Anda di halaman 1dari 8

MAKALAH WANA KERTIH

“GANCARAN”

Disusun oleh :

 Anak Agung Sagung Mashinta (01/XII MIPA 10)


 Desak Putu Sinta Dewi Pradnyani (03/XII MIPA 10)
 I Gusti Agung Anom Mirah Diah Sri Purwaningsih (07/XII MIPA 10)
 I Gusti Agung Bisma Suryadinatha (08/XII MIPA 10)
 Kadek Krisna Bayu (22/XII MIPA 10)
 Ni Putu Vira Widiantari (32/XII MIPA 10)
 Putu Chyntia Dewi Puspita Sari (35/XII MIPA 10)
 Raditya Ary Prapty (40/XII MIPA 10)
1. Pengertian Gancaran Bali

Gancaran mateges prosa Bali Indonesia. Pengertian gancaran inggih ipun soroh sarwa
susastra Bali sane nenten nganutin guru laghu, nenten nganutin tembang, nenten nganutin
makudang-kudang wanda ring apada lingsa, nangin bebas. Gancaran Bali puniki
ngungguhang pidagingan (unteng) sane pacang katuturang ring para pamiarsa (pendengar)
miwah ring sang pangwacen (pembaca).

2. Wewidangan Gancaran

Gancaran Bali dados kasorohang 2 soroh, inggih ipun :

2.1 Gancaran Bali Purwa (Tradisional)

Soroh sastra gancaran Bali purwa punika wenten makudang-kudang soroh.

a. Satua

Satua utawi dongeng (basa Indonesia) akeh pesan wenten ring masyarakat Bali. Satua
madaging lelintihan satua sane tawah-tawah. Satua sapuniki nenten kauningin sapa sira sane
ngawit tur kaparinama anonim (tan madue pangawi).

Unduk miwah tokoh pelaku satua wenten makudang soroh, sekadi:

1) Satua soroh buron dogen.

Upama: Sang Lutung teken Sang Kekua, Kidang teken Cekcek, msl.

2) Satua buron ajaka jelema (manusa)

Upami : Crukcuk kuning, Siap Badeng, I Botol teken Sang Samong, Tantri Kamandaka, Ni
Dyah Tantri, Cangak mati baan lobane, msl

3) Satua manusa ajaka manusa

Upami : I Dempuawang, Ni Wayan Taluh, Pan Balang Tamas, I Belog, Pan Angklung
Gadang, msl

4) Satua dewa batara ajaka manusa


Upami : I Lengar, I Bagus Diarsa, I Bintang Lara, I Rare Sigaran, I Sigir jalma tuah asibak,
Tosning dadap tosning prasi, msl

5) Satua indik manusa ajaka raksasa

Upami : I Bawang teken I Kesuma, I Tuung Kuning

6) Satua dewa, batara, ajaka buron

7) Satua dewa, batara ajaka manusa.

Upami : Watugunung, Gunawati

Yening anak masatua sinah pacang wenten anak alit-alit sane mirengang pitutur anake
masatua punika, Cihna (cirin-cirin) anake masatua, ulasane ngungguhang :

- Nggih, ada kone tutur-tuturan satua ....


- Ada kone orah-orahan satua ....
- Kruna "maan"
- Nganggen kruna "laut, lantas, suud keto, suba keto, suba kento, msl.

Unteng (suksman) satua-satuane ngungguhang indik : pitutur, piteket, pengajahan,


pengukuran, agama, adat istiadat, miwah sekancan unduk sane wenten ring tengahing
masyarakat Bali (sosial), utawi filsafat hidup (falsafah hidup), indik skala miwah niskala.
Satua ring susastra Bali dados marupa satua masoroh satua dongeng miwah satua sane
marupa satua sejarah.

b. Babad (Hikayat)

Babad puniki berupa hikayat: satua sane nyatuang tokoh sane mlinggih ring puri (istana) tur
madue kesaktian, nyatuang sekancan indik (peristiwa), peperangan, pesantian, urip, kahanan
para satria, anak agung.

Upama : Babad Buleleng, Babad Blahbatuh, Babad Dalem, Babad Mengwi, Babad Pasek,
Babad Tegehkori, msl.

c. Wiracarita (Epos)

Wiracarita puniki marupa satua sane ngungguhang indik kesinatrian (kepahlawanan),


kesaktian ring payudaan, paperangan.
Upama : Mahabrata, Sakuntala, Prabu Mayadenawa, msl.

d. Satua Dewa-dewa (mitos)

Satua sane ngungguhang soroh dewa utawi batara-batari kaparinama satua dewa-dewa
(mitos). Satua akehan ngundukang soroh agama, miwah mayapada (alam semesta),
mercepada.

