LAPORAN PRAKTIKUM FISIKA DASAR

VOLTAMETER TEMBAGA

Di buat Oleh : Kharis Theosophi .M.N NIM : (1342101281) Tgl Praktikum: 10 Oktober 2013 Nama A DO : Alberta !r"i#ati $alukhu

%A&'(TA %I &OM P)O*)AM T!&NI& IN%O)MATI&A 'NI+!) ITA &)I T!N IMMAN'!( 2013

BAB 1 PENDAHULUAN

'"tuk me"gukur be,ar"-a kuat aru, -a"g me"galir .alam ,uatu ra"gkaia"/ kita .a0at me"ggu"aka" ,uatu alat -a"g .i,ebut am0eremeter1 De"ga" melihat 0e"u"2uka" 2arum am0eremeter/ kita bi,a me"getahui be,ar"-a kuat aru,1 Namu" "ilai -a"g .itu"2uk oleh 2arum 0e"u"2uk"-a ,ebe"ar"-a buka" "ilai kuat aru, -a"g ,ebe"ar"-a/ kare"a am0eremeter meru0aka" ,alah ,atu 3o"toh .ari secondary instrument/ -a"g arti"-a bah#a harga -a"g .itu"2ukka" ti.ak mutlak te0at ,ehi"gga "ilai ter,ebut ma,ih 0erlu .i,e,uaika"1 '"tuk me"getahui ke,ek,amaa" .ari 2arum am0ermeter/ maka .ilakuka" 0er3obaa" .e"ga" me"ggu"aka" 4oltameter1 De"ga" 4oltameter kita .a0at me"getahui be,ar"-a aru, -a"g me"galir .alam ra"gkaia" melalui ,uatu 0erhitu"ga" .ari 0ertambaha" ma,,a kato.a"-a/ ,ebagai akibat a.a"-a e".a0a"1 &ita ,eri"g melihat ora"g me"-e0uh logam .e"ga" logam lai"1 Pro,e, 0e"-e0uha" logam -a"g ter2a.i .e"ga" 0era"tara ,uatu laruta" (me.ia) ter,ebut ter2a.i kare"a a.a"-a aru, li,trik (be.a 0ote",ial li,trik)1 Dari 0ro,e, 0e"-e0uha" itu ,e".iri kita .a0at me"getahui bera0a e".a0a" logam .e"ga" me"ggu"aka" ,ebuah alat -aitu 4oltameter1 +oltameter i"i .iberi "ama ,e,uai .e"ga" "ama e".a0a" -a"g ter2a.i 0a.a kato.a"-a (,ebagai i".ikator)1 &are"a .alam 0er3obaa" ter2a.i e".a0a" tembaga (5u)/ maka .i,ebut 4oltameter tembaga1 !lektrokimia mem0ela2ari te"ta"g 0erubaha" e"ergi li,trik me"2a.i e"ergi kimia .i.alam ,el elektroli,i, ,ebagaima"a ter2a.i"-a 0erubaha" e"ergi kimia me"2a.i e"ergi li,trik .i.alam ,el gal4a"i atau ,el 4olta1 Dalam 0er3obaa" i"i aka" .i0ela2ari te"ta"g elektroli,i, -a"g 0ro,e,"-a ter2a.i kare"a a.a"-a aru, -a"g me"galir .alam laruta"/ kemu.ia" e"ergi -a"g .iha,ilka" me"-ebabka" ter2a.i"-a reak,i ok,i.a,i6re.uk,i ,0o"ta"1

Pa.a

0ro,e,

elektroli,i,

i"i

.i0akai

laruta"

