Tajuk 2 KOMPONEN TILAWAH AL QURAN :

1.TAHSIN AL SOUT 2.TAJWID AL-QURAN 3. TARANNUM AL-QURAN

Sin!"i"
Tajuk ini bertujuan mendedahkan kepada pelajar tentang pentingnya menguasai ilmu
tajwid, gaya bacaan al-Quran dan bacaan-bacaan khusus bagi riwayat hafs Torik
Syatibi. Di samping itu tajuk ini memberi penekanan kemahiran pelajar tentang maratib
(bentuk-bentuk bacaan yang muktabar.

Ha"i# P$%&$#aja'an
Setelah selesai mengikuti modul ini, diharap anda dapat!
"enjelaskan hujah dan dalil keperluan tahsin al-saut dan lahn al #rab dalam
pembacaan #l-Quran
"enginterpretasi dan mentatbi$ istilah-istilah berkaitan tarannum
"enerangkan peranan dan kepentingan suara yang baik dalam bacaan al-
Quran
"engenalpasti dan menghuraikan makhraj dan sifat huruf dalam ayat-ayat #l-
Quran
"embanding be%a makhraj dan sifat huruf #l-Quran berlahan arab dengan
berlahan #jam
K$'an(ka kn"$! )ajuk-)ajuk %*u# ini
1. Ta+"in a#-Sau): Huja+ *an Da#i#n,a
1.1. D$-ini"i "ua'a
Tahsin al-Saut merupakan dua kalimah #rab yang disatukan dan
memberi maksud memperelokkan suara.&a juga merupakan satu kaedah dalam
tarannum yang bertujuan untuk melunakkan suara mengikut tahap-tahap yang tertentu
dalam membaca al-Quran.
1.2 D$-ini"i Ta+"in A#-Su)
'enggubahan dan pengindahan suara-suara sehingga pembaca dan pendengar
memahami maksud penuturun #llah Subhanahu waTaala, merasai kemanisan uslub-
uslub dan menyampaikan kefahaman ke dalam pemikiran, hati serta ruh dan
23
melaksanakan tuntutan-tuntutannya.
'engkaedahan tahsin al-saut ini adalah berdasarkan beberapa dalil al-Sunnah yang
menggalakkan membaca dan memperdengarkan ayat-ayat suci al-Quran dengan lunak
suara yang baik di samping menjaga hukum-hukum tajwid.
Di antara dalil-dalil yang termaktub dalam (adis )asulullah s.a.w adalah seperti berikut!
a. (adis yang diriwayatkan oleh &mam *ukhari dan &mam "uslim dalam bab
"Galakan tahsin al-saut dalam membaca al-Quran"!
"aksudnya! )asulullah s.a.w bersabda! Sesungguhnya #bdullah bin Qays atau
al-#sh+ari dianugerahkan mi%mar (suara yang sedap dari jenis mi%mar keluarga
,abi Daud a.s.
-eterangan hadis!
i. (adis ini menunjukkan )asulullah s.a.w telah memuji #bu "usa al-
#sh+ari r.a yang mempunyai kelunakan suara dalam membaca al- Quran.
ii. &mam ,awawi dalam mentafsirkan hadis ini menyatakan bahawa
.mi%mar. berasal dari perkataan .al-%amr. yang bermaksud lagu atau
kelunakan suara.
iii. 'erumpamaan suara &mam al-#sh+ari r.a diibaratkan seperti kelunakan
suara ,abi Daud a.s yang diriwayatkan bahawa *aginda a.s melagukan
bacaan -itab /abur lebih daripada 01 jenis lagu.
24
b. (adis yang diriwayatkan oleh &mam al-Darimi dalam Sunannya, bab .2adha3il al-
Qur3an.!
"aksudnya! Daripada al-*arra3 bin +#%ib berkata! #ku mendengar )asulullah
s.a.w bersabda! 'erelokkanlah bacaan al-Quran itu dengan suaramu,
sesungguhnya kelunakan suara itu boleh menambahkan keelokkan bacaan al-
Quran itu.
-eterangan hadis!
i. (adis ini menunjukkan bahawa )asulullah s.a.w menggalakkan umatnya
memperelokkan bacaan al-Quran dengan kelunakan suara iaitu
merupakan bonus dalam membaca al-Quran secara tartil.
ii. -aedah tahsin al-saut adalah sejajar dengan galakan membaca al- Quran
dengan memperelokkan suara dengan mengikuti tahap-tahap (taba$ah
yang tertentu.
iii. (adis ini juga menggesa agar para Qari menjaga kualiti dan mutu suara
dalam membaca al-Quran serta mempertingkatkannya ke arah yang lebih
baik.
c. (adis yang diriwayatkan oleh &mam al-,asa3i dalam Sunannya, bab ."enghiasi
bacaan al-Quran dengan kelunakan suara.!
Maksudnya: Daripada al-Barra' berkata: Rasulullah s.a.w bersabda: Hiasilah
bacaan al-Quran denan kelunakan suaramu.
-eterangan hadis!
25
i. (adis ini merupakan galakan )asulullah s.a.w kepada umatnya supaya
menghiasi bacaan al-Quran dengan kelunakan suara.
ii. &mam al-Sanadi mentafsirkan 4afa% ./ayyinu. itu bermaksud tahsin al-
saut ketika membaca al-Quran.
1.2 Sua'a #a+n a'a& . #a+ja+ a'a& /
Suatu gaya bunyi suara yang berbudaya kearaban.
5iri-ciri seperti berikut !
6. -emanisan dan kebasahan suara
7. 8ema suara yangmeninggi kearah khaisyum
9. -elembutan bunyi yang berbudaya kearaban
:. 'ergerakan suara disampingburdah ( bunga suara berbudaya kearaban
1.3 Ta&a0a) . )in(ka)an / "ua'a
6. Taba$at pertama ( Qarar , ianya berfungsi di dada
7. Taba$at kedua ( ,awa , ianya berfungsi pada tekak
9. Taba$at ketiga ( jawab , ianya berfungsi pada rongga hidung
-etiga-tiga taba$at ini berperanan dalam dalam bacaan #l-Quran secara murattal.
)ajah kedudukan taba$at suara
1.1 P$'anan "ua'a *a#a% )i#a2a+ a#-Qu'an
1. "emberi penyesuaian dengan kehendak lughat al Quran ( bahasa al-Quran
7. "emberi penyesuaian dengan bentuk dan ragam ayat al-Quran seperti
penceritaan,pertanyaan,amaran,larangan,perintah,peringatan,doa,berita gembira,berita
sedih,kemarahan,rayuan,ganjaran dan a%ab. &a juga menentukan tekanan bunyi suara
26
yang menarik,lembut,keras,halus,kasar dan licin. "enentukan taba$at
frendah,sederhana dan tinggi.
.9, "emberi penyesuaian dengan irama tarannum bil al-Quran seperti irama tarannum
*ayyati, Soba,(ija%,,ahawand,)ast,Sikah dan ;iharkah serta nada dan irama yang
seiring dengan proses penyusunan nada dan irama dengan teknik tertentu.
:. "emberi penyesuaian dengan lahjah arab.
2. PEN3ENALAN TAJWID A#-QURAN
2.1. DE4INISI TAJWID
<lamak &slam mengatakan bahawa setiap ilmu mempunyai asas yang menjadi teras
perbincangan. Sepuluh asas ilmu tajwid ialah =
6. 'engertian !
'ada bahasa bererti memperelokkan sesuatu
'ada &stilah ! mengeluarkan huruf hijaiyah daripada makhrajnya dan diberikan
hak (sifat asli dan mustahaknya (sifat-sifat mendatang
7. (ukum mempelajarinya!
"endalami hukum-hukumnya secara ilmiah fardhu kifayah tetapi beramal
dengannya ketika bacaan fadhu ain bagi setiap muslimin dan muslimat.
9. Dalil-dalil kewajipan beramal dengannya.
Surah al-"u%ammil ayat :.
Sabda )asulullah s.a.w
&jmak ulamak sejak %aman sahabat hinggalah hari ini.
:. ,ama ilmunya.
&lmu tajwid
>. Tumpuan perbincangan.
-alimah-kalimah al-Quran
?. -elebihannya.
#ntara ilmu termulia kerana ia berkaitan terus dengan kalam #llah
0. 'enyusunnya.
Secara amali ,abi Shallallahu alaihi @asallam
A. "asalah dalam perbincangannya.
-aedah-kaedah umum yang menjuruskan kepada kaedah-kaedah yang lebih
khusus.
B. "atlamatnya.
"emelihara lidah daripada melakukan kesalahan dalam bacaan.
61. 2aedah umum.
"encapai kejayaan dan kebahagiaan serta mendapat rahmat daripada #llah di
dunia dan akhirat.
27
5atatkan pendapat-pendapat ahli tafsir ketika mentafsirkan perkataan
tartil ketika mentafsirkan ayat : surah al-"u%%ammil.
2.2. MAKHRAJ HURU4 DAN SI4AT HURU4
2.2.1 P$n($')ian Mak+'aj Hu'u-
'ada bahasa tempat keluar.
