SAINS TINGKATAN 3 BAB 6: ELEKTRIK DAN

KEMAGNETAN 电和磁

6.1 Penjanaan 产生 Tenaga Elektrik

Pelbagai Sumber Tenaga untuk Menjanakan Tenaga Elektrik

Sumber tenaga Maksud & Contoh

Sumber tenaga boleh baharu
Sumber tenaga tidak boleh
baharu
• Sumber yang boleh digantikan secara berterusan
• Tidak akan habis
✓ Tenaga hidro
✓ Tenaga ombak
✓ Tenaga solar
✓ Tenaga pasang surut 退潮
✓ Tenaga angin
✓ Tenaga biojisim 生物质
✓ Tenaga geoterma 地热/地温
• Sumber yang tidak boleh diganti
• Akan habis digunakan
✓ Tenaga nuklear
✓ Arang batu
✓ Gas asli
✓ Petroleum

Proses Penjanaan Tenaga Elektrik

Generator – menjana tenaga elektrik

Apabila engkol 柄 pada model generator itu diputarkan, arus aruhan 感应电流 akan dihasilkan
untuk menyalakan LED
 Gerakan dawai 电线 menyebabkan garis
medan magnet 磁场线 dipotong.
Dawai penyambung atau solenoid 圆筒形线
圈 digerakkan melalui ruang antara kutub
magnet 磁极 dengan pantas, garis medan
magnet dipotong.
Arus aruhan dihasilkan dalam dawai
penyambung atau solenoid dan mengalir
melalui galvanometer 电流表. Jarum 针
petunjuk galvanometer terpesong 变向.
Gerakan magnet menyebabkan garis medan
magnet dipotong.
Magnet digerakkan supaya garis medan
magnet dipotong oleh dawai penyambung
atau solenoid.
Arus aruhan dihasilkan dalam dawai
penyambung atau solenoid dan mengalir
melalui galvanometer. Jarum petunjuk
galvanometer terpesong.

Tenaga Elektrik Dijanakan di Stesen Jana Kuasa

1. Stesen jana kuasa menggunakan sumber tenaga tidak boleh baharu (diesel, gas asli,
arang batu)
（大饭锅）

容器

Mekanisme:
Stim Penjana
Pembakaran Air didihkan
memutarkan menghasilkan
bahan api menjadi stim
turbin tenaga elektrik
 Perubahan bentuk tenaga:
Tenaga kimia Tenaga haba Tenaga kinetik动能 Tenaga elektrik

2. Stesen jana kuasa menggunakan tenaga solar

Mekanisme:
Panel suria menukarkan tenaga cahaya
Sinaran matahari
daripada matahari kepada tenaga elektrik

Perubahan bentuk tenaga:

Tenaga cahaya Tenaga elektrik

3. Stesen jana kuasa hidroelektrik

Mekanisme:
Air tersimpan Air mengalir dari Aliran air Penjana
dalam empangan aras tinggi ke aras memutarkan menghasilkan
yang tinggi rendah turbin tenaga elektrik

Perubahan bentuk tenaga:

Tenaga keupayaan graviti
Tenaga kinetik Tenaga elektrik
势能
4. Stesen jana kuasa menggunakan tenaga angin

Mekanisme:
Angin Penjana
Udara bergerak Bilah memutarkan
menggerakkan menghasilkan
atau angin turbin
bilah tenaga elektrik

Perubahan bentuk tenaga:

Tenaga kinetik Tenaga elektrik

5. Stesen jana kuasa menggunakan bahan api nuklear

Mekanisme:
Penjana
Tindak balas Air dididihkan Stim memutarkan
menghasilkan
nuklear menjadi stim turbin
tenaga elektrik

Perubahan bentuk tenaga:

Tenaga nuklear Tenaga haba Tenaga kinetik Tenaga elektrik
 6. Stesen jana kuasa menggunakan biojisim

Mekanisme:
Metana甲烷 Penjana
Air dididihkan Stim memutarkan
dihasilakan oleh menghasilkan
menjadi stim turbin
biojisim tenaga elektrik

Perubahan bentuk tenaga:

Tenaga kimia Tenaga haba Tenaga kinetik Tenaga elektrik

Arus Terus dan Arus Ulang-alik

Arus terus (a.t.) Arus elektrik yang mengalir dalam satu arah sahaja
Lampu suluh, kalkulator, kereta mainan (menggunakan a.t.)
Sel suria, akumulator, bateri (menghasilkan a.t.)
Arus ulang-alik (a.u.) Arus elektrik yang arah alirannya berubah-ubah secara berterusan
Pembakar roti, pengering rambut, pendingan hawa
Osiloskop sinar katod Menunjukkan perbezaan bentuk graf, arah arus dan perubahan
(O.S.K.) voltan bagi a.t. dan a.u.
阴极射线示波器
Arus terus

Arus ulang-alik
6.2 Transformer 电流的变压器
Transformer Injak Naik dan Transformer Injak Turun
Transformer – mengubah voltan bagi arus ulang-alik (Va.u.). Terdiri daripada teras besi
lembut berlamina 叠片软铁芯 yang dililit oleh dua gegelung dawai bertebat (gegelung
primer & gegelung 磁化线圈 sekunder). Dua jenis transformer: transformer injak naik 升
压变压器 & transformer injak turun 降压变压器.

Transformer injak naik 升压变压器 Transformer injak turun 降压变压器

Meningkatkan voltan sekunder / output Menurunkan voltan sekunder / output

Bilangan litlitan pada gegelung primer :
kurang daripada gegelung sekunder
Voltan sekunder / output lebih daripada
voltan primer / input
Televisyen & mesin basuh
Bilangan lilitan pada gegelung primer: lebih
daripada gegelung sekunder
Voltan sekunder / output kurang daripada
voltan primer / input
Komputer riba 手提电脑
 𝑣𝑜𝑙𝑡𝑎𝑛 𝑝𝑟𝑖𝑚𝑒𝑟 𝑏𝑖𝑙𝑎𝑛𝑔𝑎𝑛 𝑙𝑖𝑙𝑖𝑡𝑎𝑛 𝑔𝑒𝑔𝑒𝑙𝑢𝑛𝑔 𝑝𝑟𝑖𝑚𝑒𝑟
=
𝑣𝑜𝑙𝑡𝑎𝑛 𝑠𝑒𝑘𝑢𝑛𝑑𝑒𝑟 𝑏𝑖𝑙𝑎𝑛𝑔𝑎𝑛 𝑙𝑖𝑙𝑖𝑡𝑎𝑛 𝑔𝑒𝑔𝑒𝑙𝑢𝑛𝑔 𝑠𝑒𝑘𝑢𝑛𝑑𝑒𝑟
Vp Np
=
Vs Ns
CONTOH:
Rajah di bawah menunjukkan suatu rajah litar bagi transformer di dalam sebuah pengecas
telefon bimbit.

Hitungkan bilangan lilitan pada gegelung sekunder.

Jawapan:
Bilangan lilitan dalam gegelung primer, Np = 480
Bilangan lilitan dalam gegelung sekunder, Ns = ?
Voltan input, Vp = 240 V
Voltan output, Vs = 5V

V p Np
=
V s Ns
240 V 480
=
5V Ns
5
NS=480 ×
240
= 𝟏𝟎
 6.3 Penghantaran & Pengagihan 分配 Tenaga Elektrik
Fungsi Komponen dalam Sistem Penghantaran dan Pengagihan Tenaga Elektrik

Komponen Fungsi
Stesen jana kuasa Penjana di stesen jana kuasa menghasilkan
arus ulang-alik pada voltan 11kV atau 25kV
Stesen transformer injak naik (Bn) Menaikkan voltan arus ulang-alik ke 132kV,
275kV atau 500kV
Rangkaian Grid Nasional Menghantar arus ulang-alik
Lapangan suis (D) Membolehkan stesen jana kuasa & grid yang
tertentu ditutup untuk kerja penyelengaraan
管理 tanpa memotong bekalan elektrik
kepada para pengguna
Pencawang masuk utama & pencawang Menurunkan voltan arus ulang-alik
bahagian (E1&E2)
Stesen jana kuasa → Stesen transformer injak naik → Rangkaian Grid Nasional → Pencawang
masuk utama → Pencawang bahagian