elektrolit

,ebagai

ko".uktor70e"gha"tar/ mi,al"-a a,am6ba,a atau garam kare"a laruta"6laruta" ter,ebut me"ga".u"g io"6io" 0o,iti8 .a" "egati8 .alam laruta""-a1 Per3obaa" i"i me"ggu"aka" 5u O4 -a"g ber,i8at garam ,ebagai laruta" (me.iator)/ 0a.a kato.a .i0akai lem0e"g 5u .a" Pb 0a.a a"o.a1 De"ga" me"galirka" ,e2umlah aru, .ari ,umber tega"ga" .a" .itu"ggu ,elama #aktu terte"tu maka aka" ter2a.i e".a0a" 5u .i kato.a -a"g be,ar"-a .a0at kita hitu"g1 &are"a e".a0a" -a"g ter2a.i 0a.a kato.a a.alah 5u maka 0er3obaa" i"i .i"amaka" 4oltameter tembaga1 Dari .ata6.ata -a"g .iha,ilka" (,e0erti #aktu/ be,ar aru,/ .a" ,eli,ih berat)/ kemu.ia" .iolah/ .a0at .igu"aka" u"tuk me"getahui ba"-ak"-a e".a0a" 0a.a kato.a .a" me"ghitu"g 0erba".i"ga" aru, am0ermeter .e"ga" aru, ,e,u"gguh"-a1 Metal7logam .a0at berti".ak ,ebagai ko".uktor li,trik/ akibat a.a"-a 0ergeraka" beba, .ari elektro"6elektro" 0a.a ,truktur"-a1 ,e.erha"a ko".uk,i"-a .i,ebut ko".uk,i metalik1 9ika ke.ua elektro.e .ihubu"gka" .e"ga" aru, li,trik ,earah (D5)/ maka io"6io" 0a.a laruta" aka" bergerak berla#a"a" arah1 Arti"-a/ io"6io" 0o,iti8 aka" bergerak ke elektro.e "egati8/ ,ebalik"-a io"6io" "egati8 aka" bergerak kearah elektro.e 0o,iti81 Pergeraka"60ergeraka" muata" io" .alam laruta" aka" memba#a e"ergi li,trik1 &o".i,i .emikia" i"i .i,ebut elektrolitik1 A0abila io"6io" .alam laruta" terko"tak .e"ga" elektro.e maka reak,i kimia aka" ter2a.i1 Pa.a kato.e aka" me"galami re.uk,i .a" 0a.a a"o.a aka" me"galami ok,i.a,i1 i8at ha"tara" li,trik :at 3air .a0at .ibe.aka" 11 I,olator/ mi,al : air mur"i/ mi"-ak/ .ll1 21 (aruta" io"/ mi,al : a1 me"galami 0erubaha" kimia/ mi,al : a,am6ba,a/ garam1 b1 ti.ak me"galami 0erubaha" kimia/ mi,al : air rak,a/ logam 3air1 e3ara

e,uai .e"ga" tu2ua" 0er3obaa" i"i/ maka u"tuk me"ghitu"g aru,/ .i0erluka" e".a0a" logam .i kato.a1 &are"a laruta" -a"g .i0akai a.alah .alam 0er3obaa" a.alah 5u O4/ maka reak,i kimia -a"g ter2a.i bila ter.a0at aru, li,trik a.alah : 5u O4 ; 2 5u<< < O426 Pa.a a"o.a : O426 ; 2 e < O4 Pa.a kato.a: 5u2< < 2e ; 5u Arti"-a 5u2< .ari laruta" garam bergerak me"u2u kato.a .a" a"o.a kehila"ga" 5u2< -a"g .i0akai u"tuk me"etralka" O426 1

Ba . ! T"#"a$ Pra%&i%"'
etelah melakuka" 0raktikum i"i .ihara0ka" .a0at: 11 Me"getahui aru, li,trik .alam logam .a" .alam !lektrolit (3aira")1 21 Me"getahui ko,ta"ta A4oga.ro .a" Mol1 31 Me"getahui +oltameter tembaga 0a.a 0lat tembaga ,ebagai elektro.a .a" laruta" tembaga ,ul8at (5u O4)1 41 Me"ghitu"g ma,,a a#al .a" ma,,a akhir .ari aru, li,trik1

Ba . ( Teori
(.1 Ar"s )is&ri% *a)a' )o+a' *a$ *a)a' E)e%&ro)i& ,-aira$. Aru, li,trik a.alah muata" -a"g bergerak1 Dalam logam ter.a0at elektro" (muata" "egati8) -a"g bi,a bergerak .i .alam"-a1 &alau a.a 4olta,e/ elektro" .alam logam bergerak .ari kutub "egati8 ke kutub 0o,iti81 atu elektro" mem0u"-ai muata" Ie = 1/>021?11061? 51 &uat aru, I 0a.a ,atu tem0at a.alah be,ar muata" @ -a"g le#at tem0at itu 0er .etik/ .ituli, ,ebagai rumu,: @ I= t @=I1t (1)

