Anda di halaman 1dari 159

Kamus

M elayu Makasar-Indonesia

Oleh
Aburaerah Arief
Abdul Muthalib
Abdul Kadar Mulya P ER PU STAKAAN
Zainuddjn Hakim PUS.T PEMBINAAN DAN
FENGEMBJNGA BAHSA
DEPMUEMEM pNDO1KAN
OAr'.I KEBUDAVAA4

Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa


Departemen Pendidikan dan Kebudayaan
Jakarta
1985
Hak Cipta pada Departemen Pendidikan dan Kebudayaan

Pusat Pembiflaafl an Pencembaflt8a


erpustaka

Induk:
KaíI1
Penyunting
Hariyanti
.1qq. A'( 33 TgL
kf-f Ttd.
'IL

Seri: K-85.028

Cetakan Pertama
Naskah buku mi, yang semula merupakan hasil Proyek Pengembanan Bahasa
dan Sastra Indonesia dan Daerah tahun 1981/1982, diterbitkan dengan danE
Proyek Pengembangan Bahasa dan Sastra Indonesia.

Staf Intl Proyek


Drs. Tony S. Rachmadie (Pemimpin), Samidjo (Bendaharawan), Drs. S.R.H.
Sitanggang (Sekretaris), Drs. S. Amran Tasai, Drs. A. Patoni, Dra. Siti Zahra
YundiafI, dan Drs. E. Zainal Arifm (Asisten).
Sebagian atau seluruh isi buku irii dilãrang diperbanyak dalarn bentuk apa pun
tanpa izin tertulis dari penerbit, kecuali dalam hal kutipan untuk keperluan
penulisan artikel'atau kanangan ilmiáh.

Alamat Penerbit
Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa
Jalan Daksinapati Barat IV, Rawamangun
Jakarta 13220
PRAKATA

Sejak Rencana Pembangunan Jima Tahun 11(1974), telah digariskan


kebijakan .pembinaan dan pengembangan kebudayaan nasional dalam berba-
gai seginya: Dalam garis haluan mi, masalah kebahasaan dan kesastraan me-
rupakan salah satu masalah kebudayaan nasional yang perlu digarap dengan
sungguh-sungguh dan, berencana sehingga tujuan akhir pembinaan dan pe-
ngembangan bahasa Indonesia dan daerah, termasuk sastranya, dapat terca-
pai. Tujuaii aithir pembinaan dan pengembangan itu, antara lain, adalah me-
ningkatkn mutu kemampuan menggunakan bahasa Indonesia sebagai sarana
koniunikasi nasional, sebagaimana digariskan dalam Garis-Garis Besar Ha-
luan Negara. Untuk mencapai tujuan itu, perlu dilakukah kegiatan kebahasa-
an dan kesastraan, seperti (I) pembakuan ejaan, tata bahasa, dan peristilah-
an; (2) penyusunan berbagai kamus bahasa Indonesia dan kamus bahasa
daerah serta kamus istilah dalam berbagai bidang ilmu; (3) penyusunan buku-
buku pedoman; (4) penerjemahan karya kebahasaan dan buku acuan serta
karya sastra daerah dan karya sastra dur'ia ke dalam bahasa Indonesia; (5)
penyuluhan bahasa Indonesia melalui berbagai media, antara lain televisi
dan radio: (6) pengenibangan pusat informasi kebahasaan dan kesastraan me-
lalui inventarisasi, penelit ian, dokumentasi, dan pembinaan jaringan informa-
Si kcbahasaan; dai% (7) pengembangan tenaga, bakat, dan prestasi dalam bi-
dang bahasa dan sastra melalui penataran, sayenibara mehgarang, serta pem-
berian hea siswa dan hadiah penghargaan.
Sehagai salah satu tindak lanjut kebijakan itu, dibentuklah oleh Peme-
rintah, dalam hal mi Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Proyek Pe-
ngemhangan Bahasa dan Sastra Indonesia dan Daerah pada Pusat Pembinaan

U'
dan Pengembangan Bahasa pada taiun 1974. Setelah Proyek Pengembangan
Bahasa dan Sastra Indonesia dan Daerah berjalan selama sepuluh tahun, pada
tahun 1984 Proyek Pengembangan Bahasa dan Sastra Indonesia dan Daerah
itu dipecah menjadi dua pryek yang juga berkedudukan di Pusat Pembinaan
dan Pengembangan Bahasa, yaitu (1) Proyek Pengembangan Bahasa dan Sas-
tra Indonesia, serta (2) Proyek Pengepibangan Bahasa dan Sastra Daerah.
Proyek Pengombangan Bahasa dan Sastra Indonesia mernpunyai tugas.
pokok melaksanakan kegiatan kebahasaan yang bertujuan meningkatkan
mutu pemakaian bahasa Indonesia yang baik dan benar, menyempurnakan
sandi (kode) bahasa Indonesia, mendorong pertumbuhan sastra Indonesia,
dan meningkatkan apresiasi masyarakat terhadap. sastra Indonesia.
Dalam rangka penyediaan sarana kerja dan buku acuan bagi mahasiswa,
dosen, guru, tenaga peneliti, tenaga ahli, dan masyarakat umum, naskah-nas-
kah hasil Proyek Pengembangan Bahasa dan Sastra Indonesia diterbitkan
dengan dana Proyek Pengembangan Bahasa dan Sastra Indonesia setelah di-
nilai dan disunting.
Buku Kamus Melayu Makasar-Indonesia ml semula merupakan naskah
yang berjudul "Kamus Bahasa Melayu Makasar-Indonesia" yang disusun
oleh tim dari Balai Penelitian Bahasa Ujung Pandang. Setêlàh dinilai dan di-
sunting, naskah itu diterbitkan dengan dana Proyek Pengembangan Bahasa
dan Sastra Indonesia.
Akhlrnya, kepada Pemimpin Proyek Pengembangan Bahasa dan Sastra
Indonesia, beserta seluruh staf sekretariat Proyek, tenaga pelaksana, dan se-
mua pihak yang memungkinkan terwujudnya penerbitan buku liii, kaini
ucapkan terima kasih yang tidak terhmgga.
Mudah-mudahan buku im bermanfaat bagi pembmnaan dan pengem-
bangan bahasa dan sastra Inddnesia dan bagi masyarakat luas.

Jakarta, November 1985

Anton M. Moeliono
Kepala Pusat Pembinaan dan
Pengembangan Bahasa

iv
UCAPAN TERIMA KASIH

Rasa syukur kami ucapkan kepada Tuhan Yang Maha Esa atas selesai-
nya penyusunan Kamus Melayu Makassar—Indonesia mi.
Dengan mi pula, kami juga ingin menyampaikan terima kasth atas ke-
hormatan yang diberikan oleh Pemimpin Proyek Pengembangan, Bahasa dan.
Sastra Indonesia dan Daerah untuk menyusun kamis mi. Walaupun waktu
yang diberikan sangat'terbatas (10 bulan), dengan segala daya dan irpaya di-
sertai kétekunan para anggota tim serta bantuan dari berbagai pihak sangat
niembantu memperlancar penyelesaian kamus mi.
Kami menyadari bahwa kamus mi mempunyai I Lnyak kekurangan. De-
ngan hati terbuka, kami menerima saran perbaikan dari para peminat dan pen-
cinta bahasa.

Ujung Pandang, 31 Oktober 1983

Penyusun
PETUNJUK PEMAKALAN

1. Abjad dan Ejaan


Dalam kamus mi urutan abjad huruf awal kata kepala (entry) tersu-
sun sebagai berikut : A, B, C, D, E, G, H, I, J, K, L, M, N, 0, P, R, S, T, U,
W,danY.
Ejaan yang digunakan disesuaikan dengan buku Pedoman Umum
Efaan Bahasa Indonesia yang Disempurnakait

2. Fonologi
2.1 Fonem
Bahasa Melayu Makassar mengenal 23 fonem, yang terdiri dari 18
fonem konsonan dan 5 fonem vokál adalah sebagai berikut.
Fonem konsonan . b, c, d, g, h, j, k, 1, m, n, ng, ny, p, r, s, t, w, dan y.
Fonem vokal : a, e, i,o, dan u,

2.2 Distribusi Fonem


Semua fonem konsonan dalam bahasa Melayu Makassar dapat men-
duduki posisi awal dan tengah, tetapi pada posisi akhir hanya diduduki em-
pat fonem, yaitu k, I, ng, dan s, seperti pada tabel berikut.

vii
Posisi
No. Fonem
Unit Konsonan Depan Tengah Belakang

1 b bambu sabung
2. c cacing baca -
3. d dadu adik -
4. g gabung agung -
5. h hamba cahaya -
6. j jagung raja -
k kurang luka anak
7.
1 laku bola ambil
8;
9. m malang lama -
10. n nama mana -
ng nganga dengang bukang
11.
12. fly nyawa tanya -
papang lipak -
13. p
14. r raja mara alir
15. s sarang masa ails
16. t takut batu -
17. w wahai sawa -
18. y yaking cahaya -

Posisi
No. Fonem
Unit Vokal Depan Tengah Belakang

a alang sama samua


1. jahe
e elok bela
2. tai
i ikang maing
3. elo
0 olok balok
4. kalu
5. U ulang pulang

VIII
3. Morfoki
3.1 Morfem
Morfem bahasa Melayu Makassar dalam hubungan kainus mi teridiri
dad morfem bebas atau kata dasar yang akan dicatat sebagal kata kepala
(entry), misalnya, tanta, akal, dan lubang. Di sainping morfem bebas, juga
terdapat morfem terikat atau afiks yang 1rsama-sama dengan morfem be-
bas .membentuk kata. Kata bentukan itu dicatat sebaga.i kata kepala bawa-
han (subentry).
Contoh:
moncola 'mencela' —moN - + cola
poncopek 'pencopet' —p poN - + copek
monghancurkang 'menghancurkan' - moN - + hancur # kang
mo
monghampiri 'menghampiri' --moN - # hampir # I
kajahatang 'kejahatan' — ka #/ahat * ang
manjilik 'menjilik' —maN
0 - + jilik

enis Afiks
Prefiks (Awalan)
Awalan-awalan dalam bahasa Melayu Makassar adalah ba-/bar-, ma-/MaW-,
pa-/paN-, ta-/tar-, sa-, di-, dan ni-, awalan-awalan itu biasanya bervariasi da-
lam pengucapan:
ba-bar- - bo-/bor-
ma-/maN — mo-/moN.
pa-/poN —p po-/poN-
Sufiks (akhusn)
Akhiran-akhiran dalam bahasa Melayu Makassar adalah -wig -kaizg, -z,
- wang, dan -nya/-na
3.2 Perulangan
Bentuk perulangan dalani bahasa Melayu Makassar terdiri atas per-
ulangan murni dan perulangan berimbuhan.
Contoh:
maeng-maeng 'main-main'
barlari-lari 'berlari-lari'
tartahang-zahang 'tertahan.tahan

ix
3.3 Kata Ganti

Bahasa Melayu Makass4r Bahasa Indonesia


Ornng I Orang I
saya, aku, 'ku saya, aku, ku
Orang II Orang II
kau, kamu, eikau, kita kau, kamu, engau
(hormat) kikhormat) anda
Orang III Orang III
ia, dia, mereka ia, dia,mereka

Morfem Posesif
-ku, -nu/-mu; -nya/-na -ku; -mu; -nya
-a (hormat)
4. Lambang dan Singkatan
ithat
— pengganti kata kepala (entry)
- pengganti kata kepala bawahan (subentry)
(...) penegasan, penjelasan arti kata
bagian kalimat yang dipotong
81 bahasa Indonesia
BMM bahasa Melayu Makassar
n. nama
A
aba I aba, bapak: adapi —na baruak mengabdi kepada rakyat
datang, apabila ada bapaknya saya abis habis, tiada lagi: satu kaliji om-
akan datang bak - mj kalerengku, satu kali sa-
aba II ja menggunduhabislah kelerengku
aba-aba perintah, komando: adapi abjak abjad: sobuki beng - na bahasa
baru kau bargarak, apabila ada araka, dari alip sampaina ya:coba,
komando baru kau bergerak sebutkan bahasa Arab dari alif
abal (tak diindahkan, dipedlikan) sampai ya
diabaikang diabaikan: ombak ke- abseng absen
ci1jangang-, ombak keciljangan abu abu, debu, pasir halus: wnbiikko
diabaikan -, bau nogosok, ambil abu ke-
abajak abjad, huruf : kau pintarak- mudian kau gosokkan
mako -, apabila sudah pintar ab- acak acap: - kalimi datang di sini ta-
jad, itu sudah balk pi tidak kuhiraukangi, sudah acap-
abak abad, masa seratus tahun: - 1w- kali datang di sini, tetapi saya ti-
barapa hidukna Nakbi Sulemang? dak pernah menghiraukannya
abad ke berapa Nabi Sulaiman hi- acara acara: - apa malang ml? apa
dup? acara malam mi?
abdi abdi, hamba acarak acar: bikingi mamakku -, thu
mangabdi mengabdi: tantara mus- buat acar
ti - kepada rakyat, tentara inusti .aci I aci: - ikuk tongak, aci aku mau
ad agelek

ikut juga aduladu,laga,


aci II pelester: bolumpi mi —tembok- mangadu mengadu: marimi ayan-
na rumaya, tembok rumah itu be- nu, kita marilah ayammu, kita
lum dipelester mengadu
acu acuh: - tak - samuai monde- adu II adu. lapor,
ngarkang pombicarangku, mereka mangadu mengadu: mi seng sal
acuh tak acuh mendengar pembi- ma ibuna, mengadu lagi kepada
caräan saya ibunya
ada ada: - ji bapaknu? apakah ada aduh aduh: - pakrisikna mama/c,
bapakmu? aduh, sakitnya ibu;
adada aduh, wahai: - cantik fuga be- mongadu mengaduh: barn bagitu
la, wahai, cantik juga kawan lukana .- mi seng, baru begitu lu-
adak adat, aturan: - na bagitu me- kanya mengaduh lagi
mang tongi, memang begitulah aduhai aduhai: - cantiktong bela,
adatnya aduhai, cantik juga kawan
adang I hadang, halang: na—ak dija- aduk adUk:— mi dulu, barn turung-
langang, aku dihadang di jalanan kang di panci, aduk saja dulu, ba-
adang II Adam: nabi pro tama, ialah ru turunkan di panci
-, nabi pertama ialah Adan aer, aerek air: ambelkangi - sadikik,
adegang adegan, babak: kau liakfi ambilkan air sedikit
- na pelenga, apa kau meithat ade- agak agak: - raguak sama dia, aku
gan film itu? agak ragu padanya
adek adik: bellimako kue nukasi to- agama agama: balafar parakara - be-
ngi —nu, belilah kamu kue, lalu lajar soal agama
kau berikan juga adikmu agang teman: - na fart gurumi pole,
adelek adii: —mamng tongi dia, me- temannya sudah jadi guru pula
mang dia sangat adil agar I agar: ati-all di jalang - aria -
aderesek adres, alamat: di mana seng mak, hati-hati di jalan agar sela-
- na, di mana lagi alamatnya mat
adidi aduh: - sakikna!, aduh sakit- agar II
nya! agar-agar agar-agar: —ji kuena, ha-
adoministrasi administrasi: tidak be- nya agar-agar kuenya
rqski - na, admin.tstrasinya tidak agararii agraria: sudami nicatak di -,
beres sudah dicatat di agraria
adonang adonan: baikini —na, sudah agelek agel: beliki - sepulu bifi, bell
balk adonannya agel sepu!uh biji

2
ageng akeda

ageng agen: bihi ti/ce/cdt Merpati, sampemi, bang saja, waktu sudah
bell tiket di agen Merpati tiba
agustusuk Agustus: bulang - bulan ajarak ajar:— i baek-baek anatta, ajar-
Agustus lah baik-baik anak Anda
ahak Ahad, Minggu: aio— napi kau ajiaji;
pigi, nanti had Minggu kau pergi mangaji mengaji: tamma/cmi
ahali ahil: kalu bukang —na sala mm- Kurang, ia sudah tamat mengaji
tu kara/ana, kalau bukan ahlinya Quran
sudah salahkerjanya ajidang ajidan, ajudàn: siapa_na,sia-
aherak akhirEt, had kemudian: tipu- pa ajudannya?
ma/c lasso di— pi kau dapak, tipu- ajimak azimat: pancuri flu pa/ce -
lah aku, nanti kau dapat di akhinat pencuri itu pakai azimat
ahirakhfr; ajudang ajudan: monghadakko dulu
torakhir terakhir; mi protanyaang - naBapaka, kau menghadap dulu
bualcmu, ml pertanyaan ter- ajudan Bapak
akhir buatmu ak aku, saya: cape/c— angangkak ba-
ahiak akhlak, budi pekerti: - yang tu, aku capek mengangkat batu
mulfa, budi pekerti yang mulia akademi akademi: masokmi di - ba-
ai al (kata seru): - /cumng beresek- hasa A sing, telah masuk di akade-
ml, ai, kurang beres mi mi bahasa asing
aidilipitri idulfitri akak I akar: - na bisai dibuak obak,
air air: isi dulu— itu ember/ca, Isi du- akarnya dapat dibuat obat
lu air (ke *lam) ember itu
I
akak II akad, perjanjian: diadakammi
ajabak azab: ha kannapako - na - nikA, sudah diadakan akad ni-
Allah Taala ba,u farrako, apabila kah
engkau terkena azab Allah, eng- akal akal: - yang said, akal yang sa-
kau jera lah
ajaek ajaib: antu barang -, itu ba- akang akan: - ke sanajak itu, saya
rang ajaib akan ke sana juga
ajak ajak: - I pigi jalang-/alang, ajak akba I bapak, ayah: adami - nu,su-
pergi berjalan-jalan dah ada bapakmu
ajal ajal: lakukang ,nernammi samba - akba II bah, banjir: - doe/cf di laut,
)'anga sobolung datang - mu, Ia- banjir uang di lant
kukanlah sembahyang sebelum akbar akbar, besar: Allahu -, Allah
ajalmu datang Mahabesar
ajang azan, bang: tnako! wattu akeda alcidah bagitumi na, begitu-

3
akila alepu
lah akidahnya di a!, Man itu ditaruh di akua-
akika akikah, akikah: sudami na - rium
anaknya sudah diakekanan (diu- alhamdulillah alhamdulillah: bee/c
pacarakan) baik, alhamdulillah, saya sehat-se-
aid aid: 1eliko - barn, engkau bell hat juga
aid barn alaihi alaihi: sallallahu - wasallama,
akibak akibat: kau tau - na porbua- sallallahu alaihi wasallania
tanmu itu, tahukah kamu akibat alak alat, perkakas: cariko - pangga-
perbuatannya itu? ii, Engkau mencari alat penggali
akjalak ajal: sampaimi - na, sudah alamak I alamat, tanda: - ía kiamak-
sampai ajalnya mi mi, alamat akan kiamat
akkalak akal: - pulandok napake, alamak II tanda: di mana - na? di
akal pelanduk din pakai mana tandanya?
alduk telan: /angangko - dulu, eng- alamina alaniin: rabbi! - rabbil ala-
kaujangan telan dulu miii
akok akik: batu - batu akik alang I alang, hntañg , runtang;
akomodasi akomOdasi: beresekmi alangang runtangan: sayangnya ada
—na, sudah beres akomodasinya ., sayangnya ada rintangan
akor akur, setuju: - mako de, aku alang U alam: sassangsaluru - gelap
saja seluruh alam
akorok akur: - said de? akur saja, alang-alang alang.alang: baeki dibi-
bukan? king atak - a, balk di buat atap
aksara aksara: - laring, aksara latin alang-alang itu
aksi aksi: /angang pasang - tomang, alarang alarem: dengarki —a, dengar-
jangan pasang aksi teman kan alarem
akte ákte: mane - kalaheranna? ma. alas alas: kalu masukik di ruma kalu-
na akte kelahirannya? arkang - kakita, kalau masuk ru-
aktik aktif, giat: - sikalikonne to- mah lepaskan alas kaki Anda
mang, amat aktif engkau ml te- alasak alas, hutan: masuki di—a, dia
man masuk hutan
aku aku, saya; alng alasan: - mate napau, alasan
mangaku mengaku, mengiakan: - mati dia katakan
mako, supaya jangang di pu/cu!, albung album, taro foto di - taruh
mengaku saja, supaya jangan dipu- foto di album
kul alepu alif: barn tahu barn tahu
akuariung akuarium: itu ikanga, taroi alif

4
aigojo alpa

algojo algojo: ilu wattu saya tampil kelihatan halus?


sebagui -, waktu itu saya tampil aijabar aijabar: balajarjako - di
sebagai algojo sikolanu, belajar aljabarkah eng-
alhamdulillahi alhamdulihlah kau di sekolahmu?
àlhasil aihasil: mulukna bosar, - alkissa alkisah: - ada beng sekre
orang dompalak, mulutnya besar canto, alkisah, ada satu cerita
aihasil orang bodoh alkohol alkohol: minungi - sampe
all ganggu; mabok-mabok, ià minum alkohol
angali-ali mengganggu: /angangko sampal mabuk-mabuk
datang , engkau jangan datang aikoran Aiquran: kalo kau kamar,
mengganggu bawako - I bila kau ke marl
alf*s alias: Dg. Bodo _ Dg. Tinggi, bawalah.Alquran
Dg. Bodoh alias Dg. Tinggi alla Allah: di - Taala jakik minta
alik segan, malu; patunjuk, hanya kepada Allah
angailk-alik segan.segan, malu-ma- Taala kita minta petunjuk
lu: ' ak datang di rumanu, saya allahumma allahumma
malu-malu datang di rumahniu ailak I antara, samping: di - ruma-
allmbukbuk abu, debu: banyakna yako jalang, di antara mmah kau
- di jalanga, banyak debu di jalan berjalan.
alinea alinéa: carimi di - kadua, can- allak II angkasa: torbangi ri - a,
lah di alinea kedua terbang di angkasa
aling aiim: taufi, oran- - ko tahu e, alialak halal: yang - said kau ambi-
engkau orang aiim uk, yang halal saja kau ambil
alinta linta, pacet: banyakna - allasak turunan: - orang baek-baek,
di. sawaya, banyak sekali Iintah turunan orang baik-baik
di sawah itu ailing cuka: taroi ballok - bubuhi
alip alif: bacai - ba, ta, bacalah tuak cuka
alif, ba, ta ailo han: - ahaknapi kau pigi,
alir alir; nanti hari Minggu kau pergi
mongalir mengalir: - mi fekneka almanak almanak
masuk di sawanu, air sudah me- almarhung alniarhum: sudami di bag
ngaiir di sawahinu harta poninggalanna - harta pe-
alirang aliran: sungai, aliran ninggalan alniarhum sudah dibagi
sungai bagi
ails ails, kening: konapa nahalus aiminiung aluminium
bagiru - nu, mengapa alismu alpa alpa: borapa harimakik - ?
alu ampusuk

sudah berapa hari Anda alp&? air dulu


alu alu, antan: ambilikko ., engkau ainbilik ' ambil
menganibil älu ambu asap: banyak dudui — na, ter-
aiwniniung aluminium: ambiiki itu lalu banyak asapnya
panci —! ambillah panci alumi- ambulang ambulans: ow - mobil
nium itu ambulans
alung alun: pigikidi alung ---,v kita arnel aniil: - pongumpul sakkak,
pergi ke alun-alun amil pengumul zakat
aluruk alur: — biberekna sumbingi, ammang awam, umum, biasa: orang
alur bibirnya sumbing -, orang awam, orang biasa
alus halus: gosokna yang _ meng- ammara amarah, marah: naik miseng
gosoknya dengan halus napasu - na, naik lagi nafsu
ama hama, kutu: ayanga banyaki amarahnya
- na, ayam itu banyak kutunya ammuk peram: dua han/i ku -
amal amal: porbanyaki flu dalang pisangku, kuperam dua han
bulang ramalang, perbanyaklah amok amuk;
amalmu dalam bulan Ramadan mongamok mengamuk: seperti
amak amat, sangat: banyak alanra, orang gila - seperti orang gila
amatbanyak alasannya mengamuk
amana amanat: polihara !aloi ampak empat: dua puluh - dua
na orang padamu, pelihanalah puluh empat
amanat orang padamu ampalas amplas;
amanak arnanat: apa na, apa mengampalas mengamplas: Ia-
amanatnya? nari, mengamplas lemari
amang aman: mi baru datang, ampallasak amplas: i dulu, barn
setelah aman ia barn datang; dicak, aniplas dulu, baru dicat
keamananang keamanan: tar/a- ampang ampang, empang: - i su-
mimmi a, keamanan sudah ngaia, empang sungai itu
tex)amin ampalok amlop, sanipul: kasimasuki
ambal ambal: bilE/co di tanah suci, di..... a, masukkan di amplop
beli ambal di tanah suci ampas ampas: mombuank - kola-
ambaring ambiring (n.udang kecil): pa, menibuang ampas kelapa
billi mamakku — di pasarka, ibu ampong ampun: minta — ko sama
membeli ambaring di pasar Tuha,zg niinta arnpunlah kepada
ambek - ambil Tu han
ambil anibil: - ko dulu air! ambil ampusuk inampus: — ak karana gara-
amuruk antik
garanu, saya mainpus karena ga- angka angka: - Romawi, angka
ra-garainu Romawi
amuruk umur: barapa - na sakarang? angkak angkat, angkut, bawa;
berapa uinurnya sekarang? angangkak tnengangkat: capekak
anak anak: memang saya - di sini, batu, aku capek mengangkat
memang saya anak sini batu
anang I anyam: - i tikaraka, anyam angkasa angkasa: burung-burung tor-
tikar itu bangi di - burung-burung be.
anaserek anasir: banyak - mampa- terbangan di angkasa
ngarui, banyak anasir yang mem- angker angker: - memangtongi itu
pengaruhi rumaya, memang angker rumah
ancak tingkah: fangan banyak - itu
di mukuicu, jangan banyak lEg- angko angko, bapak: - barapanne
kah di hadapanku kaennu, bapak? berapa harga
ancuruk hancur: aduki sampai - kainmu mi?
aduk sampai hancur angkuk angkut;
andelek arisan: wang - uang arisan mongangkuk mengangkut: - ba-
andik adik, adinda: salamak datang rang dongang oto terek, mengang-
- selamar datang Admda kut barang dengan truk
ang - me (awalan):. bala lompo - angkutang angkutan: lauk,
kanna4 bahaya besar menimpa angkutan laut;
dia pongangkutang pengangkutan
anggor - anggur anjak anjak;
anggota anggota: barapa - kopa- boranjak beranjak: bolum p1
rasina? berapa anggota koperasi- dari tompak dudukna, ia belum
nya? beranjak dan tempat duduknya
angguk angguk, anjing anjing, asu: sukatong meng-
mongangguk mengangguk: - ml gonggong - na, suka menggong-
mamakku tlznda so(u/u, ibu sudah gong juga anjingnya
mengangguk tanda setuju anjong anjung: mariko - I layang-
anggur anggur: ryzinungko - bo- lavangku, engkau ke man, an-
ranak, minurn anggur beranak jung layang-Iayangku
angng angin. bavii, pawana: - ma- antene antene: - radio, antene
inmirik knj 'a sang, pitUjUi toil- radio
hmganna. angi ii berembus kupe. antik antik, kuno: kursi - nabi-
san. tujukan k jendelanya lii bapakku, kursi antik dibeli