Upama : Bagus Diarsa, Prabu Watugunung, msl.

2.2 Gancaran Bali Modern (Anyar)

Soroh sastra gancaran Bali modern puniki wenten makudang-kudang soroh.

a. Satua Bawak (Cerpen)

Satua Bawak utawi cerita pendek (cerpen) Bali puniki wau wenten rikala wenten sayembara
panulisan susastra Bali Anyar olih Balai Penelitian Bahasa (dumun: Lembaga Bahasa
Nasional Cabang Singaraja). Sayembara puniki kawentenang duk warsa 28-10-1968 nyantos
28-10-1970, miwah tanggal 28-10-1989.

Upama :

(1) Pt. Sedana : Mirah (1969)

(2) Wyat : Surup Ratih (1970)

(3) AAG. Jelantik : Iwang Titiang Newek (1969)

(4) IB. Mayun : Ni Luh Sari (1969)

(5) IGP. Rai : Kapatutan Ngulati Kamajuan (1969)

(6) Winartha : Tanggal Wayah (1970)

(7) M. Sanggra : Tukang Gambar (1970)

(8) Wy. Rugeg Nataran : Talin Sampi (1970)

(9) Raka : Langite sayan pelung (1970)

b. Novel (Roman)
Novel marupa satua Bali sane dawanan tekening cerpen. Lelintihan satuane ngundukang
embas (lahir), idup, miwah seda (mati).

Satua novel ring susastra Bali sampun kawentenang ri kala warsa 1931 sane mamurda (judul)
"Nemu Karma" pikardin I Wayan Gobyah, miwah Mlancara kapikardin olih Gde Srawana
(asli: Wayan Badra).

2.3 Srana Sane Ngwangun Gancaran

Gancaran Bali kawangun antuk makudang-kudang srana (unsur) sastra. Srana sane anggena
ngwangun gancaran Bali puniki wenten kadi ring sor puniki.

2.3.1 Unteng, Suksma (Tema)

Sakancan satuna sinah madue unteng, tetuek, suksma, utawi tema satua. Unteng satua puniki
pacang ngungguhang indik napi sane dados pokok tutur (Raos) ring satua gancaranne punika.

Unteng (tema) satua gancaran punika wenten sane masoroh Agama, pangurukan, pendidikan,
filsafat, sih kinasih (cinta kasih), adat istiadat, masyarakat (sosial), kasinatrian (pahlawan,
patriotisme).

2.3.2 Pemain (Tokoh)

Pemain sane dados tokoh ring satua gancaran punika ngungguhang watak, solah, pratingkah.
Indik solah utawi watak puniki pini dahat (penting) pesan, yen nyatuang gancaran.

2.3.3 Lintihan (Alur, Plot)

Punapi satua gancaranne punika kaceritayang tur punapi lelintihan satuane, punika
kawastanin Lintihan, utawi alur sareng plot ring basa Indonesia.

Lelintihan satua nyatuang pamargin satuane nyantos puput. Sakancan kahanan (peristiwa)
sane marupa anak memargi, magrengan (mrebet), mabiuhan, nyantos puput, sami kasatuang
ring sastra gancaran punika.

2.3.4 Genahe Kasatuang (Latar)

Latar marupa genah ring dija puseh satuane kacaritayang utawi genah peristiwa (kahanan)
satuane kawentenang. Latar machine pusat utawi lingkungan genah peristiwa kasatuang.
Latar puniki dados marupa genahne ring dija, kala napi (waktu) utawi kali napi, musim napi.
Genah satua gancaran puniki wenten madasar saking sakala (kenyataan) miwah ring
pangipian utawi niskala (maya).

2.3.5 Genah Sang Pengawi

Carita sinah wenten anak ngarang, ngawi, utawi nulis, ring basa Indonesia parinama genah
sang pengawi puniki kaparinama pusat pengisahan utawi landas tumpu, miwah point of flew
ring basa Inggris.Genah (posisi) sang pengawi ring kawinipune wenten 3 soroh.

a. Sang pengarang dados pelaku tunggal pateh tekening tokoh pelaku satua gancaran.

Upama : Tiang, titiang = nyihnayang 1) Sang pangawi miwah 2) Sang pelaku

b. Sang pengarang nwnten manyinahang sang tokoh pelaku saking satua gancaran, punika.

Upama : Tiang, titiang = wantah sang tokoh pelaku, menyinahang sang pengarang (pangawi)

c. Sang pengarang nenten nentuang rasa.

Kadang-kadang sang pengarang kacihnayang olih kruna tiang, nanging kadang-kadang kruna
tiang nyihnayang sang tokoh pelaku, nenten ngatujuang sang pengarang.