Rangkaian Grid Nasional ialah penjanaan dan pengagihan elektrik dapat dikawal mengikut
permintaan, dan kehilangan tenaga dapat dikurangkan kerana elektrik diagihkan pada voltan
yang tinggi
Kesan pada Kediaman yang Lokasinya Berhampiran dengan Pilon Rangkaian Grid
Nasional
Kabel dalam Rangkaian Grid Nasional boleh menjana medan magnet di sekelilingnya dan
boleh menyebabkan gangguan pada peralatan elektrik yang berhampiran dengan pilon 塔架
Rangkaian Grid Nasional.
Sistem Pendawaian Elektrik di Malaysia 电气接线系统

• Pendawaian satu fasa l

-tidak melebihi 10kW atau 50A
-kawasan perumahan di luar bandar
• Pendawaian tiga fasa
-lebih daripada 10kW atau 50A
-kawasan komersial & industry

Pembekalan Tenaga Elektrik dan Sistem Pendawaian

Elektrik di Rumah
Wayar elektrik dari kabel utama:
dawai hidup pada 240V & dawai
neutral pada 0V

A: Kotak fius utama – memutuskan

litar sekiranya berlaku kerosakan
dalam peralatan yang
menyebabkan banyak arus
mengalir
B: Meter elektrik – menyukat
jumlah unit tenaga elektrik yang
digunakan
C: Suis utama – mengawal jumlah
arus yang mengalir melalui litar di
dalam rumah
D: Pemutus litar ELCB – memutuskan litar apabila arus berlebihan mengalir melaluinya
E: Pemutus litar MCB – mengasingkan litar akhir ke bahagian lain peralatan elektrik

Dawai bumi – menghubungkan peralatan elektrik ke bumi bagi melindungi pengguna daripada
kejutan elektrik

Dawai hidup – membawa arus elektrik ke rumah

Dawai neutral – mengembalikan arus elektrik kepada pencawang bahagian
Litar pencahayaan: dawai hidup & dawai neutral
Litar kuasa: dawai hidup, dawai neutral & dawai bumi
Palam 3-pin & Palam 2-pin

Palam 3-pin Palam 2-pin

Mempunyai dawai hidup, dawai neutral, Hanya mempunyai dawai hidup & dawai
dawai bumi dan fius 保险丝 neutral sahaja

Struktur fius 保险丝

• Seutas wayar halus 细小 yang pendek,

mudah menjadi panas dan melebur
apabila arus yang mengalir melaluinya
lebih besar daripada nilai fius tersebut.
• Sekiranya wayar pada fius itu melebur,
bekalan arus elektrik akan terputus.

Fius kartrij 筒状保险丝 & fius wayar boleh ganti (fius yang dipasang dengan seutas wayar
fius)

• Berfungsi sbg alat keselamatan elektrik dalam litar

• Melindungi wayar daripada sebarang aliran arus yang berlebihan

Komponen keselamatan dalam sistem pendawaian di rumah

Komponen Fungsi
Suis Melengkapkan atau memutuskan arus yang mengalir dalam suatu
litar elektrik
Dawai bumi Menghubungkan peralatan elektrik ke bumi bagi melindungi
pengguna daripada kejutan elektrik
Fius Memutuskan litar apabila arus mengalir melebihi nilai maksimum
fius dan memastikan peralatan elektrik tidak rosak
Pemutus litar ELCB Memutuskan litar apabila arus berlebihan mengalir melaluinya
Pemutus litar MCB Mengasingkan litar akhir ke bahagian lain peralatan elektrik
Konduktor kilat 避雷针 Dipasang pada bangunan tinggi untuk mengelakkan bangunan itu
daripada mengalami kerosakan akibat disambar 劈打 oleh kilat
Litar pintas 短路:

Berlaku apabila arus elektrik yang mengalir melalui laluan dalam rintangan paling rendah

Litar pintas dalam peralatan elektrik berlaku kerana penebat dawai terkoyak atau reput 腐烂