7
anting-anting asma

bapakku - anging, mengikuti arah angin


anting-anting anting-anti.ng: nab/ill- araloji arloji: pakai tong! - dia
kangak - mamakku, mamak pakai arloji juga.
membelikan saya anting-anting arang arang: ada - na pipinu, ada
anu anu: jadi saya bawakangi arang di. pipimu
jadi, saya bawakan dia anu ari henti, 1stirahat: - a dulu, isti-
anyang anyam; rahat dulu
mongabyang menganyam: ba- arisang arisan: habisimi - ku, sudah
kuk, menganyam bakul selesai (berakhir) arisanku
anyer anyir, amis: bauna ikanga arti arti: - na lima kilo, artinya
ki, bau ikan itu anyir lima kilo
anyuk hanyut: - angi kaluar, ha- arusuk I anus: - // nipinawang, arus
nyutkan ke luar saja dia ikut
apa apa, kata tanya; arusuk II harus, halal: - a dikanre,
diapa-apai diapa-apakan: balumpi yang halal saja yang dimakan
larimi, belum diapakan, ia su- asa asah: - i dulu piso in4 asah
dah Ian dulu pisau ml
apang apam: kue - kue apam asak asap: dan jau kalihatammi
aparak aparat, alat: k/ta tonnasuk - na, dari jauh kelihatan asapnya
lon/aki - pamarenta, kita juga asali ash, sungguh, benar:. itu bukang
termasuk aparat pemerintah anak na, anak piaraji, itu bukan
api api: manyalami - nu, sudah me- anak kandungnya, anak piaraan
nyala apimu saja
apiak afiat, sehat: sehat wal asang asam: sayurnu puke ._ sayur-
sehat walaflat mu pakai asam
apik apit: siapa iw, siapa apitnya? asar asar: sudamak sambayang - sa-
apotik apotek: ambeki dulu Obaka ya sudah sembahyang asar
di_ a, anibil dulu obat di apotek aseng semua: assikola - i, bensekolah
appokak advokat: cariko dulu - semuanya
ham ma/u di pqngadelang, can asing I asin: ikang - ikan asin
advokat dahulu, bani ke penga. asing II asing: banyak bahasa - nata-
dilan hu, banyak bahasa asing dikuasai-
apung apung: banyak sokali batu - nya
-di puloa, di pulau banyak sekali asli ash: karangang - karangan ash
batu apung asma asma: dia suka sakik-sakik -,
ara arah, tujuan, jurusan: mengikuti dia berpenyakit asma

[;j
aspal ayung
aspal aspal; yang berlaku, sesuai dengan per-
niaspal diaspal: - ml /alanga di aturan yang brlaku
mu/ca nimaiw, jalan di muka ru áulek wahai, hal: - cucunna Adang,
mahku sudah diaspal wahai cucu Adam
assak asak; aung aung;
mangasak mengasak: kasur, mangaung mengaum: .iharimaua
mengasak kasur harimau itu mengaum
assalamu alaikum —+ assalainu alai- awak awak: - kapal, awak kapal
kum awang I awan;
assang I insang: - ikang dimakang barawang berawan: I langika, la-
kucing, insang ikan dimakan ku- ngit berawan
cing awang II awam: orang — orang
assang H dehem, pura-pura batuk; awam (biasa)
assang-assang dehem.dehem: dart awas awas;
- kita taumi, dari dehem-dehem- mangawasi mengawasi: dikasikak
nya kita sudah tahu tugas untuk - anak-anak u/lang,
asura Asyura: han hari Asyura saya diberi tugas mengawasi anak-
(tanggal 10 Muharram) anak sedang ujian
asuransi asuransi: - komatiang, asu- aya ayah, bapak: matemi_.na, sudah
ransi kematian meninggal bapaknya
atak atap: nipa_ nimana, nipah atap ayak I ayat: bacami surak yasing —
rumahnya lima, bacalah Surat Yasin ayat li-
atas atas: di....na ran/anga, di atas ma
ranjang ayak II pinggang: — na ramping, ping-
atase atase: - militerek, atase miiter gangnya ramping
ati hati: bambangi - 1w mandenganki ayak III ayak, tapis: - I baekbaek ta-
bicaranna, panas hatiku mende- rigua itu, ayak baik-baik terigu itu
ngar kata-katanya ayang ayam: banyak sakali — na; ba-
ati-ati hati-hati: - ko di /alang, eng- nyak sekali ayamnya
kau hati-hati' di jalan ayo ayoh: — kalu kau barani! ayoh,
atlas atlas: kau tomno cariki di ka, kalau kau berani!
amu sendiri yang cari di atlas ayung ayun:
(peta bumi) barayung-ayung berayun-ayun:
atong atom: bong - horn atom hawai adikinu pigi - bawalah
atur atul: adikmu pergi berayun-ayun
paraturang pe'raturan: sosual
Eli
'Si

ba ya (kata untuk mengiakan): bao- nuh


sakolami anatta? - kalas tigam4 badok badut, laoak: Ateng suka
anak Bapak sudah bersekolah? tongi maeng Ateng suka juga
ya, sudah kelas tiga main badut
babak I babak: koduapi PSM baru baek balk, bagus: - i kalau dikiringi
bisa mobalas, nanti babak ke-2 toligarang, balk kalau dikirinii te-
PSM barn membalas legram
babak II babat: na - somuai lawanna bagadang bagadang: bagaimana na II-
semua lawannya dibabat (dikalah- dak kurus na malang-malanna nga-
kah) seng bagaimana tidak kurus, ti-
babi babi: toke makang - toke ma- ap malam mereka begad-ng (tidak
kan babi tidur)
babu babu, pembantu: - na cinaya, bagasi bagasi: koporka mi di -
pembantu si Cina kopor mi harus digasikan
baca baca: - baca ton gko surak ka- bageak bageak (n.kue): jualki H. Kek-
barak, engkau baca-baca juga surat nang - H. Keknang menjual kue
kabar bageak
badai badai: dihan tangi parahuna, bagemana bagaimana: - silosilana 1w-
perahunya dihantam badai luarganu? bagaimana silsilah kelu-
badang badan: gosoki - ml sabung, arga Anda?
gosok badanmu dengan sabun bagi bagi: ml tugaska di - dual,
badik badik: - napake mambunu, tugas mi (kita) bagi dua
badik dipakainya untuk membu- bagiang bagian: mi - ku, ml bagian

fl- 10
bagaimana balek
saya bakbarak II babar;
bagaimana bagaimana: - mi bosar- takbakbarak terbakar: i rin-
nya M. Iqbal? M. Iqbal sudah ba- nnga, dinding terbakar
gaimana besarnya? bakdilik bedil, tembak: dia pake -
bagitu begitu: - saya punya penda- pammorasak, dia menggunakan
pat saya begitulah pendapat saya bedil pamuras.
bagulik kelereng: pin tarak tongi M. bakuk bakul: monganyang - menga-
Hsuim maing pintar juga M. nyain bakul
Hasyim main kelereng bala bala, bahaya, petaka: lompo
bagus bagus, balk elok: - na mainna angkanai, bahaya besar menimpa
telepisia tadi, rnalang, bagus acara dia
televisi tadi malam balacu belacu (n. kain): balli bapak-
bagusuk —p bagus ku kain - bapakku membeli
bahasa bahasa: dipake di IriangJa- kain belacu
i'a, bahasa dipakai di Irian Jaya balajar belajar: kalu mauko dompa-
bahaya bahaya: - kolaparang, baha- lak terus jangan mako - kalau
ya kelaparan mau bodoh terus, engkau jangan
ba!iu bahu: bordarai_nanakonapa- belajar
sok, bahunya berdarah kena paku balak balap: - motor, balap motor
balk balk: mondapaki kodudukang - balala rakus, belala: anak - anak
dia niendapat kedudukan yang yang rakus
balk balanak belanak (n. ikan): ikang
bajik balk, bagus: kaharak_ ji, kabar ikan belanak
balk saja balangko blangko: kosong, blang.
b.ju baju: cukkukmi pammalli - ko kosong
uan gnu, uangmu sudah cukup un- balanja belanja: uang perak na - -
tuk membeli baju uang perak dia belanjakan
bak bak, kolam,kulah: pannu dudui balas I belas: dalapang delapan
_a, bak itu terlalu penuh belas;
bakak bakat: lena - 'ia, dia tidak ber- kasabalasang kesebelasan: - PSM
bakat kala sarna Persija, kesebelasan
baker bakar, nyalakan: - k-i kompor- PSM kalah oleh Persija
ka, nyalakan konipor (itu) balas If balas: natidak ada - na, ti-
bakba bapak, ayah: panggilkangak dak ada balasannya
,ZU di liar, panggilkan saya diluar balek I balik, kembali, pulang: bolum
bakbak bebat, lilit: badanna na_ bu- pornapak - desaku, Aku belum
laeng, badannya dililit einas pernah pulang ke desaku
bakbarak I sakit-sakit: - I orang di balek II belek, kaleng: tompak
xml, orang di sini sakit-sakit obak, kaleng tempat obat

11
balimbing bangau
balimbing beimbing: enaki -a dima- sambaluk langganan
kang den gang ikang kering, be- baluk III balut, perban: - i bong-
limbing enak dimakan dengan ian kaka, balut luka itu;
kering pambaluk pembalut
baling-baling baling-baling: borpu-
balum belum: _pi diapa-apai larimi,
tarmi - na posawaka, baling-ba-
ling pesawat sudah berputar Ia belum diapa-apakan sudah lan
ballang belang: kuda kuda belang bambalak bebal, nakal: - memang-
ballaak payah, parah: garnng i tong anak mi, anak mi memang
bapakna, sakit payah bapaknya nakal
balle I tumpah; bambaiig I panas, hangat: - in/i
takballe tertumpah: - i minyakna nasika, nasi masih panas
i Mina, si Mina tertumpah mi- bambang II pedas: - dudui mi
nyaknya sambalka, sambal mi tenlalu pe-
balle II obat, ramuan; das
pakballe pengobat, obat: ambilko bambu bambu, buluh: can - bi-
- dalang lamari, ambillah obat king tembak-tembak, cari bambu,
dalam lemari bildn tembak-tembak
balle III bohong dusta; banang benang: - sulang, benang
balle-balle bohong, dusta: jangang- sulam
ko su/at engkau jangan suka banar benar;
berbohong sabanarnya sebenarnya: saya
bali beli: maka canggoreng, Eng- mau kaluar nagari, sebenarnya
kau belilah kacang tanah saya mau ke luar negeni
ballorang takut, gentar: kau kira band banci: gorak-goraknya soper-
a/cu kau kira aku gentar ti gerak-geriknya seperti band
balik balok: - balokna patami, bandang bandeng (n. ikan): makang
balok-baloknya sudah patah ikang - makan ikan bandeng
balong baign: balliko dulu - lampu bang I ban: lappoki seng - na, ban-
di tokoa, beli dulu balon lampu nya meletus
di toko bang II bank: banyakmi tabunganna
baluk I gulung: - i dulu tikarka, di - sudah banyak tabungannya
gulung tikar dulu di bank
baluk II jual: -_ kik ikang? bapak bang III bang, azan: - mako, suda
menjual ikan? Isami, azanlah sudah Isa
baluk-balukang jualan; bangau bangau: di puloa banyak to-
pabaiuk penjual; ngi burung - di pulau juga ba-

12
bangga barek
nyak burung bangau bantal bantal: ambekko dulu tikar
bangga bangga, sombong: - na ma- - di atas, ambilkan dulu tikar
makna, bangganya ibunya dan bantal di atas
bangkai I bangkai: nhlarangkik ma- banteng banteng (ii. binatang): - da-
kang - kita dilarang makan ?i Yogya, banteng dari Yogya
ban bantu bantu: - i orang molaraka,
bngk2i II bingkai: poterekna sudah bantulah orang yang melarat
poke - potretnya sudah pakai banyak banyak: ng doekna to-
6ingkai mangku bela, banyak lagi uang
bangkik bangkit tamu suda - dan kawanku
tompak dudukna, tainu sudah banyarak banyar (n. ikan): ikang -
bangkit dan tempat duduknya nballi, ikan banyar dia beli
bsngko bangku: duduk mako di bapak bapak, ayah: niakmi - na,
ku, kamu duduk saja di bangku sudah ada ayahnya
bana bangia: - maradeka, bangsa bara I kandang: - sapi, kandang
yang sudah inerdeka sapi
banpak bangiat: jángangko sama- bara H bara: api, bara api (arang
samil anak - a, jangan bersama- yang masih berapi)
sama anak bangsat baraccung mercon, petasan: balli-
bangkuruk bangkrut: banyak paw- angak bapak - Bapak, belikan
sahaang - banyak perusahaan saya petasan
bangkrut barak barat: pintu sobla - pintu
Danjir banjir, bah: - kiseng, banjir sebelah barat
lagi barakkak berkah, tuah: —na obak
bannang benang: tidak cukuk_ na, kuaka, berkah obat kuat
tidak cukup benangnya barang barang, apa-apa: tidak ada
bannyak banyak: jamami kalau - - na, tidak ada barangnya
bicaranno, hantam saja kalau ba- barangkak berangkat: dia - ko
nyak bicaranya masigik, dia berangkat ke mesjid
bantai bantai, sembelih; barapi berani: /angangko_ inongam-
mombantai membantai: tatangga- bil uang di kantongku, jangan be-
ku eekor ayang, tetangga saya rani mengambil uang di kantong-
membantal seekor ayam; ku
pombantaiang pembantaian: ba- barapa berapa: kalasak - mako,
nyak kambing di-.-.a, banyak kam- sudah kelas berapa engkau
bing di pembantaian barek baret: tan tara mera, tenta-

13
bari batul

ra baret merah perutmu kalau saya diganggu


baii I ben, kasth: - aerek sadikik, bata I bata: batu - batu bata (ba-
beri air sedikit ta merah)
ban II basi, sudah benceidawan: bata II segan: jangang - melawang,
- nasika, nasi sudah basi jangan segan melawan
barisallang beri salam: _.ko kalu ma- batal batal: - sambayangna, batal
suk di rumana, beiilah salam kalau sembahyangnya
masuk di rumalinya batang batang: takbangi nangka
basis jejer, bans; itu, tebang batang nanga itu
barisang banisan: ada di luar, batariak berteriak: sakra parrona
ada barisan di luar mami - suara parau saja berte-
baroci beroci: calana napake, ce- niak
lana beroci dia pakai batas batas: - antara dua kampong,
barras beras: pigiko balli - pergi- baths antara buah kampung
lali beli baras batek batik: kaeng - Solo, kain
baru I lalu: - bawakangi adiknu, batik dan Solo
lalu, bawakan adikmu bateng batin: barsaudarakik laherek
baru II barn: lamatsasseng bar- - lino aherek, kita bersaudara
tamu, lama lagi, barn kita ber- lahir batin, dunia akhirat
temu batok batuk: panyakik - batok,
baruga beruga: duduki di _ya, penyakit batuk-batuk
ia duduk di beruga batolla baitullah: kuliakmi - ya,
basa basah: - i dulu rambukmu, aku sudah lihat baitullah
basahi dulu rambutmu battang perut: nand lappok nu,
basar besar, dewasa: - paid naki- nanti meletus perutmu
piqi di Jakarta, setelah besar battik bintik;
(dewasa) barn engkau pergi ke battik-battik bintik-bintik: kulit-
Jakarta nya sudah bintik-bintik
basi basi: - mi nasika, nasi sudah battu datang, tiba, sampai: - .mak
basi tadi, saya sudah datang tadi
baskong baskom: jualki - Daeng batu batu: capekak angangkak -
Rauk, Daeng Rauf menjual bas- aku capek mengangkat batu
kom batul belul: batul natipuak, be-
bassi besi: - barani, besi berani tul-betul saya ditipu;
bassung busung, buncit: battan- kabatulang kebetulan: -. ada di
flu kalu saya diganggu, busung ruma, kebetulan ada di rumah

14
batumintong

batumintong badminton: maing katnya


pamanna, pamannya bermain bad- bedeng II; bedengang bedengan: ta-
minton nangi bawanga di -' a, tanam ba-
bawa I mulut: nanti-nanli kutampi- wangitu di bedengan
ling - ,nu, nanti kutempeleng mu- bedeng ifi, bedeng-bedengan sembk-
lutmu; rangan: bukang tau ~ itu, bukan
bawa karaeng mulut raja orang semabarangan itu
bawa H bawa: - mi 1w pasar, bawalah
ke pasar beking bikin, buat: kita - cendo-
bawang II bawang: tanangi - a di bk, kita bikin cendol
bedenganga, tanam bawang itu bel bel: sudami dibunyikang - ka,
di dibedèngan bel sudah dibunyikan
bawang II bela kawan, teman, sahabat: ba-
bawang.bawng sembarangan: bu- nyaki seng. doekna._ 1w, banyak
kang tau bukan orang semba- lagi uang temanku
rangan beli beli: barapa flu - kangi sapa-
bayang I tipis: pake kaeng - pakai tunnu, berapakah kau beli se-
kain tipis patumu?
bayang II rawan, halus; bemo bemo: naik ak pigi di sen-
takbayang-bayang terbayang-ba- teralak,saya naik bemo ke sen-
yang tral
bayarak bayar: - i dulu utangmu, beng I agaknya, gerangan: ada -
bayar dulu utangmu
kappalak tallang, agaknya kapal
bayi bayi: - porompuang, bayi pe- tenggelain
rempuan beng II band, musik: ada - maing
bea bea: kantor_ dang cukai, kantor saban tar, ada musik main seben-
bea dan cukai tar
bebasak bebas: dari bea, bebas dati
bea bengkel bengkel: bawaki dulu motor-
bebek bebek, itik: tolur - telur 1w pigi di - bawa dulu motor
bebek itu ke bengkel
beda bedah: sudarni di - orang sa- benjol benjol:_ mi mukana film/u,
kika, orang sakit itu sudah di- mukanya benjol kena tinju
bedah bensing bensin: mahalna_ a sak4 rang
bedeng I gerangan, kira-kira: apa - bela, bensin sekarang mahal teman
pan gkiz kna, apa gerangan pang- berak I berat: monghadapi po?a-

15
berak II bilang

lang - menghadapi persoalan biawak biawak: kulik -. najual, kulit


berat biawak dia jual
berak II berak: ponyakik munta biaya biaya: barapa - kiparallukang;
penyakit muntah berak (kolera) berapa biaya yang Anda perlukan?
berapa berapa: kalas - ko? kelas biberek bibir: aluruk - na congkang,
berapa engkau? alur bibirnya sumbing
beras beras: balliko - tarigu dang bibit I bibit: - kalapa sawik, bibit
gula, belikan saya beras, terigu, kelapa sawit
dan gula bibik II bibi: datangini - ku dan
beresek beres: tanggung na Bapak! Jakarta, bibi datang dari Jakarta
tanggung beresnya Bapak! bibir bibir: - mera delimak, bibir
bersi bersih, suci; merah delima
bersikang bersihkan: - dirita sa- bicara, bicara, omong, kata: - ml apa
balung sambayang, bersthkan din paralluna, bicara saja apa perlumu
Anda sebelum sembahyang bidadari bidadari: dari kayan gang,
bes bus, otobus: naik - mako, naik bidadari dan kayangan
buslah engkau bidang I bidang, petak: barapa - ta-
besik bus: rame-ramekik naik nanu di kampong, berapa bidang
bartingkak, ramai-ramai naik bus sawahmu di kampung?
bertingkat bidang II bidan;
besok besok, esok: - ml nadatang, kabidangang kebidanan: ilmu
besok ia datang ilmu kebidanan
besok II tank, jewer: mi tolinna biking bikin: gannaki sampulo, hi-
supaya jarra, tariklah kupingnya kin genap sepuluh
supaya jera bila I bila, kalau: mate saya Wa-
beta kalah: kugajiko kalu nu - eng- nsikna, bila mati saya ahli Wa-
kau kugaji bila saya kalah nisnya
bete-bete bete-bete (n. ikan): bila II maja (n. buah): - nabiking
naballi mamakku, hanya ikan bete tampak aer, buah maja dibikin-
bete yang dibeli ibuku nya tempat air
beterei baterei: balliko - cak kucing, bilang I katakan, bicara, ucap: omong
bell baterai cap kucing kosong au - Momong, omong
biar biar: - ko mail, biar kamu mati kosong kauucapkan Momong
biasa biasa: - ml datang di sini, sudah bilang II hitung, reken: - ml uang
biasa datang di sini; celen gan gnu! hitung saja uang
kabiasang kebiasaan celenganmu

16
bolak
bimbing
bimbing I bimbing; 1w ,mi, gantilah embermu itu se-
bab sudah bocor
mombimbing membimbing: baek-
bodil bedil, senjata: - pammurasak,
na itu kau carana v pak Munir,
bedil pemuras
Pak Munir balk sekali caranya
bodo bodoh: - memangtongi si
membimbing
bimbing II cubit: mi pipina Ati, Au, memang si. Ali orang bodoh
cubit pipi Ad boduk beduk: suara bertalu-talu,
bingung bingung: - ak manghadapi suara beduk bertalu-talu
liii persoalanga, saya bmgung bogini begini: —mi akibakna kalu
menghadapi persoalan mi tidak ada sakolata, beginilah aid-
bintang bin tang: a ciptaanna tongi batnya kalau tidak adsekolah
Tuhanga, bintang juga ciptaan Tu- (pendidikan)
han bogitu begitu: fan gangko borkata -
bioskop bioskop: monontongi di janganlah berkata begitu
Dewi, menonton di Bioskop Dewi bohong bohong, dusta: Momong SW.
biru biru: langika warnana... /, langit, kka memang tong - Momong
itu berwama biru memang suka dusta
bisa bisa,dapat; bokal bekal: buak memang mako -
bisa-bisa bisa-bisa: ada kamungki- aherak, buatlah bekal untuk akhi-
nang kau mate talking, ada ke- rat nanti
mungkinan bisa-bisa engkau mati bokas bekas: pakeang . pakaian
tenggelam bebas
bisik bisik; boku beku;
berbisik berbisik: /angangko - bi- momboku membeku: bolung
sik, jangan engjcau berbisik-bisik Pi kue agar-agarka, kue agar-agar
bisul bisul: adamoseng - li pan tak- belum membeku
1w, ada lagi bisul dipantatku bola I bola: /angangko main
bitisik betis: uruk sai_. ku Nak! coba janganlah Engkau bermain bola
unit betisku Nak! bola II belah: . duami kalapaya
bius bius: ba/li bapakku obak - di itu, belah dua saja kelapa itu
epoteka, bapakku membeli obat bolajar belajar: - ko dulu baru ma-
bius di apotek ing-maing, belajar dulu bani main
bibuyutang bebuyutan: katamuiseng main
dengan musu - na, bertemu lagi bolak melek, bercahaya, terang, tidak
dengan müsuh bebuyutannya buta, erbuka: matanna.._fi rapi
bOcor bocor: gantimi itu embernu tidak meliak, matanya melek,

PA
bolanga bonua

tetapi tidak melihat air sungai, membendung air su-


bolanga belanga: mi _ya tana liak ngai;
dibuak, belanga mi dibuat dan bondungang bendungan
tanahliat boneka boneka: ballikangak ma-
bole boleh: jadi, bolehjadi mak, belikan saya boneka mamak
bolbas belebas, mistar: panfang, bongkak bengkak: I pipina kasa-
belebas (mistar) panjang kiki gigina, pipinya bengkak ka-
bolia belia, muda: muda - in/i, ia rena giginya sakit
masih muda belia bongkalak bungkal, padü, bongkah,
bolimbing beliinbing: (n. buah-buah- gumpal: fdT2gangko pamerek emas
an): balli/akO - bell belimbing nu, janganlah engkau pamer
juga emas bungkalmu
bolu I bandeng (n. ikan dipelihara bongkar bongkar;
di tambak): Mang - ikan ban- dibongkar dibongkar: kereta api
deng itu , kereta api itu dibongkar
bolu II bolu (n. kue): kanre/awa bongkarak -p bongkar
kue bolu boni benih: borumurka 40 han,
bolubakar belukar: halamang rumana benih yang sudah berumur 40
tidak namamo marawaki soporti 1iari
mami - halaman rumalinya tidak bontek timun: rante bifi - napake,
terawat lagi, kelihatan seperti be- rañtai biji mentimun dipakainya
lukar (hutan kecil) bontuk bentuk: bagemana - na
bolung belum: - pi datang bapakku, nand mi rumaya, bagaimana nanti
bapakku belum datang bentuk iumah mi;
bombang ombak, gelombang: parau- borbentuk berbentuk: mi suraknu
nya dihan tag - perahunya dihan- karangangi, suratmu mi ber-
tam ombak bentuk sebuah karangan,
boi'ar benar: ajarang yang - ajaran mombontuk membentuk: anak
yang benar mudaya disini sudai. porkumpu-
bonceng bonceng: siapa - ko tadi, lang sepak bola, anak muda di
siapa yang membonceng kamu sini sudah membentuk perkum-
tadi? pulan sepak bola.
bonci benci: konapa padaku, me-
ngapa engkau benci padaku? bonua benua: Indonesia torlotak an-
boñdung bendung; tara dua - Indonesia terletak
mombondung membendung: di antara dua benua

18
bopek bujuk

bopek bupet: pin tarki suamina bi- ii itu caritanu, ceritamu itu
king suaminya pintar membi- membosankan
kin bupet bua buah: banyakmi man ggana,
bopeng bopeng: - i mukana, muka- sudah banyak buali mangganya
nya bopeng buaja buaya: jangangko mandi di
borapa berapa: - lamarnakik tin g- sungaia narnakangko - jangan
gal di tampak mi, berapa lama An- engkau mandi di sungai nanti
da tiggal di tempat mi dimakan buaya
borahi berahi: kalau lihaki gadis buak buat, bikin: kangak buburuk,
timbulki napsu - na, kalau meli- buatkan saya bubur
hat gadis tirnbullah nafsu be- buang I buang: _i dulu san'tpaya,
rahinya buang dulu sampah itu
borangkak berangkat: mi ko Ja- buang 11 empas;
karta, dia sudah berangkat ke nabuang diempas: padakik
Jakarta bombang, sama-sania kita diempas
borhala berhala, arca: ponyom- onibak
bah - penyembah berhala buas buas: inacang jill binatang -
borkas berkas: surak-surak, ber- niacari itu binatang buas
kas surat-surat buburuk bubur: kacang ijo, bu-
borkoliarang berkeliaran: ka - mi bur kacang ijo
setanga, sebab setan sudah b'rke- buncik buncit: - i porukna i Au,
liaran si Ali buncir perutllya
borliang berlian: tidak ada - kit sa- budak budak: nukirqka sara
ya, saya tidak punya berlian kamu kira saya mi budakmu?
boronang be ren ang: pin tarki - budi budi;
dia sudah pintar berenang borbudi berbudi: niastiniki 'againa-
boros boros: -- !ne?nangtongz itti, Ya - pokorli yang back, agama
memang dia suka boros menyuruh kita agar berbudi pe-
borsi bersih: - kangi duth nw/a- kerti yang baik
nga, bul buih, busa;
borsi bersih: kan'i dithi nieja- borbui berbusa: balliko sabung ba-
izga, bersihkaii dulu meja itu guska beli 3abun yang bagus
bosang bosan: - nak hacai hori- berbusa
lava mi, saya sudah bosan inem- bujuk bujuk: heberapa kalimi ni_
baca herita ii-, natotaki tidak ,nau, sudah ber-
membosangJcaig incinbosankan: ulang kali ia dibujuk, tetapi ia te-