'ada istilah tempat keluar huruf-huruf hijaiyah yang membe%akan antara satu huruf
dengan huruf yang lain
"engikut pendapat terpilih makhraj huruf am terbahagi kepada lima bahagian iaitu
makhraj jauf, makhraj hal$, makhraj lisan, makhraj dua bibir dan makhraj rongga hidung.
2.2.2 Mak+'aj jau-5 +a#05 #i"an5 *ua &i&i'5 *an 'n((a +i*un(
*agi makhraj am jauf hanya terdapat satu makhraj khas dan huruf-huruf yang terlibat
ialah ketiga-tiga huruf mad. *agi makhraj am hal$ terdapat tiga makhraj khas iaitu
pangkal, tengah dan hujung halkum dan huruf-hurufnya pula ialah ham%ah dan ha
keluar daripada pangkal halkum, ain dan ha kecil keluar daripada tengah halkum dan
ghain dan kho terbit daripada hujung halkum.
"akhraj am lidah pula mengandungi sepuluh makhraj khas yang meliputi pangkal,
tengah, tepi dan hujung lidah. (uruf-huruf yang terlibat ialah Ta,Tho, ;im, Dal, D%al, )a,
/ai, Sin,Syin,Shad, Dhad,To, /haC,Qaf, -af,4am,,un dan Da.
"akhraj am dua bibir mempunyai dua makhraj khas dan huruf yang terlibat ialah
ba,wau,mim dan fa. "akhraj am jauf pula mengandungi satu makhraj khas dan keluar
daripadanya ghunnah.
2.2.3 Si-a) Hu'u-.
'ada bahasa bermaksud sesuatu yang wujud pada sesuatu benda seperti hitam, putih,
kuat, lemah dan sebagainya.
'ada istilah bermaksud cara mengawal dan menekan udara ketika huruf-huruf
dilafa%kan samada tinggi, nyaring, kuat dan sebagainya. Sifat-sifat huruf ketara
kedengaran ialah ketika ia mati berbanding ketika ia berbaris.
"engikut pendapat yang masyhur huruf-huruf hijaiyah mempunyai tujuh belas sifat
la%im. &a merangkumi sifat-sifat tunggal dan sifat-sifat yang mempunyai lawan.
Sifat-sifat tunggal ialah
sofir bermakna siulan/berdesir dan huruf-hurufnya ialah (zai sin sod ,lin)
bermaksud lembut,
takrir bermaksud berulang/ulang dan hurufnya ialah (ro),
istitolah bermaksud memanjang dan hurufnya ialah (dod),
$ol$olah bermaksud berdetak dan huruf-hurufnya digabung dalam ungkapan
(qutubun jaddunE ,
28
inhiraf bererti melencong dan huruf-hurufnya ialah( lam dan ro )
tafassyi bererti menghembur dan hurufnya ialah (syin.
Sifat yang mempunyai laan ialah
jahar .n,a'in(/ #a2ann,a hamas .&$'&i"ik/ 5
syiddah .kua)/ #a2ann,a rokhoah .#$%&u)/ *an *i an)a'an,a
)a2a""u)6&a,,ina+5
isti!la! .%$nin((i/ #a2ann,a istifal .%$'$n*a+/5
itbaq .%$#$ka!/ #a2ann,a infitah .)$'&uka/5
ismat .)$'"$ka)/ #a2ann,a izlaq .)$'($#in7i'6#an7a'/
29
2.3. HUKUM NUN SAKINAH
2.3.1 Tak'i- Nun Dan Mi% Sakina+
,un Sakinah iaitu nun yang tidak berbaris dan ia akan menerima baris jika bertemu
dengan huruf sukun. Tanwin pada bahasa bermakna suara dan pada istilah lafa%
(suara nun sakinah yang terdapat (tersirat di akhir kata nama isim.
#pabila nun sakinah atau tanwin bertemu dengan huruf-huruf hijaiyyah hukumnya
terbahagi kepada empat iaitu i%har, idgham, ikhfaC dan i$lab.
2.3.2 I8+a'5 I*(+a%5 I0#a&5 Ik+-a9
I8+a'.
&%har bererti nyata dan terang dan pada istilah ialah mengeluarkan setiap huruf daripada
makhrajnya dengan terang tanpa dengung. Terdapat enam huruf i%har yang
digabungkan dalam ungkapan Fighin kho Ga huE. -ejauhan nun sakinah atau tanwin
dengan huruf-huruf halkum menyebabkan bacaannya dii%harkan.
I*(+a%.
'ada bahasa bererti memasukkan sesuatu ke dalam sesuatu dan pada istilah
bermaksud memasukkan huruf yang sukun ke dalam huruf berbaris seolah-olah menjadi
satu huruf bertasydid. (uruf-hurufnya digabungkan ke dalam ungkapan FyarmalunaE.
Sebab-sebab bacaan diidgamkan kerana pertama nun sakinah dan tanwin adalah dua
30
huruf mislainH mutamasilain, kedua nun sakinah dan tanwin dengan mim adalah dua
huruf yang bersekutu pada segala sifat dan ketiga nun sakinah dan tanwin dengan
huruf-huruf lam,ra,wau dan ya adalah dua huruf muta$aribain. &dgham terbahagi dua
iaitu idgham tanpa dengung dan idgham dengan dengung. &dgham tanpa dengung
mempunyai dua huruf yang digabungkan dalam ungkapan FrallaE dan huruf-huruf
idgham maal ghunnah digabungkan dalam ungkapan FyuminE.
"artabat idgham juga terbahagi dua iaitu idgham kamil dan na$is. <lama bersepakat
mengatakan idgham kamil nun sakinah dan tanwin berlaku pada dua huruf iaitu lam dan
ro dan kebanyakan ulama juga mengatakan idgham kamil juga berlaku pada huruf-huruf
nun dan mim.
Tatbi$kan bacaan idgham kamil dan na$is dalam bacaan surah al-insan
I0#a&
&$lab bererti memalingkan sesuatu dan pada istilah bermaksud menukarkan lafa%
sesuatu huruf kepada yang lain dengan mengekalkan dengung serta ikhfak.(Dikhfakkan
mim kepada ba
Sebab-sebab ditukarkan nun sakinah dan tanwin kepada mim kerana kedua-dua huruf
itu mempunyai persamaan iaitu= persamaan pada makhraj dan sifat-sifat kedua-duanya.
Ik+-a9
'ada bahasa ikhfaC bererti tersembunyi dan pada istilah mennyembunyikan huruf sukun
dengan satu sifat antara i%har dan idgham tanpa tasydid serta kekal ghunnah pada huruf
pertama. (uruf-hurufnya digabungkan dalam rangkaikata F IJKL MNO PQR STU VW E. Sebab-
sebab diikhfaCkan kerana makhraj nun sakinah atau tanwin tidak berjauhan dan tidak
berhampiran dengan makhraj huruf-huruf ikhfaC. ;adi ia berada di pertengahan di antara
i%har dan idgham.
&khfaC mempunyai tiga martabat.
6. "artabat tertinggi iaitu ikhfaC kepada huruf to dan ta.
7. "artabat terendah iaitu ikhfaC terhadap huruf-huruf FkofE dan FkafE
9. "artabat pertengahan iaitu ikhfaC terhadap huruf-huruf selain daripada huruf-
huruf di atas.
)ujuk kepada guru al-Quran tertentu dan praktikkan bacaan ikhfaC nun
sakinah atau tanwin bertemu dengan huruf-huruf istiClak.
2.3.3 HUKUM MIM SAKINAH
"im sakinah iaitu mim yang tidak berbaris. "im sakinah akan menerima baris apabila
bertemu dengan huruf sukun.
Dalam al-Quran mim sakinah terdapat pada kalimah isim, fiCil dan harf
#pabila mim sakinah bertemu dengan huruf hijaiyah terbahagi kepada tiga hukum iaitu
ikhfaC,idgham dan i%har
31
#pabila mim sakinah bertemu dengan baC maka wajib diikhfaCkan dan dinamakan ikhfaC
syafawi atau ikhfaC syafahi kerana mim dan baC makhrajnya di bibir.
#pabila mim sakinah bertemu dengan mim maka wajib diidghamkan dan dinamakan
idgham saghir atau idgham mithlain soghir ataupun idgham mithlain syafawi
#pabila mim sakinah bertemu dengan huruf hijaiyah selain daripada baC dan mim maka
wajib dii%harkan dan dinamakan i%har syafawi atau i%har syafahi kerana mim
makhrajnya di bibir
(ati-hati ketika melafa%kan mim sakinah apabila bertemu dengan faC atau wau kerana
takut diikhfaCkan mim sakinah tersebut kerana mim sakinah berkongsi dengan wau pada
makhrajnya dan mim sakinah juga berhampiran dengan faC pada makhrajnya.
2.3.1 HUKUM NUN MUS:ADDADAH DAN MIM MUS:ADDADAH
,un musyaddadah dan mim musyaddadah adalah nun dan mim yang diletakkan tanda
tasydid di atas keduanya.