Boleh menyebabkan kejutan elektrik, kerosakan litar, kebakaran dan letupan

Langkah-langkah keselamatan bagi mengelakkan kemalangan elektrik

• Memastikan pemasangan litar elektrik di rumah mengikut peraturan

• Tidak menyambung terlalu banyak peralatan elektrik dalam satu litar yang sama
• Tidak menyentuh dawai yang terdedah 暴露
• Jangan sentuh mangsa yang terkena kejutan elektrik kerana berkemungkinan terkena
kejutan elektrik juga
• Berikan pertolongan cemas jika mangsa tidak bernafas dan dapatkan rawatan doktor
dengan segera
• Jangan pegang peralatan elektrik / sentuh suis dengan tangan yang basah
• Padamkan dan tarik keluar palam daripada soket sebelum membersihkan peralatan
elektrik
 6.4 Pengiraan Kos Penggunaan Elektrik
Kecekapan 能力 Tenaga

• Peratus tenaga input yang diubah kepada bentuk tenaga output yang berfaedah
𝑇𝑒𝑛𝑎𝑔𝑎 𝑜𝑢𝑡𝑝𝑢𝑡 𝑦𝑎𝑛𝑔 𝑏𝑒𝑟𝑓𝑎𝑒𝑑𝑎ℎ
𝐾𝑒𝑐𝑒𝑘𝑎𝑝𝑎𝑛 𝑡𝑒𝑛𝑎𝑔𝑎 = × 100%
𝑇𝑒𝑛𝑎𝑔𝑎 𝑖𝑛𝑝𝑢𝑡 𝑦𝑎𝑛𝑔 𝑑𝑖𝑏𝑒𝑘𝑎𝑙𝑘𝑎𝑛
Contoh soalan:

1. 280 000 J tenaga elektrik input dibekalkan kepada sebuah cerek 水壶/茶壶 elektrik.
Cerek itu menggunakan 160 000 J tenaga elektrik output untuk mendidihkan air.
Berapakah kecekapan tenaga cerek tersebut?
160000 𝐽
𝐾𝑒𝑐𝑒𝑘𝑎𝑝𝑎𝑛 𝑡𝑒𝑛𝑎𝑔𝑎 = × 100%
280000 𝐽
= 57%
2. 100 J tenaga elektrik input dibekalkan kepada sebiji mentol berfilamen menyala. 8 J
tenaga output yang berfaedah dalam bentuk cahaya. 92 J tenaga output yang dibazirkan
dalam bentuk haba yang dibebaskan ke persekitaran. Berapakah kecekapan tanaga bagi
mentol tersebut?
8𝐽
𝐾𝑒𝑐𝑒𝑘𝑎𝑝𝑎𝑛 𝑡𝑒𝑛𝑎𝑔𝑎 = × 100%
100 𝐽
= 8%

Teknologi alat pencahayaan elektrik yang berkonsepan kecekapan tenaga

Alat pencahayaan Struktur binaan Kecekapan tenaga

Lampu berfilamen Tenaga elektrik paling kurang maksimum yang
ditukarkan kepada tenaga cahaya (10%)

Lampu jimat tenaga Tenaga elektrik sederhana maksimum yang

(CFL) ditukarkan kepada tenaga cahaya (50%)

Lampu LED Tenaga elektrik paling maksimum yang

ditukarkan kepada tenaga cahaya (90%)
Suruhanjaya Tenaga (ST)

Penggunaan tenaga elektrik dalam peralatan elektrik

Meter elektrik berfungsi untuk mengukur kuantiti tenaga elktrik

yang digunakan. Bacaan pada meter elektrik diambil bertujuan
untuk menentukan kos penggunaan tenaga elektrik. Bacaan
tersebut diambil pada penghujung setiap bulan.
Kuasa elektrik, P

• Kuasa elektrik ialah tenaga elektrik yang digunakan oleh suatu alat elektrik.
• Unit S.I. bagi kuasa ialah watt (W)
• Kuasa 1 watt (W) bererti 1 joule (J) tenaga elektrik digunakan dalam masa 1 saat (s)
𝑡𝑒𝑛𝑎𝑔𝑎 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘 𝑦𝑎𝑛𝑔 𝑑𝑖𝑔𝑢𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛, 𝐸 (𝐽)
𝐾𝑢𝑎𝑠𝑎 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘, 𝑃 (𝑊 ) =
𝑚𝑎𝑠𝑎 𝑦𝑎𝑛𝑔 𝑑𝑖𝑎𝑚𝑏𝑖𝑙, 𝑡 (𝑠)
Arus elektrik ,I