19
buka butu
tap ia tidak mau bunting I bunting, hamil: mi pa-
buka buka: jangangko ki jandela- rampuaflfla, sumah hamil istri-
ya, jangan engkau buka jendela nya
bukang bukan: sakarang lagi ja- bunting II kawin: mi anakna, su-
mmang jahilia, sekarang bukan dah kawin anaknya
lagi jaman jahiliah bunh bunuh: - samuai semuka itu,
buku I buku, kitab:_ nu ada dila- bunuh semua semut itu
maria, bukumu ada di lemari bunyi bunyi, suara: ramaina
buku II tulang: biar_ nna dimakang kodoka, bunyi kodok sanzat ra-
juga, biar tulangnya diniakan juga mal
bulaeng emas: cincing gallang, bupati bupati: dilandkmi jadi -
dibilang cincin perunggu, dika- ia sudah dilantik jadi bupati
takan emas burasak buras: makang ming dang -
bulak bulat: soporti bola, bulat se- makan mi dan buras
perti bola burn bum, kejar: anak ayangnu
bulang bulan: tiga tiga bulan di_ sama kucing, anak ayammu
bulung belum: saya - poma sikola, diburu kucing
saya belum pemah sekolah
bumbu bumbu: kasimi
1 daginnu, burung burung: bagemana tidak mate
bumbuhilah dagingmu itu - a dia pake bakdilik pammu-
bumbungang bubung; rasak, bagaimana tidak mati bu-
bumbungang bubungan: rumah, rung itu, dia pakai bedil pemuras
bubungan (puncak) rumah busa busa: sabung, baika ak—. nu-
bundai bundar: komperensi meja balli, sabun yang balk berbusa
- konferensi meja bundar kau beli
bunga bunga, kembang: balliko -
busuk busuk: telor telur -bi4suk
mawarak, engkau beli bunga ma-
buta buta, tunanetra: monolong
war
orang menolong orang buta
bungkusuk bungkus:_ i dulu kuenu
butir butir: tolur ompak telur
baru nubawakangi andiknu, bung-
empat butir
kus dulu kuemu, lalu bawakan
adikmu butti bukti: apa_ na kau cinta pa-
bungsu bungsu: saya dapaki anak daku, Opa buktinya bahwa eng-
- na, saya dapat anak bungsunya kau cinta padaku?
buntalak buntal: __ sorongang, bun- butu butuh, perlu: kantor mi - pa-
tal berduri gaoe, kantor mi butuh pegawai

20
4
L
L.
-

ca cah, ah: - kanapa kaukatakang cacak I cacat, cela, aib: tak ada beng
bagitu, ah, mengapa engkau kata napadahat tak ada gerangan
kan begitu? cacatnya pada hal
cabe I genit, manja: gadis - gadis ge- cacak II rajah, tatto: banyak - di ba-
nit; danna, banyak rajah di badannya
bunga'cabe putri malu; cacar cacar: mulaimi mon/alar soiw-
accabe-cabe bermanja-manja rang ponyakik ka, sekarang pe-
cabe II cabal: enakna kalau makang nyakit cacai mulai menjalar lagi
kadongdong dengang - enak ka. cacarak cacar: nakannai anakna p0-
lau makan kedondong dengan Ca- nyakik - anaknya terkena pe-
bal nyakit cacar
cabuk cabut: konapa nu _i cincing cacing cacing;
di tangangiw, mengapa Anda men- cacingang cacingan: barang kali
cabut cincin itu dari tanganku I porakna, barangkali peruntya
dicabuk dicabut; sudami gigina, cacingan
giginya sudah dicabut cadang cadang;
dabul cabul: kalau datangko di ru- cadangang cadangan: pomaing ./i
mah jangangko bicara - kalau dia, din hanya pemain cadangan
Anda datang di rumah saya jangan caga cegah;
bicara cabul mancaga mencegah, menahan: II-
caca cacah, sensus: sakarang niada- dak sanggukmi - 'hawa napassuna,
kangi - partaniang, sekarang di- tidak sanggup lagimenahan hawa
adakan sensus pertanian
nafsunya

21
cair cangke

cair cair: benda - benda cair mata biru


cak I cap: piso garapu, pisau cap cemara III (n.pohon): pohong -,
garpu pohon cemarà
cap II cat: - tembok, cat temok cambang dambang: cukkurukini itu
cakalang cakalang (n.ikan): Mang .,.nu, cukur saja cambangmu
ikan cakalang cambok cambok: kanapa nu. - I anak-
cakar hitung: cobami - dulu!, anaka, mengapa Kamu mencam-
coba hitung dulu! buk anak-anak?
cakcai capcai: sukai makang - ia cammo ompong: - m giginna, gigi-
senang makan capcai nya sudah ompong
cakrang cakram: lompar - lempar campaka cempaka (n.bunga): bunga
cakrain - bunga cempaka
cakuk cukup; camping camping, koyak-koyak:
mencakuk mencakup: - porsoa- compang ml pakeanna, pakaiàn.
lang yang lamanya, mencakup per nya sudah compang-camping
soalan yang sudah lama campur canipur: nasi - kumakang
calaga celaga, stir, kemudi: pegang di sana, nasi campur yang saya
baek-baek_ na! pegang baik-baik makan di sana
celaganya! cancang cepat: konapa na - dudu
celana celana, seluar: uang pwnmalli batenu anngaji, mengapa caranya
ba/u dang - uang pembeli baju mengaji cepat sekali
dan celana cánda canda, tingkah;
celia cela, cacat: tidak ada - nna, ti- borcanda bercanda: pintar me-
dak ada celanya mang tongi ia memang pintar
cal4ak celak: gadis cabe memang tong bercanda
pake seng - memang gadis genit, candi candi: pornamako datang di
pakai celak lagi - Brobudur, pernahkah Anda
calo cab: banyak tong di pasar datang ke Candi Borobudur
senteralak, banyak juga calo di pa- candu candu, apiun: nenekna suka
sar sentral angisok - neneknya
caluk celup; suka mengisap candu
mancaluk mencelup: pakeang, canggoreng kacang goreng, kacang
mencelup pakaian tanah: balliko - kau beli kacang
camak caniat: datangmi Pak - Pak tanah
Cainat datang cangke cengkeh: bertanangi bapak-
camara I cemara: kuda - kuda bet- 1w, bapak saya bertanam cengkeh

22
cangkul celenggang
cangkul cangkul; kau lagi ta lulusuk, ape lagi
mancangkul mencangkul: ki ba- saya, engkau yang pandai tidak
pakku di. sawa, bapk mencangkul lulus, apa lagi saya
di sawah care-care pakaian: ambeki copak
cantik cantik: biarko tidak pake bo- - nu, ambil pakaianxnu cepat
dak - jako dilihak, biar tidak me- cari can: - ko alak panggali engkau
makai bedak dilthat tetap cantik cari alat penggali;
cantong cantum: - kammi dalang mancari men can: dia swna saya
bukunu, cantumkan saja dalam dia mencari saya
bukumu carik carik, sobek, robek;
cantung socarik secanik: -. kertas, secanik
torcantung tercantum: tidak _. di- kertas
s,rakna, tidak tercantum di su- canita cerita, hikayat: na Pak Pan-
ratnya dir, Hikayat Pak Pandir
capak I capak, abai: janganjdicapak catak catat: _. mami di bukunu, ca-
- jangan dicapak (diabai) tat saja di bukumu
capak II kecap; catur catur: papang - papan catur
mancapak mengecap: soporti cawak I, cawakkang lesung pipi.
orang kalau bicara, seperti gadis -, gadis berlesung pipi
orang mengecap kalau bicara gadis berlesung pipi
capek Ielah: ak angangkak ba- cawak II cawat: pakai - ia memakai
tu, saya lelah mengangkat batu cawat
caplo pici, topi: siapa simpangi cebok cebok: belung i adeknu,
- ku, siapa yang menyimpan pici adikmu belum cebok
saya? cedera cedera: - kakina, kakinya
cappok kaleng: ambekangak obeng cedera
dang rang di— a, ambilkan saya cek I cat: balli satu balek, ia mem-
obeng dan tang di dalam kaleng beli cat satu kaleng
cara cara: bagaimo,na - na mom buck cek II cet: - kosong, cek kosong
Fwe bolu, bagaimana caranya cek III cek, periksa, teliti: sudami
membuat kue bolu nu pambukuanna, sudahkah
carai cerai; kamu periksa pembukuannya
barcarai bercerai: ml dengang celenggang celengan, tempat mena-
suamina, sudah bercerai dengan bung uang: - na seng andikna
suaminya na karajai, celengan adiknya di-
carakdek cerdik, pintar, pandai: bobol

23
cemar coluk

cemar cemar. kotor: - ml namana moncitai mencintai: saya sangat


di masarakaka, namanya sudah - nya, saya sangat mencintainya
cemar di masyarakat cipta cipta;
cenderawasi cenderawasih (n.burung) ciptaang ciptaan: bin tanga - na
burung - burung cenderawasth tongi iuhangga, bintang juga cip-
cendolok cendol: bikingi - mama/c- taan Tuhan
na, mamaknya bikin cendol cita-cita cita-cita;
cengeng cengeng: tidak kusukaki sa- borcita-cita bercita-cita: jadi
ya anak - saya tidak suka ke- dottorok, bercita-cita jadi dokter
pada anak yang cengeiig ciung cium;
cepak cepat: pigimako , pergilah momciung mencium: bau ha-
cepat rung, mencium bau yang harum
cera cerah: __mi cuacaya, cuaca su- coba coba: - sai bedeng rekeng
dah cerah uannu, coba, hitunglah uangmu
cetak cetak: masing - mesin cetak; cocak decak: monangkak lalak, ce-
porcetakang percetakan: anakna cak menangkap lalat
bokorjai di '-. Abadi, anaknya be- cocok cocok: mi songkoka —i di
kerja di Percetakan Abadi kopalanu, songkok mi cocok di
cicik cicip; kepálamu
mancicipi mencicipi: - makanang cokik cekik: ku_ i nanti lehernu,
mencicipi makanan akan kucekik lehermu;
cika eltor: nakonai - ia terkena nioncokik mencekik: -'- leher,
penyakit muntah berak (eltor) mencekik leher;
cikali sepupu: datammi_ na, sepupu- torcekik tercekik: i leherna, le-
nya telah datang hernya tercekik
ciko ciko (n.ikan): balli ikang - cokolak coklat: warna - warna Co.
ciko, membeli ikan ciko-ciko kiat
dilaka celaka: anak - memang tong cola cela;
anne, memang anak mi celaka moncola mencela: jangangko
ciik ciik, kecil: anak - anak ciik orang laing, jangan mencela orang
(kecil) lain
cma cina: - totok, Cina totok colak belang: kuda - kuda belang
cincing cincin: - apa nuballi tadi? colok korek api: am be kangak
cincin apa yang engkau beli tadi ambilkan saya korek api
cmta cinta: - kopada tana air, cinta coluk celup;
kepada tanah air; moncoluk mencelup: pakeang,

24
cmbuEu ciiii
mencelup pakaian; cucu cucu: anak - na Adang, anak
poncoluk pencelup cucu Adam
comburu cemburu: -. I Maki adelcna cucuruk cucur: bikingi ma.'nak kue
barpakeang bane, ia cemburu me- dodorok dang - ibu membikin
Ithat adiknya berpakalan barn kue 4odok dan cucur
compang compang: cainpimmipa- cukai cukai: kantor bea dang -.
keanna, pakaiannya sudah corn- kantor bea dan cukai
pang-camping cukka cuka: tuangzmi - sadikik,
tuangi cuka sedikit saja
concang cencang; ukuk cukup: - mi 9 bulang kan-
monconcang mencencang: i..4 da- dungangku, kandunganku sudah
geng mwnaklw, ibu mencencang sernbilan bulan
daging cukur cukur: sudami nu_ rambuknu,
congkang sumbing: uiuruk diberek- rambutmu sudah engkau cukur
na - alur bibirnya sumbing cula cula: mahalaki - gafaya, cula ga-
conto contoh: ml - yang baek, mi jah itu mahal
contoh yang baik culik culik;
copek copet: ada orang_ I uaflg!w, panculik panculik: anak-anak,
ada yang mencopet uangku; penculik anak-anak
poncopek pencopet: ditangkakmi cuma I cuma: itufi parallunu?
—a dipulisia pencopet sudah di- cuma itu saja penlumu?
tangkap oleh polisi cuma II
corek coret: na._ mi p4 guru nama- cuma-cuma sia-sia: - jako datang,
nu, Pak Guru telah mencoret na- engkau sia sia saja datang
mamu cumi-cumi cumi-cumi (n.ikan)
conning cormin: billijaki _. mamak? ikang - iakan cumi-cumi
apakah ibu membeli cermin? cupak cupak (n. takaran beras):
coto coto, sow. nzarikik pigi makang mombayar pidia si - satu hail,
-marmari kita pergi makan soto membayar fidyah I cupak (1/4 gan-
- cuaca: rak baiki ya mi han,
cuaca tang) setiap I han
cuaca hari mi tidak baik curak corak: - sarunna baek dudu,
cubik cubit: jangangko i pipina, ja- corak sarungnya baik sekail
ngan dicibut pipinya curang curang (tidakjujur): orang_ a
cuci cuci; dibanci Tuhanga, orang curang di-
cuciang cucian: sadikik/i - ku, benci Tuhan
sedikit saja cucianku cmi curi : siapa - wangku, siapa

25
ponewi duti

yang curl uangku; polisi


poncuri pencuri: —a nitangkakini cuti cuti, libur: - tahunang cuti ta-
n pulisia, pencurl sudah ditangkap hunan

26
FIC
dacing cacing: batu - , anak dacing ,unga di na, burung-burung
dada dada: mana nu, mana dadamu hingga di dahan kayu
dahi dahi: sapui aer dahinu, usapi air
dadak, mandadak mendadak: sarang- dahimu
ang -, serangan mendadak dahulu dahulu;
dadarak dadar: makang kue ; ma- pandahuluang pendahuluan - di-
kan kue dadar simpang pada bab satu, pendahu-
dadu dadu: maing ._, main dadu luang ditempatkan pada bab satu
daeng daeng, gelar kehormatan: - dakildaki;
Paricu dail manakik, Daeng Pan- mandaki mendaki: gunung,
cu dari mana mendaki gunun.
daera daerah: dan - sini, dari dae. daki II daki: banyàk_na, banyak da-
rah sini kinya
dagang dagang; dalang I dalani: - tempo tiga han,
padagang pedagang: basar, pe- dalani waktu tiga han
dagang besar dalang II dalam, lawan dangkal:
dageng daging: balliko tiga kilo, talking di lauk -, tenggelam di
beli daging tiga kilo laut dalam
dagu dagu: bordarai_ na nainis piso, dalang III lambat, lamban: -. bar/a-
dagunya berdarah diiris pisau lang, ia berjalan lambat
dahang dahan: hinggaki burung-bu; - dalang 1V dal, huruf dal

27
dalapang darita

dalãpang delapan: suda - taung, su- ngun dini han


dah delapan tahun dansa dansa,
dalima delima: sudah kuning bua_, akdansa berdansa: ramai sakali
buah delima itu sudah kuning orang ,, ramai sekali orang her-
damai damai: mondamaikang men- dansa
damaikan: untuk mau 'dua orang dapak I dapat;
borsaudara, untuk meiidamaikan mendapak mendapat: reseki,
dua. orang bersaudara mendapat rezeki;
damikiang demikian: memang—, me- kadapatang kedapatan: - I man-
mang demikian curi, kedapatan niencuri;
dampar dam par:tordampar terdam- pandapak pendapat: baemana
par: - ki kapalka di pantaia, kapal flu, bagaimana pendapatmu?
itu terdampar ke pantai pandapatang pendapatan: banyak
danau danau: - Tempe, Danau Tem- na, banyak pendapatannya
pe dapak II pepes: _. Mang mairo lauk-
danda denda: di— i uang lima puluh na, pepes ikan teri lauknya
ribu rupia, ia didenda sebanyak li- dapur dapur: barsambunyi di -, ben-
ma puluh ribu rupiah sumbunyi di dapur
dandang I dandan: bardandang ber- dara daraji;
dandan: sudami -, sudah selesai baclara berdarah hidwna, ber-
berdandan darah hidungnya
dandang II dandang: dandangang darak danat;
dandangan mandarak mendarat: wattunna
dang I dan, bersama: uangpammalli japanga pada waktu Jepang men-
ba/u - calana, uang pembeli baju darat
dan celana darajak derajat: orang tinggi - na,
dang II dam (nama permainan): onang yanggi derajatnya
All bormaing -, Ali bermain dam dararna drama: - Imakdik napan-
dangar dengar; .taskang, drama Imakdik dipen-
mandangai mendengar: ' lagu4a- taskan
gu, mendengar lagu-lagu darns deras: ungai Jeknekberang -
dangkal dangkal: di lauk -, di laut aerna sungai Jeknekberang air-
yang dangkal nya deras
dangkalak dangkal: sungai -, sungai dari dan: - ka,npong kainaring, dan
yang dangkal kampung kemanin
danniari dm1 han: bangung -, ba- danita denita;
darma deheng
mandarita menderita: i di paran- datarak -+ datar
tuang, menderita dalam perantau- datik detik: sekre manik annang pu-
an la - , satu menit enam puluh detik
darma derma: uang -, uang derma; datok I besar;
darmawang dermawan: orang ka- kapiting datok kepiting besar: sa-
ya itu - sekali orang kaya itu kakik makang , Anda suka ma-
dermawan sekali kan kepiting besar?
darmaga dermaga: sandarmi kapalka datok II datuk, nenek: matemi _na,
di - , kapal itu sudah bersandar sudah mati neneknya
di dermaga dattarak daftar;
darurak darurat: mem bangung rumah andattarak mendaftar: sudami,
-, membangun rumah darurat sndah selesai mendaftar
dasarak dasar: undang-undang -, un- daung daun: - kayu, :daun kayu
dang-undang dasar dawak dawat, tinta: pannu - bafuna,
dasi I dasi: mamake -, memakai dasi penuh dawat bajunya;
dawat bulaeng dawat emas
dati II, dasi-dasi moga-moga, mudah. daya I daya, tenaga
mudahan: salamakki samua,
berdaya berdaya: tidak—. lagi, ti-
mop-mop kita selamat
dak berdaya lagi
datang datang:salwnak _, selaniat daya II daya: barak -, barat daya
datang dayang dayang;
bordatangang berdatangan: - i dayang-dayang dayang-dayang;
orang dan mona-mona, orang ber- no istanaya, dayang-dayang is-
datangan dari mana-mana; tana
mandatang mendatang: sapulu to- dayung dayung: _. sampe di pub, da-
ung - sepuluh tahun mendatang yung di pulau
datar datar, rata; debak debat;
datarkang datarkan: dulu tana- bardebak berdebat: lama sakàli,
na baru nubangungi, datarkan (ra- lama sekali berdebat
takan) duhi tanahnya baru di- _.
debu debu: batarbangang ko mana
bangun; mow, debu beterbangan ke mana
datarang datarang: boiumpi no- mana
kambalikang Israelek tinggi So- dede katuk, ketuk beruntun: - ml
lang kapada SO-La, Israel belum pintuna, ketuk saja pintunya
mengembalikan dataran tinggi sa- deheng dehem: mondeheng-deheng
lam kepada Siriah wendehem.dehem, masuk ruma -

29
dekak desak
masuk rumah mendehem-dehem nidenda didenda: I sibilangang
dekak dekat: —ii rumana, dekat saja rupia, ia didenda seratus rupiah
rumalinya; dendang I dendang;
bardekatang berdekatan: - i de- bardendang berdendang: - sayang
ngang ruinaku, berdekatan dengan berdendang sayang
rumaliku dendang II dendam;
dekkeng deking: hebaki -, hebat mandendang mendendam: sallomi
dekingnya - sudah lama mendendam
dekiamasi dekiamasi; dendeng dendeng: makang - rusa,
akdeklamasi berdekiathasi: pandai makan dendeng rusa
sekali .-.', pandai sekali berdekia- deng dim: ukkuranna tiga -, ukuran-
masi nya tiga dim
dekorasi dekorasi; dengang dengan: sayur - ikang, sa-
bardekorasi berdekorasi: . di yur dengan ikan
panggung, berdekorasi di pang- dengar dengar;
gung mandengar mendengar: barn bangi
dekrik dekirt: - na pammarenta, de- atilw - ki bicaranna, panas hatiku
krit pemerintah. mendengar kata-katanya
demang demam: sakik - 1, dia sakit dengka hantam, tumbuk, pukul: I
demam Thomas fangangko maling-maling,
demi demi: - al/a saya tidak balle- hantam Thomas jangan kasihan
balle, demi Allah saya tidak ber- depang depan: di - rumana, di de-
dusta pan rum ahnya
demmo bemo (nama kendaraan): na- derek I deret;
ik_ i kapasar, n4ik bemo ke pasar barderek-derek berderet-deret:
demokrasi demokrasi: - Pancasila, oto sapanjang falang, oto berderet-
demokrasi Pancasila deret sepanjang jalan
dempek dempet; derek II derek;
bardempek-dempekang berdempet niderek diderek: ~ i barang bara-
dempetan. duduk -, duduk ber- nga dari kapal, barang diderek dan
dempet-dempetan kapal
dempol dempul : - ki dulu emberka, derema -- darma
dempul dulu ember itu desa desa:ABRI masuk ABRI ma-
suk desa
dempólok - dempol desak desak;
denda denda; bardesak-desakang berdesak-de-

30
cLestar diploma

• sakan: duduk—, duduk berdesak- mend,angi mendiami: lamamakik


desakan -. nana poninggalanna almarhung,
destar destar: memakai -, memakai südah lama kita mendiaxni rumah
destar peninggalan almarhum;
detak detak,, debar; kadiangang kediaman: di mona
bardetak berdetak: I fantungku, - nu sakarang, th maria kediaman-
jantungku berdetak (berdebar) mu sekarang?
detettik detektif: pelleng -, film de- didi didih;
tektif mandidi mendidih: ' mi aernu, su-
dewa dewa; dah mendidih airmu
mandewa-dewakang mendewa- didik didik;
dewakan: - saswna manusia tidak mandidik mendidik: guru menga-
baek, mendewa-dewakan sesama jar dang S,•, guru mengajar dan
manusia tidak baik mendidik;
dewang dewan - porwakilang rak- pandidikang pendidikan: - anak
yak, dewan perwakilan rakyat cacak, pendidikan anak cacat
dewasa dewasa:— mi anakno, sudah dinamik dinamit: tarpotongi tangan-
dewasa anaknya no kena -, tangannya terpotong
dewata dewata: bermohong pada -, kena dinarnit
bermohon kepada dewata dinamo dinamo: lampu - dipake so-
di di, ke, di dalam (penunjuk tempat) pedana, lampu dinamo dipakai pa-
memang soya anak - sini, saya da sepedanya
memang anak di sini; dinar dinar: mar kawinna dua pulu
kambali - Ujung Pandang, kern- ampak -, mas kawinnya dua pu-
bali ke Ujung Pandang; luh empat dinar
tasaknu ada— lamari, tasmu ada dinas dinas: pakeang -, pakaian di-
di lemari; nas
- manako makang, di mana kau dinding dindmg: - gamacca, dinding
makan tepas
dia dia: - suka mara-rnara, dia suka dinging dingin: minum aer—, minum
marah-marah air dingin
dialek dialek: lain tongi - na akbicara, dipang dipan: tidurki di—, dia tidur
lain juga dialeknya berbicara di dipan
diang diarn: - mako kukasipako dipisi divisi: satu - tantara, satu divi-
uang, diamlah nanti kuberikan si tentara
uang; diploma diploma: dapakmi - dan si-

31
direktur dongeng
kolana, sudah mendapat diploma j antungku
(ijazah) dari sekolalmya dobrak dobrak;
direktur direktur: - si/cola, direktur nidobrak didobrak: I pintuna
sekolah oleh pancuri, didobrak pintunya
did din: - na ton/i making, dininya oleh pencuri
juga yang malang; dodor dodol: makang—, makan do
badiri berdiri: '-" di atas kaki sen- do!
din, berdini di atas kaki sendini dodorok -4 dodor
pandiriang pendinian: tatakmi doek uang, duit: tidak punya - apa-
-na, sudah tetap Oendiriannya apa, tidak punya duit apa-apa
diril dril: kaeng - saluarakna, kain dolapang -4 dalapang
dril celananya dok dot: nasusukangi anakna, dot di-
disenteri disentri: dikonai panyakik pakai menyusukan anaknya
-, terkena penyakit disentni dokar dokar: naik - ki pigi di sente-
disipiling disiplin: balanda - sikali, na/ak, naik dokar pergi ke sen-
orang Belanda disiplin sekali tral
distirik distrik: kapala -, kepala dis- dokumeng dokumen: - nasim pang
trik di dalan,g laci, dokumen disimpan
dittak diktat: - palajarang, diktat di da!am laci
pelajaran domang -+ demang
dittator diktator: pammarenta -, pe- domban domba: - na ditorkangi ha-
menintah diktator nimau, dombanya diterkam oleh
doa doa; harimau
bordoa berdoa: "- kepada A/la, domi domino: maing bapakku di
berdoa kepada Allah; sobola, bapak main domina di so-
doakangi doakan ia: samoga Se- belah
hak, doakan semoga ia sehat domikiang demildan - la caritana
doane duane: dipaniksa oleh -, dipe- Pak Pandir, demikianlah cenita
niksa oleh duane Pak Pandir
doang I udang: balliko - satu kilo, dompalak bodoh, dungu: anak -,
beli udang satu kilo anak bodoh
doang H —4 doa dompek dompet: nicopeki - na,
dobar debar; dompetnya dicopet
donda -+ denda
bordobar-dobar berdebar-debar: dongeng dongeng: ka—ji kau nubi-
ki jantungiw, berdebar-debar lang, dongeng saja kamu katakan
dongkarak duduk

dongkarak dongkrak; mandoru menderu: anging •-,


didongkarak didongkrak: ~ i oto- angin menderu
na di pinggir jalang, otonya di- dos dos: naballikangak kakakku pin-
dongkrak di pmggirjalan sit satu P , kakak membelikan saya
dongkel dongkel; pinsil satu dos
didongkel didongkel: - lacina dosa dosa;
oleh pancuri, lacmya didongkel berdosa berdosa: kapada orang
oleh pencuri tuana, berdosa kepada orang tua-
dongok thrngu: - menang tongi nya
anak mi, memang dungu anak dosak desak: na...ak agar -, dia men-
1111 desak agar -,
dongung dengung; mandosak mendesak:—mi wattu-
mandongung mendengung: bu- na, waktunya sudah mendesak;
nyi loncing - di talinga, bunyi dosakang desakan
lonceng mendengung di telinga dosak desak;
dongus dengus; berdosak-dosak berdesak-desak:
mandongus mendengus: karaban orang masok di pintu stadiong,
-, kerbau mendengus berdesak-desakan orang masuk di
donyuk denyut; pintu stadion
bardonyuk berdenyut: -.i Jan- doseng dosen: menjadi - i di IKIF, ia
tungiw jantungku berdenyut-de- menjadi dosen di 1KW
nyut dosir desir;
dopa depa: tiga/i - pan/anna talia, mandosir mendesir: ditiup
panjang tali mi hanya tiga depa anging, mendesir ditiup angin
dorajak -+ derajat dotik -p detik
doraka durhaka: - sama orang tua dottorok dokter : tuang - napanggel
tidak akang salamak, durhaka pa- tuan dokter dipanggil
da orang- tua tidak akan selamat dowasa -+ dewsa
dorita - derita doyang doyan: - sakali makang mi,
dorong I dorong; doyan sekali makan mi
nadorongak saya didorong: dan '-' dua dua: - orang bertam pang, dua
balakang, saya didorong dari bela. orang berteman
kang dudu amat, sangat, tenlalu: tarrang-
dorong II drum: tiga— minyak tana, Iampua lampu itu aniat terang
tiga drum minyak tanah duduk duduk: mankik -, mari Anda
doru deru: duduk;

