Anda di halaman 1dari 14

SIAP US JAWA

1-3 Teks Ramayana


1. BALA KANDHA
Rama masih muda. Jaman bahagia.
Prabu Dasarata punya 3 istri:
D. Kosalya (Ramawijaya)
D. Kekayi (Barata)
D. Sumitra (Lesmana, Satrigna : Kembar)
2. AYODYA KANDHA [Rama tundung]
Saat muda, Dasarata punya istri (Kosalya & Sumitra : blm punya anak). Dasarata
ke hutan kena panah, ditolong Kekayi, utang budi, lalu membuat janji dgn
Kekayi:
a. Jadikan kekayi yg ke2
b. Jadikan anak mereka nanti penerus tahta Ayodya
Saat Rama jadi raja, Rama diusir Kekayi - Barata jadi raja menggantikan Rama
3. ARANIYA KANDHA
Hilangnya Shinta di Alas Dhandhanka (Shinta keluar dari lingkaran kalacakra yg
dibuat Lesmana atas tipudaya Rahwana
4. KISKENDHA KANDHA
Subali merebut Kiskendha & Dewi Tara dari Sugriwa
Subali punya aji pancasonya malah diberikan kpd Rahwana
Rama & Lesmana dtg minta bantuan Sugriwa. Lalu Sugriwa dibantu
mengalahkan Subali (dipanah oleh panah Gowawijaya)
Sugriwa balasbudi dengan mengutus Anoman membantu Rama
5. YUDA KANDHA [ANOMAN DHUTA]
Anoman diutus ke Alengka utk memberikan cincin kpd Shinta di Taman
Argasoka
6. SUNDARA KANDHA
Anoman jd Dhuta Ayodya
Perang Pendhe Neg Alengka (Perang Brubug Alengka)
Rahwana dipantek di Gunung Sumawana oleh Anoman
Gunawan diutus Rama memimpin Alengka (diberi wejangan hastabrata)
D. Windradi yg tadinya jdi patung kembali normal lagi
7. UTARA KANDHA [SHINTA OBONG]
Setelah perang, Shinta diobong untuk menguji kesuciannya. Ada 2 persepsi:
a. Shinta nyemplung kea pi lalu jadi bunga teratai emas yg baunya wangi
b. Sebelum nyemplung, raga Shinta dibawa Bathara Indra ke kahyangan
Rama punya aji bisa ngidupin orang mati : Kembang Wijaya Kusuma

4 13 Dewa Ruci

Bima ingin menemukan ilmu kesempurnaan hidup


Gurunya yaitu resi Drona menyuruh untuk mencari KAYU GUNG SUSUHING ANGIN di

gunung CANDRAMUKA
Sampai di sana, Bima bertemu 2 raksasa yaitu RUKMUKA dan RUKMAKALA yang
menyerangnya

Bima melawan dengan ketenangan batin


Bima menang dan kedua raksasa tadi berubah kembali menjadi BATARA INDRA dan

BATARA BAYU
Bima dijelaskan mengenai makna kayu gung susuhing angina yaitu:
Kayu
: Niat
Gung
: Besar
Susuh Angin : Pusat Nafas
Arti kesekuruhannya adalah niat yang besar akan terlaksana dengan pengaturan

nafas, heningnya pikiran, mengedepankan panca indra, dan tenangnya rasa.


Bima juga diberi cincin SESOTYA MUSTIKA MANIK CANDRAMA yang fungsinya untuk

BISA MENGARUNGI SAMUDRA


Bima lalu kembali ke resi Drona untuk bertanya kembali
Drona menyuruh Bima mencari TIRTA PAWITRI di SAMUDRA MINANGKALBU
Di dalam samudra bima melawan seekor naga
Bima bertemu dewa ruci
Dewa Ruci menjelaskan tentang Tirta Pawitra adalah air suci yang ada di dalam diri

sendiri, sedang wujudnya adalah JATIDIRI SESEORANG

Ada empat macam benda yang tampak oleh Bima, yaitu hitam, merah kuning dan
putih. Lalu berkatalah Dewa Ruci, "Yang pertama kau lihat cahaya, menyala tidak tahu
namanya, Pancamaya itu, sesungguhnya ada di dalam hatimu, yang memimpin dirimu,
maksudnya hati, disebut muka sifat, yang menuntun kepada sifat lebih, merupakan
hakikat sifat itu sendiri. Lekas pulang jangan berjalan, selidikilah rupa itu jangan ragu,
untuk hati tinggal, mata hati itulah, menandai pada hakikatmu, sedangkan yang berwarna
merah, hitam, kuning dan putih, itu adalah penghalang hati.