(uruf musyaddadah asalnya adalah dua huruf, huruf pertama sukun dan huruf kedua
berbaris maka diidghamkan menjadi satu huruf yang bertasydid
,un musyaddadah dan mim musyaddadah wajib dighunnahkan dengan kadar 7 harakat
sama ada ketika wasal atau wa$af
8hunnah ada lima martabat dari segi kesempurnaannya, di sini disusun mengikut
martabat yang paling kuat hinggalah martabat yang paling lemah
&aitu!
i. 8hunnah yang terdapat pada nun musyaddadah dan mim musyaddadah
ii. 8hunnah yang terdapat pada nun sakinah atau tanwin yang diidghamkan
sebagai &dgham ,a$is
iii. 8hunnah yang terdapat pada nun sakinah atau tanwin dan mim sakinah yang
diikhfaCkan
iX. 8hunnah yang terdapat pada nun sakinah atau tanwin dan mim sakinah yang
dii%harkan
X. 8hunnah yang terdapat pada nun mutaharrikah dan mim mutaharrikah
2.1. HUKUM TA4KHIM 5TARQIQ DAN TA3HLI;
2.1.1 Tak'i- Ta-k+i%5 Ta'0i0 Dan Ta(+#i8
"akna tafkhim ialah menebalkan sebutan huruf dengan mengangkat lidah ke lelangit
manakala tar$i$ ialah menipiskan sebutan huruf dengan membuka ruang antara lidah
dengan lelangit.
Tebal nipis huruf-huruf hijaiyah terbahagi tiga=
6. huruf yang tebal selama-lamanya iaitu huruf-huruf istiClaC.
7. huruf yang sentiasa tipis ialah huruf-huruf istifal kecuali huruf-huruf alif, ro dan
lam.
9. huruf-huruf yang boleh nipis dan tebal (bergantung kepada keadaannya iaitu
huruf-huruf alif, lam dan ro.
32
(ukum huruf alif.
Ditebalkan jika sebelumnya huruf istiClaC dan ditar$i$kan jika sebelumnya huruf-huruf
istifal contohnya YZ[ \]^ _ZKR
(ukum lam lafa% jalalah.
Dibaca taghli% atau tebal apabila didahului huruf berbaris fathah atau dhommah dan
dibaca tar$i$ jika didahului huruf berbaris kasrah atau baris dua di atas atau baris dua di
hadapan seperti dibaca _ c: dibaca `ab[ c] ( surah al-#Craf ayat 6?: dan
_ :ox dibaca \Nde c] (surah al-&khlas ayat 6-7
(ukum huruf )o.
*erdasarkan tafkhim dan tar$i$ ro dibahagikan kepada empat bahagian iaitu=
6. yang mesti dibaca tebal dan ia berlaku dalam 61 keadaan berikut=
a. berbaris fathah
b. berbaris dhommah
c. ro mati dan sebelumnya berbaris fathah
d. ro mati dan sebelumnya berbaris dhommah
e. ro mati huruf sebelumnya berbaris kasrah dan selepasnya huruf istiklak
f. ro mati dan huruf sebelumnya berbaris kasrah yang mendatang samada
dalam satu kalimah atau kalimah berasingan
g. ro mati kerana wa$af dan huruf sebelumnya berbaris fathah
h. ro mati kerana wa$af dan huruf sebelumnya berbaris dhommah
i. ro mati kerana wa$af , huruf sebelumnya juga sukun (selain ya dan huruf
sebelumnya berbaris fathah.
j. )o mati kerana wa$af huruf sebelumnya sukun (selain ya dan huruf
sebelumnya berbaris dhommah.
7. yang mesti dibaca nipis dan ia berlaku B keadaan berikut=
a. berbaris kasrah
b. berbaris kasrah Garid (mendatang
c. ro mati dan huruf sebelumnya berbaris kasrah
d. ro mati huruf sebelumnya berbaris kasrah dan selepasnya huruf istCilaC
dalam kalimah berasingan
e. ro mati kerana wa$af dan huruf sebelumnya mati serta huruf sebelumnya
berbaris kasrah
f. ro mati kerana wa$af dan sebelumnya ya mad
g. ro mati kerana wa$af dan sebelumnya ya lin
h. ro yang diimalahkan
i. ro yang diwa$af secara raum
9. ro yang harus tipis atau tebal tetapi tebal lebih utama dan hanya berlaku pada
kata fga di dalam surah-surah Dusuf (7 Dunus dan al-/ukhruf.
:. ro yang harus tebal atau tipis tetapi nipis lebih utama dan berlaku dalam keadaan
berikut=
a. ro mati dan huruf sebelumnya berbaris kasrah serta selepasnya huruf
istiClaC yang juga berbaris kasrah contoh hfR
b. ro sukun kerana wa$af (asalnya berbaris kasrah dan huruf sebelumnya
huruf istiClaC yang juga berbaris sukun fTij]
c. ro mati kerana wa$af (asalnya berbaris kasrah dan selepasnya ya
mah%ufah iaitu pada kalimah fLk] \]^ lVm
33
Dapatkan seberapa banyak maklumat berkaitan hikmah hukum ro yang
boleh di baca dua wajah di perpustakaan atau pusat sumber yang
berdekatan.

2.<. AL-MUD3HAM
2.<.1 I*(+a% %u)a%a"i#ain.
&aitu idgham yang berlaku antara dua huruf yang bersamaan sifat dan makhraj. &dgham
ini terbahagi dua iaitu dengan ghunnah dan tanpa ghunnah. &dgham mutamasilain tanpa
dengung berlaku pada beberapa huruf sahaja iaitu huruf ba, ta, dal, d%al, ro, ain, fa, kaf,
lam, wau dan ha. &dgham mutamasilain dengan ghunnah berlaku pada antara huruf-
huruf mim sakinah pada mim dan nun sakinah pada ,un.
2.<.2 I*(+a% %u)a0a'i&ain.
&alah idgham yang berlaku pada dua huruf yang berhampiran sifat dan makhraj. &a juga
terbahagi dua tanpa dengung dan dengan dengung. &dgham muta$aribain tanpa
dengung berlaku antara huruf-huruf $af sakinah pada kaf, nun sakinah pada ra, dan nun
sakinah pada lam. &dgham muta$aribain dengan dengung berlaku pada antara huruf-
huruf nun sakinah pada wau dan nun sakinah pada ya.
2.<.3 I*(+a% %u)ajani"ain.
&aitu idgham yang berlaku pada dua huruf yang bersamaan makhraj tetapi berlainan
sifat. &a juga terbahagi dua tanpa dengung dan dengan dengung. &a berlaku pertemuan
antara huruf-huruf ta sakinah dan dal, ta sakinah dan to, ta sakinah pada d%al, dal
sakinah pada ta, d%al sakinah pada %ha dan to sakinah pada ta. &dgham mutajanisain
dengan ghunnah pula hanya berlaku pada antara huruf-huruf ba sakinah dan mim.
(asilkan peta minda yang menggambarkan perbe%aan antara idgham-
idgham mutamasilain,muta$aribain dan mutajanisain
2.=. AL-MUDUD
2.=.1 Ma* A"#i5 Ma* Mu))a"i#5 Ma* Mun-a"i#5 Ma* A9'i*+5 Ma* La8i%5 Ma* Lin5 Ma*
>i2a*+5 Ma* 4a'a0 *an Ma* Si#a+
"ad
"ad pada bahasa bererti pertambahan. 'ada istilah mad diertikan memanjang suara
melalui salah satu huruf mad atau huruf-huruf lin. Dalil bacaan mad terdapat melalui
hadith nabi yang diriwayatkan oleh ibnu "asCud di mana seorang lelaki membaca ayat
?1 surah al-Taubah tanpa bacaan mad.
(uruf mad ada tiga iaitu alif wau dan ya tetapi dengan syarat-syarat berikut= pertama alif
yang didahului oleh baris fathah, kedua wau sakinah yang didahului baris dommah dan
ketiga ya sakinah yang didahului baris kasrah. 5ontoh bagi keadaan-keadaan mad
tersebut terdapat pada kalimah .Znodbm. , manakala huruf lin terdapat dua iaitu wau dan
ya yang berkehendakkan syarat-syarat = wau sakinah didahului baris fathah dan ya
sakinah yang didahului baris fathah seperti contoh-contoh . poj \]^ qbL . .
34
'embahagian mad.
"ad terbahagi dua mad asli dan mad farei. "ad asli iaitu mad yang terjadi dengan
sebab utama mad iaitu kewujudan huruf mad. &a juga dikenali mad tabie dan mad %ati.
"ad asli terbahagi kepada dua pula iaitu mad asli harfi atau mad asli thunai. &a hanya
terdapat di huruf-huruf tertentu pembukaan surah yang dikumpulkan dalam ungkapan .
rssd fssnt .. "ad asli kedua ialah mad asli kalimi atau mad asli mutlak seperti contoh
sebelum ini.
"ad farie pula terhasil daripada sebab kewujudan ham%ah atau sukun yang mengiringi
huruf-huruf mad atau lin. &a juga dikenali dengan nama mad ma%idi. Terdapat tiga jenis
yang terhasil dengan sebab kewujudan ham%ah. "ad-mad itu ialah mad wajib muttasil,
mad jai% munfasil dan mad badal. "ad arid lissukun, mad lin dan mad la%im pula terhasil
daripada kewujudan sukun.