33
duga duyung

kadudukang kedudukan: sudah dud dun: ditusuki - las/dna, ditu-


dapak -, sudah mendapat kedu- suk duri kakinya;
dukan barduri berduni: godung itu dipa-
duga duga; garri dengang kawak -, gedung
manduga menduga: jangang itu dipagani dengan kawat berduri
yang bukang-bukang, jangan men- duriang durian: - enak dimakang,
duga yang bukan-bukan durian enak dimakan
duka duka: barduka cita, berduka ci- dusta dusta;
ta bardusta berdusta: /angangko ba-
dukung I dukun; rani , jangan berani berdusta;
hardukung berdukun: suda lama pandusta pendusta: - sakaif anak
- tapi tidak sambu juza, sudah la- mi, pendusta betul anak mi
ma berdukun, tetapi tidak sembuh dusung dusun: orang tuanya tinggal
sembuh juga di -, orang tuanya tinggal di du-
dukung II dukung; sun
dukungang dukungan: mandapak duyung I duyung (nama ikan): di-
- dan masarakak, mendapat du- tangkald Mang - a sama orang,
kungan dari masyarakat ikan duyung itu ditangkap-orang;
dulang dulang: kuda dikasi makang air mara -, air mata dayung
di -, kuda diberi makan di dulang duyung II
dulu dahulu: tidak swna dengan tem- baduyung-duyung berduyung-du-
po -, tidak sama dengan tempo yung: - datang di mas/ik, berths-
dahuu yiun-duyun datang ke mesjid

34
E
e e, hal: - apa nubildng? hw, apa ekonomi ekonomi: lammal —.na, le-
yang engkau buat? mah ekonominya
ebarak ibarat, umpama: - I nakke elak elak;
na kau, ibarat saya dan engkau mangelak mengelak; kanapa kau
ecer ecer; dad tuduhang mi? mengapa
ecerang eceran: jual ', jual ecer- Kamu mengelak d-n tuduhan
an
edar edar, putar; clang elang (n. burung): burung -
boredar beredar: undanganna, burung elang
undangannya sudah beredar; elok elok, balk, cantik: - dipan-
mangedarkang mengedarkan: - dang ma:a, elok dipandang mata
celen gang, mengedarkan celengan elu elu;
ejek ejek; mengelu-elukang mengelu-elukan:
mangejek mengejek: /aningko so- bapak parasideng, mengelu-elu-
lalu - Engkau jangan selalu me- kan Bapak Presiden
ngejek; emas emas: momake porhiasang -,
ejekang ejekan: bahang -' bahan mernakal perhiasan emas
ejekan ember ember: ambelko air di -'
ekor ekor: tiga - ikang bandang kau ainbil dari ember
naballi, tiga ekor ikan bandeng embus embus, tiup;
dibeli embung embun: - pagi, embun pagi

35
embus espedisi

embus embus, tiup; epek I jepit: ta—i kakiku, kakiku


mangambuskang mengembuskan: terjepit
bapakna .'- napas rorahir, bapak- epek II efek, akibat: apa sam-
nya sudah mengembuskan nafas pinganna? apa efek sampingan-
terakhir nya?
ernosi eniosi: copak 3okali -, cepat
epek III, pisang epekpisang epek (pi-
sekali emosi
empang empang: inakang ikang di -, sang bakar diberi kuah gula);
makan ikan di empang enak na Dg. Baso, pisang epek
empuk empuk: duduki nenek di kur- Mg Baso enak
si —a, nenek duduk di kursi em- eppang umpan: habismi - na, sudah
puk habis umpannya
enak enak: makang makanang -, erak erat;
makan makanan enak erak-erak erat-erat: pagangi -.-,
encer encer: tambai air bubuma peganglah erat-erat
adeknu na -, tambahkan air erang I bawa: - tongi tasku ml, ba-
pada bubur adikmu supaya encer wa tasku mi
encerang eceran: ia menjual - di erang II cram;
pasar, ia menjual eceran di pasar mangerang mengeram: mulaimi
engkak angkat: —i dulu itu mejaya, ayanna - ayamnya mulai me-
angkat dulu meja itu ngeram
engkau engkau, Anda, kamu: —.mo erang III erang, keluh, rintih;
pigi, engkau saja yang pergi mangerang mengeluh, merintih:
engselek engsel: - apa nuballi, orang itu karana sakikna,
engsel apa yang kamu bell orang itu merintih karena sakit
ennak enak, sedap: - memang tong erok I niau, ingin: —ji tapi malu-
cotona Dg. San gkala, memang malui, ia mau tapi malu-malu
amat enak coto Dg. Sangkala erok II erat, mencong: mulukna -
enta entah: tidakmi kutahuki - di- mulutnya mencOng
manami saka rang anakku i Ha- es Cs: P'zinung - murni, minum es
syim, saya tidak tahu lagi entah murni
di mana sekarang anakku Hasyini esik—+ es
itu esok esok: tarausamako manunggu
enteng enteng, ringan: jangangko sampai - kamu tidak usah me-
pandang - i, jangan pandang en- nunggu sampai han esok
teng dia espedisi ekspedisi: - portama man-
esperes etikek

darak di Sulawesi, ekspedisi perta- ke luar negeri


ma mendarat di Sulawesi estapek estafet: man on tong orang
esperes ekspres, cepat: bis - bus lomba lan menonton orang
-

ekspres berloinba lad estafet


espor ckspor: etikek etiket: kalo bortaniu harus
mengespor mengespor: kapas pake - kalau bertamu harus
kaluar nagari, mengekspor kapas punya e tike t

37
G

gaba gabah: —ya tarsimpang in/i di solisianga, ia gagal menyelesai.


gudanga, gabah masih tersimpan kan perselisihan itu,
di gudang kegagalang; kegagalang; Jadikangi
gabung gabuiig: - mi barangku na -' a pal&jarang, jadikanlah kega-
baranna, barang saya dengan ba- galan itu suatu pelajaran
rangnya sudah digabung; gagang gagang: baek i/i - .na kaca-
gabungang gabungan: usaha usaha mataku, gagang kaca mataku masih
gabungan (patungan) baik
gabus gabus: kayu gabus, kayu ga- gagapek opor, daging yang dimasak
bus dengan santan
gadinggading: - ga/a, gading gajah sukakik makang Anda suka
gado-gado gado-gado (n. makanan): makan OpOr
makangi - i Hasing si Hasyim gagiwang giwang: pakemi - itu Si-
makan gado-gado ii, pakallah giwang itu Siti
gaga gagah: - park.asa, gagah perkasa gagoling guling, goling: pakeko ban- -
gagak I gagak (n. burung): buvung tal - engkau pakal bantal gu-
- burung gagak ling
gagak II gagap, gugup: - i kalau gaik gaib: kalau ada alang nyata
berbicara, gagap kalau ia berbica- tantu ada tong alang—, kalau ada
ra alam nyata tentu ada juga alam ga-
gagal gagal: - ki solosaikangi por- ib

gI3
gaja gamasi

gaja gajah: gading -, gading gajah galeterek genit, tidak tenang: ja-
gajala gejala: - panyakik ma, gejala ngang -. dudu, jangan terlalu
penykit maag genit
gaji gaji, upah: ku—ko kalu nube- gall gall: n',onggali menggali: -
tak, engkau kugaji, bila engkau sumur I Rank, Rauf menggali
kalahkan saya sumur
gak tern an, kawan: marlkik - gallang I temb.aga, perunzgu: cm-
maeng-maeng, man kawan, kita cing -, dibilang bulaeng, cincin
main-main tembaga, dikatakan emas
gakbarak gebar, tikar perwadani, gallang II cacing: gallang-gallang,
hamparan: pake—itu, pakai gebar cacing, - tana, cacing tanah
itu gallarak gelar: si Un vii —na, si Unyil
gàkde kedai, warung: balliko tarasi gelarnya
di —na i Mina, beli terasi di wa- gallasak gelas, kaca, tepung. kaca,
rung si Mina serbuk kaca; tali layang-layang di-
gakga gagah, elok, cakap: —pake- ben -, tali layang-layangnya dibe-
wuTa, elok pakeaniiya ri serbuk kaca
gakgarak hardik, bentak: /angangko
suka -, engkau jangan suka meng- gallèk kawan, teman: /angangko
hardik -, jangan teman
gala I seii,tuli, tek: gala-galaeng main gallendong -* gak
tek; galluruk alun, alur: masi - nato-
marikik gala - mari kita main kuk, apa lagi golombang sating-
tck gia lompobattang, masih alun dia
gala II dciiipul: gala-gala dempul: ta- takut, apa lagi gelombang yang
roi -, bubuhi dempul setinggi Gunung Lompo Batang
gala Ill galah, jolok: lompak -, gamacca getek, tepas: din'ding
lompat dengan memakal galah dinding tepas
galadak geladak, dek: tidur,nako di gainalak kebal: sudah —mi badan-
-, tidur saja di geladak na kona rotang, sudah kebal
galeda geledah: digeleda, digeledah, • badannya kena pukul/rotan
—i rumana di pulisia rumahnya gamasi I keluih, sukun biji: masa-
digeledah oleh polisi kkik sayur -, ibu memasak sa-
galesa gelisah: —.mak runggui surak- yur keluih
,;u, saya sud-h gelisah menunggu gamul Ii gamasi (n. ikan): mambo-
su ratmu karki ikang -., ia membakar

39
gamberek gantung

ikan ganiasi gang I ternan, kawan, sahabat: twig-


gamberek gambir (n. tumbuhan) gukak -, tunggu saya tern an
gambus gambus: orkes - Alfatah, gang II gang, lorong, jalan setapak:
orkes gambus Alfatah kutungguko di - 111, engkau ku-
.gambusuk —p gambus tunggu di lorong III
gamelang gamelan: - fawa, game- gan sayur' makang makik, —ii lank-
Ian Jawa na, makan saja, Iauknya hanya
gamik gamik, sen[uh: jangaangko sayur
solalu —ak bela, jangan Anda ganggu ganggu: jangangko 1 orang
-

selalu menggamit saya lewaka, jangan ganggu orang yang


gampang gampang: masaala —/i lewat;
ml masalah gampang saja torganggu terganggu: / kasa-
gampung bual, membual: tak usa hatannya, keseliatannya tergang-
-, buktia parallu, tidak usah gu
membual, bukti yang perlu ganjaf ganjal: —ki duku ka/Jna kin-
gana I betina, perempuan; mana - sia dengang batu, ganjal dulu ka-
na, rrana betinanya? ki kursi itu dengan batu
gana II gaul, senggama; ganjar ganjar;
akgana-gana bersenggama: piñta- ganjarang ganjaran: apa ua kalau
rakmi -, sudah ointar berseng- berbuak baekkik, apa ganjarannya
gama kalau kita berbuat baik
gancok gacut: - dipake rnemeriksa gannak genap, cukup: - ii bilanna,
baras, gancut dipakal memeriksa cukuplah jumlahnya
beras ganrang gendang: kutaukmi turung
ganda ganda; - na, aku sudah tahu memukul
gandakang gand-kan: dilipak gendangnya
pahalaya di bulang ramalang, pa-, gantang gantang (n.takaran): bikingi
hala dalam bulan Ramadhan dliii- songkolok 1 -, ia membuat nasi
patgandakan ketan satu gantang (3,125 kg)
gandeng gendengan, gonceng: —ak ganteng ganteng: pemuda -, Vemuda
gang gonceng aku teman ganteng
gandong I gandum: - dibiking ro- ganti ganti, tukar: - mi palek ba/u-
ii, tepung gandum dibikin roti nnu, gantilah gerangan bajumu
gandong II lempar: jangangko solalu gantuma tuma: sarungna pannu -,
gandong, jangan selalu main sarungnya penuh tuma
lempar-lemparan gantung gantung: - i sisirka di sam-

Hill
gara I

pinna larnaria, gantung sisir itu di garok


samping lemari; meong garok kucing liar, kucing
gantungan gantungan: -' ba/u, hutan; ayangku dimakang ayam-
gantungan baju ku dimakan kucing hutan
gara I
gara-gara gara-gara, huru-hara: Ia- garoncong guroncong: sakako ma-
bumak anak mantuku, jatuh kang -, engkau suka makan gu-
rniskinlah aku gara-gara anak man- roncOng
tuku garra gera, halau: - ml bebeknu ma-
gara II rawan, kurang kuat, keropos, suk kandang, halaulah bebekmu
mudah patali, mudah pecah, mu- masuk kandang
dah retak: - ml tali irii, tali mi garring gering, sakit: tiga harimi -,
sudah kurang k:at sudah tiga hari sakit
garagaji gergaji; garrusuk gerus, seterika: —i ba/unnu,
manggargaji inenggergaji: —'bapak- genus bajuniu
ku kayu bosar, bapak menggcrgaji garu I campur, aduk, adun;
kayu besar, ta/an/i —nu, apakah digaru diaduk tarigu - na go/la,
tajam juga gergajimu tCrigU diaduk dengan gula
garahana gerhana: bagaimana 'njo tan- garu II, garugaru nggu: jangang-
/aknya —ya, bagaimana rupanya ko -' orang gilaya, engkau ja-
gerhana itu, ter/adi seng— terjadi ngan mengganggu orang gila itu
lagi gerhana
garang I garam: - beryodiong, garam garuda garuda: burung -, burung ga-
beryodium ruda
garang H gram: kaloagna lima -, ka- garuk garuk: jangangko so/a/u -
lungnya lirna gram kapa/anu, jangan selalu mengga-
garang III gerangan: apa - yang di- ruk kepalamu
pikirkang, apa gerangân yang di- garukgusuk serbuk: He, anak-anak
pikirkan? jauko dikannako - garaga/i, hai,
gareja gereja: - protestang, Gereja anak-anak nanti engkau terkena
Protestan serbuk gergaji
garis garis: - katu/istiwa, Garis Kha- gas gas: kompor - :apake ruamasak,
tulistiwa kompor gas dipakainya memasak
garoba gerobak: batuji satu - saya gasing gasing: pormainang -, perma-
nnthangkangi, batu satu gerobak man gasing
saya sumbangkan gam aluminium: piring - itu ringang

41
geser

piring aluminium itu nngan geleng geleng;


gassalak gasal, ganjil: bilangang -, bi- geleng-geleng geleng-geleng: ko-
langan ganjil pala mami, la hanya geleng.geleng
gassing kuat, hebat: - duduko ma- kepala
kang Momong, engkau Momong gempesek senggol, gencet: kapalana
terlalu kuat makan di - oto, kepalanya digencet oto
gatal gatal: - ki tolingaku, mamak, genak genap: - m 50 rahung umurku
telingaku gatal, mamak sudah genap 50 tahun umurku
gatta getah: jangangko pegangi - gencu gincu: licingi - na, tapi kala-
na nangkaya, jangan dipegang ge- kuanna -, licin gincunya, tetapi
tah nangka itu kelakuannya -
gaul gaul; gendong gendong;
borgaul bergaul: mulai tommi manggendong menggendong: Mu-
dengang anak-anak nakalah, ia su- na - adek icecil, Muna mengen-
dali mUlai bergaul dengan anak- dong adik kecil
anak nakal; genggong ginggun, musik tank: enak
porgaulang pergaulan: —na terba- tong maeng -, enak juga main
tas sikali, pergaulannyà sangat ginggung
terbatas genra ribut, geger: mu/al miseng
gawe gawe, gawai, buat, karya; -, mulai nibut lagi
bagawe berbuat: tidak bisa genro goyang: .giginna mulaimi -,
tidak dapat berbuat giginya mulai goyang
gayong dayung: —mu sapedanu, gentung gantung: —i kambotia di
dayunglah sepedamu dinding, kanibut itu gantung di
geger I geger: - otak, geger otak dinding
geger H ribut, riuh, heboh: /angang- gappek dempet, gabung: mi dua be-
-

ko rena/u -, janganlah Engkau rakkasak, dempetkanlah dua ler-


terlalu ribut kas
gelak gelap: kanapa na - sokali n- gerak geràk;
manii, mengapa rumahmu gelap borgerak bergerak: ronang mako,
sekali? fangang mako solalu -.', tenanglah,
gelang gelang: pake tongi - ibuna, jangan selalu bergerak;
ibuñya pakai gelang juga gerakang gerakan: .- pomoranras-
gelang gelang - (n nimput/sayur): sa- ang buta huruk, gerakan pemberan-
yur —ii laukna, hanya sayur ge- tasan buta huruf
lang sayurnya geser geser;

42
getek golombang

borgeser bergeser: bolumpi dari giok-giok gerak, tingkah: jangañg


tam pak tinggalna, belum bergeser banyak -, jangan banyak tingkah
dari tempat tinggalnya giring giring;
getek getek: dinding - rumana, ru- digiring digiring: poncuria - so-
mahnya dinding anyarnan bambu nuai di kantor polisi, para pencuri
(gamacca) digirmg ke kantor polisi
giak giat. gesit; gisirik gisir, ganyang: 1w - ko kalu da-
giak-giak giat-giat: tongko sodi- tang, saya ganyang bila Engkau
kik, giat-giatlah engkau sedikit datang
gigi gigi: taccabuki - ku, tercabut gi gitar gitar: Ancang kokbik-kokbik -
giku; o,nponuni 1w, giginya su-
-
sandiria,zg, Ancang mengutup-ngu-
dah onipong tip gitar sendirian
gigik gigit: janga,igko - i tangannu, godung gedung: - DPR, gedung DPR
jangan inenggigit tangan gogas gegas;
gigil 4gil tergogas-gogas: pergi ke masfik,
monggigiI menggigil: ki bada,ina tergegas-gegas pergi ke rnesjid
• ka'zngz,iaiig, ia i'nenggigil kedingin golar gelar: - poropessor, gelar pro-
an fesor
giging gigIh, ingin melalap hidup-hi- golar gelas: siapa seng picai 1w? sia-
dup, ingin mcngganyang : - ak pa lagi yang memecahkan gelas
"ia/i/zak ,naduku, All ingin mela- itu?
lap. hidup-hidup maduku golatik gelatik (n.burung): burung—,
gikgilik kikir: Tnna ,z(',zeknt nenek- burung gelatik
na sangat kikir goli geli: - kale lihaki suraknu, saya
gila gila: datangi seng orang - ia. inerasa geli ielihat suratmu
orang gila datang lagi goling guling;
gilas gilas; takgoling-goling ter gu1ing-uling:
digilas digilas: itika ,zati pete- jaw tak— i di lereng gu,zunga, ja-
pete, Itik mati digilas pete-pete tuh terguling-gulmg di lereng gu-
(bis kota) flung,
giing giling: Inosing - inesin giling pakiugang -, bantal guling
gimbalak gibas: jazgangko ganggu - golisa gelisah
itzi, jangan incngganggu gibas itu golla gula: - itu jangang ditnakang,
gintang jintang: hi/li 'na'nakku - di gula itu jangan dirnakan
pasar. Ibu membeli jintan di pasar golombang geloinbang: tidak bisa pi-
giok geark: gi kabesar dudui—a, kita belum bi-

43
golonggang go yang

sa pergi sebab gelombang terlalu Ujung Pandang.


besar goncing gunting: - pendeki rambuk-
golonggang golongan: apa - darana, nu, gunting pendek rambutmu
apa golongan darahnya gondang gendang: bunyiini —a tanda
golopar gelepar; buka puasa, gendang sudah berbu-
menggolopar, menggelepar; nyi tanda buka nuasa
golopar i/i ayanga suda dipotong gondolok gundul, botak.: mau kama-
ayam yang sudah dipotong itu ma- nako - engkau niau ke mana bo-
sth menggelepar-gelepar tak
gombala gembala; gong gong: bunyimi - a, gong sudah
monggombala menggembala: berbunyi
kabing, menggembala kambing; gonggang genggam: - i tanganna
penggombala penggembala: - adiknu haek-baek, genggam ta-
kambing, kambing ngan adikmu baik-baik:
gombira ernbira: jangangko tôrlalu.- gonggangang genggangan: jangang
jangan Anda terlalu gembira laloko ranc'gui anaka mi kalcu da-
Soling uhng: kasikak bantal satu, 1ang— ku in/i, jangan Anda meng-
beri saya bantal guling satu ganggu anak mi selama dalam
gomuk dulu kau - sekarang kun4s, genggamanku (tanggunganku)
konapa, dahulu kamu gemuk se- gonnik genit: tidak baeki orang ka-
'karang kurus, mengapa lau tarlalo -, orang terlalu genit
gomuru gemuruh; tidak baik
borgomuru bergemuruh: suarana gontarak gentar: tidak - ka mongha-
gunung molotuska - seperti gun- dapi musua, saya tak gentar meng-
turuk, suara (bunyi) gunung mele- hadapi musuh
tus itu gemuruh seperti guntur gora teriak: - I bawia, teriaki babi itii
gompur gempur; gorombolang gerombolan: ditangkak
monggompur menggempur: data- samuai —a, gerombolan itu sudah
ngi ban tuanga untuk musu, ba- ditangkap semua:
la bantuan datang untuk meng- manyarami -, gerombolan sudah
gempur musuh menyerah
goncang guncang; gosok gosok: —1 badannu dengang sa-
gocangang guncangan: gompa bung, gosok badanmu dengan sa-
bumia di Majene tarasai na di bun
Ujung Pandang, guncangan gempa goyang I goyang;
bumi di Majene terasa juga di goyang-goyang goyang-goyang: ta-

44
goyang H gttsi

unya '- kaki balala nganre, tahu- gulita gulita: golak -, gelap gulita
nya goyang-goyang kaki dan rakus gumbang gumbang: pwnbuak -,
makan pembuat gumbang
goyang II dayung; gumpal gumpal;
akgoyang mendayung: akbecak, gumpalang gumpalan: - awang,
mendayung becak gumpalan awan
guba gubah, rangkai:bunga ni—, bu- gumpul kumpul;
nga dirangkai gumpulang kumpulan: - tumate,
gubernur gubernur: Prof. [l.A. Ami- kumpulan orang mati
ruddin nilantikmi jadi - Sul-sel, gumuruk mendung: han -, hari men-
Prof.Dr.AArniruddin haii ml di- dung
lantik inenjadi gubernur Sulawesi guna guna: apa - na na datang di sini,
Selatan apa gunanya datang di sini
gubuk gubuk: datang tongi di ka- gundd gundik: tidak mauak dijadi-
ml, ia iuga datang di gubuk kami kang -, saya tidak mau dijadikan
gudang gudang: - twnbako, gudang gundi (istri piaraan)
teinbakau guntur guntur: kagekak dengar -
gugur gugur, jatuh: tadi ,nalang, saya kaget mende-
bargugurang bergugu ran: - sa- ngar guntur tadi malam
mual di semi pinal, mereka bergu- gunturuk —guntur
guran di semi final gunung gunung: jatu takgoling-go-
gula gula paimi -.-ya na rasa, gula di- lingi di lereng - a, ia jatuh tergu.
rasakannva sudah pahit ling-guling di lereng gunung
gulali guiali: nzauko nakang - eng- gurila gerilya, gerila: samang - sa-
kau makan gulali ra nasuk hutang, masa gerilya
gulama ge lama (n .ikan): dimakangi saya masuk hutan
e,),)anRku ikang -, unipanku di- gurinda gurinda, gerinda: - mi su-
makan ikan gulama pai'a tajang, digurinda saia supaya
guliling keliling: naik beakak kota tajaii
saya naik becak keliing kota guroncong garoncong: sukakak ,na-
guling I guling: bantal— hantal gu- kang -, aku suka makan garon-
ling cong
guling II kemudi. setir: - ju.'ra/zu, gun:i guru: Jadi - I Baso, si Baso
kemudj peraiiu menjadi guru
gulirang gIliran: i:akan,,akak - ronda gusi gusi bOrdarai — na, giusinya ber-
saya terkena tiiran rouda darah

45
gusuk Swung

gusuk kusut, tidak terurai: —i ba- Swung dusun, gosong: tinggalaki di


nnanna, benannya kusut -a, dia tinga1 di dusun

46
ffvl
habasi habsyi: bansa -, bangsa Hab- daftar hadir murid-murid
syi hadirak hadirat: manghadak ka -
habis habis: - mi arisangiw, sudah Tuhang,: menghadap ke hadirat
habis arisanku; Tuhan
uang balanjana - mi, uang belan- hadiring hadirin: somua - diporsi-
janya sudah habis; lakang bardiri, hadirin dipersi-
panghabisang, penghabisan: - mi lakan berdiri
di Bantaeng, penghabisan liii di hadis hadis kitak - nasusunga
Bantaeng Bohan, kitab hadis yang disusun
habisik -+ habis oleh Buhari
hadak hadap, haik haid: dora -, darah haid
monghadak menghadap: sobontar- hajak hajat, maksud: apa —flu nu
p1 baru —ak, sebentar lagi saya datang, apa maksud kedatangan-
menghadap mu?
hadang hadang; borhajak, berhajat: —''kak da-
diliadang dihadang: I di tonga ja- tang di rumanu, saya bermaksud
lang, ia dihadang di tenah jalan datang ke rumahmu
hadas hadas: - basar, hadas besar hajar I hajar, batu: - aswak, hajar
hadia hadiah: dipakai- lebarong, aswad
ia mendapat hadiah lebaran hajar II hajar, pukul;
hadir hadir dattar - murik-munk, manghajar menghajar: - pancuri,

47
haji hanipir

menghajar pencuri hake halte: - bis, halte bis


haji haji: melaksanakang ibada -, haluang haluan, arah: mongubah -
melaksanakan ibadah haji porahu, mengubah haluan (arah)
hak I hak: kau tena —nu, kau tidak perahu,
punya hak sohaluang sehaluan
hak II hak, tumit: - tumir, hak se- halus halus: iwnbuki sarnpai -,
patu tumbuk sampai halus
hakeka akikah: thdami na—i annak- hama liama: - wereng, haina wereng
na, sudah diakikahi anaknya hamar kharnar: - ka hukunna hara-
hakiki hakiki: pengatahuang -, pe- ngi, khamar hukuninya harani
ngetahuan hakiki hamba hamba, abdi;
haking hakim: - agama, hakim aga- menghambakang menghambakan:
ma diri kepada Tuhang, mengharn-
hakjak - hajak bakan diri kepada Tuhan
hakji -+ haji hambak harnbat, halang;
hakkoluyaking hakkulyakin monghainbak rnenghambat: sing-
halai helai: ba/u tiga -, baju tiga kirkangi samua dapaka pam-
helai bangunang, §ingkirkan semua yang
halal halal: jangang makang barang dapat mengharnbat pembangunan;
tidak - ka, jangan makan barang hambatang hambatan: banyak
yang tidak halal na, banyak hambatannya
hala-bihalal halalbihajal: hadir to- hambur hambur;
ngak dalang acara—, saya juga torhambur terhainbur: kxnapa
hadir dalam acara halal-bthalal na— bukuku di atas me/anga, me-
halainang halaman, pekarangan ru- ngapa buku saya terhainbur-ham-
mah; jangangko bormaing di ru- bur di atas meja
ma, karnu jangan bermain di ha- hamil haniil: - ml istirina, istrinya
laman rumah sudah hamil
halang halang; hampa hampa, kosong: kombaliki
halangang halangan: banyak sekali dengang tangang -, ia kembali
- -na, banyak sekali halangannya dengan tangan hampa
halau halau, giring; hampar hampar;
monghalau mengha1a: kerbau m onghamparkan menghampar-
masuk kandang, menghalalau ker- kan; '-' pormadani, menghampar-
bau masuk kandang kan permadani
hallalak - halal hampir hampr: —ml datang bapak-
hamsa hardik

ku, hapak sudah hampir datang; melihat burung hantu


monghainpiri menghampiri: bara- hanya hanya, cuma: - kau kuha,'uk-
niko orang gilaya, beranikah kang salasaikangi mi rnasaalaya,
kamu rnenghampiri orang gila? hanya kamu yang kuharapkan da-
hamsa hamzah (salah satu huruf pat menyelesaikan masalah ml
dalam bahasa Arab): hapalki dan hanyuk hanyut: - ki porahuna, pera-
lepuk sampai -, coba, hafalkan hunya hanyut;
huruf rnulai dari alif sampai dthanyukkang dihanyutkan: -"i
hamzah sampanga, sampan itu dihanyut-
hancur hancur; kan
rnonghancurkang menghancurkan: hapal hafal;
siapa dapak - musu, siapa yang ponghapal penghafal: AI-Ku-
dapat menghancurkan musuh'! rang, penghafal Al-quran
handak hendak, hapus hapus,
kahandak kehendak: kuker/akangi monghapus menghapus: ki pa-
sasuai - na, saya keijakan sesuai pang tulis iAli, si Ali menghapus
dengan kehendaknya, papan tulis;
manghandaki menghendad: kalau torhapus terhapus: - mernang to-
Tuhang pasti bortomukik kern- rnmi narnarna dalang ingatangku,
bali, kalau Tuhan menghendaki namanya memang sudah terhapus
pasti kita bertemu kembali dalam ingatanku
handuk handuk: laki mukanu de- hara - huru-hara
ngang -, lap mukamu dengan harak harap: ku—i kadatanganta, sa-
handuk ya mengharapkan kedatangan Sau-
hangak hangat: ambekangak air -, dara
ambilkan saya air hangat harakak harkat, nilai, derajat: - ka-
hangus hangus: - mi nasinu, nasimu manusiaang, harkat kemanusiaan
sudah hangus harang haram: janganko makangi
hangusuk hangus barang - a, jangan makan barang
hantang hantam; yang haram
dihantang dihantam, diempas, di- harapia harfiah: artikammi rnanuruk
pukul: a(uekmi parahua - born- —na, terjemahkan saja secara har-
bang, perahu itu menungging ka- fiah
rena dipukul ombak hardik hardik: kanapa nu—ki adek-
hantu hantu: bolung pornapak li/zak flu, mengapa kamu menghardik
burung -, saya belum pernah adikniu?