Hitam : kerjanya marah terhadap segala hal, murka, yang menghalangi dan menutupi
tindakan yang baik. Merah: menunjukkan nafsu yang baik, segala keinginan keluar dari
situ, panas hati, menutupi hati yang sadar kepada kewaspadaan. Kuning : hanya suka
merusak. Putih : berarti nyata, hati yang tenang suci tanpa berpikiran ini dan itu, perwira
dalam kedamaian. Sehingga semuanya persatuan Suksma Mulia.

Lalu Bima melihat, cahaya memancar berkilat, berpelangi melengkung, bentuk zat yang
dicari, apakah gerangan itu?! Menurut Dewa Ruci, itu adalah kemampuan manusia untuk
berwaspada, yang disebut sebagai Pramana. Pramana menyatu dengan diri tetapi tidak
ikut merasakan gembira dan prihatin, bertempat tinggal di tubuh, tidak ikut makan dan
minum, tidak ikut merasakan sakit dan menderita, jika berpisah dari tempatnya, raga
yang tinggal, badan tanpa daya. Itulah yang mampu merasakan penderitaannya, dihidupi
oleh suksma, ialah yang berhak menikmati hidup, mengakui rahasia zat.

Bima semakin dekat dengan Tuhan dan akhirnya kembali dan berterimakasih kepada
Drona.

14 19 Ukara

DWILINGGA

Dwilingga Padha Swara : suarane pada (mlaku mlaku, alun alun)


Dwilingga salin swara
: mloka mlaku, ongap angop

Dwilingga Semu : ali ali, kupu kupu, onde onde


CAMBORAN
Tembung camboran tegese loro utawa sing dirangkep dadi siji.
Tuladha: meja tulis, buku gambar, balung kuwuk, sayuk rukun, narapati.
Macame:
1) Manut wujude
I. Camboran tugel, yaiku tembung camboran kang dumadi saka tembung lorosing
dirangkep dadi siji kanthi ngurangi jumlah wandane.
Wujude camboran tugel:
a) Tembung garba (sandi)
Tuladha:
Nara + pati = narpati
Prapta + ing = prapteng
Idu + abang = dubang
Iya + iku = yeku
Sura + ing = sureng
Parama + iswari = prameswarI
b) Kerata Basa
Tuladha:
Digugu + ditiru = guru
Balung + kulit = lunglit
Gawe + kadang = wedang
Kaku + cempluk = kupluk
II. Camboran wutuh, yaiku tembung loro sing dirangkep dadi siji nanging ora nganggo
ngurangi jumlah wandane.
Wujude camboran wutuh:
a) Rerangken determinatif (DM)
Tuladha : Meja tulis, Lemari kaca, Pager bata, Pitik walik, Buku gambar
b) Baliswara (rerangken MD)
Tuladha : Pancasila, Bimaputra, Wijaya kusuma, Mahasiswa, Dwiwarna
c) Tembung saroja
Tuladha : Sanak kadang, Wa sumelang, Papa cintraka, Japa mantra, Lara lapa
d) Yogyaswara
Tuladha : Dewa-dewi, Siswa-siswi, Putra- putri, Bathara- bathari
e) Tembung kosok balen (Antonim)
Tuladha :
Gedhe x cilik
Enom x tuwa
2. Manut kekarepane
I. Camboran tunggal, yaiku tembung loro sing dirangkep dadi siji, nanging tembung siji
lan sijine wis ora kena dipisah-pisah maneh lan wis nduweni teges anyar.