Mi,al"-a 0a.a aru, 0/1 A .i ,uatu tem0at/ tem0at itu .ile#ati muata" ,eba"-ak 0/1 5 0er .etik1 9a.i 2umlah elektro" -a"g le#at tem0at itu 0er .etik ,ebe,ar: "= 0/1 5 0/1 5 = = >/241 101A elektro" e 1/>021?11061? 5 (2)

Am0ere meter air

*ambar 1/ elektroli,a air 0a.a elektro.a 0lati"1 Di dalam larutan elektrolit (3aira") buka" elektro" -a"g bergerak .a" me"gha,ilka" aru, li,trik/ teta0i io" 0o,iti8 atau I .a" io" "egati8 -a"g bergeraklah .a" me"-ebabka" aru, li,trik1 Mi,al"-a air (B 2O) .a0at .iuraika" oleh 4olta,e -a"g 3uku0 ti"ggi me"2a.i io" OCige" (O26) -a"g "egati8 .a" io" Bi.roge" (B<) -a"g 0o,iti81 Io" OCige" itu bergerak .ari kutub "egati8 ke kutub 0o,iti8 .a" memba#a aru, li,trik1 Pa.a kutub 0o,iti8 (A"o.a) io" oC-ge" itu memberika" .ua elektro" -a"g ,ebelum"-a kelebiha" ke0a.a elektro.a .a" me"2a.i ga, oCige"1 Io" Bi.roge" bergerak .ari kutub 0o,iti8 ke kutub "egati8 (&ato.a) .a" .i,itu io" B< me".a0atka" ,atu elektro" -a"g ,ebelum"-a kekura"ga" .a" me"2a.i ga, Bi.roge"1 Aru, li,trik -a"g .iha,ilka" a.alah aru, oleh io" Bi.roge" .i2umlahka" .e"ga" aru, oleh io" OCige"1

I=

@ .ari Ok,ige" < @ .ari Bi.roge" E@ = t .et

(3)

Mi,al"-a kalau 2umlah io" OCige" -a"g .iha,ilka" ,ebe,ar "O = 2/081101A 0er .etik .a" 2umlah io" Bi.roge" -a"g .iha,ilka" ,ebe,ar "B = 4/1>1101A 0er .etik .a" 2umlah io" Bi.roge" -a"g .iha,ilka" .a0at .ihitu"g ,bb: Muata" .ari OCige" ,ebe,ar @O = "O12e (kare"a tia0 io" memba#a .ua muata" e .a" muata" .ari B ,ebe,ar @B = "B1e1 Aru, -a"g .i.a0atka" aka" ,ebe,ar: @O < @B 2/081101A12e < 4/1>1101A1e I= = t 1.et 2/081101A1211/>11061? < 4/1>1101A11/>1101A11/>11061? 5 = 1.et = 0/133 A (.! E)e%&ro)isa &alau ,uatu :at terbagi ke .alam bagia""-a oleh aru, -a"g mele#ati"-a/ 0ro,e, i"i .i,ebut elektroli,a1 ebagai 3o"toh a.alah air (B2O) -a"g .ialiri aru, (*ambar 1)1 &alau .ua elektro.a 0lati" .ima,ukka" ke .alam air .a" .i0akai 4olta,e -a"g 3uku0 ti"ggi ke0a.a .ua elektro.a itu/ aru, aka" me"galir .a" .i elektro.a6 elektro.a gelembu"g ga, aka" mu"3ul1 Air (B2O) .iuraika" oleh aru, itu me"2a.i Bi.roge" (B2) .a" OCige" (O2)1 Bubu"ga" a"tara ba"-ak"-a :at -a"g .iha,ilka" .a" kuat aru, kita tahu .ari 0e"gertia" te"ta"g aru, li,trik (0a,al 2111)1 (.( Ko$s&a$&a A/o+a*ro *a$ Mo) atu Mol .ari ,uatu :at .i.a0atka" kalau kita mem0u"-ai ,e2umlah gram .ari :at itu -a"g ,ama .e"ga" ma,,a mol :at itu1 9a.i 1 Mol tembaga (5 u) .e"ga" ma,,a mol (mMol) ,ebe,ar >3/D4> a.alah ,eba"-ak m = >3/D4> g tembaga1 9a.i 2umlah Mol .ari ma,,a m a.alah: Mol = m mMol (4)