49
hga Iéiiak

harp harga: - na barang-baranga berhasrak berhasrat: ..-':j mqsuk


sokarang moningkak sokali, harga pulisi, ia berhasrat mask polisi
barang-barang sekarang sangat me- hasta hasta: pan/anna dua pan-
ningkat jangnya dua hasta
hari han: mi - han libur, hari mi masuk hasucl, dengki;
harilibur manghasuk menghasud: /angangko
harimau harimau: naterkangi - kam- salalu .-' orang laing, jangan selalu
binnu, kambingmu diterkain ha- menghasud orang lain
rimau hati hati;
harta harta: - kakayaang, harta borhati berhati: '-' sabar, berhati
kekayaan sabar
hartawang hartawan: katurunang -, hatik khatib: tunimmi - a daii mim-
ketumnan hartawan bar, khatib sudah turun dan
haru haru; mimbar
torharu terharu: - ak bacai su- haus haus, dahaga. - mak seng, saya
rakna, saya terharu membaca haus lagi
suratnya hawa I hawa: - napsu, hawa nafsu
harung harum, wangi: - I bauna, hawa II nania orang: Sitti -, Siti
harum baunya Hawa (istri nabi Adam)
harus harus, patut, wajib: - ko dp- hawatir khawatir;
tang di rumaku, kamu harus da- monghawatirkang mengkhawatir-
tang ke rumah; kan: ponyakikna i Bakba .- mi,
saharusna seharusnya: j-.. kamula penyakitnya Bakba sangat meng-
darang kapada saya, seharusnya khawatirkan
kamulah yang datang kepada hawia Hawiah. naraka -, neraka
saya hawiah
hasia I hasyiah (catatan pinggir): hayak hayat: ilmu -, ilmu hayat
liaki —na kitak -, lihat pada hayal khayal: apa flu kang, apa
catatan pinggir kitab - yang kamu khayalkan;
hasia II nama orang monghayal- mengkhayal: konapa-
hasiak khasiat: bagemana - na mi- ko solalunu - mengapa kamu
nnyak gosoka in4 baauna selalu.aengkhayal
khasiat minyak gosok mi he hal, wahai (kata seru): -, Ja-
hasil hasil: - portaniang, hasil per- ngangko takialo sekke! hai, ja-
tanian ngan kamu terlalu kejam
hasrak hasrat; hebak hebat: - na tandanganna i

50
hebo hina

Roni, hebatnya tendangan Roni mejaya, hidangan telah siap di atas


hebo heboh, ribut; •meja
manghebokang mi masaalaya bisa hidayak hidayat, petunjuk; minta
masaraka, masalah mi dapat dari Tuhang, minta hidayat dari
menghebohkan masyarakat Tuhan
helikotter helikopter: pasàwak hidung hidung: na pannu tai ngo-
Desawat helikopter ngok, hidungnya penuh tai hidung
hemak hemat: manuruk - saya, hiduk hidup: ikang mi . di sungai,
menurut hemat saya ikan mi hidup di sungai
henti henti: hijo hijau: kadung ., kudung hijau
berhenti berhenti: ml marokok, hijra hijrah;
ia sudah berhenti merokok barhijra berhijrah: ko Madiná,
herang heran: ...ak lihaki tingkamu berhijrah ke Madinah
itu, saya heran melthat tingkahrnu hikayak hikayat: sudami nudengar
itu -. na si Misking, pernahkah Sauda-
hetto hektar: empanna satu em- ra mendengar hikayat si Miskin?
pangnya satu hektar hikma hikinah: banyak - terkan-
hewang hewan: ilmu , ilmu hewan dung dalang ibada puasa? banyak
hianak khianat; hikmah yang terkandung dalam
panghianak pengkhianat: bansa, ibadah puasa?
pengkhianat bangsa hilak khilaf;
Was hias; kahilapang kekhilafan: maapkam-
hiasang hiasan: apa - na bun tinga, mi - ku, iiiaafkan kekhilafan saya
apa hiasan pengantin itu hilang Iiilang: i buku agendana, bu-
hibur hibur; ku aendanva hilang
monithibur inenghibur: - ormg hiir hiir: kanapako salalu - mudik
susa, nienghibur orang susa; di mukaku, mengapa engkau se-
torhibur tqrhibur: ki hatina lalu huir mudik di hadapan saya?
mandengar pidato itu, hatinya ter- hiinpuñg hiiipun, kumpul;
hibur mendengar pidato itu; monghompung menghimpun:
hiburang luburan: se,za,w tongi carita lama, menghmipun cerita
zeizek den gar lagu-lagu nenk lama
juga senang iiendengar Jagu-tagu hina tuna: orang - , orang hina,
hiburan manghina menghina: jangan
hidang hidang: orang buta, jangan menghina
hidangan hidangan; siakmi -a di orang buta

51
hindar hukung

hindar hindar; ia sudah pintar berhitung;


terhindar terhindar: sukur makik monghitung menghitung: in/i
ka kik da?i bahayaya, syukur Ali ikang, All masth menghitung
karena kita terhindar dari bahaya ikan;
hidup hindu: agama _, agama Hindu hitungang hitungan: siava ambeki
hingga hingga: kutunggukik - patang buku 1w? siapa yang ambil buku
nanti, akan kutunggu Anda hingga hitungku?
petang nanti holai - halai
hinggak hinggap: i buruna di tang- honing hening;
ke kayua, burung hinggap di tang- monghoningkang mengheningkan:
kai kayu citta, mengheningkan cipta
hirau hirau; honti -* henti
dthiraukang dihiraukan: tidak hore alo (kata seru): - bukang dia
mi di mamakna, tidak dthirau- yang mannang, alo, bukan dia
kan lagi oleh ibunya yang menang
hiruklhirup; hormak hormat: kapada orang tua,
monghiruk menghirup: udara Se- hormat kepada orang tua;
gar, menghirup udara segar manghormati menghormati:
hiruk II tarnu, menhormati tamu
hiruk-pikuk gempar, gaduh: ada horoloji arloki: rusaki - 1w lagi bapak
bunyi di sana, ada suara hiruk- arlojiku rusak lagi Bapak
pikuk di sana hostes hostes: parampuang , perem-
hisak I hisab, hitung: ilmu -, ilmu puas hostes
hitung hotel hotel: . Indonesia, hotel Indo-
hisak II isak, nesia
tarhisak-hisak terisak-isak: mana- hubung hubung;
ngis , menangis terisak-isak barhubungang berhubungan: la-
hisak III isap; mamak dengang dia, sudah la-
mangisak mengisap: udara bersi ma saya berhubungan dengan dia;
mengisap udara bersth hubungang hubungan: putusmi
hitang hitam: gadis - manis, gadi hi- - n, hubungannya telah putus
tam manis hujang hujan: mulaimi turung ..a,
hitung hitung: hi beng satu sampai hujan sudah mulai turun
sapulu, coba hitung satu sampai hukkung - hukung
sepuluh, hukung hukum: jangangko pormaing-
barhitung berhitung: pintarini kangi... na agamaya, jangan mem-

52
hulu hutba

permainkan hukum agama huruk huruf: hapalki dan A sam-


hüju hulu: tidak bisakik borlayar ko pai Z, hafâl mulai huruf A sampai
- koras dudui arusuka, kita tidak z
dapat berlayar ke hulu karena arus husuk khusuk: laksanakang laloi sam-
terlalu kuat bayañga dengang -, laksanakan-
huni huni; lah salat itu dengan khusuk
panghuni penghuni: siapa —na ni- husus khusus: mi makanang - untuk
maya? siapa penghuninya rumah nenek, makanan mi khusus untuk
iii? nenek
hurapak khurafat, tahyul: itu anggap- hutang I hutan: - balantara, hutan
anta bukang afarang tapi - ii, ang- belantara
gapan Anda itu bukan ajran mela- hutang II utang: —na balunipi naba-
inkan khurafat dan tahyul belaka var, utangnya belum ia bayar
huru-hara hui-u-hara, keributan: hutba khotbah: sudami mombaca
anaka mi salaluna mamo manim- pak imang -, Pak Iniang sudah
bulkang -, anak mi selalu men m- membacakan khotbah
bulkan huru-li,ara

53
I

I I ia, dia, orang ketiga: mara- sama;


mara—, ia marah-marah mangibeng mengebeng - pajo-
I II si, kata sandang: - baso pigi gek, mengebeng pejoget
di pasar, si Baso pergi ke pasar iblis iblis: - dilaknak tuhang, Iblis
i III di, kata depan: siapa - lalang, d1aknat oleh Tuhan
siapa di dalam ibu ibu: adami - nu, sudah ada ibu-
i IV wahal, aduh, hai, kata seru: mu
ji/ikiw de, wahai jijik aku idamang idaman: gadis - hail, gadis
i V I, akhiran: taro— kapuruk, idaman hati
taruhkan kapur idang idam;
Ia ia, dia, orang ketiga tunggal: mangidang mengidam:—i istirina,
- balala, - malasak, ia belalah, istrinya menzidam
ia malas. ididi aduh: - sakiknamo flu paruk
iba iba, sedih: - miseng atina, iba ku kodong, aduh! sakitnya perut-
lagi hatinya ku,kasian
ibada ibadah; banyak hikma torkan- idilipitri idilfitri: had raya - Han
dung dalang - puasa, banyak hik- Raya Iduffitri
mah yang terkandung dalam iba- ipk yä, betul: - ida/i, ya, betul
dah puasa ada
iballisik - iblis ihtiar ikhtiar: cartko -, engkau
ibeng ebeng, .ibing, menari bersama- mencari ikhtiar

54
ihrang ingak

ihrang ihram: takbiratuli -, takbira- ikutang ikutan: yanz baek,


tul ihram ikutan yang baik
ija masih: ada - dek1w, uangku Hang hilang: anne cucunna karaeng
masih ada a, mi cucu raja yang hilang
ijak ancam, (coba-coba melakukan); iorok iler, air liur: martiki - ku
mangijak mengancam; jangang - maliak orang makang mangga,
saya, jangan mengancam saya timbul air ilurku melihat orang
iji masih; ada - bapakmu, bapak- makan mangga
mu masih ada imang I iman, penghulu: pak -
ijimak ijmak, kias: mi - na, mi ii- suda tiba, Pak Imam sudah
maknya tiba
ijipi masih - ia, ia masih - mau - imang II iman;
malawang, ia masih mau melawan banimang beriman: untung dia
ijo hijau, nama warna: tan tara pake manusia untung dia manusia
ba/u -, tentara pakal baju hijau; biasa
kacang ijo kacang hijau imang III dendam;
ijuk ijuk: mi sapua - nibuak, sapu mangimang mendendam: timak
ini terbuat dari ijuk baek itu, mendendam itu
ikak ikat: - dulu pattia, ikat dulu tidak balk
peti mi imbang imbang;
ikal ikal: porompuang yang boram- mangimbangi mengimbangi
buk -, perempuan yang beram. pomasukang dang pongoluarang,
but ikal mengimbangi pemasukan dan pe-
ikang ikan: banyak bedeng - bolu, ngeluaran;
banyak nian ikan bandeng soimbang seimbang: ker/anya II-
ikja eja; dak na dengang pondapatnna,
mangikja mengeja: Mangkasa- kerjanya tidak seimbang dengan
rak, mengeja Makasar penmapatannya
ikling iklim: - panas, iklim panas; map map;
borikling beniklim: daera - pa- panginapang penginapan: tinggal-
nas, daerah yang beriklim panas kak di - Sabar, saya tinggal di
ikuk ikut: - ratnaijak saya, saya ha- penginapan Sabar
nya ikut ramal; inda indah: tulisang -, tulisan in.
• mongikuti mengikuti: '.. fe/ak dah
orang tuana, mengikuti jejak ingak ingat:. —i utangnu ya, ingat
orang tuanya; utangmu ya

55
inging isak

inging ingin: saya - lagi bicara, iradak iradat, kehendak: bagitumi -


3aya ingin berbicara Tuhang, bpgitulah iradat Tuhan
ingkar ingkar; irama irama;
moingingkari mengingkari: /a- borir-ma berirama: lagu-lagu
ngan kamu berani mengingkari dangduk, lagu-lagu berirama
fanjimu dangdut
ingus ingus: —na malelemi di bibe- irang idam;
rekna, ingusnya sudah meleleh mangirang mengidam: mulai mi-
dibibirnya seng ., mulai mengimam lagi
injak injak; in in;
nainjak dia injak, diinjak: saya iniati iii hati: ia . sama saya,
tam piling, kana i kakiki, kutem- dia in hati kepada saya
peleng karena dilnjak kakiku ink I hembus, tiup: - anginna
injil injil: kitab -, Kitab Injil (per- pante Losari, hpmbusan angin
janjian barn) pantai Losari
inne ml, kata tunjuk yang dekat: ink II irit, tidak boros: - Ico ma-
- cucunna karaeng ilanga, im sak, borasnu suda ku rang, int-
cucu raja yang hilang lah masak, berasmü sudah ku-
inruk inuk: mi ballok -, ml tuak rang
ijuk iring iring;
intang intan: ibuna pake tong para- ining-iringang iring-iringan: ada
mmata -, ibunya juga pakai per- mobil di jalang rayaya, ada iring-
mata intan iringan mobil di jalan raya
inti inti: - na pombicaraanna ms ins: na—ki tangangku piso,
bagini, inti pembicaraannya be- tanganku diinis pisau;
gini monginis menginis: .-.i Ici joruk ma-
10 ya: - baekmi, siapaseng narnanu, makiw, ibu mengiris jpruk
ya baiklah, siapa lagi namamu iruk imp, hirup, isap;
iok balk, ya: - bagitumi pambica- mangiruk mengirup: marikik
raanglw, balk, begitulah pembi- udara pan tai, marl kita mengimp
caraanku udara pant-i
ipar ipar: - 1w ditahang, iparku isa isa: masukmi wattunna —ya,
ditahan waktu isa telah tiba
ipik jepit, apit: - tanganna kalo mau isak isap, hirup;
nakalak lagi, jepit tangannya apa- mongisak mengisap, menghirup:
bila nakal lagI bau haruang, menzisap (meng-
56
isarak iyok

hirup) bau harum; lah itu istri Tuan Sapin


pongisap pengisap: - ganja, peng- istimewa istimewa: mondapaki ha-
isap ganja dia - dia mendapat hadiah
isarak isyarat: naboriak - nenekku, yang istimewa
nenek memberi isyarat kepada istirahak istirahat: - mako dulu 5
saya manik, istirahat dulu 5 menit
isi isi: apa —.na, apa isinya? istn - isteri
ising izin: pak guru mombori - ittikak itikad: - baek kopada Alla,
kopada murikna, Pak Guru mem- beritikad baik kepada Allah
ben izin kepada muridnya itu itu (kata tunjuk): - mi akibat
islang islam: agama -, agama Is- perbuatannu, itulah akibat per-
lam buatanmu
Israel israel: malaekak -. malai- iyek ya, pak: - terima kasih, kita
kat Israil ia, ya Pak terima kasih; bagal-
istana istana: - raja Gowa, istana mana dengan Bapak
raja Gowa iyok ya; - baekmi siapaseng nama-
isteri istri: e, kikanalki izu - na nu, ya, baiklah siapa lagi nama-
zuting Sapiri, wahai, kita kenal- mu

57
J
ja hanya, saja: dua kali—ko datang, maningkak, kejahatan makin me-
dua kali saja kami datang ningkat
jabatang jabatan: apa - na kantorok- jahannang jahanarn: naraka -, nera-
na? apa jabatannya di kantor? ka jahanam;
jadi jadi: wattu saya mau kambali jalie jahe: nasurukak ibuku billi -
ke Ujungpandang, jadi, waktu sa- dan la/a di pasaraka, saya disuruh
ya akan kembali ke Ujung Pan- ibu membeli jahe dan lengkuas
dang; di pasar
menjadi menjadi: kapala ling- jahek jahit;
kungang, menjadi kepala ling- dijahek dijahit: sarunna tak mau
kungan; -,' sarungnya tidak mau dijahit
kajadiang kejadian: apamo na jahilia jahiliah: sakarang bukang lagi
kalo bagitu, apalah iadinya ka- jammang - tamang, sekarang bu-
lau begitu kan lagi zaman jahiliah teman
java jaga, hati-hati awas: —1w laso, jaik jahit;
nanti kupukulukko awas kau, manjaik menjahit: Ibu ba/u,
nanti. kupukul Thu mènjahit baju;
jao jagoan: dia memang tong jalkang jalütan;
—na memang dialah jaoannya panjalk penjahit
jahak iahat; jaja Ijajah;
kajahatang kejahatan: -'making majaja menjajah: kau suka du-

58
jaja II janasa

duko -, orang, kamu sika sekali jainaa jemaa: - ha/ma Indonesia


menjajah orang; mi taung manurungi, jemaah haji
panjaja penjajah: bartampur ma- Indonesia tahun ml menurun
lawang , bertempur melawan jamak jamak;
penjajah berejamak berjamaah: sambayang
jaja lijaja; safa, bersembahyang berjamaah
barjaja berjaja: Baso - pisang go- saja
retz, Baso berjaja pisang goreng jalna keija;
jajak jejak: hilang -, hilang jejak jamalni kerjakan saja
jajang lajan; jamarrok zamrud: mi paramata -,
manjajang menjajaflg anak-anak mi permata zamrud
tidak baek ., anak-anak tidak ba- iambatang iembatan: - timbang
ik meniajan jembatan timbang
jakjalak I jakjalak makang ikang - jambu jainbu: makang bua -, ma-
makan ikan jakjalak kan buah iambu
jakjalak I( tekan, telekan: jangangko jaming jamin.
- di mejanga, jangan bertele- jamingang jaininan: orang dapak
kan di meja .'- dad tukang, orang mendapat
jala jala; jaminan dari tukan
monjala menjala: Bapak pigi jammang jaman: - pambangungang,
Mang, Bapak pergi menjala ikan jaman pembangunan
jalaja jelajah; jampi jampi: suda dikasi - jampi,
nanjalaja penjelajah: kappalak -, sudah dibeni jampi-jampi
kapal penjelajah jampuk jemnut;
jalak jalak: burung -, burung jalak manjampuk menjemput: - Bapak
jalang I jalan: - kakikkik pigi di Parasideng, menjemput Bapak Pie-
sakola, kita jalan kaki pergi ke siden
sekolah jamu Ijamu,
jalang III jelang; dijamu dijamu: kita - di rumana,
manialang meniclang: sepulu kami dijamu di rumahnya
han, men jelang sepuluh han jamu III jamu, ramuan obat: dap pa-
jalarjalar: ubi -, ubijalar; gi ininung -, tiap pagi minum ja-
manjalar menjalar, merajalela: su- mu
da - pam'akik ka,nana-,,zana, pe- janaka jenaka: pelleng - natontong,
nyakitnya sudah menjalar ke- filem jenaka di tonton
Inana-niana janasa jenazah: mamandikang—, me-

59
jandela jarumus

niandikan jenazah ayam jantan dan timur


iandela jendela: marikik maliak dan jantik jentik: na—i andikna, dia jen-
-, marl kita melihat dari jendela tik adiknya
janela —*jendela jantung jantung: brodobar-dobarki
jang jam: - tuiurni baru barang/cak, —ku, jantungku berdebar-debar
sudah pukul tujuh baru berangkat iapang Jepang: kursus bahasa —ì
jangang Ij angan: yang tidak hallajak seng ja kursus bahasa Jepang
- diinakang, yang tidal: halal Ja- lagi
ngan 'dimakan jarang I jarang: wattunnamo suda
jangang 11 ayarn: - ku bartalur, kawing, - sakalimi datang di
ayaiuku bertelur sini, sejak ia kawin, jarang seka-
jangang-iangang burung ii dia datang ke sini
janggok janggut; jarang II kuda: sukakkik makang da-
akjang,gok berjanggut: musang geng -, sukakah Bapak makan
musang berjanggut daging kuda?
jangka I jangka, batas: su<Ia sampe jarawak jerawat: mukana panntt -,
- wattunna, sudah sampai jangka inukanya penuh jerawat
waktunya jar I jar: —'nya di/apik pintu, ja-
jangka III sisir, rinya terjepit pintu
barjangka bersisir: ko baek-baek jar II jadi: - akiampamak, jadi be-
berisirIah baik-baik rangkatlah saya
jangka 111 passer, alat pembuat bu- jaring jaring: Bapakku pasangi -
1atan pakeko -, pakailah passer di lauka, Bapak memasang jaring
janka IV pakal: parahu€ dilthsiki di laut;
-, perahu dibeni pakal manjaring menjaning: kar/ana
jal3gkal jengkal: ti'a - pan/anna. ikang, o ekerjaannya menjaring
tiga iengkal panjangnya, ikan
jangkar jangkar, sauh: - sudah di- jarra jera: besokmi tolinna supaya
angkak. jangkar sudah diangkat -, tank saja kupingnya supaya
jangko jangkau; jera
tarjangko terjangkau: tidak lerumak jenun-fat;
bua itu, tidak terjangkau buah anjarumak menjerumat: Basse
itu baju, Basse menjerumat baju
janji janji: ingaki - nu bela, ingat jarumus jerunu.&;
janjimu tenian tarjarumus tejerurnus: '-' ki tu-
jantang jantan: ayang - dari timor, rung di jurang, ia terjerumus ma-

mc
jarung jimakil

suk ke jurang janeralak jenderal: - dan Batawi,


jarung jarum: billiko - masina, Eng- jenderal dan Betawi
kau bell jarum mesin jengkel jengkel: - sakaliak liaki,
jas jas: pake ba/u - pigi di pangan- jengkel sekali saya melihatnya
tfrzg, memakal baju jas pergi ke jengki jengki: pakei caldna -, ia me-
pengantm makai celanajengki
jasa jasa; jentelemeng jantang, pria: - meinang
barjasa beriasa. orang - pada na- tongi, ia memang pria
gara, orang berjasa kepada negara jerak jerat: dipasangi -, dipasangi
jasmani jasmani: sehak rohani clang jerat
-, sehat rohani dan jasmani jerigeng jerigen: - tampak minyak,
jassa jaksa: disuru tahangi sama /a- jerigen tempat minyak
ssa, ia disuruh ditahan oleh jak- ji agaknya, gerangan: ada - bapaknu?
sa; adakah ayah,u?
kajassaang kejaksaan: tinggi, ke- jibraele jibrail: malaekak -, malaikat
jaksaan tinggi jibrail
jatu jatuh: —i ditanggaya adikku, jijik jijik: - maliak ular, jijik melihat
adikku jatuh di tangga ulai
jau jauh: - mi dari kanpunya, ia jik jip: 010 -. mobil up
sudah jauh dari kanipungnya, jika jika, kalau: - naikna ha/i mi ra-
berjauhang berjauhan: I ruma- hunga, kubelikangpako rante, jika
na dongang rumaku, rumahnya saya naik haji tahun mi, akan ku-
bcrjauhan dengan rumahku belikan kainu kalung emas
jawak I jawab; jilak jilat: na—i kucinga ekorna, ku-
manjawak menjawab cing menjilat ekornya;
jawak lljawat; manjUak menjilat: kucinga —'I
jawatang iawatan : - pammarenta piring, kucmg menjflat piring
lawatan Pcmerintah manjilak-jilak menjilat-jilat
jejer icier, deret; jiik jiid: kittak tiga -, kitab tiga
barjejer berjejer: ruma—ka di mu- jilid;
kana pasarka dibongkar samua, manjilik menjilid: kittak, menji-
rumah yang berjejer di muak pasar lid kitab;
dibongkar semua panjilik penjilid
jeknek air: mengalirmi - a masuk jimak Ijunak, setubuh;
di sana, air sudah mengalir L*rjhnak beinak, bersetubuh
maruk di sawahnya jimak II jmiat: - kakbalak, jimat ke-