;enis mad akibat kewujudan ham%ah.

"ad wajib muttasil.
&a terhasil apabila mana-mana huruf mad bertemu ham%ah dalam satu kalimah sama
ada ketika bacaan wasal atau ketika wa$af. "engikut imam #sim riwayat (afs torik
Syatibi wajib dibaca : atau > harakat ketika bacaan wasal dan harus dibaca ? harakat
ketika wa$af. -etiga contoh bagi hukumnya terdapat pada kalimah-kalimah . ?@AB @CB DEF
@GB. .
"ad jai% munfasil.
&a terhasil apabila mana-mana huruf mad bertemu ham%ah dalam dua kalimah iaitu
ketika bacaan wasal sahaja. (ukumnya mengikut imam #sim riwayat (afs torik Syatibi
harus dibaca : atau > harakat ketika wasal dan hanya dibaca dua harakat ketika wa$af.
5ontohnya terdapat pada kalimah . ?HIJEKLM CNAO AJP ?QRSL TUM QRVWJX . .
"ad badal.
&a terjadi apabila ham%ah mendahului huruf mad dengan syarat tiada ham%ah atau
sukun selepas huruf mad tersebut. &a juga digelar mad badal asli. "engikut riwayat (afs
torik Syatibi ia dibaca dua harakat. 5ontoh-contohnya terdapat pada kalimah-kalimah .
GYMX?ZLE@ DEF A[\]P . . ;ika huruf mad terdapat selepas huruf ham%ah asli ia dinamakan mad
35
Mad disebabkan hamzah
Mad wajib muttasil
Mad jaiz munfasil
Mad badal
syabih bil badal. 5ontonya ialah DE@^___________________`NE..
"ad arid li al-sukun.
&a terjadi apabila huruf mad bertemu sukun yang mendatang iaitu ketika wa$af sahaja.
*acaannya harus 7,: dan ? harakat.
"ad lin.
&a terjadi apabila huruf lin bertemu dengan sukun yang mendatang iaitu ketika wa$af
sahaja. &a harus dibaca 7 , : atau ? harakat.
"ad la%im.
Secara am mad la%im terbahagi kepada dua kategori kalimi dan harfi. "ad la%im kalimi
apabila huruf mad bertemu dengan sukun asli dalam kalimah-kalimah al-Quran dan mad
la%im harfi berlaku apabila huruf mad bertemu dengan sukun asli pada huruf-huruf
pembukaan (fawatih al-Quran. Setiap mad la%im harfi dan kalimi terbahagi kepada dua
bahagian pula iaitu mutha$$al dan mukhaffaf. "aksud mutha$$al ialah huruf sukun
selepas huruf mad diidghamkan ke dalam huruf selepasnya manakala mukhaffaf ialah
huruf sukun selepas huruf mad tidak diidghamkan ke dalam huruf selepasnya.
"ad-mad farie yang lain.
"ad shilah.
Terjadi ketika membaca wasal pada ha domir yang berada di antara dua huruf berbaris
dan ia terbahagi dua iaitu $osirah dan towilah. "ad silah $osirah ialah apabila ha domir
mendahului huruf hijaiyyah selain daripada ham%ah. &a dibaca 7 harakat ketika wasal
dan ketika wa$af dimatikan ha domir tersebut. "ad silah towilah pula ialah apabila ha
domir mendahului ham%ah. "engikut riwayat (afs torik Syatibi ia dibaca : atau >
harakat ketika wasal dan apabila wa$af ia dimatikan.
"ad tamkin.
#pabila berhimpun dua huruf ya dengan syarat ya yang pertama bertasydid dan berbaris
kasrah dan ya kedua sukun.
"ad Giwad.
36
Mad disebabkan sukun
Mad arid lilsukun
Mad lin
Mad lazim
&a terjadi apabila wa$af pada huruf bertanwin mansub kecuali ta marbutoh. *acaannya 7
harakat kerana ia mad tabie yang terjadi ketika wa$af.
"ad fara$.
&a terjadi apabila ham%ah wasal yang berada sebelum lam taCrif dimasuki ham%ah
istifham. &a sebahagian daripada mad la%im kalimi sama ada mutha$$al dan
mukhaffafah.
"ad taC%im
Terjadi apabila huruf mad pada kalimah la nafiah bertemu ham%ah pada kalimah .aNP..
(ukumnya harus dibaca : atau > harakat kerana ia sebahagian daripada mad jai%
munfasil.
"ad tabriCah.
Terjadi apabila huruf mad pada kalimah la nafiah bertemu dengan huruf hijaiyyah selain
daripada ham%ah. (ukumnya wajib dibaca 7 harakat kerana ia sebahagian daripada
mad asli.
Sediakan penjelasan istilah-istilah yang berkaitan dengan hukum mad
berikut ! mad wajib, mad la%im , mas jai% , mad far$ , mad tamkin dan
mad taC%im
2.b. HUKUM WAQA4 DAN IcTIDA9
2.b.1 P$n($')ian Wa0a-
@a$af
@a$af pada bahasa ! menahan.
@a$af pada istilah ! memutuskan suara bacaan di akhir perkataan pada kadar masa
boleh bernafas mengikut adatnya serta berniat untuk menyambung semula bacaan.
(ukum *elajar ! @ajib pada pandangan setengah ulamaC
2.b.2 ca+a(ian-&a+a(ian Wa0a- . Wa0a- Ik+)ia'i5 Wa0a- I*+)i'a'i5 Wa0a- In)i8+a'i5
Wa0a- Ik+)i&a'i /
@a$af boleh di bahagikan kepada empat bahagian=
6. @a$af &khtiari iaitu wa$af pilihan yang dilakukan oleh pembaca tanpa sebarang
sebab yang tertentu.
7. @a$af &dhtirari iaitu wa$af terpaksa ( darurat yang dilakukan pembaca kerana
kehabisan nafas, terbersin, menguap dan sebagainya.
9. @a$af &nti%hari iaitu wa$af tangguh yang dilakukan oleh pembaca kerana
membaca wajah ( $iraat yang lain daripada wajah bacaan yang diterima.
:. @a$af &khtibari iaitu wa$af pengetahuan yang dilakukan oleh pembaca bertujuan
untuk menerangkan perbe%aan antara ma$tuC dan maushul. &thbat dan mahd%uf,
menyoal dalam peperiksaan atau mengajar.
37
2.b.3 J$ni"-j$ni" Wa0a- Ik+)ia'i . Ta%5 Ka-i5 Ha"an5 Qa&i+ /
@a$af &khtiari dibahagikan kepada jenis=
6. @a$af Tam ( berhenti dengan sempurna iaitu wa$af pada kalimah yang tidak
mempunyai hubungan dengan kalimah selepasnya dari segi lafa% dan makna.
7. @a$af -afi ( berhenti memadai iaitu wa$af pada kalimah yang tidak mempunyai
hubungan dengan kalimah selepasnya dari segi lafa% tapi mempunyai hubungan
dari segi makna.
9. wa$af (asan (berhenti yang baik iaitu wa$af pada kalimah yang boleh memberi
faham akan maknanya yang jelas tetapi mempunyai hubungan dengan kalimah
atau ayat selepasnya dari segi lafa%nya.
:. @a$af Qabih ( berhenti yang tidak baik iaitu wa$af pada kalimah yang tidak
memberi faham akan maknanya kerana berhubung kuat dengan kalimah
selepasnya kecuali darurat dan ( jika berlaku wajib memulakan dengan kalimah
sebelumnya.
&btidaC
"akna &btidaC pada bahasa ! permulaan.
'ada istilah ! "emulakan bacaan al-Quran sama ada selepas wa$af atau $ataC
(ukum &btidaC terbahagi dua jenis=
6. &btidaC ;ai% ( permulaan yang harus iaitu memulakan bacaan pada kalimah yang
dapat memberi faham akan maknnya serta tidak bersalahan dengan apa yang
dikehendaki #llah TaCala
7. &btidaC Tidak ;ai% ( permulaan yang tidak harus iaitu memulakan bacaan pada
kalimah yang tidak menyampaikan maksud yang sebenar atau boleh mengubah
makna yang dikehendaki.
Senaraikan wa$af-wa$af ;ibril yang disepakati yang terdapat di dalam
al-Quran dan kenapakah di tempat-tempat tersebut kita disunnahkan
@a$af.
2.b.1. cAdAAN KHUSUS RIWA:AT HA4S DARIPADA QIRAAT ASIM TORIQ
S:ATIcI
Talfi$.
Talfi$ pada bahasa ! rekaan
Talfi$ pada istilah ! mencampurkan bacaan sebahagian daripada tori$ dengan tori$ yang
lain. &a juga dikenali dengan Ftarkib turkE
(ukum talfi$.
<lama menjelaskan tidak harus berlaku talfi$ ketika bacaan al-Quran. &mam ,uwairi
menjelaskan bercampur beberapa tori$ ada kalanya haram, makruh dan mengaibkan.
;ika kita melakukannya akan terjadi satu bacaan yang tidak pernah diturunkan.