Upamane balung iku perangane awak utawa kewan sing atos dhewe. Kuwuk iku kucing
alasan ora ana sing ndarbeni. Banjur dirangkep dadi balung kuwuk sing tegese criping
pohung.
Tuladha:
Randha royal, Semar mendem, Nagasari, Gandarukem, Daramuluk
II. Camboran wudar, yaiku tembung camboran sing tembung siji lan sijine isih nduwe
teges dhewe-dhewe.
Tuladha: Meja tulis, Pelem golek, Wayang kulit, Piring beling

ATER ATER

1) Hanuswara : Ater-ater hanuswara uga diarani ater-ater kang nganggo swara irung amarga swaran
kang mbrengengeng. Kang kalebu ater-ater hanuswara yaiku an, any, am, ang. Ater-ater hanuswara
lumrah ateges solah tingkah utawa nindakak pagawyan. Ater-ater uga lumrah mratlakak
tembung "tanduk" (aktip).
Tuladha:

am + watu = amwatu = matu -(p, luluh)


an + tandur = antandur = nandur -(t, luluh)
any + cakot = anycakot = nyakot -(c, luluh)
ang + wetan = angwetan = ngetan -(w, luluh)

2) Tripursa : Ater-ater tripurusa yaiku ater-ater kang mujudak sesulih purusa. Ater-ater tripurusa iku
kosokbalen ater-ater hanuswara. Beda karo ater-ater hanuswara, dn ater-ater tripurusa
mratelak tembung "tanggap" (pasip). Cacah ater-ater tripurusa ana telu, yaiku dak, ko, di
Tuladha:

dak + pangan = dakpangan


ko + pangan = kopangan
di + pangan = dipangan

3) Ater Liya : Ater-ater saliyan ater-ater hanuswara karo


yaiku sa, pa, pi, pra, tar, ka, kuma, kapi, kami, a, ma, pan, pang.
Tuladha:

sa + suk = sasuk = saksuk -(wuwuh k)= siji


pa + emut = pemut
pi + kukuh = pikukuh
pra + jurit = prajurit
tar + waca = tarwaca = terwaca
ka + jupuk = kajupuk -(dijupuk= njarag)
kuma + wani = kumawani -(luwih)

tripurusa

cacah

ana

13,

kami + tengeng = kamitengeng (en)


kapi + luyu` = kapilunyu

20 24 Teks Geguritan
Purwakanthi
A. Purwakanthi guru swara yaiku tetembungan sing nunggal swara, kayata:
1. Opor-opor bebek, mentas saka awake dhewek.
2. Kudu jujur, yen kepengen mujur.
3. Thenguk-thenguk nemu gethuk.
B. Purwakanthi guru sastra yaiku tetembungan sing nuggal sastra (aksara), kayata :
1. Wanita sugih wawasan wasis asung wewarah.
2. Katula-tula katali
3. Sluman, slumun, slamet
C. Purwakanthi guru basa yaiku tetembungan sing nunggal basa utawa tembung, kayata:
1. Kolik priya,priyagung anjani putra
2. Witing klapa, kalapa kangmaksih mudha
3. Kawi sekar, sekar pepundhen Sri Kresna

25 27 Wangsalan
Wangsalan iku unen-unen wujud cangkriman kang dikantheni batangane pisan, sanajan
batangan mau mung nrempet bae. Sing baku batangane, dudu cangkrimane. Batangan
mau lumrahe isi piwulang.
Tuladha:
a) reca kayu, goleka sabda rahayu. ( reca kayu = golekan)
b) bayem arda, dhasar anteng tur jatmika (bayem arda = lanteng)
c) kukus gantung, sawengan kang adi luhung. (kukus gantung = sawang)
d) durna putra, ngudiya basa utama (durna putra = aswatan)
e) gayung sumur, kewan gung granane dawa. aja kemba, mangesthi saliring karya.
( gayung sumur = timba; kewan gung granane dawa = esthi (gajah))
f) bibis tasik, tasik manda winor tirta. maju mundur, tangeh marem kang pinanggya
( bibis tasik = undur undur, tasik manda winor tirta = parem)
g) tapas aren, aren arab wijilira. tindak tanduk, nora ninggal tata krama. (tapas aren =
duk; aren Arab wijilira = kurma)
h) saron agung, agung agunging sujanma. yen mung ewuh, sabarang nora tumeka
( saron agung = demung; agung agunging sujanma = ratu)