Upama : tiang, titiang =

1) Wantah sang pengarang, utawi;

2) Wantah sang pelaku;

3) Sang pengarang sareng sang tokoh pelaku gancaran.

2.3.6 Carane Masatua (gaya, style, tangkep)

Punapi solah, carane sang pengawi nyatuang lelintihan satuane punika kaparinama gaya
mesatua utawi carane masatua (tangkepne nyatuang satua).

Basa sane anggena nyatuang sareng daya pikat masatua gancaranne punika. Daya pikat utawi
daya tarik puniki kacihnayang ring :

a. Basa Bali sane anggena matuturan,

b. Carane sang pangawi nuturang satua,


c. Napi sane katuturang

d. Carane ngawitin nglintihang satua nyantos muputang (nyarik) satua gancaran.

2.3.7 Paribhasa (gaya bahasa)

Basa Bali punika marupa basa sane anggena sarana mareraosan ring para semeton ring
masyarakat. Ring susastra Bali wenten sane kasorohang paribahasa sane marupa gaya bahasa
matutur-tuturan. Antuk kasub pesan dados anggen sarana ngwangun susastra Bali.

Soroh paribasa puniki inggih ipun sakadi bladbadan, wewangsalan, peparikan, sesonggan,
sasenggakan, cacimpedan, sesawangan raos ngempelin, seloka, ungkapan, miwah kapatehan
suara.

Upama :

1.Jrinjinne mulus mangancan (sasawangan)

2. Desak dadi desek, Dayu dadi dayanin, yen jaba kenken De? (kapatehan suara)

3. Anak mula, gamongan dadi jahe (wangsalan)

4. Tiang sing nyak nginem kopi nyem, nyanan nyem tiang. (Kapatehan suara).

2.4 Novel / Roman Bali

Wangun sastra novel Bali utawi roman Bali sampun wenten ring Indonesia duk warsa 1931.
Novel sane mamurda Nemu Karma pikardin I Wayan Gobiah saking Panjer (Denpasar)
sampun katerbitang olih Balai Pustaka ring Jakarta.

Wus punika, wenten malih terbit (mawurda Mlancaran ka sasak pikardin Gede Srawana
(saking Banjar Delodpeken, Singaraja). Novel puniki sampun katerjemahang antuk I Gusti
Putu Antara duk 1978.

Novel kekalih puniki sampun mungguh ring buku Kembang Rampe Kasusastraan Bali Anyar
I/II kapupulang antuk I Gusti Ngurah Bagus sareng I Ketut Ginarsa tur kamedalang antuk
Balai Penelitian Bahasa, Singaraja warsa 1978.

2.4.1 Novel: Mlancaran ka Sasak


Sastra novel mlancaran ka Sasak puniki sane pakawian (pikardin) sujati antuk I Wayan
Bhadra, nanging ipun menyamar Gede Srawana.

2.4.2 Novel Nemu Karma

Satua novel Nemu Karma karyan I Wayan Gobiah puniki nyaritaang indik anak truna-truna
pada mademenan tur anake tua pada adung: ring ipun. Satua novel puniki akeh medaging
piteket utawi pitutur indik anak bajang sane pacang makurenan, manyama braya, miwah bakti
ring anak linsir.

Tokoh sane munggah ring novel Nemu Karma sane kakaryanin warsa 1931 punika inggih
ipun Pan Sudana, Made Purni, Putu Sudana, Men Tirta, I Tirta, I Sukarsi, I Sangga msl.

2.5 Satua Bawak (Cerpen)

Satua bawak mabasa Bali utawi cerita pendek (cerpen) embas duk wenten sayembara karang
mengarang saking Lembaga Bahasa Nasional Cabang I Singaraja warsa 1968.

Pengawi satua bawak mabasa Bali puniki mikadi Nyoman Manda (Gianyar), I Nyoman Tri
Sayta Paramartha (Singaraja), Putu Sedana (Singaraja), IB. Mayun (Denpasar), A.A.G.
Jelantik (Amlapura), IGP. Rai (Tabanan), Pt. Arya Semadi (Singaraja), IGK. Waca Warsaha
(Denpasar), miwah sane lianan (msl).

Indayang mangkin wacen satua bawak Kapatutan Ngulati Kamajuan puniki, sane pengawine
I Gusti Putu Rai (Kerambitan, Tabanan), sane kakawi th. 1975

a. Sira sane dados tokoh pelaku?

b. Sapunapi lelintihan satuane?

c. Ring dija genah satuane punika kacaritayang?

d. Napi unteng (suksman) satuane)

e. Indik pabesen (piteket) napi sane kengin katekedang ring sang para pamiarsa?

Anda mungkin juga menyukai