@ahai pelajar sekalian
38
"enjadi kesalahan jika kita menggabungkan bacaan antara tori$ &mam Syatibi dengan
torik &mam &bnu ;a%ari dalam satu masa kerana terdapat jurang perbe%aan antara
kedua-dua tori$ tersebut.
Tatbi$kan bacaan khusus riwayat (afs tori$ Syatibi
*acaan khusus riwayat (afs tori$ Syatibi.
6. #ttakbir ! bermaksud ucapan . e aNE eE fE Cg fE ^hiX . atau sekurang-kurangnya .fE
^hiE. atau . aNEe eE fE Cg fE ^hiE fM E j\kN .. -etika khatam al-Quran (afs melalui torik
Syatibi tidak membaca takbir.
7. "ad munfasil dibaca dengan kadar : dan > harakat.
9. "ad muttasil dibaca dengan kadar : atau > harakat dan ? harakat apabila
diwa$af atas huruf mad berada di hujung kalimah.
:. &dgham nun sakinah atau tanwin kepada huruf lam dan ro tanpa ghunnah.
>. Saktah hanya berlaku pada : tempat.
?. 'ada fatatih suwar surah yasin dan surah nun dibaca dengan dengan i%har.
0. 'ada perkataan .lVmB. pada surah al-&nsan ayat : boleh dibaca dua wajah ketika
wa$af samada diha%af alif serta disukunkan lam atau diisbat alif sebagai mad
asli.
A. -alimah-kalimah .nSo. ( berulang tiga kali pada ayat 7: surah al-)um, harus
dibaca dua wajah pada ketiga-tiga tempat tersebut iaitu dhad maftuhah(seperti
dalam mushaf dan dhad madhmumah.
9. 'ada kalimah _ o_:_ _:_: _surah al-naml ayat 9? harus dibaca dua
wajah ketika wa$af iaitu diwa$afkan dengan yaC sebagai mad asli atau
diwa$afkan tanpa yaC serta disukunkan nun sebagai mad aaridh lissukun
61. 'ada kalimah .p^U. pada surah al-SyuaraC ayat ?9 harus dibaca dua wajah pada
raC iaitu tafkhim dan tar$i$.
66. (uruf FainE pada permulaan surah "aryam dan surah al-Syura harus dibaca
dengan empat dan enam harakat.
67. 'ada kalimah . e A[LqY . dibaca dua wajah iaitu &symam dan )aumHikhtilas
69. @ajib diidghamkan huruf ba ke dalam huruf mim pada kalimah . risE A[SL . surah
(ud ayat :7.
6:. @ajib didghamkan huruf tha ke dalam %al pada kalima tum] vNw . surah al-#Craf
ayat 60?.
6>. 'ada kalimah .Z]^ixNE. dalam surah surah an-#nCam ayat 6:9-6:: dan kalimah .
ZyNE. surah Dunus ayat >6 dan B6 dan kalimah .fE. dalam surah Dunus ayat >B
dan surah an-,aml ayat >B boleh dibaca dua wajah iaitu secara ibdal dan tashil
6?. (uruf sod pada kalimah .^z{|\}. surah al-8hosyiah ayat 77 hanya dengan huruf
sod.
60. 'ada huruf sin kalimah .A[V\zU. surah al-Qamar ayat 90 harus dibaca dua wajah
iaitu dengan sod dan sin
6A. 'ada kalimah .~|h]. surah al-*a$arah ayat 7:> dan pada kalimah .z|}. surah
al-#Craf ayat ?B dibaca dengan huruf sin sahaja.
6B. 'ada kalimah . a{NAL vmg . harus dibaca dua wajah iaitu secara i%har berserta
dengan saktah dan secara idgham.
71. 'ada kalimah .QR`mJ. dibaca secara idgham kamil
76. -alimah .Au]^L. ayat :6 surah (ud hendaklah dibaca secara imalah kubra.
77. kalimah .T\E@. surah 2ussilat ayat :: dibaca dengan tashil.

39
TasmiCkan bacaan khas Qiraat #sim riwayat (afs torik Syatibi di depan
seseorang guru al-Quran yang mahir.
4ayari laman web $$uran (www.$$uran.com.
a 5ari maklumat-maklumat berkaitan dengan nama-nama $ori-$ori
mesir yang terkenal.
b 'ilih satu tokoh al-Quran "esir yang anda minati dan nyatakan
sumbangannya terhadap #l-Quran
#ktiXiti Tutorial! *erdasarkan satu surah yang ditentukan oleh pensyarah
anda dalam ju%uk #mma!
a #nalisakan hukum-hukum tajwid yang sudah dipelajari dalam
modul, dan
b TasmiCkan surah tersebut di hadapan pensyarah anda.
3. TARANNUM AL-QURAN
3.1 P$n($na#an A"a" Ta'annu% A#-Qu'an
SINOPSIS
Tajuk ini membolehkan pelajar menjelaskan kurikulum bacaan al-Quran berpandukan
hujah dan dalilnya dan menghuraikan konsep ilmu tarannum dari sudut istilah, bentuk
dan peranan yang berkaitan dalam bidang ini para pelajar juga sepatutnya boleh
menerangkan hukum tarannum al-Quran berdasarkan dalilnya dan membaca al-Quran
dengan tarannum secara murattal.
HASIL PEMcELAJARAN!
i. "enjelaskan kurikulum bacaan al-Quran berpandukan hujah dan dalilnya=
ii. "enghuraikan konsep ilmu tarannum dari sudut istilah, bentuk dan peranan yang
berkaitan dalam bidang ini= dan
iii. "enerangkan hukum tarannum al-Quran berdasarkan dalilnya
iX. "embaca ayat-ayat al-Quran dengan Tarannum secara murrattal..
3.1.1 D$-ini"i Ta'annu%
Tarannum merupakan satu kaedah yang menggunakan kelunakan suara dalam
membacakan ayat al-Quran. Suara adalah suatu getaran bunyi yang diproses oleh
udara dari paru-paru melalui selaput suara ke rongga-rongga mulut atau hidung yang
40
akan ditentukan bunyinya oleh alat pertuturan yang lain mengikut kehendak yang
tertentu.
;elasnya, tarannum ini boleh kita definisikan dari sudut bahasa sebagai lagu. ;ika
dibahaskan dari sudut istilahnya pula ia membawa maksud ilmu atau kaedah suara yang
dibunyikan menerusi nada, rentak dan irama yang tertentu untuk menambahkan
kelunakan seni bunyi sesuatu bacaan khususnya bacaan al-Quran.
3.1.2 Huku% c$')a'annu% a#-Qu'an
Di antara dalil-dalil yang mengharuskan membaca al-Quran secara bertarannum adalah
seperti berikut!
#da pun hukum mempelajari ilmu tajwid ini adalah fardu kifayah dan hukum membaca
al-Quran secara bertajwid adalah fardu ain iaitu wajib ke atas setiap indiXidu "uslim.
Di antara dalil-dalil yang mewajibkan membaca al-Quran secara bertajwid adalah seperti
berikut!
a. (adis yang diriwayat daripada #bu (urayrah!
"aksudnya! Daripada !bu Hurayrah r.a bahawa Rasulullah s.a.w bersabda:
!dapun yan dii"inkan #leh !llah akan sesuatu perkara dan diakui perintah itu
#leh $abi s.a.w ialah melaukan bacaan al- Quran.
-eterangan hadis!
i. (adis ini menunjukkan kei%inan daripada #llah dan rasul,ya s.a.w dalam
melagukan bacaan al-Quran.
ii. &jma+ ulama berpendapat bahawa hadis di atas merupakan isyarat
membolehkan membaca al-Quran dengan bertarannum selama mana
41
tidak terkeluar dari hukum-hukum tajwid. ;ika sekiranya terkeluar dari had
dan hak ayat suci al-Quran seperti menambahkan huruf, maka hukumnya
adalah haram. 'erkara ini dipersetujui oleh &mam al- "awardi yang
mena$al kalam dari pendapat &mam al-Shafi+i dengan menyatakan
bahawa haram hukumnya melagukan bacaan ayat suci al-Quran dengan
terkeluar lafa% huruf dari makhrajnya.
b. (adis yang diriwayatkan oleh &mam *ukhari dalam Sahihnya!
"aksudnya! Daripada !bu Hurayrah r.a berkata: Rasulullah s.a.w bersabda:
Bukanlah daripada #l#nan kami iaitu mereka yan tidak melaukan bacaan al-
Quran. Dan ditambah #leh perawi yan lain iaitu men%aharkannya &%elas' bacaan
al-Quran.
-eterangan ayat!
a. (adis ini menunjukkan galakan daripada )asulullah s.a.w terhadap
umatnya supaya melagukan bacaan al-Quran.
b. #dapun tambahan kalimah .menjaharkannya bacaan al-Quran. dari
perawi yang lain itu pula membawa maksud yang sama iaitu melagukan
bacaan al-Quran secara terang, jelas dan tepat sebagaimana ia
diturunkan.
42
3.1.2 Ta')i#: Huja+ *an Da#i#n,a
-aedah tartil boleh kita definisikan sebagai ilmu atau kaedah yang dihasilkan oleh
gabungan kaedah tahsin al-saut( tajwid dan tarannum.&a juga merupakan bacaan cantik
yang lengkap dan sempurna.