i) cipta arda, ardaning tyas mring sasama. tyas susila, nor raga ambek jatmika. ( cipta
arda = nepsu; ardhaning tyas mring sasama = ambek)
j) mamet tirta, tirta jawah jro ketiga. suka lila,lebur luluh labuh praja. ( mamet tirta =
ngangsu, tirta jawah jro ketiga = labuh)
Wangsulan ing dhuwur kuwi awujud ukara rong gatra. gatra kapisan cangkimane,
gatra kapindo batangane. Ana kang mawa etungan 4 wanda + 8 wanda, ana kang
etungane ( 4 wanda + 8 wanda) x 2
Kajaba wangsalan wangsalan ing dhuwur uga ana wangsalan padinan. Ukara
wangsalan padinan iku ora ndadak nganggo ngelingi etungan cacahing wanda. Ana
sing ngganggo nyebutake batangane, ana sing tanpa nyebutake batangane.
A. tuladha wangsalan padinan kang ora nyebutake batangane :
a) We lha, njanur gunung kowe tekan kene. (janur gunung = aren = kadingaren)
b) Bok aja nglemah bengkah. (nglemah bengkah = tela = nyela nyela)
c) Aja njenang gula lho karo aku. ( jenang gula = glali = lali)
d) Wah, mandhan rawa lho kowe, bareng macak Jawa ( pandhan rawa = wlingi/manglingi)
e) Mung kepengen nggentha dara. ( gentha dara = sawangan = nyawang)
B. Tuladha wangsalan padinan kang nyebutake batangane
a) Nyaron bumbung, nganti cengklungen nggonku ngenteni. (saron bumbung = angklung
= cengklungen)
b) Yen ora nesu, geneya kowe kok mentil kacang, mrengut terus. ( mentil kacang =
sungut = mrengut)
c) Balung geni, mbokmenawa aku rene liya dina. ( balung geni = mawa = mbokmenawa)
d) Pindhang lulang, kacek apa aku karo dheweke. ( pindhang lulang = krecek = kacek)
e) Kancing gelung munggweng dhadha, titenana! ( kancing gelung munggweng dhadha =
peniti = titenana)

28 29 18 Parwan
1. ADHI PARWAN
Asal-usul Pandawa saat masih kecil, belum ada konflik
2. SABHA PARWAN
Pandawa dan Kurawa mulai dewasa
Mulai ada konflik karena hasutan SENGKUNI (adik DEWI GENDARI)
PANDAWA DADU Puntadewa kalah
3. WANA PARWAN
Pembuangan 12 TAHUN di hutan
bale sigala gala upaya kurawa membasmi pandawa
Pandawa TIDAK BOLEH DITEMUKAN sebelum masa pembuangan selesai

Pandawa mencoba kabur melewati terowongan dan berakhir di bengawan swilugangga


4. WIRATA PARWAN
Tahun ke - 13
PENYAMARAN 1 TAHUN di WIRATA setelah dibuang di hutan
Peran penyamaran Pandawa
Puntadewa menjadi AHLI DADU bernama WIJAKANGKA
Bima menjadi JURU MASAK bernama ABILAWA
Arjuna menjadi PENARI bernama KANDHI WREHATNALA
Nakula menjadi PEKATIK KUDA bernama GRANTIKA
Sadewa menjadi GEMBALA bernama TANTRIPALA
Dewi Drupadi menjadi JURU RIAS bernama SALINDRI
5. UDYASA PARWAN
Tahun ke 14 (pandawa kembali ke astina lewat krisna)
Krisna meminta sesigar semangka tidak diberi sengkuni
PERISTIWA KRESNA DUTA
Kesepakatan pembagian negara Pandawa gagal sehingga Pandawa harus berperang dengan
Kurawa untuk merebut negerinya (perang sudara)
6. BHISMA PARWAN
PERANG BARATAYUDHA dimulai, BHISMA menjadi panglima Kurawa
DRESTAJUMENA menjadi panglima Pandawa
Peristiwa BHAGAWADGITA (krisna untuk arjuna)
BHISMA gugur di hari ke-10 oleh DEWI SRIKANDI
7. DRONA PARWAN
DRONA menggantikan Bhisma sebagai panglima Kurawa
Peristiwa RANJAPAN ABIMANYU
A. KARNA membunuh GATUTKACA
DURSASANA & JAYADRATA membunuh ABIMANYU DAN DRUPADA
DRONA gugur di hari ke-15 oleh DRESTAJUMENA
8. KARNA PARWAN
KARNA menggantikan Drona sebagai panglima Kurawa
Peristiwa GUGURNYA DURSASANA
KARNA dibunuh ARJUNA pada hari ke-17 dengan PANAH PASOPATI
Wrekudara dengan pancawalanya nyilet dada, darahe diombe, nggo keramas drupadi
9. SALYA PARWAN
SALYA menggantikan Karna sebagai panglima Kurawa
SALYA gugur oleh Puntadewa (hari ke 18)
DURYUDANA kehabisan sekutu
Duryudana menyerah tanpa kalah, tapi tetap disuruh menghadapi wrekudara
Sebelum meninggal, Duryudana ngagkat aswatama (anak drone)
10. SAUPTIKA PARWAN
ASWATAMA balas dendam dengan menyusup ke markas Pandawa
ASWATAMA berhasil membunuh DRESTAJUMENA, SRIKANDI, dll
Aswatama lalu bertapa di wiyasa banjur gelut sama arjuna (dinasihati krisna)
Aswatama akhirnya menyerahkan segala kesaktian dan senjata, undur diri dari dunia rame
11. STRI PARWAN
Semua pihak berkabung atas Perang Baratayudha
Pandawa, kresna, destrarasta, dendari, kunti, kumpul di tegal urusetra
Menyesal pandawa vs kurawa
12. SANTI PARWAN
Pandawa tinggal di hutan selama sebulan untuk MEMBERSIHKAN DIRI
Pandawa memasuki istana Astinapura