• Kadar pengaliran cas elektrik melalui suatu konduktor 导体

• Unit S.I.bagi arus elektrik ialah ampere (A)
• Unit S.I. bagi cas elektrik ialah coulomb (C)
𝑐𝑎𝑠 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘, 𝑄 (𝐶)
𝐴𝑟𝑢𝑠 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘 , 𝐼 (𝐴) =
𝑚𝑎𝑠𝑎 𝑦𝑎𝑛𝑔 𝑑𝑖𝑎𝑚𝑏𝑖𝑙, 𝑡 (𝑠)
Voltan, V

• Tenaga elektrik yang digunakan untuk menggerakkan seunit cas elektrik melalui suatu
konduktor.
• Unit S.I. bagi voltan ialah volt (V)
𝑡𝑒𝑛𝑎𝑔𝑎 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘 𝑦𝑎𝑛𝑔 𝑑𝑖𝑔𝑢𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛, 𝐸 (𝐽)
𝑉𝑜𝑙𝑡𝑎𝑛, 𝑉 (𝑉 ) =
𝑐𝑎𝑠 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘, 𝑄 (𝐶)
Pengiraan Jumlah Arus yang Melalui Peralatan Elektrik
𝑃 = 𝑉𝐼
𝑘𝑢𝑎𝑠𝑎 (𝑊 ) = 𝑣𝑜𝑙𝑡𝑎𝑛 (𝑉 ) × 𝑎𝑟𝑢𝑠 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘 (𝐴)
Pengiraan Kos Penggunaan Tenaga Elektrik

• Unit yang lazim digunakan untuk tenaga elektrik ialah kilowatt-jam (kWj)
• 1 kilowatt-jam = 1 unit
𝑡𝑒𝑛𝑎𝑔𝑎 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘 𝑦𝑎𝑛𝑔 𝑑𝑖𝑔𝑢𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛 (𝑘𝑊𝑗) = 𝑘𝑢𝑎𝑠𝑎 (𝑘𝑊 ) × 𝑚𝑎𝑠𝑎 (𝑗)
Contoh soalan:
Sebuah cerek elektrik 2kW mengambil masa 10 minit untuk mendidihkan air. Hitungkan kos
penggunaan tenaga elektrik untuk mendidihkan air itu jika kadar bagi setiap unit ialah 21 sen.
10
𝑡𝑒𝑛𝑎𝑔𝑎 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘 𝑦𝑎𝑛𝑔 𝑑𝑖𝑔𝑢𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛 = 2𝑘𝑊 × 𝑗
60
1 1
= 𝑘𝑊𝑗 = 𝑢𝑛𝑖𝑡
3 3
1 𝑠𝑒𝑛
𝑘𝑜𝑠 𝑝𝑒𝑛𝑔𝑔𝑢𝑛𝑎𝑎𝑛 𝑡𝑒𝑛𝑎𝑔𝑎 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘 𝑏𝑎𝑔𝑖 𝑐𝑒𝑟𝑒𝑘 𝑒𝑙𝑒𝑘𝑡𝑟𝑖𝑘 = 𝑢𝑛𝑖𝑡 × 21 = 7 𝑠𝑒𝑛
3 𝑢𝑛𝑖𝑡
Contoh cara menjimatkan tenaga elektrik

• Tutup suis peralatan elektrik apabila tidak digunakan

• Menggunakan peralatan elektrik yang cekap tenaga
Ciri bangunan hijau

• Sistem pengudaraan yang cekap dapat mengurangkan penggunaan alat pendingan hawa
dan kipas
• Reka bentuk yang memaksimumkan pencahayaan semula jadi dapat mengurangkan kos
penggunaan tenaga elektrik
• Pemasangan panel suria sebagai sumber tenaga boleh baharu menggantikan sumber
tenaga konvensional