BAHASA JAWA

Disusun oleh: SAFIQ SETIO

SMP N 3 PURBALINGGA
Jln. May. Jend. Panjaitan No. 41,Purbalingga 53311 Tahun Ajaran 2013/2014

ATER-ATER
A. PENGERTIAN Ater-ater iku wuwuhan kang dumunung ing sangareping tembung lingga ing pacelathonan Yen ing basa Indonesia diarani awalan utawi imbuhan kang dununge ing kiwaning tembung utawa ing ngarep tembung. B. MACAM-MACAM ATER-ATER 1. Hanuswara Ater-ater hanuswara uga diarani ater-ater kang nganggo swara irung amarga swarane kang mbrengengeng .Kang kalebu ater-ater hanuswara yaiku an, any, am, ang. Ater-ater hanuswara lumrahe ateges solah tingkah utawa nindakake pagaweyan. Ater-ater uga lumrah mratelakake tembung "tanduk" (aktip) Tuladha: am + watu = amwatu = matu -(p, luluh) an + tandur = antandur = nandur -(t, luluh) any + cakot = anycakot = nyakot -(c, luluh) ang + wetan = angwetan = ngetan -(w, luluh)

2. Tripurusa Ater-ater tripurusa yaiku ater-ater kang mujudake sesulih purusa . Aterater tripurusa iku kosokbalene ater-ater hanuswara. Beda karo ater-ater hanuswara, dene ater-ater tripurusa mratelake tembung "tanggap" (pasip).. Cacahe ater-ater tripurusa ana telu, yaiku tak, ko, di . Tuladha: dak + pangan = dakpangan ko + pangan = kopangan di + pangan = dipangan

3. Ater-ater Liya Ater-ater saliyane ater-ater hanuswara karo tripurusa cacahe ana 13, yaiku sa, pa, pi, pra, tar, ka, kuma, kapi, kami, a, ma, pan, pang. Tuladha: sa + esuk = saesuk = sakesuk -(wuwuh k)= siji pa + emut = pemut pi + kukuh = pikukuh pra + jurit = prajurit tar + waca = tarwaca = terwaca

SESELAN

A. PENGERTIAN Seselan utawa sisipan yaiku imbuhan kang kadunungake ing tengah tembung. Seselan ing basa Jawa cacahe ana papat, yaiku um-, -in-, -er-, -el-. Tuladha: Pinter Bagus Cacad Tulis + -um- puminter + -um- bumagus + -in+ -in cinacad tinulis kuminter gumagus

PANAMBANG

A. PENGERTIAN Panambang utawa akhiran (sufiks) yaiku imbuhan sing dumunung ing buri tembung. Panulise kudu sumambung rapet karo tembung kang ana ing sisih kiwane (serangkai) lan ora kena kapisah. Panambang ing basa Jawa kayata i, -a, -e, -en, -an, -na, -ana, -ane, lan ake. B. MACAM-MACAM PANAMBANG 1. Panambang i Panambang i kang sumambung ing tembung lingga kang pungkasane vokal bakal malih dadi ni. Ananging yen sing kagandheng kuwi tembung lingga kang wasanane awujud konsonan, panambang i ajeg utawa ora ana owahowahan apa-apa. Tuladha:

Lara

+ -i larai tambai

larani tambani pateni baleni tukoni

Antem + -i Gebug + -i Jotos Jiwit + -i + -i

antemi gebugi jotosi jiwiti tutupi

Tamba +-i Pati Bali Tuku

+ -i patii + -i balii + -i tukui

Tutup + -i

2. Panambang a Panambang a bisa sumambung ing tembung kang wasanane vokal utawa konsonan. Tembung kang diwuwuhi panambang a, ing panulisan ora ana owahowahan. Ananging Manawa panambang a sumambung ing tembung kang wekasane awujud vokal, panambang a malih dadi ya utawa wa. Sanadyan mangkono, swara y lan w kang muncul ing tembung mau ora perlu katulis.

Tuladha:

Tangi Bali Biru

+ -a + -a + -a

tangia balia birua

Gelem Takon Arep

+ -a + -a + -a

gelema takona arepa

3. Panambang e (ipun) Tembung lingga kang pungkasane awujud vokal lan dipanambangi e, panambang e bakal malih dadi ne. ananging tembung lingga kang wekasane awujud konsonan lan dipanambangi e, panulise ajeg ora ngalami owah-owahan apa-apa. Tuladha :

Dara Pari Tahu Sate Kebo

+ -e + -e +-e + -e + -e

darae parie tahue satee

darane parine tahune sateen

Joged Pacul Wajik Ilang Siwur

+ -e + -e

jogede pacule

+ -e wajike + -e + -e ilange siwure

keboe kebone

4. Panambang en Panambang en bisa sumambung ing tembung lingga kang wekasane vokal utawa konsonan. Tuladha: Suduk + -en Cuwil + -en suduken cuwilen Tutup Jawil + -en + -en tutupen jawilen

5. Panambang an Panambang an bisa sumambung ing tembung lingga kang wekasane vokal utawa konsonan. Tuladha: Joged + -an jogedan lemesan jaran pacul + -an + -an jaranan paculan

Lemes + -an 6. Panambang na

Panambang na yen sumambung ing tembung lingga kang awasana konsonan, panambang na ora owah. Ananging yen tembung lingga kang wekasane awujud vokal lan kawuwuhi panambang na, panambang na malih dadi kna. Tuladha: Lungguh Jiwit Kandha Sewa Turu Gedhe + -na + -na + -na + -na + -na + -na lungguhna jiwitna kandhana sewana turuna gedhena jupuk ulung + -na + -na jupukna ulungna

kandhakna sewakna turokna gedhekna

7. Panambang ana Yen tembung lingga kang wekasane awujud vokal utawa wanda menga lan tembung iku kawuwuhi panambang ana, panambang ana malih dadi nana. Ananging yen tembung lingga kasebut pungkasane awujud konsonan utawa wanda sigeg lan tembung iku kawuwuhi panambang ana, panambang ana ora owah. Tuladha: Kandha + -ana kandhaana Kanca Isi Raup + -ana kancanana + -ana isiana + -ana raupana kandhanana kancanana isinana

Adus Wisuh Tinggal Tulung

+ -ana adusana + -ana wisuhana + -ana tinggalana + -ana tulungana

8. Panambang ane Panambang ane bisa sumambung ing tembung lingga kang wekasane awujud vokal utawa konsonan. Tembung lingga awasana vokal yen kawuwuhi panambang ane, panambang ane malih dadi nane. Ananging yen ana tembung lingga kang wekasane konsonan diwuwuhi panambang ane, panambang ane ora ana owah-owahan. Tuladha: Tamba + -ane tambaane Sapu + -ane sapuane tambanana saponana

Kendho + -ane kendhoane kendhonane Gebug + -ane gebugane Keplak + -ane keplakane Tulis + -ane tulisane

9. Panambang ake (-aken) Panambang ake ing basa karma malih dadi aken. Tembung lingga kang awujud vokal lan dipanambangi ake bakal malih dadi kake. Ananging tembung lingga kang wekasane awujud konsonan lan dipanambangi ake, panulise ajeg ora ngalami owah-owahan apa-apa. Tuladha: Kendho Gawa Turu Utang Keplak Tulis + -ake kendhoake kendhokake + -ake gawaake + -ake turuake + -ake utangake + -ake keplakake + -ake tulisake gawakake turokake