Puntadewa sempat tidak mau jadi raja, tetapi akhirnya mau setelah dibujuk KRESNA dan

WYASA
13. ANUSASANA PARWAN
Berisi nasehat untuk Pandawa
Wejangan kesaktian raja dan kewajiban kanggo yudhistira
14. ASWAMEDHIKA PARWAN
Selametan ASWAMEDHA berupa PELEPASAN KUDA yang diikuti Arjuna dan pasukannya;
tiap daerah yang DILALUI KUDA dianggap sebagai wilayah kekuasaan Astina
15. ASRAMAWASIKA PARWAN
DRESTARASTRA, DEWI GENDARI, DEWI KUNTI, dan WIDURA bertapa di hutan
Saat bertapa, DUPA-nya terbakar
Mereka terbakar di hutan
16. MAUSALA PARWAN
PERANG SAUDARA YADAWA (keluarganya Kresna)
Kerajaan Kresna hancur
BALADEWA (kakaknya Kresna) meninggal
Kresna menjadi PERTAPA
Kresna meninggal karena saat bertapa, kakinya terkena panah seorang pemburu kijang
17. MAHAPRASTANI PARWAN
Pandawa mundur dari kekuasaan
Astina diserahkan kepada PARIKESIT (cucu Arjuna dari anaknya yaitu Abimanyu)
MENINGGALNYA PANDAWA
Drupadi, sadewa, nakuka, arjuna, wrekudara, yudhistira
Sebelum meninggal, ada seekor anjing sing nututi yudhistira terus, nganti anaka bathara indra
dijak ke surge, ternyata anjinge dewa darma, akhirnya ke khayangan bareng
18. SWARGAROHANA PARWAN
Pandawa mengalami PEMBERSIHAN JIWA di neraka sebentar, tetapi Kurawa berada di surga
Setelah jiwanya disucikan, Pandawa masuk surga
Sebaliknya, Kurawa lalu dimasukkan ke neraka (KAWAH CANDRADIMUKA di lereng
GUNUNG JAMURDIPA)
30, 39 40, 46 uraian Suralaya

Suralaya tempat tinggal dewa dewi,batara batari, dll.


Bagian Suralaya berupa tempat tinggal beberapa batara:
Jonggringsaloka
: BATARA GURU; kendaraan : Lembu Nandini
Uttarasegara
:BATARA WISNU; kendaraan: Garuda Briawan;

air
Duksinageni
Tinjomaya (Endraloka)
Ekacakra
Cakrakembang
Siddi Udal-udal
Panglawung
Argadumilah
Selamangumpeng

penguasa

: BATARA BRAMA penguasa api


: BATARA INDRA penguasa petir; kendaraan : Gajah Airawata
: BATARA SURYA penguasa matahari
: BATARA KAMAJAYA penguasa cinta [panah panca wisaya]
: BATARA NARADA
: BATARA BAYU penguasa angin
: BATARA YAMADIPATI penguasa hidup mati
: BATARA KALA penguasa kejahatan [lahir dari mani Bathara

Guru yg jatuh ke samudra]