9umlah atom .alam ,atu Mol ,elalu ,ama .a" ,ebe,ar ko",ta"ta A4oga.ro NA1 9a.i .e8i"i,i .ari ko",ta"ta A4oga.ro NA a.alah: NA = " Mol (D)

.ima"a: " : 9umlah atom .ari ,uatu :at Mol : 9umlah mol .ari :at itu Dalam 0er3obaa" i"i kita aka" me"e"tuka" ko",ta"ta A4oga.ro NA .e"ga" memakai +oltameter tembaga1

>

(.0 Vo)&a'e&er &e' a+a Dalam +oltameter tembaga kita memakai 0lat tembaga ,ebagai elektro.a .a" laruta" tembaga ,ul8at (5u O4) .i0akai ,ebagai elektrolit -a"g memba#a aru, (*a"bar 2)1 &alau 5u O4 .ilarutka" ke .alam air/ 5u O4 terbagi me"2a.i io" 5u2< .a" io" ,ul8at O421 &alau .iberi 4olta,e a"tara elektro.a6elektro.a/ maka aru, me"galir1 Aru, itu .iba#aka" oleh io" tembaga (5u2<) -a"g bergerak .ari a"o.a (kutub 0lu,) ke kato.a (kutub mi"u,)1 Io" ,ul8at ( O 42) ti.ak memba#a aru, kare"a ti.ak bi,a beri"terak,i .e"ga" elektro.a tembaga1 Pa.a a"o.a atom 5u .ari elektro.a (0lat tembaga) mele0a,ka" .ua elektro" me"2a.i io" itu bergerak ke kato.a1 Di,itu io" 5u2< me".a0atka" kembali .ua elektro""-a .a" aka" me"em0el 0a.a elektro.a (0lat tembaga) itu1 9a.i ketika aru, me"galir/ ma,,a a"o.a berkura"g .a" ma,,a kato.a bertambah1 3aira" .a-a aru, 3o",ta"t (>00mA) Am0ere meter elektro.a tembaga elektro.a tembaga

laruta" 5u O4 *ambar 2/ +oltameter tembaga Dari 0erubaha" ma,,a m 2umlah Mol -a"g 0i".ah .ari a"o.a ke kato.a .iketahui .e"ga" rumu, (4): m (g) Mol = (>) ma,,a Mol 5u Dari aru, I .a" .ari #aktu t (aru, me"galir ,elama #aktu t) ter.a0at be,ar muata" @ -a"g bergerak: @=I1t (A)

Dari muata" @ .a" muata" 0er io" tembaga -a"g ,ebe,ar 2e ter.a0at 2umlah io" tembaga -a"g telah bergerak .ari A"o.a ke &ato.a: @ @ "1= 2e = 211/>021?11061? 5 (8)

Dari (>) kita tahu 2umlah Mol .a" .ari (8) kita tahu 2umlah io" -a"g ,e,uai .e"ga" 2umlah Mol itu1 9a.i kita .a0at me"e"tuka" 2umlah io" 0er Mol/ -aitu &o",ta"ta A4oga.ro/ .e"ga" .e"i8i,i NA .e"ga" rumu, (D)1

Ba . 0 Ta&a La%sa$a
ebelum 0er3obaa" mulai/ elektro.a "egati8 haru, .itimba"g1 u0a-a 0e"imba"ga" itu te0at/ elektro.a .iber,ihka" .e"ga" air bia,a .ulu/ kemu.ia" .e"ga" air .e,tila,i (2a"ga" 0akai la0/ la0 terlalu kotor) .a" akhir"-a .ikeri"gka" .e"ga" u.ara ha"gat (hair.r-er)1 Ta".ailah A"o.a (<) .a" &ato.a (6) .e"ga" baik ,u0a-a ti.ak tertukar1 etelah u"tai .i,u,u" ,e,uai .e"ga" gambar 2/ aru, ,ebe,ar >00 mA .ihi.u0ka" ,elama kira6kira tiga 0erem0at 2am1 (Bi.u0ka"lah aru, .a" ,to0#at3h 0a.a #aktu -a"g ,amaF)1 etelah aru, .imatika" lagi/ kato.a (elektro.a "egati8) .iber,ihka" ,e3ara hati6hati .e"ga" air .e,tila,i/ .ikeri"gka" .a" .itimba"g1 Dari 0erubaha" ma,,a Am aru, I .a" #aktu t/ ko",ta"ta A4oga.ro .a0at .ihitu"g ,e,uai .e"ga" rumu, (>)/ (A)/ (8)/ .a" (4)1 Perhatika"lah bah#a io" tembaga mem0u"-ai .ua muata" 0o,iti8 (@ = 21e 0er io")1

