQ) An-Nur Yogyakarta (2011- sekarang)
D. PENGALAMAN KERJA
1. Penterjemah Buku Berbahasa Arab (2006 - Sekarang)
2. Dosen STIQ An-Nur Bantul (2011 – 2016)
3. Kaprodi Tafsir Hadis STIQ An-Nur Bantul DIY (2011 – 2015)
4. Waket I Bid. Akademik STIQ An-Nur Yogyakarta (2015- 2017)
5. Dosen IIQ An-Nur Yogyakarta (2017 – sekarang)
6. Warek I Bid. Akademik IIQ An-Nur Yogyakarta (2017- sekarang)
7. Pengasuh Ponpes An-Nur Ngrukem Bantul Komplek Khadijah 3 (2015-
sekarang)