61
jongkok

bal oran.e -, menonton orang berjo-


jinak I jinak: ayang dang kambing bi- get
nantang -, ayam dan kambing joja ribut, rewel : kalu - ko kububik
adalah bmantang iinak samuako, kalau ribut akan kucu-
jinak II musang, luak: - mancuri bit semua
ayang, musang mencn ayam joki joki: - nya jatu di kudanya, joki-
jinak Ill rangsang, pengaruh; nya jatuhdari kudanya
manjinak merangsang: '-ti nyanyi- johna jelina;
an, nyanyiannya merangsang monjolma menjelina: -, saparti
jing Ijin: - kaperek,jm kafir burung hantu, menjelma sebagai
jing IF jim: hunipuk -, huruf jim burung hantu
jingga jingga: pake sarung curak -, jolok jolok: Momong suka - mang-
memakai sarung bercorak jmgga gana orang, Momong suka menjo-
jingkirik jangkrik: can - di hutang- bk mangga orang
hutang, mencarijangkrik di hutan- manjolok menjobok: mangga,
hutan menjolok mangga
junis jenis, jompo jompo: orang tuana - mi,
sijinis sejenis: tidak -, tidak seje- orang tuanya sudah jompo
nis jompuk jemput: datangak —i di lapa-
jinjing jinjing; ngang, saya datang menjemput di
dijinjing dijinjing: - pigi dipasar, lapangan,
dijinjing pergi ke pasar monjompuk menjemput: sayapa
jintang jintan: balliko - hitang, eng- pigi —'1, nanti saya yang datang
kau beli jintan hitam menjemputnya;
jipilak jiplak: karangang -, karangan ponjomputang penjemputan
yang dijiplak jomu jemu: - mak makang nasi go-
jitu jitu: - memang tongi jawabanna, reng, saya sudah jemu makan nasi
memang jitu sekali jawabannya goreng
Jiwa jiwa: banyak sakali korbang -, jomur jemur;
banyak sekali korban jiwa monjomur menjemur: -pakeang,
joak juak: raja during - nya, raja di- menjemur pakalan
iring oleh juaknya jongkal jengkal,
jodo jodoh: katamumi - na, ia sudah sojongkal sejengkal: man/adi so-
bertemu dengan jodohnya hasta, sejengkal menjadi sehasta
jogek ioget, jongkok jongkok,
bariogek beijoget: - manontong borjongkok berjongkok: - di ha-

62
jongosok jUta

dapan raja, beijongkok di hadapan mahnya sudah dijual


raja jualak—'jual
jongosok jongos: manjadi - pada juang juang;
wattu Balanda, menjadi jongos pa- pajuang pejuang: repolusi, peju-
da zaman Belanda ang revolusi
jonguk jenguk; juara juara: siapa are nand jadi -,
jonguk-jonguk jenguk-jenguk: -. siapa gerangan yang bakal menjadi
sai neneknu: menjenguk jenguk juara
juga nenekmu; judi judi: nalarang iugaki pammaren-
monjonguk menjenguk: '-" orang ta -, a, pemerintah juga melarang
sakik, menjenguk orang sakit judi
jonis jenis: - kelaming, jenis kelamin juga juga, pula: piring - cuci back-
sojonis sejenis back, piring juga dicuci baik-baik
jopik jepit; jujur jujur: orang - kasihang Alla,
torjopik terjepit:—' ki tanganna di orangjujur kasihan Allah
lacia, tangannya terjepit di laci; jumadelek aherek juinadil akhir
ponjopik penjepit jumalla Iumlah: - na saratus ribu ru-
jorijeri: - pãya, ierih payah pia, jumlahnya seratus ribu rupiah
jorik jerit; monjumla menjumlah
monjonk-jorik menjerit-jerit: La jumba jubah: mamake - hijo, merna-
digigik anjing, ia menjerit.jerit di- kaijubah hijau
gigit anjing juragang juragan: - parahu, juragan
iorni jernih: poroyek air -, proyck perahu
air jernth juru juru: - tulis, juru tulis (sekreta-
joruk jeruk: - manis naballi, jeruk • us)
manis dia beli iuta juta: lima balas— rupia, lima be-
jual jual; lasjuta rupiah
dijual dijual: rumana suda '-., ru-

63
K
ka ke (kata depan): - Jawai dia ke- nyebabkan pesawat tidak dapat
Jawa mendarat
kabal kabel: billiko dulu -. di tiko, kabul kabul;
beji dulu kabel di toko terkabul terkabul: - mi permin-
kabar kabar, berita: apa -, apa ka- taang, permintaannya telah ter-
bar kabul
kabarak -* kabar kabuli kabuli: makangak nasi -
ka batulang kebetulan di ivmana Dg. Imang, saya makan
kabinek kabinet: laai diadakang si- nasi kebuli di rumah pak Imam
dang -, akan diadakan sidang kabung kebun: barapa luas -., be-
kabmet rapa luas kebunnya?
kabudayaang kebudayaan: kanapa kabupateng kabupaten: tinggalki ne-
nakimau maniru - baraka, na- nekna di - Salayarak, neneknya
aada tonji —ta, mengapa kita tinggal di Kabupaten Selayar
hams meniru kebudayaan barat kabur kabur: - mi panglihatanna,
pada hal kita punya kebudayaan penglihatannya sudali kabur
sendiri? kaca kaca: siapa pacai - na jande-
kabuk kabut: —tebalki di lapangang laya, siapa yang memecahkan ka-
Hasanuddin jadi 1k/ak bisami man- ca jendela itu
darak pasawaka, kabut tebal me- kacamata kacamata: ambekangak -
nutupi lapangan Hasanuddin me- ku di atasna ranjanga, ambilkan

64
kakba
kacang
kaca mata 3aya di atas ranjang kagung kagum: - ak lihaki koah-
kacang kacang: jual-fuala kiseng -. lianna, saya kagum melihat keah-
ia menjua1.uaI kacang lagi liannya
kacapi kecapi; kaikkait;
berkacapi main kacapi: monyanyi kaitang kaitan: mi ,nasalaya ada
sambil -, menyanyi sambil ber- na dengang persoalang lalua, ma-
kecapi salah ml ada kaitannya dengan
kacau kacau: —mi pikkiranna, pi- persoalan yang lalu
kirannya sudah kacau; kail kail: kasika flu bapak mauak
-

mongacau mengacau: datang sa- pigi mancing ikang, Bapak mem-


mua jako itu-', kamu itu semua ber saya kail; saya ingin meman-
hanya datang mengacau cing ikan
kacewa kecesa: - atjnna, kecewa kaing kain: murana tadi - celana-
hatinya nya, murah betul kain celana tadi
kacil - kacilik
kacilik kecil: - ak na Yusuk, saya kajang kajang: - nabiking tenda:
lebih kecil daripada Yusuf kajang dia buat menjadi tenda
kacuali kecuali: naambek somuai ba- kaji kaji;
ran g-baranna - radiona, barang. mongaji mengaji: flak malang Ju-
nya sudah diambil semua kecuali mak nenekku , nenek mengaji
radionya belum setiap malam Jumat;
kadera kadera, kursi: duduki di- pongajiang pengajian: pigimi ma-
rotanga, ia duduk di kursi rotan makku di -a, ibu sedang pergi
kading kadini: Tuhanga bersifat kw- ke pengajian
dim kak I kak, Abang, kanda: - belika-
kado kado: nikasiki - I Ani di ngak sabung wangi, Kandá bell-
,nanzakku, Si Ani diberikan kado kan saya sabun wangi
oleh ibuku kak II saya, aku: tunggu - gang,
kadongdong kedondong: koeukna - tunggu saya teman
a mi, kecutnya kedondong mi kakak kakak: datangami - ku dan
kaeng -p kain Jakarta, kakak saya sudah da-
Icagek kaget, kejut; sukai itu -, ia tang dart Jakarta
suka kaget; kakatua kakatua: ambekko - baru
takkagek-kagek terkejut, terkaget- flu cabuki itu pakua, ambillah
kaget: sukai itu -, ia itu suka ter- kakatua,lalu cabutlah paku itu
kejut kakba kaabah: bertawak di gulili-

65
kakbalak

nna —ya tu/uh kali, bertawaf gula merah, dan santan kelapa
di keliling ka'bah tujuh kali kalas kelas: - tigami SMF anakna,
kakbalak kebal: orang - tidak anaknya sudah kelas III SMP
natambusuki badik, orang kebal kalasak - kelas
tidak ditembus badik kalasak II baut: - i dulu pangulu-
kakek kakek: matimi —ku, kakek nna pisoa, pasangi dulu kill pi-
saya sudah meninggal sau itu
kaki kaki: kanapa na ban gkak - kalau kalau: - datangkik di ru-
nu, mengapa kaki Anda beng- mahiw, jangangkik terlalu ribuk,
kak? kalau Anda datang di rumah saya,
kaku kaku, canggung: .- sikali jangan terlalu ribut
dilihak tingka lakuna, tingkah kalawing gendong, emban, ambmn;
lakunya kelihatan kaku sekali dikalawing digendong, diemban,
kakus kakus, wc: di —.ka, di ka- diambin; mau seng mau di-
kus itu gendong lagi
kala kalah: - I Indonesia dalang kale din, badan;
pertandingang itu, Indonesia ka- kalenta diri kita: ri -.-., pada diri
lah dalam pertandmgan itu; kita
mongkalakang mengalahkan kalereng kelereng: parmainang -,
kaladi keladi: masald mamakku sa- permainan kelereng
yur -, ibu memasak sayur keladi kaese kilse: cucianga - potoa mi,
kalahi kelahi; tolong dicucikan klise foto mi
barkalahi berkelahi: jangangko kali I kali: tiga - mak datang di
di sini, jangan berkelahi di sini rumanu, sudah tiga kali saya
kalakaosar kalkausar: kolanna -. datang di rumah kamu
kolam di kallausar (Surga) kali Ilkadi: Thang - momutuskang
kalalawar kelelawar: barganlungi parkara, Than Kadi memutuskan
—ka pohong kayua, kelelawar perkara
itu bergantung di pohon kayu kali III sungai
kalambu kelambu: mi - a robekmi, kaliling keliling;
kelambu mi sudah robek borkalihing berkeliling: diarald
kàlampetok kalampetok: ikang -, kota pfalaya, piala yang diarak
ikan kalampetok berkelihing kota
kalapa kelapa, kerambil: bahanna, kalimak kalimat: mi susunang —a
tappumg barras, golla mera, san- lidak benarki, susunan kalimat
tang -, bahannya tepung beras, ml tidak benar
kalimommong kamus

kailmommong kemam: - i air, ia me- kamandang komandan: siapa nama-


ngemam air na - regunu? komandan regu
kalingking kelingking: nairiski piso Anda siapa namanya?
—na, kelingkingnya teriris pisau kamar kamar: ambekangak handu k-
kaliru keliru: - miseng, keliru lagi ku di - mandia, ambilkan handuk
kalo -+ kalau saya di kamar mandi
kalompok kelompok; kamarau kemarau: panaski udaraya,
barkalompok berkelompok: ja- kalau musing -, udara panas
ngangko sikali-kali mau de- di musim kemarau
nganz anak-anak nakalka, jangan kamaring kemarin: dan kampong—,
sekali-kali mau berkelompok de- dari kampung kemarin
ngan anak yang nakal kambali kembali: tiga bulang stenga
kalong -p kalung baru -, tiga setengah bulan baru
kalongkong kelongkong: makangi -, kembali
ia makan kelongkong (kelapa yang kambar kembar: mi bayia - tiga,
masih muda) bayi mi kembar tiga
kalopak kelopak: kanapa na barda- kambing kambing: makangi sate -,
ra - matannu? mengapa kelopak ia makan sate kanibing
niatamu berdarah? kambu kambuh: - mi seng panya-
kalorok alur, anak sungai: - sungai, kikna, penyakitnya karnbuh lagi
alur sungai kameja kemeja: mi —ya tuarni, ke-
kalu - kalau meja mi sudah tua
katuar keluar: - flagon, keluar ne- kamis kamis: mi hari sampaina ha-
geri ri _., mulal hari mi sampai had
katuarga keluarga, kaum: —na orang K amis
back-back samua, keluarganya 0- kampong kainpung: kalapa -, kela-
rang baik-baik scmua pa kampung
kaluku -+ ketapa kampu cerana: sayapa bawaki —a
kalung kalung: barapa diballiangi - nanti saya yang bawa cerana
iw berapa harga kalungnya. kamu engkau, anda, kaniu: kana-
kamak kaii-tat: cepakinako pigi di pa - tidak datang di rumaku,
inasigika, ni—nu, cepatlah ke inengapa kaniu tidak datang di
mesjid, salat sudah di kamat runiah saya
kamanakang kemenakan: datangi karnudiang keniudian: - sava pin-
ia dan Sorohaia, kcmcnakannya c/a, kemudian saya pindah
tclah datang dan Surabaya kamus kanius: - luggiris nabaca,

67
kana kantuk

kamus Inggns dibacanya barn empat bulan


kana —*kata kangkong kangkung: sayur - nama-
kanak kanak; sak Ida, sayur kangkung dimasak
kanak-kanak kanak-kanak: di ta- Ida
mang in/i kakanna mon ga/ar, kanji kanji: billikangak - stenga ki-
kakaknya masih mengajar di ta- lo, belikan saya kanji setengah ki-
man kanak-kanak lo
kaiial kenal: saya lidak - ilu, saya kanjio ikan gabus: pekangna dapak
tidak kenal itu Mang -, kallnya dapat ikan gabus
kanala -k kenal kanna kena, timpa;
kananga kenanga: momotik bunga angkanna menimpa, mengena: ba-
-, ia memetik bunga kenanga; haya lompo i, bahaya besar me-
kanangang kenangan; nimpa dia
kanang-kanangang kenang-kenang- kannyang I kenyang: jangang ma-
an: dipalcai - dan pacarna,ia me- kang takialo -, jangan makan
nerima kenang-kenangan dan pa- terlalu kenyang
carnya kannyang II tegang, ngotot: balung
kancing kancing: jazui - na calana- diapa-apa - lagi, belum diapa-
1w, kanding celanaku jatuh apakan tegang lagi
kandali kendall: tidak dapaki na - kannying kening, ails: - na sabagai
kang hawa napasuna, ia tidak bulang sahari, allsnya bagai bulan
dapat mengendalikan hawa naf- sehari
sunya kantal kental: dibawakangi susu —1
kandang kandang, kurungan: masuk- golas, ia dibawakan susu kental
kangikitiknu di - a, masukkan be- satu gelas
bekmu di kandang kantong kantong: di - .ku, di kan-
kandas kandas: - ki kapalka di gu- tongku
sunga, kapal itu kandas di gunung kantor kantor: talipommi pigi di
kandattok ketuk, pukul: - i kapala- kantoma, telepon saja ke kan-
na, ketuk kepalanya tomya
kakandung kandung; kantorok -+ kantor
mongandung mengandung, hamil, kantuk kantuk;
berisi: mi isii,nya, sudah me- mongantuk mengantuk: i nenek,
ngandung istrinya; janganginako ganggui, nenek su-
kandungang kandungan: baru am-. dah mengantuk, jangan diganggu
pak bulang 'na, kandungannya lagi
kaong karatma

kaong kaum, keluarga: bukang —. potong -, sudah dipokah-pokah


na, bukan keluarganya kerbaunya
kepada kepada: saya sudah malu karaja kerja: tenaga bantuang -,
—na, saya sudah malu kepada- tenaga bantuan keija
nya karajai dijamah, dibobol, diluba-
kapak kapak: potongi kayua de- ngi, celanganna andikna ña
ngan -, potong kayu itu dengan celengan adikna dibobolnya
kapak karak I karat:
kapal kapal: kandaski —.ka di gusu- barkarak berkarat: ml mi bassla,
nga, kapal itu kandas di gosong besi ml sudah berkarat;
kapala kepala: - kampong, kepala karatang karatan: —mi mi kapal-
kampung ka, kapal mi sudah. karatan
kappalak —kapa1 karak II karak: bihi mamaklw cm-
kapan kapan: - p1 nudatang di ru- cing emas 22 -, ibu membeli
ma/cu, kapan Anda datang ke cincin emas 22 karat
rumahku? karamak keramat: pigiko barsiarq
kapas kapas: ramai-ramai penduduk cli kubur —a, pergi berziarah di
datang menanang pohong -. pen- kubur keramat
duduk desa ramai-ramai mena- karana karena: — itu boa'sokola,
nam pohon kapas karena itu bersekolah
kapir kafir: orang—ka tompakna karang I kararn, tenggalam: - .i ka-
di naraka, orang kafir itu tern- pal/ca di ronga lauk, kapal itu
patnya di ncraka kararn (tenggelam) di tengah Ia-
kapiting kapiten: — ml pangkakna, Ut
dia sudah berpangkat kapten karang II karang;
kapiting kepiting: sukaki makang mongarang mengarang: crick so-
datok, Anda suka makan ke- kali dibaca in —.a, karangan iEu
piling latok? enak sekali dibaca
kapok kapok, jera: /wpuku!ko lasso karang 11! karang (bt. di laut):
sampainu, karnu akan kupukul jualid adekna -, adiknya menju-
sampal jera al bunga karang;
kapur kapur: - tuliska waruana batu karang batu karang
pull, kapur tubs itu berwarna karantina karantina: mulai ml hart
putih masukmi paha k/ia di - ya, mu-
kapuruk —+ kapur Iai hari ml jamah haji masuk
karabau kerbau: suda,ni /ipot on s,'- karantina

M
.
karbau kasar

karbau kerbau: —na dipotommi, dikanitik diknitik: zulisanna ' i


kerbaunya sudah dipotong di ponulis lamnnya, tulisannya di-
karbong karbon: ambekanga - am- kritik oleh penulis lainnya
pak lambar, ambilkan saya kar- kariting keriting, ikal: gads beram-
bon 4 lembar but -, gadis berambut keriting
kardil kerdil: kanapa na - bagitu kaniya karya: inS lukisanga hash
anaknu? mengapa anakmu ker- - naifi almarhung, lukisan ml
dil begitu? masih hasil karya almarhum;
kareba kabar, berita: apa Tekne, karyawang karyawan: satiak had
apa kabar Tekne? Sening kan tor mengikuli upa-
karek karet: - apa in!, karet apa cara bandera, setiap han Senin
ml? karyawan kantor mengikuti upa-
kareta kereta: - api, kereta api cara benderâ
karetek keretek: rokok - naisok, karekemet: angkaki barang —a na-
rokok keretek diisapnya 1k di mobilku, kemet menaikkan
karl I kari (n. masakan): makang- barang ke mobil
Id - na katupak di nimana pak karoban kurbaii: mauji mamakicku
imang, kita makan kan dan ke- ak - bulang hak/imi, ibu akan
tupat di rumah Pak imam berkorban dalam bulan haji
karl Ii qari: - dan —a naSulawe- karokbak bopeng: —.1 mukana, mu-
si Salatang tidak dapaki nomor, kanya bopeng
Qari dan Qana dari Sulawesi karongkongang kerongkongan: said-
Selatan tidak ada yang menda- ki - ku, kerongkongan saya
pat nomor sakit
karl III kalah: na - ak, dia menga- karoppok kerupuk: makangi - u-
Iahkan saya dang, ia n!akan kerupuk udang
karik karib: sahabak —ku mi, sa- karoyok keroyok;
habat karibku liii nikaroyokdikeroyok: .- I pencuria
karikil kerikil: ow terek bawaki pencuri dikeroyok
- ka mi, truk yang membawa karras keras, hebat, parah: takialo
kerikil ml ki panyakikna, terlalu keras pe-
kerisis krisis: jangangko mintakiak nyakitnya
uang - ka sakarang, jangan mini- kas kas: - nogara, kas negara (tern-
ta uang kepada saya, saya dalam pat menyimpan uang negara)
keadaan knisis sekarang kasar kasar: banyakna batek - ni-
karitik knitik; jual di pinggir jalanga, banyak

70
kasaturi katambak

sekáli batik kasar dijual diping. kartis karcis: mauak non tong sepak
girjalan bola tapi mahal dudui - na,
kasaturi kastuii: minnyak -, mi- saya mgn nonton sepak bola,
. nyak kasturi - tetapi karcimya terlalu mahal
kasi I kasi, ben; kartong karton: dibawdkangi i Au
kasiang berikan: sadikiff cuciang rokok dua -, All dibawakan
1w - ki, hanya sedikit cucian rokok dua karton
yang kuberikan kartu kartu: balumpi mongambil
kasi II kasih; - panduduk, ia belum mengam-
pongasi pengasih: Tuhang Maha bil. kartu pen duduk
-,. Tuhan yang Maha Pengasih karuang keruan: tidak - ml pi-
kasih ben; kiranna, pikirannya sudah tidak
dikasikang diberikan: uang —ak keruan
bapakku, uang diberikan oleh karung karung: bull bapakku tan-
bapakku gu 1 - , Bapak (saya) membeli
kasir kasir: mi ceka balum bisa di tenigu satu karung
bayar kaluarki - ki, cek mi be- karunia karunia: - na/i Tuhanga
lurn dapát dibayar sebãb kasir - kita harapkang, hanya karunia
n.ya keluar Tuhan yang kita harapkan
kasuari kasuan (n. burung): bawaki kata kata,bicara;
panwnna burung - dan Serang, kata-kata kata-kata: tidak ada
parnannya membawa burung ka- —na, tidak ada kata-katanya;
suari dani Serang barkata berkata: Jangangko
kásuk kasut, sandal, sepatu: sim- bagitu, jangan berkata begitu;
pang backi - nu kalau tnasukko porkataang perkataan: —na manu-
di nasigika, kalau masuk di ines- suk had, perkataannya menusuk
jid simpan baik-baik sandalmu hati
kasumba kesumba; billiko - nera katagiang ketagihan: —.ak makang
dirokoa, bei kesumba merah kacang, saya ketagihan makan
di Wko kacang
kasur kasur: kuJomurki - ka, nzak, katak katak: /angangko tan gkaki
sayamenjemur kasur, Mak - itu, jangan ditangkap katak
kasusu tergesa-gesa: Jan gangko - itu
tudu, palang-paiwig ,nako, ja- katambak katambak (n. ikan): tidak
ngan te rlalu tergesa-gesa pelan - inakangi inamakna ikang -, ma-
pelan saja inaknya tidak inakan ikan ka-

71
katawa kaya

tambak kattok II (n. kue, penganan)


katawa tertawa: kalu —i bassar du- kattok III
dui, apabila tertawa keras sekali kattok-kattok tong-tong, kentong-
katiak ketiak: berbaui —.na, ketiak- an
nya berbau kau engkau, kamu, anda: - mo
katolik katolik: adiknna Isilang tapi pigi di pasar, Anda saja yang
kalenna -, adiknya beragama Is- pergi ke pasar
lam, tetapi kakaknya beragama kaung kaum: - tania di desa mi
Katolik mengadakan portemuang den gang
katombe ketombe: itumi sabakna ponyulu portaniang, kaum tani
nagatal kapalana kabanyak - di desa mi akan mengadakan
na, itulah sebabnya, kepalanya pertemuan dengan penyuluhan
gatal karena baflyak ketombe- pertanian
nya kawak kawat: dipagarki ruma I All
katua ketua: diangkaki bapakna ja- - borduri, rumah si All dipagari
di - .RK, bapaknya menjadi ke- dengan kawat berduri
tua RK kawal kawal;
katumbarak ketumbar: /ualki ma- nikawal dikawal: man taria --ki
mäkna - di pasarka, ibunya di polisia, menteri itu dikawal p0-
menjual ketumbar di pasar lisi
katung kaoalahang kewalahan: —i mongha-
torkatung-katung terkatwig.ka- dapi saran gang lawanna, ia kewa-
tung: perkara pombunuhanna lahan meughadapi serangan lawan-
anakku in/i balumpu ada ka- nya
putusang, perkara pembunuhan kawang kawai;
anak saya masth terkatung-katung kawang.kawang kawan-kawan:
belum ada keputusan kita punya kita punya kawan-
katupak ketupat: makangak de- kawan
ngang kan ayang, saya makan kawasang kawasan: - Indonesia
ketupat dengan kari ayam Timur, kawasan Indonesia Timur
katte kita, anda, bapak, tante (ka- kawing kawin: suda —i Mina, Mina
ta penghormatan, sapaan): - sudah kawin;
Dg Paricu dan manakik, Dg Pa- parkawinang perkawinan: - na di-
ricu dari mana? hadiri tothgi di camaka, perkawmn-
kattok I ketuk, pukul: - I. kapala- annya d4hadiri juga oleh camat
na, ketuk kepalanya kaya kaya: orang - kikirka maning-

72
kayu kilak

galmi, orang kaya yang kikir itu sikali, penjagaan disini ketat sekali
sudah meninggal dunia ki anda, bapak, dan ibu: - takbammi
ka'u kayu:,— jadi nabiking dinding, pisanga, Anda tebang saja pisang
kayu jati dibuatnya dinding itu
kecak kecap: makang mangga de- kiamak kiamat: di han nanti dua-
ngang -, niakan mangga dengan mami tam pak suraga dang nanika,
kecap di hari kiamat nanti hanya ada
kejang kejarn: jangangko torlalu - dua tern pat, yaitu surga dan nera-
nada anakrnu, jangan terlalu ke- ka
jam kepada anakmu kibar kibar;
kejuk kejut; berkibar berkibar: . kibarki ben-
terkejuk terkejut: i wattunna dera mera putia di angkasa, Ben-
datang pulisia di rwnana, ia ter- dera Merah Putih berkibar-kibar
kejut ketika polisi datang diru- di angkasa
inahnya kiblak kiblat: kalau sa,nbayangki
kelas kelas: - barapako, Was be- ,nonglzadapki di - a, kalau kita
rapa engkau sembahyang harus rnenghadap ki-
kempes keinpis: - ki banna sepedana blat
bapakku, ban sepeda Bapak me- kicau kicau,
ngcmpis borkicau berkicau: ml bun4ng
kendor kendur: - i sedeng ikak p1- burunga, burung-burung sudah
,igangka, ikat pinggangku mengen- berkicau
dur lagi kijang I kijang (n.binatang): tangkaki
keok keok: - keoki avanga di kan- - bapakku, Bapak menangkap ki-
danna, ayam berkok-keok dalarn jang
kandangnya kijang 11 sentak: tak—ak, saya ter-
kepak jatuh melayang-layang: -. mi sentak
1ai'ang-1avan'na, sud ah jatuh (pu. kikir kikir: tidak ada itu orang sukaki
tus) layang-layangnya orang - 1w, tidak ada orang yang
kerung (n.ikan), suka kepada orang yang kikir
kerung-kerung kerung-kerung: ti- kikis kikis;
dak kusukaki iakanç —ja, saya ti- terkikis terkikis: tana di ufung ga-
dak suka ikan kerung-kerung latanga habiski - ombak, tanah
kesa kesali. gelisah, kesal: - kesa, diujung selatan itu habis terkikis
keluli kesah ombak
ketak ketat: panjaganga disini - kilak bercahaya,