Di antara dalil-dalil yang termaktub sama ada bersandarkan hujah al-Quran dan al-
Sunnah adalah seperti berikut!
a. 2irman #llah s.w.t dalam Surah al-2ur$an! 7>!97!
uZvwxly zoxfx
Maksudnya :"an kami membacanya(al-#uran) itu secara tartil.
-eterangan ayat!
i. #yat ini menunjukkan bahawa #llah s.w.t menurunkan al-Quran ini
dengan bacaan yang tartil
ii. *acaan secara tartil ini merupakan tahap bacaan yang paling tinggi
kedudukkannya kerana bacaan ini merupakan amalan baginda
)asulullah s.a.w.
b. (adis yang diriwayatkan oleh &mam #bu Daud dalam Sunannya, bab "Galakan
membaca al-Quran secara tartil"!
43
"aksudnya! Daripada !bdullah bin )!mru r.a berkata: Rasulullah s.a.w bersabda:
Dipersilakan ahli al-Quran ketika memasuki *yura: Bacalah+ Dan naiklah
ketinkat atas &*yura'( dan perel#kkanlah bacaan kamu sebaaimana kamu
menel#kkan bacaannya ketika di dunia dahulu. *esunuhnya tempat tinal
kamu di *yura ini adalah berdasarkan akhir ayat al-Quran yan kamu baca.
-eterangan ayat!
i. (adis ini menunjukkan bahawa tahap bacaan al-Quran secara tartil ini
menjadi ukuran dan nilai yang tinggi di sisi #llah s.w.t serta dijanjikan
syurga yang dihiasi dengan cantik.
ii. #dapun nilai bacaan al-Quran secara tartil iaitu bukan secara bersegera
membacanya adalah merupakan nilai ganjaran yang selari dengan mutu
dan kaedah bacaan yang diamalkan.
iii. &mam al--hattabi menjelaskan bahawa terdapat riwayat yang
menyatakan bahawa bilangan ayat al-Quran yang dibaca secara tartil
akan menentukan kedudukan Syurga dan tahapnya di akhirat kelak.
SEMAK KENDIRI
6. Tahukah anda apakah ilmu tarannum{
7. #pakah kaitan antara bacaan al-Quran dan tarannum{
9. 5eritakan tentang pengalaman anda dengan bacaan al-Quran dan tarannum.
#-T&|&T&
*incangkan falsafah tarannum dan sumbangan ilmu ini dalam memartabatkan mutu
bacaan al-Quran di "alaysia.
44
3.1.1 I")i#a+-i")i#a+ *a#a% Ta'annu% a#-Qu'an
Di antara istilah-istilah dalam ilmu tarannum adalah seperti yang diterangkan dalam
;adual 6.6 berikut.
Ja*ua# 1: &stilah-istilah dalam &lmu Tarannum
ci#. I")i#a+ da)a)an
6 $khtilal al-%ahn
&a bermaksud membunyikan suara
dengan nada kesumbangan pada mana-
mana irama yang tertentu. &a bertujuan
meningkatkan kualiti dan teknik ketika
mempersembahkan bacaan al-Quran. &a
terbahagi kepada dua bahagian iaitu!
a. ,khtilal al--ahn secara menurun.
b. ,khtilal al--ahn secara mendaki.
7 &urdah
&a bermaksud bunga-bunga lagu atau
getaran suara. &a terbahagi kepada dua
bahagian iaitu!
a. cu'*a+ A"#i: Suara yang hidup
dan mempunyai getaran yang
semula jadi
b. cu'*a+ Sinai: *unga-bunga
suara yang digubah dan disusun
rapi mengikut kehendak jenis
tarannum yang dipersembahkan.
9 'agham
&a bermaksud lagu-lagu seperti bayati,
nahwand dan sebagainya.
: (ahattah
&a bermaksud gaya penghujung
(perhentian kepada sesuatu harakah
yang tertentu.
> #it)ah
&a bermaksud gerak lagu yang paling
pendek tanpa mahattah yang tertentu.
? *arakat
&a bermaksud gaya susunan lagu yang
tersusun daripada beberapa $it+ah
dengan mahattahnya yang tertentu.
0 +aushikh &a bermaksud rangkap atau bait syair.
3.2 c$n)uk *an 3a,a Ta'annu% *a#a% a#-Qu'an
<mumnya, ayat-ayat al-Quran yang dibaca mempunyai bentuk dan gayanya yang
tersendiri seperti perintah, larangan, penceritaan, permohonan dan rayuan, perbualan,
perumpamaan dan sebagainya.
45
#dapun bentuk atau seni lagu tarannum juga mengambil kira bentuk dan gaya sesuatu
ayat yang dibaca. (al ini memerlukan penyesuaian dengan gaya dan bentuk tarannum
yang dipilih.
Di antara perkara yang perlu disesuaikan pada bentuk dan gaya tarannum dalam al-
Quran dinyatakan dalam ;adual 6. 7 berikut.
Ja*ua# 2: 'erkara yang 'erlu Disesuaikan pada *entuk dan 8aya Tarannum al-Quran
ci#. P$'ka'a
6 #ntara gaya tarannum dengan bentuk ayat al-Quran yang akan dibaca.
7 #ntara peranan suara dengan kehendak ayat yang akan dibaca.
9 #ntara tarannum dengan hukum tajwid.
: #ntara peranan suara dengan kaedah .as#hah al-Quran.
> #ntara peranan tarannum dengan lah%ah #rab.
?
#ntara /it)ah dan mahattah tarannum dengan wa$af ibtida' yang
bersesuaian.
Dalam menentukan bentuk dan gaya sesuatu lagu dalam tarannum, ianya pasti tidak
terpisah daripada beberapa ciri tarannum yang muktabar. 5iri-ciri tersebut adalah
seperti yang dinyatakan dalam ;adual 6.9 berikut.
Ja*ua# 3: 5iri-ciri Tarannum yang "uktabar
ci#. P$'ka'a di'i-7i'i Ta'annu% ,an( Muk)a&a'
6
NADA &a merupakan tingkatan atau tekanan bunyi
suara.
7
RENTAK &a merupakan pergerakan menghidupkan bunyi
suara.
9 IRAMA &a merupakan alunan atau bentuk bunyi.
3.3 P$'anan Ha'aka)
&stilah harakat dalam ilmu tarannum bermaksud gaya susunan lagu yang tersusun
daripada beberapa /it)ah dengan mahattahnya yang tertentu. (arakah mempunyai
peranannya, sama ada secara umum mahupun khusus.
Di antara peranan harakat adalah seperti ;adual : berikut.
Ja*ua# 1: 'eranan (arakat
ci#. P$'ka'a da)a)an
6 SEdARA UMUM
46
7 SEdARA KHUSUS
*arakat P$')a%a
(endaklah disesuaikan dengan
harakat yang terakhir pada lagu
sebelumnya sama ada gaya,
taba/at dan susunannya.
*arakat K$*ua
&a merupakan harakat penggerak
atau rangsangan kepada harakat
yang berikutnya.
*arakat K$)i(a
&a merupakan harakat jawab
(harakat tinggi pada tiap-tiap
lagu.
*arakat K$$%!a)
&a merupakan harakat jawab al-
jawab (harakat tertinggi pada
tiap-tiap lagu.
*arakat K$#i%a
&a merupakan harakat persedian
untuk menurun.
*arakat K$$na%
&a merupakan harakat penutup
kepada sesuatu lagu.
Di samping peranan harakat dalam ilmu tarannum, pemahaman terhadap ciri-ciri mutu
dan kualiti harakah amat dititik beratkan.Di antara ciri-cirinya adalah seperti yang
dinyatakan dalam ;adual > berikut.
Ja*ua# <: 5iri-ciri "utu dan -ualiti Harakat
ci#. P$'ka'a di'i-7i'i Ta'annu% ,an( c$'kua#i)i
6 ',",
Harakat yang mempunyai tangga-tangga atau
peringkat untuk menurun.
7 -.'+,/
Harakat yang mempunyai tangga-tangga atau
peringkat untuk menaik.
9 $-,(,
Harakat yang mempunyai gabungan dua angin
lagu atau lebih.
: $/*+$%,% ,%-%,*'
Harakat yang mempunyai kesumbangan untuk
menurun dan menaik.
> &0-",*
Harakat yang mempunyai bunga-bungaan yang
menarik ketika mempersembahkan bacaan al-
Quran.
#-T&|&T&
5ari dan senaraikan susunan lagu-lagu tarannum yang popular di "alaysia.
3.1 Ik+)i#a- U#a%a c$'k$naan Huku% Ta'annu% a#-Qu'an
47
Terdapat perbe%aan atau ikhtilaf pendapat ulama berhubung dengan hukum tarannum
al-Quran. ;elasnya, ia boleh dikategorikan kepada dua kumpulan. &ni dapat kita lihat
dalam )ajah 6
Raja+ =:,khtila. ulama mengenai tarannum al-Quran
a. (ujah 'endapat -umpulan "a%hab 'ertama yang Dipelopori "a%hab &mam
"aliki dan (anbali
i. (adis yang diriwayatkan oleh &mam al-Tabrani!