Glugutinatar
: BATARA GANESHA penguasa kepandaian / ilmu
Suwelagringging
: BATARA SAMBO

Tejamaya
Sabaluri
Objek-objek lain di Suralaya
Lawang Selamatangkep
Paparyawarna
Bale Mercukundhamanik
Bale Mandhalasana
Gamelan Lokananta
Repat Kepanasan
Gunung Jamurdipa
Kawah Candradimuka
Endhut Blegadapa
Ajian milik Batara Wisnu :
Aji Panitisan
Aji Pangabaran

: BATARA ISMAYA
: BATARA ANTAGA
: Gerbang Suralaya dijaga Cingkarabala-Balaupata
: Alun-alun ditumbuhi Dewandaru-Wijayandaru
: Papan pasewakan (sidang)
: Papan rekreasi
: Gamelan penghibur
: Ara-ara jembar untuk tempat bertanguh
: Gunung di Suralaya
: kawahe Jamurdipa
: lahar tebal Candradimuka
Aji Kemayan


A. SERAT SMARADAHANA karya MPU DHARMAJA
Batara Guru sedang bertapa saat Suralaya diserang oleh PRABU
NILALUDRAKA dari GLUGUTINATAR
Batara Kamajaya disuruh membangunkan, lalu menggunakan PANAH
PANCAWISAYA
Batara Guru yang terpanah tiba-tiba seperti melihat istrinya, ternyata
itu hanya ilusi dari Batara Kamajaya
Batara Guru marah dan membunuh Batara Kamajaya
B. LAHIRNYA BATHARA GANESHA
Saat Dewi Uma hamil, Ia terkejut melihat gajah yg ditunggangi Bathara Indra
Dalam hati Batara Guru telah mengetahui apa yang akan terjadi akibat dari
perasaan takut permaisuri yang sedang hamil muda itu (akan melahirkan bayi
berkepala gajah)
Tidak lama kemudian Kahyangan kedatangan bala tentara Raja Nilarudraka
ingin melamar bidadari Kahyangan untuk dijadikan permaisuri. Para dewa
menolak lamaran.
Raja Nilarudraka ditolak, maka terjadilah perang antara bala tentara dewa
menghadapi bala tentara raksasa. Para dewa tidak mampu menghadapi
serangan itu.
Batara Guru memutuskan agar Batara Ganesa yang masih kecil itu maju ke
medan perang. Setiap bala tentara raksasa dapat dibunuhnya, Batara Ganesa
bertambah besar. Seluruh bala tentara raksasa dapat dibinasakan.
Batara Ganesa perang tanding (satu lawan satu) dengan Raja Nilarudraka.
Dalam perang tanding ini Raja Nilarudraka dapat dibinasakan dan dibunuh.

31 - 33 Pidhato [sesorah]

Sesorah utawa pidhato yaiku micara utawa nglairake gagasan, panemu saran

lisan ing sangarepe wong akeh. Sesorah uga bisa ditegesi minangka wicara kang

1.

2.
3.

ancase kanggo njlentrehake gagasan/ pikiran, awujud pawarta, panemu, lsp.


Dasanama:
Medhar sabda
Ular-ular
Pambagyaharja
Tanggap sabda
Tanggap wacana
Jenis:
Sesorah lan medhar sabda:
Yaiku tetembungan kang digunakake kanggo apa wae kang sipate umum
tumrape micara ing sangarepe wong akeh
Ular-ular/ wursita wara/ wasita wara/wasita adi :
Yaiku sesorah kang ancas lan isine babagan kautaman, pitutur becik, lsp.
Pambagyaharja:


4.

5.

yaiku sesorah kang ancas lan isine kanggo nampa rawuhe para tamu
Tanggap sabda:
yaiku sesorah kang isine kanggo nanggepi ature pambagyaharja
khotbah:
yaiku sesorah kang ancas lan isine mlligine kanggo babagan agama

Ngaturake pambagya
sesorah Kanggo nampa rawuhe tamu
2. Ngaturi kabar/ informasi/ pawarta
bisa arupq palapuran, pawarta babagan
bidang-bidang tartamtu, lsp.
3. Atur lelipur
nyenengake penggalihe para rawuh, kayata
ing acara mantu, tangggap warsa, lsp.
4. Ngengajak
kanggo ngajak para rawuh kanthi ndudut
atine (persuasif).
1.