73
kilat kaos

mangkilak mengkilat: - i sapatun- kiting kirim;


na, sepatunya mengkilat dikiring dikirirn: tarus, dikirim
kilat kilat, guntur: ada orang na sam- terus
bar -, ada orang disambar kitat kisarkisar;
kilau kilau, berkisar berkisar: - ki satu juta
kilau-kilau kilau-kilau: jau in/i na- karugianna, kerugiannya beriksar
ku/ia/cf barlianna, dan jauh saya satu juta
sudah melihat berliannya berkilau- kisas kisas: hukung -, hukum kisas
kilay (bunuh)
kilo kilo: pa/cu satu -, paku satu kilo kismis kisniis: mom boli - untuk hi-
kimbokang kobokan: ambeko - un- asang kue, membeli kismis untuk
tuk cuci tangan, ambil kobokan hiasan kue
untuk cuci tangan kissa kisah: - na nabi Yusup dengang
kimia kimia: pamanna ahli -, pa- Suleha, kisah nabi Yusuf dengan
mannya ahli kimia Sulaiha
kimono kimono: tidak kusukaki ba- kità kita: - pa bayarkangi utanng,
/u model - a, saya tidak suka ba- nanti kita layarkan hutangnya
ju model kimono kitak kitab: sudakami nu baca mi
kincmg kencing, kenili: —na bau te- —a? pernahkah Anda baca kitab
dong matei, kencingnya bau ker- mi?
bau mati kitar kitár;
kipas kipas: putarkf dulu - anginga, sakitar sekitar: di kampong an
putar dulu kipas angin itu tidak ada bengkel, di sekitar kam-
kipaya kifayah: sambayang orang pung mi tidak ada bengkel
mat/a hukunna parlu - i, salat kitik bebek, itik: pandai memang
jenazah itu hukumnya fardlu ki- tong— a baranang, bebek memang
fayah pintar berenang
kipperek kiper: konapaka itu bolaya ko I kau, engkau, orang keduá: ja-
salalu diopor ko - a, mengapa bo- ngang— pigi-pigi Hanafi, jangan
la itu selalu dioper ke kiper pergi-pergi Hanafi
kira kira, sangka: saya anak nakal ko II lah: Aming pergi di kamarku
curi ayannu, saya kira anak na- ada itu rokok dan korek di atas
kal itu yang mencuri ayanmu me/aya, Amin, pergilah ke kamar-
kiri kin: dudukko di sabala - ku, du- ku, di atas meja ada rokok dan ko-
duklah engkau di sebelah kin rek
saya koas kuas: ambekko - barn nu ceki

74
kobal kolang

dindinga, ainbil kuas lalu catlah lu kodik matanu, mengapa ma-


dinding itu tamu selalu berkedip-ke dip
kobal kebal: orang - 1w tidak natum- kodok kodok: /angangko bunul itu -
busuki badik, orang kebal tidak jangan dibunuh kodQk itu
tertembus badik (keris); kodong kasihan: sakikna ,nontu pa-
kikobaJang kekebalan rukku - sakitnya perutku, ka-
kobar kobar, kecamuk; sihan
borkobar berkobar: - ml apia, kojang I kejang: - I kakina, kakinya
api sudah berkobar; ml seng kejang
pwnborontakanga, pemberontak- kojang II kejam: - sokali bapakna,
an berkobar (berkecarnuk) lagi bapaknya kejam sekali
kobung kebun: bapak porgi di -, kojar kejar, buru;
Bapak pergi ke kebun dikojar dikejar: - ki ayangku sana
kocamuk kecamuk; lwcinga, ayarnku dikejar oleh ku-
borkecamuk berkecamuk: -' ml cing;
seng perang Arab Israel, perang borkojar-kojarang berkejar-kejar-
Arab Israel berkecamuk lagi an: jangangko - di dalang runa,
kocang kecam; jangan selalu berkejar-kejaran di
dikocang dikecam: -, i mati-mati- dalam rumah
aug dalang rapaka, ia dikecam ma- kokal kekal: tidak ada di dunia
ti-matian dalam rapat itu abadi, tidak ada didunia mi yang
koci kuaci: - 1w iii, ki,nakang? apa- kekal abadi
kah kuaci yang Anda makan? kokang kekang:— iia kudava, kekang
kocok kocok: - i duht liii obaka sa- kuda
balung diniinu,,'; kocok dulu obat kokasi kekasili: moninggalki - na, ke-
mi sebel u in d un mum kasihnya meninggal dunia
kocuk kecut: - ,ia kadondonga liii, koki koki: ,nintako nasi di —a, mm-
kccutnya kedndong mi talah nasi kepada koki
kodak kodak. tustel: 1,1/li - merck kokok kokok,
cannon • Ia nembcli kodak (tus- borkokok berkokok: avang
tel) merck cannon laura singarak,ni, ayam berkolçok
kodi kodi.saninji ,iahat'a 20 tanda sudah siang
pii,'i di Iruazg, hanya sarung 20 koladi - keladi'
kodi yang dibawa ke Irian kolak kelak, nanti: - di hari komu-
kodik kedip: diang, kelak di hari kemnudian
barkodik l)crkcdi p: Awuipa ,iawla- kolang kolam: isi duli - air, isi du-

75
kolapa konc*ng
lu kolam (itu) dengan air manya
kolapa kelapa: pintarkak pan/ak p0- komaring -± kemarin
hong -, saya pintar memanjat komandang komandan: - bataliong,
pohon kelapa komandan batalion
kolas -* kelas kombali kembali;
kolera kolera: inon/alarmi seng p0 - dikombalikang dikembalikan:
nvakik —.ya di kotaya, penyakit ke Jawa, dikembalikan ke Jawa
kolera menjalar lagi di kota kombang kenibang: seikak - mera,
koliru keliru: pandapaknu -, penda- seikat kembang merah
patnlu sungguh keliru borkombang berkembang: nagara-
kolok kolot, kuno: pakeang baginia nagara _, negara-negara berkem-
di anggakmi -, pakaian seperti bang
(itu) sudah dianggap kolot komiri kerniri: bawaki pamangku -
kolonel kolonel: - tni pangkakna ba- dari katnpong, paman bawa kemiri
pakna, bapaknya sudah berpang- Oar kampung
kat kolonel kompa pompa : di - I airka naik di
kolong kolong: ikaki korbau di sawaya, air dipompa naik ke sa-
rurnaya, ikatlah kerbau itu diba- wah
wah kolong rumah kompeles kompleks: tinggalki di da-
kolu keluh; lang Angkatang Lwk, ia tinggal
mengolu rnengeluh: sabarko ja- di dalam kompleks angkatan laut
ngang inako solalu sabarlah komperes kompres: na - ki kapalana
-jangan selalu mengeluh, ia mengompres kepalanya
koluhang keluhan: —nu itu pasti kompor konipor: bakarki - Ira, nya-
tidak napaduli atasannu, keluhniu lakanlah kompor
itu pasti tidak didengar atasanmu komudi kemudi: porahuna patai - na
koluarga keluarga: akirna torkumpul- kemudi perahunya patah
umi kombali dengan - na, akhir- kona kena: na - I gilirang ronda, ia
nya ia berkumpul kembali dengan dikenai giliran ronda
keluarganya konang -+ kenang
kofupas kelupas; koncang kencang; lan - adekku pu-
torkelupas terkelupas: -. ki kulik lang di rumaya, adik lari kencang
kakina, kulit kakinya terkelupas pulang ke ruinah
koma koma: kalau mom bacako par- konci kunci: mana - motorku, di-
hatikangi titik - na, kalau karnu mana kunci motorku
membaca perhatikanlah titik ko- koncing kencing: - di tam pak ti-

76
kopung
konda

durna, kecing di tempat tidur- kontol kontol: kalau nakal in/ako


nya kupotongi - mu lasso, akan kupo-
konda konda: kurangi udang di pa- tong kontolmu bila kau nakal lagi
sarka ka. i, di pasar, udang ber- kontrak kontrak: habismi na mi
kurang karena konda (surut) rumaya, rumah mi sudah habis
kondara kendara; kontraknya
kondaraang kendaraan: mi -'-a co- kontuk kentuk: jangangko - kalau
coki untuk polosir, kendaraan mi banyak orang, jangan kentut kalau
cocok untuk rekreasi banyak orang
koning kening: kanapa nucabuki bu- konyang kenyang: makanmako -
lu - nu, mengapa kau cabut bulu in/ak, silakan makan, saya masth
keningmu? kenyang;
kongkong anjing, asu: kalakuanna sa- kokonyangang kekenyangan
parti -, kelakuannya seperti an-
kopala - kapala
jing
koperasi koperasi: masukki anggota
konong konon: - dulu ada kakikna
-, niasuklah anggota koperasi
ularaka, konon, dahulu ular punya
kopi I kopi: tidak minungi -, ia
kaki
tidak minum kopi
konsi kongsi;
kopi II salman: poto_, fotokopi
barkonsi berkongsi: bagimana ka-
kopor koper: apa isina mi- ka, apa
Ia,— ki bull empang, bagainiana
isi koporini
kalau kita berkongsi membeli
koporasi koperasi: banyak tong po-
em pang
tani tak niau masuk -, banyak
kontak kontak: ada orang nzati di
- listirik, ada orang mati dikon- petani yang tidak inau masuk ko-
perasi
tak listrik
kontang kontan: liii baranga hams kopra kopra: mi —ya maui dikiring
di -, barang mi harus dibayar ke Sorobaya, kopra mi akan diki-
kontan rim ke Surabaya
kontara kentara: ahirna - jugami kopral kopral: - inji pangkakna i
kajahatannva I Ali, akhirnya ken- Muing,- Muin rnasih berpangkat
tara juga kejahatan si AU kopral
kontingeug kontingen: - na Indone- kopung kepung;
sia timbwni koinbali dari Singa- terkopung terkepung: tidak bisai
/)ura, kontingen Indonesia tiba lepas ka—'i, ia tak dapat melepas-
kembali dari Singapura kan diii karena terkepung

77
kora kotilca

kora. kera: makangi pisang —ya, kera ci, ia membawa kurma dari tanah
makan pisang Suci
koramas keramas:— kak babanyak koroba gerobak: ponarek -, penarik
katombeiw, saya berkeramas kare- gerobak
na banyak ketombe korobang korban: mana —nu kau,
korang quran: bacai bapakku - mana korbanmu?.
Bapak membaca quran koro-koroang pemarah, pemberang,
koranjang keranjang: buangi dulu pemberontak, pengamuk, suka ii-
sampaya di—, buanglah dulu sam- but: anak -, anak suka menga-
pah di keranjang muk
koras keras: minungi minumang -, kortas kertas: punguki - ka di luar,
dia minum minuman keras (yang pungutlah kertas di luar
mengandung alkohol) koru keruh: - i air sumurka, air su-
korbang korban: mombantu - gu- mur itu keruh
nung Cab, membantu korban gu- korumung kerumun,
nung Cob, borkorumung berkerumun; ba-
mengorbangkang mengorbankan: nyak orang di muka rumana I
banyak tong hartana, banyak All, banyak orang berkerumun di
juga yang mengorbankan hartanya muka rumah si Au
korbau - kerbau kosong kosong: omong— kau bilang
kordil kerdil: datang,ni seng orang Ifriomong, omong kosong kau kata-
—ka, orang kerdil datang lagi kan kepada Momong
korek korek: ambekangak - api, am- kota kota: rahung 1950 nakupinda
bilkan saya korek api ka -., tahun 1950 saya pindah ke
koreksi koreksi: sudami di - mi su- kota
raka, surat mi sudah dikoreksi kotek kotek,
kormg kering: - ml lukana, lukanya bakotek4kotek berkotek-kotek: -
sudah kering tak batalur, berkotek-kotek tak
koringak keringat: mi hasil— ku ton- bertelur
ii, mi hasil keringatku juga kotiak ketiak: barbaui - na, berbau
koris keris: monikangi dengan - ketiaknya
dia menikam dengan keris kotik ketik: - angak undangang sa-
koriting - keriting pulu lambar, ketikan saya undang-
korling kerling: - matana antarekak, an sepuluh lembar
kerling matanya menarik hati saya kotika ketika: jatui dan pohonga
korma kurma: bawaki - dan tana su- dang - itu marl tommi, ia jatuh

78
kotomu kunig

dari pohon dan mati ketika itu ju- kit kudis


ga kudung kudung: ambekangak - pull-
kotomu ketemu: ku - kzmmi uangku ku, anibilkan saya kudung putth
sudah kuketamukan uangku kue kue: bungiwsuki dulu -- flu,
kotor kotor: konapa n - sokali ka- bungkus dulu kuemu
kikmu, mengapa kakimu kotor kuku kuku: kanapa nubiarkangi —nzu
sekali pan/ang bagitu, mengapa kau biar-
koyok plester: kalau sakiki kopalanu kan kukumu panjang begitu?
tempelki - kalau kepalainu sakit kulambu kelainbu: moncuci - ma-
tempellah plester makku, ibu mencuci kelambu
ku ku, saya: ambekangak kacamata kuli kuli, pekeija, buruh kapal:
di atasna ran/anga, anibilkan banikammi barannu pada —ka
kaca mata (ku) di atas ranjang naàngkaki naik di kapalka, ben-
kuak kuat: sokali bakarja, kuat kan saja barangmu path kuli
sekali bekeija, (agar) diangkat naik ke kapal
monguakkang menguatkan; mi kulik kulit: ak.— sawo matangi, ìa
obaka dapak badang, obat mi berkulit sawo matang
dapat menguatkan badan kuluk klub: roma/aya di kampong mi
kuasa kuasa: Tuhang yang Maha Ku- sudwni mombontuk— bulu tang-
asa, Tuhan Yang. Maha Kuasa kis, øara remaja di kampung telah
kubur kubur: mengan tar orang mati membentuk sebuah kiub bulu
ko - mengantar jenazah ke ku- tangkis
bur, kumang kuman, bakteri, baksil:
pokuburang pekuburan: - Isilang, - ponyakik, kuman penyakit
pekuburan Islam kumpul kumpul;
kubaya kebaya: pakei - mamakku, borkumpul berkumpul: samuai
ibu memakai kebaya orang di kántorokku, orang sudah
kucar-kacir kucar-kacir: —mi pikkir- berkumpul semua di kantor;
anna, pikirannya sudah kucar-ka- mongumpulkang mengumpulkan
cir (kacau) -,. ponduduk kampong, mengum
kucing kucing: parsis na tikus, per- pulkan penduduk kampung
sir (seperti) kucing dengan tikus kumur kumur;
kuda kuda: - ballang, kuda belang berkumur berkumur: - ko kalau
kudis kudis: parlui ,nasarakaka dilin- bangungko tidur, berkumur-ku-
duizgi dari panyakik ka, masya- munlah kalau bangun tidur
rakat perlu dilindungi dari penya- kunig kuning: itu matahari kalu tar-

79
kunjung kutu

biki - i warnana, mata hari itu ka- kupas


lau barn terbit warnanya kuning kura
kunjung kunjung; kura-kura kura-kura. pigi monang-
barkunjung berkunjurig: sudamak kak I Ali si Ali pergi menang-
ka nima baruna, saya sudah kap kura-kura
berkunjung ke rnmah barunya, kurang kurang: - ml orang attarawe,
pangunjung pengunjung: banyak orang bertarwih sudah berkurang
tong - na pa,neranga, banyak juga kurita I gurita: ikang—ya biasai dija-
pengunjung pameran itu,. dikang obak, ikan gurita itu biasa
kunjungang kunjungan: -.na para- dijadikan obat
sidengan disambuki di gubernuni- kurita II oto (pakaian penutup dada
ka, kunjungan presiden disambut untuk anak-anak): - na bilhi di
oleh gubernur pasarka, oto-oto dibellnya di pasar
kunya kunyag: - i dulu jagang turus kursi kursi: - antik nabaii bapakku,
talang, dikunyah dulu jangan ter -us kursi antik dibeli Bapak saya
di telan kurus kurus: dulu kau gwnuk saka-
kunylk kunyit: bihiko - garang, rang - dahulu kamu gemuk, se-
dang asang di pasarka, beli kunyit, karang kamu kurus
garam, dan asam di pasar kusut kusut: konapa na - bagitu
kupas I kupas, membuka, membuang rambukmzi? mengapa rambutmu
kulit, betu kusut?
mangupas mengupas: - kulik pi- kuotansi kuitansi: kalau bihliko obak
sang, mengupas kulit pisang montako - ha, kalau beli obat
kupas II kupas: ilalang caramana ba- mintalah kuitansinya
nyak masala na- ak, dalam cera- kutu kutu: sisir - sisir kutu
mahnya banyak masalah yang di-
L
la akan: - darangak sabantarak, saya mantu
akan datang seben tar
facak lacak;
laba laba, berlaba, beruntung: - sa-
polacak pelacak: an/ing#-.' nabawa
muai pulang patorania, semua ber-
pulisia, anjmg pelacak dibawa po-
untung (ketika) pulang patorani
lisi
laba4aba laba-laba: jangangko bunui
-ya, jangan dibunuh laba-laba itu lad laci: simpang uang di - me-
labo boros, suka rnenghambur-ham- nyimpan uang di laci
burkan harta benda: bagemana ii- lacur lacur;
dak sorokau, karena - dudui, ba- polacur pelacur: parampuang
gairnana tidak nièlarat, (ia) terlalu perempuan pelacur
boros lada lombok , cabai:padis dudui- na,
labu I labu; balliko - saw bua, Eng- amat pedas lomboknya
kau bell labu satu buah ladang ladang: habisrni sawa - na na-
labu II labuh; fual, sudah habis sawah ladang-
borlabu berlabuh, buang sauh, nya terjual
berta in bat: borlabumi Kota Ba- ladeng laden;
li. telah berlabuh (di) kota Bali alladengi meladeni: anakna disuru
polabuhang pelabuhan -.'tamuna, anaknya disuruh mela-
labu III hancur, larat, jatuh miskin: deni tainunya
-mak, gara-gara anak man tuku, lading pisau: - panngiris bawang, pi-
jatuh miskinlah aku gara-gara anak sau pengiris bawang

81
ladung Iambai

ladung ladung: batu - batu ladung; nya laki-laki


niladung niladung:.-.. i di lauk, di- iaknak laknat: di - Tuhang Alla, di-
ladung (ditenggelamkan) di taut laknat oleh Tuhan Allah
laelatulkadri lailatulkadri: pnalang laku I laku, perbuatan, tindakan: ba-
malam lailatulkadii gemana - na, bagainiana perbuat-
laelatulkodri - Iaelatullcadri annya?
lap lap, adu; kalakuang kelakuan
borlaga-laga berlagaaga: fangang laku II laku,laris: kurang—J barang
suka -.-. jangan suka berlaga-laga bagini, barang begini kurang laku
lagak lagak: —na seperti oramg kaya, Iaksamana laksamana: - TM Sudo-
lagaknya seperti orang kaya mo, laksamana TM Sudomo
lagi lagi: jangangko borbuak bagitu lalak lalat: turuki. baek-baek nasika
- jangan berbuat begitu lagi nand namakangi - tutup balk-
lagu lagu: manyanyikang— karon- balk nasi (ii) nanti dihinggapi la-
cong, menyanyikan lagu keron- lat
cong Wang I dalam, pada: ccvi - lainari,
lahak lahap: makangi dengan - na, cari dalam lemari
dia makan dengan lahapnya lalang II jalan kaki;
Jaherek - lahir aklalazzg berjalan kaki:, , kik ka
lahir lahir: taung barapa na—, tahun mqri, Alida berjalankaki ke nfàri
berapa ia lahir9 lalang III lalang,. rumput tinggi: na-
laing lain: dang - laing, dan lain-la- tumbui - ditumbuhi lalang
in Wo I lalu, lewat: —.mi wattunna,
laja lengkuas: nasuruka ibu bihi jahe waktunya sudah lewat
dang - di pasanzka, ibu menyuruh lain II lah: jangang - ko bagilu dua
saya membeli jahe dan lengkuas di kali, janganlah begitu dua kali
pasar laloasa leluasa: jangan - di rumah
laju laju: - sekalilarina, laju sekali orang, jangan berlaku leluasa di
larinya rumah orang
lak lak: suda di - bungkusan buiw lalu lalu: - hintas lalu lintas
itu, bungkusan buku itu sudah di- lama lama: - tidak datang,.sudah la-
lak ma tah pemah datang
lakeng laken: kaeng -. dibiking jas, lamani lemari: tasaknu ada di - tas-
kain laken dibuat jas mu ada di lemari
Wd lambal lambai;
laki.laki laki-laki : ti anakna, anak- malambaikang melambaikan: sia-
lambak lansak
pa are itu tanganna di tanggana lancang lancang: - si/calf bicara, lan-
pasawaka, siapa gerangan yang cang sekali berbicara
melambai4ambaikan tangannya di landa landa;
tangga pesawat nalandai dilandai: -. .iga bans, di-
lambak lambat: biár - asal salamak, landai tiga bans
biar lambat asal selamat; landak 1adak: minnyak - minyak
tarlambak terlambat:'-' a/c darang landak
jadi dipukulkak, saya dipukul ka- langgang. I langgam: lain tong - bica-
rena terlambat datang rana, lam juga langgam bicaranya
lambang lambang: pake - garuda, langgam II, langgan;
memakai lambang garudá langgangang langganan;
lambar lembar: sarung ilga - sarung borlanggangang berlangganan: su-
tiga lembar da lama surak kabar, sudah la-
lambok perahu lambuk: - napake ma berlaigganan surat kabar
barlayar, perahu lambuk dipakai langgar I langgar;
berlayar ma1anggr melanggar: - atorang,
lambung dahulu, mendahului (kenda- melanggar peraturan
ram); langgar II langgar, surau: sambayang
dilambung didahului: kin saya, di - bersembahyang di langgar
didahului (dan) sebelah kin (surau)
lampa, makiampa pergi, berangkat langik langit: kanapa nabiru -a me-
akiampamak berangkatlah saya: ngapa langit berwarna biru?
jadi jadi, berangkatlah saya langir langir: —Id kabanyak ketombe-
lampau lampau, lewat, lalu: dua ta- na, dia berlangir karena banyak
hung - nakujualaki motorku, ketombenya
dua tahun yang lampau saya men- langka langkah: jalang limo - suda
jual motor sampae, beijalan lima langkah,
lampias lampias: na kangi. hawa nap- sampailah
sunya, dia melampiaskan hawa langkak I lengkap: barpakeang - pi-
napsunya gi di kantor, berpakaian lengkap
lampo -+ ampau pengi ke kantor
lampu lampu: minnyak tana, lam- Iangkak II tingkat: ruma ziga - ru-
Pu minyak tanah mah tiga tingkat
lamung lamun; langkak III kurang, hampir, kosong:
molamung melamun: salaluna oto mi - oto mi hampir kosong
mamo ,. dia selalu melamun lansak langsat: ku/i kna kuning -
83
Innslong las

kulitnya kuning langsat dang bahasa


lansung langsung; lapar lapar: porukku suda - perut-
nhlansungkang dilanungkan: su- ku sudah lapar
dami parkawinanna, sudah se- lapis lapis: bajuna tiga -. bajunya
lesal melanungkan perkawinan- tiga lapis
nya lapisang lapisan: taflaya yang
Iantai lantai: - na semeng dibuak, paling bawa, lapisan tanahnya pa-
lantainya dibuat dari semen ling bawah
lantar lantar; lapisik -p lapis
lantarang lantaran, karena - dia lapok lapuk: maumi mi dianti din-
sam pal saya tidak jadi pigi, ka- dinga ka. mi, nakena hujang, din-
rena dia, saya tidak jadi berang- ding mi akan diganti karena su-
kat dah lapuk terkena hujan
lantas lantas: ridak natauppi - laporok I lapor, rapor: ditanmami
nakorfakangi, belum tahu, lantas —.nu, rapormu sudah diterima
ia kerjakan laporok II lapor: mi di pulisi, la-
Iantera lentera: - napasang di mu/ca por saja ke polisi
rumana, lentera dipasang di muka lappok I letus, meletus, meledak:
rumahnya iseng ban gna, bannya meletus
lantik lantik; J.appok II bertih, jagung goreng:
dilantik dilantik: sudami - jadi béliko - beli jagung goreng
walikota, sudah selesac dilantik larak larat, banyut: jangkar - sam-
menjadi wall kota; pe parahu hanyut, jangkar lanat
palantikang pelantikan: hadirkak sehingga perahunya hanyut
wa rzu na gobornurka, saya hadir larang larang: tidak parna na-
pada pelantikan gubernur anakna, tidak pemah melarang
Ian tung lantung; anaknya
terlantung terlantung, [erantuk: larilani;
- kapalana di ziang, kepalanya lanmi ia telah lan: balumpi diapa
terantuk pada tiang apal - belum diapa-apakan lan-
lapang I lah ia
lapangang lapangan: man maeng- larisik laris, laku: - sakali jualanna,
maeng di -. marl main-main dila- lanis sekali jualannya
pangan laruk larut: suda - malang, sudah
lapangil larut malam
lapangang bidang: .-. bahasa, bi- Iaslas:zukang — tukanglas
lasak lembak

lasak langsat: billikangak - dua li- layarak layar: .- apa parahuna?layar


ter, belikan saya langsat dua li- apa perahunya?
ter
Iayu lay u: - ml bunga malatia di bo-
laso I bedeba, celaka (kata-kata Ce-
lakang rumaku, bunga melati di
laan, cercaan): jagako - engkau
belakang rumahku sudah layu
hatihati bedebah
làso II kemaluan laki4aki, zakar: lebar lebar: - na mi rumaya 5 meter,
flu kalu kau mau melawang lebar rumah mi 5 meter;
saya, zakarmu kalau engkau mau polebarang pelebaran: jalang,
melawan saya pelebaran jalan
lateng - lating lebarang lebaran: - puasapi naki da-
Lati latih; rang di rumanu, nanti lebaran pua-
latihang latihan: suda lama ".' ta- sa barn kita ke rumahniu
pi masi kala, sudah lama latihan, lecek lecet: - I kulikna tanganna, ku-
tetapi niasih kalah lit tangannya lecet
lating latin: kamus bahasa - nabi lii, lega lega: - mi manarima surak itu,
kamur bahasa Latin dibelinya ia merasa lega menerima surat itu
lauk I laut, segera, sarnudra: air su- lekas lekas: Jan gang - mara, jangan
ligai man galir ko - air sungai marah
mengalir ke taut lele I leleh;
lauk II barat, arah barat: bar/alang malele meleleh: - miseng aer ma-
ka—., berjalan ke barat tana, meleleh lagi air matanya
lauk III lauk: apa - na? apa lauk- lele 11 gilir, edar, tular: nakannai—,
nya? dia kena gilir;
lawang lawan: PSM - Persipalu, malele rneleleh, menular;
PSM lawan Persipalu; papalele pengedar
malawang irielawan : pan/a/a, lele III edar, tular;
inelawan penjajah: appalele niengedarkan, menular-
porlawangang perlawanan: tidak kan: larnuk - panyakik demang,
hisai ,no,nborikang ia tidak nyarnuk menularkan penyakit
mainpu inewberikan perlawanan demam
lawarak lawar: nakang - di empang, leman leniari: billi bapakku —antik,
makan lawar di einpang Bapak membeli lemari antik
Iayang, }ayang-Iayang layang-Iayang, lembak lembab: mi godunga sika-
kuwau: kepakmi-..- a, sudah putus Ii udarana, gedung mi lembab Se-
layang- layangnya kali udaranya
lembek lewak
lembek lembek: makanang - amo cm
nukasikangi neneknu, makanan lida lidah: bordarat bibir dang— ku,
lembek saja (kamu). berikan ne- bibir dan lidahku berdarah
nekmu lidi lidi: billi mamakkku sapu - ibu
lemo limau, jeruk: enak tong kalu membeli sapu lidi
Mang bolu dengang - sedap ju- lila lidah: pendekmi lilana sudah
ga kalau ikan bandeng (diampur) pendek lidalinya
dengan limau lima lima: - taummak tin ggal di
lempar lempar; sini, saya sudah lima tahun ting-
malemparkang melemparkan: gal di sini
bola, melemparkan bola HMO - lemo
lenyak lenyap, hilang: konapa nasa- linen lincah: - si/call barbicara, din
lalu - uanga di atas mejaya, me- sangat lincah berbicara
ngapa uang selalu hilang di atas lindung lindung;
meja mi? parlindungang perlindungan: mm-
lepra lepra: saudarana itu ada borpo- ta - dari Alla, meminta perlin-
nyakik - ada saudaranya yang dungan kepada Allah
berpenyakit lepra linggis linggis: 'simpangi baek-baek
lereng lereng: jatu takgoling-golingi - clang sikopanga, simpan balk-
di— gununga, jatuh terguling-gu- baik llnggis dan skop itu
ling di lereng gunung linta lintah: - darak, lintah daat
lad letth: - sokaliak, saya. letih se- lipak I sarung: pakernakik - sak-
kali be itu, Anda pakailah sarung
lewak lewat: jangangko - di tamang sutera itu
bunga, jangan lewat di taman bu- lipak II lipat, kelipatan;
nga barlipak berlipat: gandai paha-
Bak lihat: bongkaraksai nani - i apa la kalau boramalko di dalang bu-
isina, bongkar dulu supaya terli- lang ramadang, pahalanya berlipat
hat isinya ganda bila kamu beramal dalam
liak III liat: tana - tanah Hat bulan ramadan
liar liar: kambing itu bukan binatang lipang lipan: tadi bunukak - tadi
- kambing itu tidak termasuk bi- saya membunuh lipan
natang liar lisang lisan: ujiang -, ujian lisan
libur libur: - kak besok mamak,sa- literek liter: ampak -, empat liter
ya libur besok Mamak liur liur: air—, air liur
licing licin: - i jalananga, jalanan li- lewak lewat;
lobang losung