"aksudnya! Rasulullah s.a.w bersabda: Mereka men%adikan al-Quran itu
sebaai serulin nyanyian( di mana mereka menutamakan sese#ran
yan mampu melaukan al-Quran sekalipun ianya se#ran yan kuran
dalam penetahuan aama.
ii. (adis yang diriwayatkan oleh &mam al-Tabrani dan al-*ayha$i!
48
"aksudnya! Rasulullah s.a.w bersabda: Bacalah al-Quran itu denan
luhun &lah%ah0lau0makhra%' !rab dan suaranya. Dan %ananlah sekali-kali
membacanya denan lau dan suara yan berlah%ah keyahudian atau
kenasranian dan ahli .asik. ,ni kerana( sepeninalanku nanti akan
muncul satu #l#nan yan sena%a membaca al-Quran denan lau-
lau yan dip#pularkan sebaai nyanyian penhibur( pendeta dan
perintih. 1iada melampaui halkum mereka( hati mereka sudah ter.itnah(
apa lai hati mereka yan menkauminya.
b. Huja+ P$n*a!a) Ku%!u#an Ma8+a& K$*ua ,an( Di!$#!'i Ma8+a& I%a%
S+a-ii$ *an Hana-i
(adis yang diriwayatkan oleh &mam al-,asa3i!
"aksudnya! Daripada !bu Hurayrah r.a bahawa Rasulullah s.a.w bersabda: !dapun
yan dii"inkan #leh !llah akan sesuatu perkara dan diakui perintah itu #leh $abi s.a.w
ialah melunakkan suara denan melaukan bacaan al-Quran dan men%aharkannya
&%elas'.
(adis yang diriwayatkan oleh &mam #bu Daud!
49
"aksudnya! Daripada !bdullah bin Muha..al( beliau berkata: !ku melihat
Rasulullah s.a.w pada hari pembukaan k#ta Makkah( sedan menunan unta(
beliau membaca surah al-2ath di mana bacaan itu bainda melakukan tar%i'
&bacaan denan suara yan lunak dan tartil'.
(ujah kedua-dua kumpulan ma%hab tersebut dikuatkan dan disokong melalui pendapat
para Sahabat dan Tabi+in serta dalil-dalil a$li.&ni dijelaskan dalam ;adual 6.?.
Ja*ua# =: Dua -umpulan "a%hab Disokong oleh 'endapat 'ara Sahabat dan Tabi+in
ci#. Ku%!u#an da)a)an
6 MA;HAc MALIKI DAN
HANcALI
'endapat ini dikuatkan lagi
berdasarkan pendapat sebilangan
daripada para Sahabat dan Tabi+in
seperti #nas bin "alik, Sa+id bin al-
"usayyib, Sa+id bin ;ubayr, al-(assan
al-*asri, &bnu Sirin dan lain-lain lagi.
Di antara dalil a$li yang menyokong
pendapat ini ialah!
i. Tarannum boleh mencacatkan
keaslian lafa% al- Quran seperti
menambah huruf, memanjang
dan sebagainya.
ii. Tarannum boleh melekakan
daripada memahami dan
50
menghayati isi kandungan al-
Quran.
7
MA;HAc S:A4IE DAN
HANA4I
'endapat ini dikuatkan lagi
berdasarkan pendapat sebilangan
daripada para Sahabat dan Tabi+in
seperti <mar bin al--hattab, &bnu
#bbas, &bnu "as+ud, #bu ;a+far al-
Tabari, #bu *akr al-+#rabi dan lain-
lain lagi.
Di antara dalil a$li yang menyokong
pendapat ini ialah!
i. Tarannum boleh menarik minat
masyarakat untuk mendekati
al-Quran.
ii. Tarannum boleh menjadi
medium pengajaran dan
pembelajaran.
iii. Tarannum mempunyai budaya
seni yang mengajak ke arah
khusyuk dan menginsafi
mukji%at al-Quran.
3.< Ana#i"a Huku% Ta'annu% a#-Qu'an
Setelah diteliti pegangan dan pandangan kedua-dua kumpulan ma%hab tersebut,
dapatlah kita ketahui dan membuat beberapa analisa seperti yang ditunjukkan dalam
;adual 0.
Ja*ua# b: #nalisa (ukum Tarannum al-Quran
ci#. Ku%!u#an Ana#i"a
6 MA;HAc MALIKI DAN
HANcALI
(adis pertama yang dinyatakan dalam
hujah pendapat kumpulan ma%hab
pertama tersebut, jika dikaji melalui
sanadnya terdapat unsur-unsur hadis
dha+if. &ni kerana salah seorang
perawinya iaitu +<thman bin +<mayr
adalah tidak diketahui (majhul.
(adis kedua yang dinyatakan pula, jika
dikaji melalui sanadnya, juga terdapat
unsur-unsur hadis dha+if. &ni kerana
salah seorang perawinya iaitu #bu
"uhammad dan *a$iyah adalah tidak
51
diketahui (majhul.
7
MA;HAc SHA4II DAN
HANA4I
(adis-hadis yang menjadi sandaran
kumpulan ma%hab ini adalah lebih kuat
jika dibandingkan dengan kumpulan
ma%hab pertama.
&si kandungan hadis-hadisnya pula
mempunyai maksud yang tepat
sasarannya mengenai lagu bacaan al-
Quran dan tidak perlu dita}wilkan dan
di$iyaskan lagi.
;elasnya, kedua-dua pendapat dan hujah yang dijadikan sandaran oleh kedua-dua
kumpulan ma%hab di atas pada dasarnya tidaklah bercanggah berhubung dengan harus
atau sunat melagukan bacaan al-Quran. ,amun, apa yang menjadi titik khilaf dan
pertikaian adalah dari sudut teknik dan sifat-sifat lagunya sahaja.
#dapun kedua-dua kumpulan ma%hab tersebut tidak pernah menafikan atau menolak
mana-mana hadis yang menjadi hujah dan sandaran pegangan keduadua pihak.
,amun, apa yang menjadi pertikaiannya adalah dari sudut pentafsiran dan pendapat
masing-masing. @alau bagaimanapun, tujuan dan matlamat kedua-dua pendapat ini
mempunyai hala tuju yang sama iaitu memelihara kesucian al-Quran dari sebarang
penyelewengan.
-esimpulannya, jika digabungkan kedua-dua pendapat berhubung dengan tarannum al-
Quran atau melagukan bacaan al-Quran didapati bahawa ia merupakan suatu usaha
dan amalan amat digalakkan bersandarkan dalil-dalil al-Quran dan al-Sunnah serta
disokong oleh pendapat para ulama al-Quran dan al- Qiraat. &a bertujuan untuk
memperelokkan bacaan ayat-ayat suci al-Quran hingga mencapai satu tahap yang
menghubungkan ayat-ayat yang dialunkan dengan hati sama ada orang yang
mempersembahkan bacaannya atau orang yang mendengar bacaan al-Quran.
2irman #llah s.w.t dalam Surah al-#+raf 0!71:
52
"aksudnya! Dan apabila al-Quran itu dibacakan, maka dengarlah akannya serta
diamlah (dengan sebulat-bulat ingatan untuk mendengarnya, supaya kamu beroleh
rahmat.
-eterangan ayat!
a. #yat ini menunjukkan bahawa #llah s.w.t menuntut kepada hamba,ya supaya
menjaga adab ketika membaca atau mendengar ayat al-Quran dibaca.
b. 4afa% al-,stima) digunakan dalam ayat di atas menunjukkan bahawa mendengar
dengan menghadirkan jiwa dan raga iaitu dengar dan menghayati. &a berbe%a
dengan lafa% al-*ima) iaitu hanya menjurus kepada penerimaan sesuatu bunyi
atau suara ke atas telinga.
;elasnya, hukum tarannum al-Quran atau melagukan bacaan al-Quran boleh
dibahagikan kepada lima perkara, seperti yang dilampirkan dalam ;adual A berikut.
Ja*ua# : (ukum Tarannum al-Quran
ci#. Huku% da)a)an
6 SUNNAH
Sekiranya dapat mempertingkatkan syiar
&slam.
Dapat menarik perhatian orang ramai
meminati al-Quran.
Dapat menarik minat terhadap proses
pengajian dan pengajaran al-Quran.
Dapat men%ahirkan nilai ketinggian
mukji%at al-Quran.
53
7 HARUS
Sekiranya tidak mencacatkan al-Quran.
Tidak mengganggu ketenteraman awam.
Tidak menghalang ketenangan dalam
beribadah.
Tidak menimbulkan fitnah.
9 MAKRUH
Sekiranya mengganggu ketenteraman
awam.
"engganggu ketenangan dalam
beribadah.
"enimbulkan fitnah.
"engganggu khusyuk dalam
mentadabbur al-Quran.
: HARAM
Sekiranya merosakkan keaslian al-
Quran.
"enjatuhkan dan menghina
kemukji%atan al-Quran.
"enghalang kemajuan dan
perkembangan proses meninggikan
kedudukan al-Quran.
"enyeleweng ke arah perkara-perkara
yang dilarang &slam.