Salam pambuka
Purwaka
Surasa basa / isi / wigatining atur
Dudutan
Pangarep-arep / pesen
Wasana basa
Salam panutup

urut

1)
2)

34 38 Paseman Patuwuhing Pikir [Pidhato Kabudayan Jawi]


1) Gedhang raja
: ngarep supaya anake bisa kaya raja
2) Gedhang pulut
: supaya lengket
3) Tebu
: antebing kalbu
4) Cengkir gadhing: kenceng ing piker
5) Janur
: sejatining nur (dirahmati Allah)
6) Alang alang : supaya ora ana alangan
7) Apa apa
: ora ana apa apa
8) Kluwuh
: luwih luwih rejekine
9) Beringin
: kokoh lan ngayomi
10)Bleketepe : tata rapid an saling melengkapi
41 43 Isbat
Ukara pepindan memper saloka nanging ngemu surasa kang winadi
utawa ngemu kekeran kang isine perlu digoleki nganggo pikiran wening utawa
bebasan/paribasan sing isi piwulang bab:
Agama &budi pekerti
Ngelmu kebatinan & kasampurnaan pati
Tuladhane:
Ngangsu banyu ing kranjang Golek kepinteran nanging ora digunake
Kodhok ngemuli lenge jiwa utawa sukma kudu bisa ngemong ragane
Ngangsu banyu apikulan warih golek ilmu kudu wis sangu kawruh
Gholek geni adhidhamar golek ilmu kudu wis sangu kawruh
Batok bolu isi madu wong ngasor utawa cacat nanging sugih
kapinteran
Golekana galihe kangkung manungsa kudu reti watake dhewe
Golekana tapak kontur nglayang manungsa kudu ngerti menyang endi
mlayune nyawa
Golekana wekasaning langit
44, 45, 48 URAIAN AKSARA JAWA

47 Uraian Tembang Macapat


Dhandanggula (Serat Tripama)

1.

Memiliki Guru Gatra : 10 baris setiap bait

2.

Memiliki Guru Wilangan : 10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8,


12, 7 (artinya baris pertama terdiri dari
10 suku kata, baris kedua berisi 10 suku kata,
dan seterusnya)
3. Memiliki Guru Lagu : i, a, e, u, i, a , u, a, i,
a (artinya baris pertama berakhir dengan vokal i,
baris kedua berakhir vokal a, dst).
4. Memiliki watak resep, luwes
5. Njlentrehake babagan guna, kaya, purun patih
suwanda
Contoh tembag macapat Dandanggula :

Contoh tembag macapat Dandanggula dan maknanya :


Lamun sira ameguru kaki (Jika engkau meminta nasehat
dariku)
Amiliha manungsa sanyata (Pilihlah manusia sejati)
Ingkang becik martabate (Yang baik martabatnya)
Sarta weruh ing ukum (Serta mengenal hukum)

Kang ibadah lan kang wirangi (Yang taat beribadah dan


menjalankan ajaran agama)
Sukur oleh wong tapa ingkang wus amungkul (Apalagi
mendapat orang suka perihatin yang sudah mumpuni)
Tan gumantung liyan (Yang tak tergantung orang lain)
Iku wajib guronana kaki (Kepadanyalah engkau wajib
berguru)
Sartane kawruhanana (Serta belajar padanya)

Kinanthi (Serat Wedhatama)

1.

Memiliki Guru Gatra : 6 baris setiap bait

2.

Memiliki Guru Wilangan : 8, 8, 8, 8, 8, 8 (artinya baris


pertama terdiri dari 8 suku kata, baris kedua
berisi 8 suku kata, dan seterusnya)

3.

Memiliki Guru Lagu : u, i, a, i, a, i (artinya


baris pertama berakhir dengan vokal u, baris
kedua berakhir vokal i, dst).

4.

Nduweni watak asih asuh anggitane KGPAA


Mangkunegara IV

49 Uraian Hastabrata

Bantala : membumi, sabar, tegas, tidak goyah, konsisten sederhana

Kartika : tau dimana harus berdiri, bukan Tuhan namun menjadi teladan
dan panutan

Surya : Titik api, semangat, adil sinari semua

Rembulan : penerang dikala krisis, menjadi solusi


50. Geguritan Sandi Asma [tema GURU]

Anda mungkin juga menyukai