Ba 1. Perhi&"$+a$ Ra)a&
&eti.ak0a,tia" .alam me"gukur ma,,a ,ebe,ar G 10 mg kalau .itimba"g ,e3ara teliti1 &are"a m .ite"tuka" .ari 0erbe.aa" ma,,a m1 ,ebelum .a" m2 ,etelah 0er3obaa"/ teori 0erambata" ralat haru, .i0akai u"tuk me"e"tuka" ralat .ari m1 Am0eremeter a"alog Bele, P 38D mem0u"-ai ralat 3H %1 1 (3H 8ull ,3ale)/ am0eremeter .igital DM 301 mem0u"-ai ralat 1/DH < 2 .igit .alam .aerah ukur 2000 mA -a"g .i0akai1 Dari i"8orma,i i"i ralat .ari aru, I .a0at .ite"tuka" )alat .alam me"gukur #aktu bera,al .ari keti.akteta0a" 0a.a #aktu me"ghi.u0ka" .a" mematihka" ,to0#at3h1 &iraka"lah ketelitia" ,au.ara .alam hal itu1 Dari ralat m/ ralat I .a" ralat t/ ralat NA .a0at .ite"tuka" ,e,uai .e"ga" teori 0erambata" ralat .ari rumu,6rumu, -a"g .i0akai1

m1 = 2?/80gram 0o,iti86"egati860o,iti8 m2 = 28/D0 gram Perhitu"ga" .iketahui: m1 = 2?/80gram m2 = 28/D0 gram t = 30 ,eko" m1mol 5u=0/0D

m = m2 6 m1 = 28/D0 I 2?/80 = 61/30 I = >00 mA ; .i2a.ika" am0ere .ibagi 1000 = >00711000 = 0/> A t = 4D me"it ; .i2a.ika" ,eko" (.etik) = 4D C >0 = 21A00 ,

m (gr) mol = ma,,a mol 5u 61/30 64 = >3/D4> = 62/04C10 @ = I 1 t = 0/> C 21A00 = 11>20 @ Nt= 2e 1>20 = 2 C 1/> C 1061? Nt NA =mol D/0> C1021 = 0/1? = 2>/>3 C 1021 = D/0> C1021

Ra)a&
J m = 10 mg < 10 mg ; mg .iubah ke gram = 20 mg = 0/02 gram I = 1/DH : I < 2 .igit ;0/02 = 1/DH < 0/>A < 2 .igit = ?11063 <211062 = 2/?11062A t = 30 .etik mol = J m m1mol 5u m < m mol 5u C mol

0/02 0/0D = 61/30 < >3/D4>

C 62/04C1064

= (60/01D38D <0/000A8A ) C 62/04C1064 = 0102?C1064

@ =

I I

t <t

C@

2/?11062 30 = 0/> < 2A00

C 11>20

= (4/83C1062 <1/1C1062) C 11>20 = D/?31106211>20 =?>/0>>C1062

K@ "t = @

C "t 1 D/0> C1021

?>/0>>C1062 = 11>20

= 3/002 C 1020 "t #A = "t mol < mol

C NA

C 2>/>3 C 1021

= (0/D?311061 < (60/014)) 1 2>/>3 C 1021

= (0/0DA?)1 2>/>3 C 1021 =1/D4 C 1021

10

BAB 2 SIMPULAN
Dari ha,il 0erhitu"ga" .a0at .i,im0ulka" bah#a: 11 Da0at .iketahui aru, li,trik .alam logam .a" .alam elektrolit (3aira")1 21 Da0at .iketahui ko",ta"ta A4oga.ro .a" Mol1 31 Da0at .iketahui +oltameter tembaga 0a.a 0lat tembaga ,ebagai elektro.a .a" laruta" tembaga ,ul8at (5u O4)1 41 Ter2a.i 0erubaha" ma,,a tembaga ,etelah .ialiri aru, li,trik1

11