> 4ARDU KI4A:AH
Sekiranya boleh mengurangkan
kesalahan bacaan al-Quran.
*oleh menambahkan keelokkan bacaan
al-Quran.
*oleh menghilangkan keraguan terhadap
mukji%at al-Quran.
*oleh memantapkan pemahaman
kefahaman terhadap al-Quran.
3.= Huku% Wani)a M$%&a7a A#-Qu'an
<mumnya, penurunan al-Quran adalah merupakan satu rahmat yang tidak dapat
dihitung nilainya.Selain mengajak umat manusia memelihara kesuciannya, menghayati
dan mengamalkan isi kandungannya, membacanya dengan sebaik-baik bacaan adalah
asas dan syiar kepada rahmat agung ini.'erkara ini tidak terbatas kepada sesuatu
bangsa, golongan mahupun jantina. "alah #llah s.w.t menjanjikan pahala yang berlipat
kali ganda kepada mereka yang membaca al-Quran sama ada lelaki mahupun wanita.
;ika dilihat melalui dalil-dalil melalui sandaran al-Quran dan al-Sunnah, tiada larangan
secara jelas dan /at)i bagi wanita untuk membaca al-Quran.,amun, terdapat ikhtilaf
pendapat di kalangan para ulama berhubung perbahasan hukum wanita membaca al-
Quran apabila dilihat dari sudut suara wanita.#dakah suara wanita itu aurat atau
54
sebaliknya{
Secara umumnya, suara wanita boleh dibahagikan kepada dua kategori seperti yang
dinyatakan dalam ;adual B.
Ja*ua# : -ategori Suara @anita
ci#. Sua'a Wani)a Huku%
6
Sua'a 2ani)a ,an( j$#a"
*i*$n(a'i #$+ #$#aki
ajna&i .&ukan %a+'a%/
Terdapat ikhtila. dalam kalangan ulama!
i. (aram secara total
ii. (arus secara total.
iii. (arus jika sekiranya tidak
membawa fitnah kepada
khalayak lelaki ajnabi (bukan
mahram.
7
Sua'a 2ani)a ,an(
"$n(aja *i#$%&u)kan5
*i%anjakan *an
*i%$'*ukan
,t.a/ dalam kalangan ulama secara &jma3
bahawa diharamkan untuk
diperdengarkan kepada khalayak lelaki
ajnabi (bukan mahram.
,amun, dalam perbahasan berhubung dengan bacaan al-Quran oleh kaum (awa ini,
para ulama telah mengklasifikasikan perkara ini kepada dua kategori.&ni dinyatakan
dalam ;adual.61.
Ja*ua# 1: -ategori 'erbahasan *acaan al-Quran oleh @anita
ci#. Huku% da)a)an
6
Tia*a !$')ikaian *i
ka#an(an !a'a u#a%a
@anita yang membaca al-Quran dengan suara
yang perlahan untuk didengarinya sendiri.
@anita yang membaca al-Quran dengan suara
yang agak nyaring dan tiada lelaki ajnabi (bukan
mahram mendengarinya.
@anita yang membaca al-Quran dengan suara
yang nyaring dan tidak mengetahui adanya lelaki
ajnabi mendengarinya.
7
T$'*a!a) !$')ikaian5 "a%a
a*a +a'u" a)au +a'a%
@anita yang membaca al-Quran dengan suara
yang jelas untuk diperdengarkan di khalayak
umum termasuk lelaki ajnabi.
#dapun perbahasan berhubung dengan adakah suara wanita ini adalah aurat atau
sebaliknya, ulama berselisih pendapat mengenainya. 'erkara ini bolehlah kita teliti
melalui perbahasan di antara dua pendapat iaitu sama ada pandangan yang
55
menyatakan suara wanita itu aurat atau pandangan yang bertentang dengannya. )ajah
7 menunjukkan ikhtilaf pendapat tersebut.
Raja+ 2: 'erselisihan pendapat ulama mengenai suara wanita dan tarannum al-$uran
(ujah kedua-dua pihak tentang perkara tersebut diterangkan selanjutnya dalam ;adual
66 berikut.
Raja+ 11: (ujah "a%hab (anafi dan "a%hab Shafi+i "engenai Suara @anita dan
tarannum al-Quran
ci#. P$n*a!a) Huja+
6 SUARA WANITA ADALAH
AURAT
'egangan "a%hab (anafi
2irman #llah dalam surah al-,ur! 7:!96,
bermaksud! .Dan janganlah mereka
menghentakkan kaki untuk diketahui
orang akan apa yang tersembunyi dari
perhiasan mereka.. #yat ini di$iyaskan
larangan membunyikan perhiasan wanita
kerana boleh membawa fitnah dengan
larangan membunyikan suara wanita.
Sabda )asulullah s.a.w. bermaksud!
."embaca tasbih itu untuk lelaki,
menepuk tangan pula untuk
56
wanita..()iwayat &bnu "ajah. (adis ini
di$iyaskan larangan wanita bersuara
ketika menegur kesalahan imam dalam
solat dengan suara wanita.
7
SUARA WANITA ADALAH
cUKAN AURAT
'egangan "a%hab Shafi+i
Terdapat banyak riwayat-riwayat yang
menyatakan perihal komunikasi dan
muamalat para <mmu al- "ukminat r.a.
(isteri-isteri )asulullah s.a.w. dengan
khalayak umum.
&slam menerima penyaksian kaum (awa
dalam perbicaraan pendakwaan dan
sebagainya.
-esimpulannya, setelah diteliti hujah kedua-dua pihak, maka didapati bahawa pegangan
ma%hab (anafi yang berdalilkan ayat dan hadis di atas adalah kurang jelas dan tidak
tepat.&ni kerana ayat di atas sebenarnya hanyalah ditujukan khusus perhiasan pakaian
wanita sahaja.*egitu juga dengan sumber hadis yang disandarkan adalah khusus dalam
perbahasan bagaimana seorang makmum wanita hendak menegur kesalahan imam
dalam solat.
"anakala hujah yang dipegang oleh ma%hab Shafi+i pula adalah lebih praktikal dan
meyakinkan. &ni menunjukkan bahawa suara wanita bukanlah dikira sebagai aurat.
,amun jika kita teliti dengan lebih mendalam berhubung dengan kedua-dua pendapat di
atas, didapati bahawa kedua-duanya mempunyai tujuan yang sama iaitu menjaga
kehormatan kaum (awa yang mana &slam telah mengangkat kedudukan mereka dan
diberikan hak-hak, kasih sayang dan kedudukan yang gambarkan melalui dua sumber
utama &slam iaitu al-Quran dan al-Sunnah. 5uma teknik dan pendekatannya sahaja
yang menjadi pertikaian dan perbahasan di kalangan para ulama.
S~"#- -~,D&)&
6. Terangkan konsep kurikulum bacaan al-Quran secara ringkas bersertakan
hujahnya=
7. (uraikan tiga istilah tarannum yang anda pelajari dan be%akan peranan harakah
secara umum dan khusus=
9. ;elaskan hukum tarannum al-Quran berserta hujahnya.
57
RUJUKAN
!l-Quran al-3arim.
#bu "ardhiyah. (7110. +ajid ,l-#uran 1,ashim, -iayat *afsh +oriqal-Syatibi( 4ilid 56
7. -uala 4umpur! #l-;enderaki ~nterprise
,ik ;aafar ,ik &smail. (6BBA.#a2id al-+arannum . -uala 4umpur! Dar al-2ikr.
#bdul 2attah as-Sayyid +#jmi al-"ursifi. (7116.*idayah al-qari) ila+ajidi/alam al-
&ari."adinah al-"unawwarah! Daral-2ajral-&slamiyyah.
#bdul -adir "uhammad )iyadh Tulaimat. (6BB0.al-,dab ii al-tullabhalaqat a khalai a
ma3hid tahfiz al-quran al-karim. Saudi #rabia! Dar ,ur al-"aktabat
(usni Syeikh thman. 6BBA. *aq al-+ilaah. ;uddah! 'enerbit Dar al- "unayirah.
"ohd #li *akar. (6BB6.Seni lagu al-#uran. -uala 4umpur! Darul 2ikr.
"uhyiddin #bi /akaria Dahya bin Syaraf al-,awawi dan al-&mam al-(afi% Sheikh al-&slam.
(6BBB. ,t-+ibyan fi adab hamlati alquran. *eirut! "uassasah ar-)aiyan
,ik;aafarbin,ik &smail, (aji. (6BB>.4anduan+artil al-#uran. -uala 4umpur! Dr al-2ikr.
<rusetia 4embaga 'engawalan dan 'erlesenan 'ercetakan al-Quran -ementerian Dalam
,egeri. (7110. &uku 4anduan -asm 0thmani. -uala 4umpur! 'ercetakan ,asional
*erhad.
IKON
R$+a)
P$'&in7an(an
58
ca+an ca7aan
cuku Rujukan
La)i+an
M$%&ua) N)a
S$na'ai S$%akan
La,a'i In)$'n$)
Pan*uan P$n((una
M$n(u%!u# Mak#u%a)
Tu)'ia#
M$%iki'
Ta%a)
59