takliwak-liwak keterlewatan, ke- kamu bell


terlaluan: /angangko - engkau lombu I lembu: - napotong wattu-
jangan keterlaluan na kawing, lembu dipotong keti-
lobang lubang: - farung, lubang ja- ka kawin
rum lolomb II - lumpur
lobi lebth: - pendekkak na adekku, lombuk lembut: loma -, lemah lem-
aku lebth pendek dan adikku but
laboratonong laboratorium: nasuro- lompak lompat: - ko bedeng dan
ak dottoroka paressai daralcu dang kursia, coba melompat dan kursi
kancing di - a, saya disuruh dok- lompo besar, hebat: bala -, angkan-
ter memeriksa darah dan kencing nai, bahaya besar menimpa dia
di laboratorium loncing lonceng: pigirnako 1w suda-
loga lega: - porasaangku sokarang, mi bunyi —a, pergilah! lonceng
sekarang barulah lega perasaanku sudah berbunyi
logak logat: - manado napake kalu londir lendir, dahak: kaluarmi —na,
bicara, logat Manado dipakai ka- lendimya sudah keluar
Iau berbicara longgar longgar: - dudui calanaku,
logang logam: itu rambagaya terma- celanaku terlalu longgar;
suk tongi jonis -, tembaga ter- kalonggarang kelonggaran: dikasi-
masuk salah satu jenis logam ki - dua bulang untuk moluna3i
I ohor lohor: ba/urn pak sarnbayang utanna, diberi kelonggaran dua
-, saya belurn senibahyang Lohor bulan untuk melunasi utangnya
lombak leniak: orang gomuka ba- longkung lengkung;
n n'uk —na, orang gemuk banyak molongkung melengkung: i pa-
Ièinaknya garna rumana, pagar rurnahnya
lomba lomba; melengkung
berlomba berlomba: - la?i manga- lonting lenting;
hungi stadion,'a, berlomba Ian molonting melenting: ridk bisai
mengelilingi stadion; - bolaya 1w tidak.ada anging, bola
parlombaang perlornbaan: A ti mo- itu tidak dapat melenting karena
ngikuti marangkai bunga, Ati tidak ada anginya
mengikuti perlombaan mcrangkai lopas lepas: - ki avanna tadi pagi,
bunga ayamnya lepas tadi pagi
lombar -p lembar losung lesung;
lombok lombok: - mo mnamiavur borlosung berlesung: wanita -
naballi, lombok dan sayur saja pipi, wanita yang berlesung pipi

87
lotak lusing

lotak letak: dimana - na bukuku, man dangang, I Umar melukis pe-


di mana letak buku saya? rnandangan
torlotak terletak: Ujung pand.ang lukkak curi, copet;
- di bageang barakna sulawesi akiukak mencuri, mencopet: di-
salatang, Ujung Pandang terletak manako seng - doek, dimafla la-
di bagian barat Sulawesi Selatan gi engkau mencuri uang?
lotus letus, ledak; lulus 1 lulus. - ki Ani masuk L7NHAS,
molotus meletus .miseng gu- Si Ani lulus masuk UNHAS
nung galunggung, Gunung Ga- lumayang lumayan: pan dapatanna
lunggung meletus lagi; sokarang— mi, peiidapatannya se-
lotusang letusan: kaekkik mon- karang lumayan
den gar suara - di tonga malanga, lumbung himbung: - padi, lumbung
kita kaget mendengar suara le- padi
tusan di tengah malam lunak lunak, lembut: makang ma-
loyang loyang:1 kqlau ko pasar billika- kanang - makan makanan yang
ngak - kalau kepasar, belikan lunak;
saya loyang molunakkang me1unakkan' - i
loyo loyo, tak berdaya, lunglal, sikakna, melunakkän sikapnya
lemah: sudah - mi, mau ijipi lunas lunas;
rnalawang, sudah loyo masih mau molunasi melunasi: dikasiki wattu
melawan dua minggu uniuk - utanna, ia
luak luap; diberi waktu dua minggu untuk
moluak meluap: -.' i seng sungai melunasi utangnya
/eknek berang, Sungal Jeneberang luncur luncur;
meluap lagi moluncur meluncur: - ki mobil-
luar luar: di - j di luar na turung di juranga, mobilnya
luas luas: tana mi sangak - tanah meluncur ke jurang
ini sangat luas luntur luntur: mi sarung cak ga/a-
luluka luka, lecet:— i matana nakona ya ditanggungi tidak - sarun
fin/u, matanya luka terkena tin- cap gajah ini ditanggung tidak
ju; luntur
molukai melukai: hatina orang lupa lupa: /angpngko - i tuhannu,
itu tidak baek, melukai hati orang jangan lupa kepada Tuhan
itu tidak baik lurus lurus: monompu jalang
lukis lukis; menempuh jalan yang lurus
molukis melukis: umarak .- p0- lusing lusin: düa - nabilli galas ba-
lusing lutuk

pakku, dua lusin gelas dibeli lutuk lutut: komzpa nabardara —flu,
bapakku mengapa lututmu berdarah?
RILI
ma lah, saja: singga-sangga - kik du- anne mae dahulu: sabakna -
lu, singgah-singgahlah dulu Anda sebab dahulu
maap maaf: - laherek bateng, maaf magrib magrib: sambayang' - sem-
lahir batin bahyang magrib
maapa - maaf maha maha: dialah Tuhang - monge-
mabok mabuk; tahui, Dialah Tuhan yang Maha
mabok-mabok mabuk-mabuk: mi- mengetahui
nungi alkohol sampe ia minum mahal mahal: - na bensinga sekarang
alkohol sampai mabuk-mabuk bela, mahalnya bensin sekarang
macang I macant, rupa, jenis; teman
barmacang-macang bermacain-ma- maherek mahir, pintar: dia - dudui
cam: mi kainga I warnana, kain matematika, dia mahir sekali ma-
mi bermacam warnanya tematika
macang II macan, harimau: ada itu mairo teri dapak ikang— laukna, pe-
baca natidak nagangguki - ada pes ikan teri lauknya
mantra supaya kita tidak digang- maing main: /angangko - bola di
gu harimau muka rumaku, janganlah engkau
madu madu: bull bapakku - dua bo- bermain bola Ii muka rumah
to!, bapakku membeli dua botol maju maju: - mundurna itu satua
madu bangsa targantung tongi tongi di
mae bansaya itu, maju mundurnya sua-
kamajualJg manws
tu bangsa tergantung dari bangsa sihan, cmta: jangangko-... jangan
itu sendini; kau merasa kasihan
kamajuang kemajuan: jangangko fri malu malu, segan, enggan: ..ak bar-
hati di na bangsa lainga, Anda talnu dengan bapak, aku nialu ber-
jangan hi terhadap kemajuan temu dengan Bapak
bangsa lain mamak I manak, ibu: sallangiw di
makang makan: dimanako ? di ma- nu, salamku kepada Ibumu
na engkau makan? mamak II saja, nanti: sampaikan
makasuk -* maksud salangku sampaikan saja salam-
making makin: Euai gonnik, se- ku
makin tua, semakin genit mampaak ivanfaat: apa na kalaiz
makka mekah: monunaikang ibadah datangki di sana? apa manfaatnya
ha/i di inenunaikan ibadah ha- kalau kita datang ke sana?
ji di Mekah mampu mampu: balunpi na ba-
mako engkau: kalasak barapa ? varki utanna, ia belum rna.mpu
sudah Was berapakah Engkau? meinbayar utangnya
makota rnahkdta: diangkakmi fadi kamampuang kemampuan: tidak
Putra ia sudali diangkat jadi adapi- na ,nambangung puma, be-
putra inalikota luin ada keinainpuannya memba-
rnaksuk maksud: apa ita datang ike ngun runiali
mar:, apa maksudnya datang ke- mana inana: di ko ,nakang? di ma-
niani na engkau inakan?
makru makruh: perbuatang per- mancak pencak: pintarki nenekna -,
buatan makruh (sia-sia) neneknya pintar bennain pencak
malaekak malaikat: Israel, Malaikat (silat)
Israil mandi mandi, bersirarn: duluang ma-
malas m alas: PnC?nantongi bakarja, ko engkau dulu mandi saja
memang di malas bekcrja mandike semangka: makangi adikiw
malengkan melainkan: Ala ta/zu, adik inakan seinangka
melainkan Allah tahu mangga mangga: Mom ong suka /olok
malige mahligai: ra/aa dia,ztarki di na orang, Momong suka menjo.
pangirinna inasuk di na, raja bk inangganya orang
diantar pengiring (nya) masuk ke manggis manggis: nabawakangak bua
inahligai pa,nangku dari Malino, Painan
maling inembawakan saya buah manggis
maling-maling kasihan, incrasa ka- dari Malino

91
mangkalak masi

mangkaiak mengkai: in/i manggaya mara-marai ia marah-marah: ja-


mi, mangga mi masih mengkal ngangko engkau jangan marah-
mangkerek mungkir: jangangko marah
/an/inu, jangan memungkir janji- mara II kering: ml kaenga, kain su-'
mu dah kermg
mangkok mangkuk: coto dua mardeka merdeka: - makik sakarang
coto dua mangkuk kita merdeka sekarang
manik mari marl, (kata seru, ajakan):
manik-manik manik-manik: billi I kik duduk di kursi, mari Anda du-
Mina porhiasan di pas arka,Mina duk di kursi
membeli perhiasan manik-manik manica merica: tumbuki Mina dang
di pasar bawang purl, Mina menumbuk
manis manis: dudui kuenu bela, merica dan bawang putih
kuemu terlalu manis marrak merak: bawaki bapakku bu-
manja manja; rung - dari Jayapura, Bapak
momanjakang niemanjakan: Ia- membawa burung merak dan Ja-
,,gangko torlalu anakmu, jangan yapura
terlalu memanjakan anakmu martabak I martabat, derajat. tinggi
manni niani: diporiksai di laboratori- na di masyarakat, martabatnya
onga air na, air maninya diperik- tinggi di masyarakat
sa di laboratorium martabat II martabak (n.kue) : ma-
mantari mantri: sudami disuntik di kangi All kue Ali makan kue
pak - ia sudah disuntik oleh Pak martabak
Mantri masa masa, waktu: habismi jabat-
mantega men tega: billiko - dua kilo, anna, masa jabatannya sudah
beli rnentega dua kilogram berakhir
mantu mantu, menantu labumak, masak masak: sayur kolu na Ida,
gara-gara anak hancurlah aku sayur diniasak Ida,
gara-gara anak mantu momasak memasak: - ml mamak-
manusia manusia: takok kapada flu sayur? apakah Ibu memasak
takut kepada manusia sayur?
mar, mar-mar marmar: - lantai- masarakak masyarakat: jangangko
na itu istanaya, istana itu berlantai bodo-bodoi a, jangan membodoi
mar-mar masyarakat
masi masih: - tinggalkak di Ujung
mara I marah, berang, murka, Pandang wartu itu, waktu itu saya

92
masina minta

masth tinggal di Ujung Pandang busuk mayatnya


ñiasina mesin: billiko jarung - bell meja rneja: roko dan kre ada di atas
jarum mesin - ya, di atas meja ada rokok dan
masjlk mesjid: - a dipasangi tehele korek
barn, mesjid (itu) dipasangi tegel mejang meja: angkakki a, angkat
baru dulu meja itu
masuk masuk:—. kar/a di tereng itu, memang memang: ennak - tong
bekerja ditrem itu cotona Dg. Sangkala, memang
enak cotonya Dg. .Sangkala
mata mata, netra: balung diapa-apa
mera inerah: bahanna, tappung beras,
melele triseng aer -, nna, beluni
diapa-aptkan meleleh lagi air ma- golla - , santang kelapa, bahan-
nya, tepung beras, gula merah,
tanya
matahari natahari: dilarangki bedeng dan santan, kelapa.
liak largsungi gerahana -, kita di- meter meter: balliak kaeng calana ii-
larang melihat gerhani matahari ga - saya membei kain celana
secaralangsung 3 meter
mate mti, meninggal: alasang -.-na- ml lah, saja: bagimana - basarnya?
pau, ilasan mati dia kemukakan bagainianalah besarnya?
mati m;ti, meninggal: biarko , biar mimbarak mimbar: naikrni hatika di
kaiiu mati —a, khatib sudah naik di mimbar
matoa bertuah, berpengalaman: pen- mimpi inimpi;
jua/-41o, penjual berpengalaman, bormimpi bermimpi: . ak sama-
bulan lang digigik u/ar, saya semalam
mau nau, ingin, suka: - seng dikala- bemiimpi digigit ular
wng, ingin lagi digendong ming mi: nzintakangak - tiga ,izang-
maujamo sangat ingin dia, edan, gila kok, mintakan saya mi tiga niang-
b:rahi kuk
matduk niaulid: bulang '- p1 ,za 1w- minggu rninggu: han - ,za dia datang,
ving, dia akaii kawin pada bulan hail minggu dia datang
.'.lau lid minyak niinyak: Au, billiko dult
m!war mawar: hunga - ditanang - anpak literek, Au, beli dulu
ibuku, bunga inawar ditanani oleh ininyak empat liter
ibuku minta minta,
pawarak - mawar (n. bunga) pormintaàn permintaan. 1w na-
,tayak inayat: bussuki ,w, sudah ,ionu/u,n:, permintaan saya sudah

93
minung mula

clipenuhi lahianga, ia menang dalam perke-


mmung minum: pasti kau - i airku, lahian,
pasti yang minum airku pomonang pemeflaflg monorima
mink embus, tiup, arak; samuami - a hadia, para peme-
mamminik berembus, bertiup, ber- nang sudah menerima hadiah
arak: anging - kupasang, pitujui monantu menantu: .pigimi di Suraba-
tontongannya, angin bertiup ku- ya - a, menantunya sudah pergi
pesan, tujukan kejendelanya ke Surabaya
miring miring: konapa na - tiangna, monta mentah: daging - namakang
mengapa tiangnya miring anjinga, daging mentth dimakan
miskmg miskin: mom bori sadaka pa- anjing
kir - memberi sedekah kepada monyek monyet: nasukana - a ma-
fakir miskin kang pisang, monyet snang ma-
modal modal: am bilki wang di banga kan pisang
kanajadikangi - ia mengambil mona meriáh: poringatang ari ulang
uang di bank untuk dijadikan mo- tahunna Ujung Pandang - sakali,
dal peringatan hari ulang tahin Kota.
mode mode, hias: konapaka nulama Madya Ujung-Pandang saigat me-
bagitu - mengipa kau terlalu la- riah
ma berhias? morok dengkur: solaluna - kilau ti-
mohong mohon; durki, ia selalu mendengku- kalau
permohonang mermohonan: surak tidur
i, surat permohonan; motor motor: mana konci—cu, di
moinohong bermohon: - ampung mana kunci motorku?
memohon ampun mual mual: -. kak kurasa kalau suda-
mokar mekar: - mi bungaya, bunga mak makang, mual rasanya calau
sedang mekar sudah makan
moladem meladem: ibu - tamuna, muka muka, depan hadapan: basa-
tamuna, ibu meladeni tamunya mak maing-maing di - rumna,
moinadal memadai: - mi ban tuannu, sening bermain-main di depan ru-
Nak. bantuanmu sudah mernadai mahnya
Nak. mula mula:- - na maluinjak tapi lana-
monar memar: - ki mi manggaya, lama tidak tommE, pada mulatra
manga mi sudah mamar saya masth malu, tetapi lama-kel-
monang menang: - mi dalang parka- maan sudah tidak lagi,

94
muha muttiara

ponnulaang permulaan. susa me- bormupakak bermufakat: parlu


man/i itu kalu - memang sudah memangki sabalung bortindak,
kalau permulaan kita perlu bermufakat sebelum
mulia mulai: manusia tormasuki bertindak
mahiuk paling - di sisi Tuhang, mura murah: —mi hargana ikanga,
manusia termasuk mahiuk yang harga ikan sudah murah
paling mulia di sisi Tuhan musawara musyawarah,
momuliakang memuliakan: ta- bormusawara bermusyawarah:
mu tormasuk ahiak torpuji, me- 1w dulu sobolung borbuak, ber-
muliakan tamu itu termasuk ahiak niusyawarah dulu sebelum berbu-
terpuji at (bertindak)
muluk mulut: gatalki— ku rna,nak, musiba musibah: dikenat— wattuna
mulutku gatal, Mamak pulang dart Majene, ia ditinipa
mundur mundur: kalau ragu-ragukik musibah ketika kenibali dan Ma-
hadapi i/U porsoalanga - inako, jene
kalau Anda ragu nienghadapi l)cr -
mustahil mustaliil. —ko bisa kaya
soalan mi lebih baik mundur saja
natidak inukarja, mustahil karnu
mungking mungkin: - belumpi ,iada-
bisa nienjadi kaya kalau kamu ti-
tang, mungkin dia beluni datang dak bekeija
munta muntah: poii'akit berak,
musu musuli: to/flung jadi - tenian
penyakit niuntah berak
menjadi musuli
mupakak mupakat: - sa,nua,ni
muttiara mutiara: pake tongi - ma-
orang dalang soul i,ii, scmua
makna, dipakai juga mutiara ibu-
orang sudah mul'akat dalam soul
nya
iii',

95
N
na I dengan, bersama: parsis tikus ada dibilang dahulu kala
- kucing, persis (seperti tikus ada (binatang yang) disebut naga
dengan kucing naga II
na II nya: bola - hilangi, bolanya naga-naga tanda-tanda: kalo bagini
hilang - ballasak.'nakik, bila begini tan-
na III ia, dia (kg. orang ketiga): 'da-tandanya kita payah
celenganna adikna - karafai, ce- nagara negara: - Republik Indone-
lengan adiknya dia bobol sia, Negara Republik Indonesia
na IV nanti: dudukmakik - kupang- nagari negeri: matuako nak di -.
giliki, duduklah, nanti saya pang- orang, bahagialah engkau Nak di
gil negeri orang
nabi nabi: -, Adang alaihi salang, nahasak nahas: sakarang han -
Nabi Adam alaihi salam sekarang had nalias
nada nada, bunyi: kurang enaki- nahau nahu, nahwu: balajarmako -
bicarana, kurang enak nada bica- engkau sudah belajar nahu
ranya naik naik: kapal, naik kapal
nadi nadir terpotongi urak - na, nak anak, ananda: matuako - di
terpotong urat nadinya nagari orang, berbahagialah (eng-
naek naik: saya - oto, saya naik kau) anak di negeri orang
oto nakal nakal, jahat: - memang tong-
naga I naga, ular besar: dulu beng ko, engkau memang nakal

M
.
nakalak nasar
nakalak nakal: anak " a curl ayan- nanjak terus
'nu, anak nakal itu mencuri nanti nanti: yang tidak hallalak,
ayammu /angang dimakang - lappok bat:
nakara nekara, gendang besar, gong tannu, yang tidak halal jangan
besar: til salayar ada - bosar, ditnakan nanti perutmu mele-
di Selayar'; ada nekara besar tus;
nakirik nakir: kalo' datammi moiae- monanti menanti: la,nwnak di
kak Mungkarak - jarrainako, sini, sudah lama saya menanti di
kalau sudah datang malaikat sini
Mungkar dan Nakir barn jera napaka nafkah: fadi siapami carika-
nakasak nakas, naas: bogitu mema- ngi - jadi, siapa yang carikan
ngi kalau han - nakiborangkak, nafkah
memang begitu, kalau had nakas naparal napal: wattu Japang, batu
kita mulai berangkat - digali tong biking parlindung-
nakjisik najis: itumi - basar, itulah ang, (pada) zaman Jepang batu
najis besar napal digali juga (untuk) perlin-
nakke saya, aku: - mo pigi, nanti dungan
saya pergi napasu nafsu: naikmi seng —a, na-
nakoda nakhoda: - kapprlak, na- ik lagi nafsunya
khoda kapal nappasak nafas: - Iqidako bela,
nama nama, ge1ar siapa seng - engkan (mempuny4i) nafas kuda
dosenta, siapa lagi nama dosen teman
Anda naraca neraca, timbangan: tuani -
nampak tampak, kelihatan: - mi na, sudah tua timbangannya
pak/arakà, fajar sudah tampak naraka neraka: orang bardosa di-
namung naniun: - bagitu kita masukkang dalang - orang yang
hams barusaha, narnun demiki- berdosa dimasukkan dalam neraka
an, kita hams berusaha narapidana narapidana: dulu namana
nana nanah: bisulna banyak - na, orang pañ/ara sakarang - dulu
bisulnya banyak nanahnya namanya orang penjara, sekarang
nanasak nenas: makangak - saya narapidana
makan nenas nasar nazar;
nangka nangka: makang - masak, bornasar bernazar: pamakah
makan nangka masak monyomboli kambing? pernah.
nanjak nanjak: /alang di Enrekang kah saya bernazar memotong
- tanis, jalanan di Enrekang me- kambing?

97
ngoa
nasarak
nasarak - nasar nelayang nelayan: di Makassar ba-
nasarani nasrani, kristen: orang nyak -. ikañg tuing-tuing, di Ma-
sambayang hail Minggu, orang kassar banyak nelayan ikan ten-
Kristen bersembahyang pada had bang
Minggu nenek nenek: datangi - ku dari kam-
nasehak nasihat: porhatikang laloi pong, nenekku 1atang dari kam-
sarnua - na tupanritaya, perhati- pung
kanlah baik-baik nasihat para nener nener, bibit ikan: ballikik
ulama - ikang bolu, apakah Anda mem-
nasi nasi: barimi - na, sudah basi bell bibit ikan bandeng?
nasinya neong neon: nyalakammi dulu itu
nasik nasib: boginimi - ta kalau lampau - .a, nyalakan saja dulu
miskingki, begiriilah naib si mis- lampu neon itu
kin nestapa nestapa: nakanna kiseng du-
naskah naskah: can - na Lagaligo, ka - kita ditimpa duka nestapa
cari naskah La Galigo lagi
nasional nasional pajoang - ba- neteralak netral: pandiriangku - ti-
nyak ditembak Westerling, peju- dak kakiri tidak kekanang, pendi-
ang nasional banyak ditembak rianku netral, tidak ke kiri tidak
Westerling ke kanan
natalak natal: han - ' hari Natal netto bersih: barapa - na? berapa
naung naung, bersthnya?
bornaung bernaung: siapa itu ngaji ngaji, kaji,
di bawa kolonga, siapa itu yang mangaji mengaji: dan mako,
bernaung di bawah kolong engkau telah (pulang) dari me-
naungang naungan ngaji
necces necis, rapi: - memangtong nganga nganga, terbuka: kasi.-..
pacarna, memang neces juga pa- muluknu, ngangakan mulutmu
carnya ngeri ngeri: - kaliatang, ngeni keli-
nekak nekad: punna mi, bagitu- hatan
mi, kalau sudah nekad, begitulah ngiker ngiler: - kak maliak mangga,
nekkelek nekel: - digali di Soroako, saya ngiler melihat mangga
nekel ditambang di Soroako ngilu ngilu: - gigiku makang esi,
nekkerek gem etar: badanna - kane- gigiku ngilu makan es
na dinging, badannya gemetar ka- ngoa rakus: - memangtong kau
rena dingin itu, Kau memang anak yang ra-
ngobrol nonseng

kus kan kain


ngobrol ngobrol: Iaeng Cekia - nilai nilai, harga: barapatong na
Daeng Cekla nobro1 itu, itu berapa harganya?
ngompol ngompol: masi - masth nipa nipah: atap - atap nipah
ngompol nipas nifas: dara - na banyak diii-
ngongok hidung: tai - tai hidun, pakna, darah nifasnya banyak
kotoran hidung (berlumuran) di sarungnya
ngon - ngeri nipisik nipis, tipis: taroi lemo -
nguak ngurak, taruhkan jeruk nipis
monguak menguak: - i sapia tadi nira tuak enau: dibiking goila, nba
malang, sapi yang menguak tadi dibuat gula
malam nuu I nyiru: e, Mina ambelekko -
-ni- di: na - liaki apa isina, supaya hai, Mina ambillah nyiru
dilihat apa isinya niru II tiru, nyontek;
niaga niaga, dagang; maniru meniru, menyontek: sukai
barniaga berdagang: lakina - pa- - ia suka meniru
rainpuanna guru, suaminya ber- nisang nisan: orang matia dikasiki
dagang, istrinya (mc njadi) guru - kuburna, orang mati itu diberi
niak I fiat; nisan kuburnya
akniak berniat: ko kalau mau -nne, anne mi: sayami - tolokna, sa-
puasa, berniatlah cngkau kalau yalah mi jagonya
mau puasa
niak II ada: - nzi bapah- ,,a, sudah ada noda noda: kasi hilangi - hirangga
bapaknya di bajunu, hilangkan noda hitam
nika I iii.ikah: boluinpi - naseru- itu di bajumu
nzamo, belum riikah, tetapi sudah nolok fbi: bicara banyak, bukti -
scrumah bicara banyak bukti nol
nika II nica: f)ajuwIg kita ban yak nomorok nonior: dapak - jako, da-
ditembak - pejuang kita banyak pat nornor Engkau
ditembak flica nona nona: /angangko mara — ja-
nikka —> nika ngan inarah nona
nikmak nikiiiat: rekeng sal heng - nonorok mernar, ranum: takialo -
AIIa/ Taala, cuba, hitunglah nik- ,nangga mi, terlalu ranuni mang-
mat Tuhan ga mi
nila nila: cariko - biking Ilitang ka- flOnseng nonseng: - tidak !)aduli,
eng, carl nil a u ii t uk ni engl lit am - inasa bodoh, aku tidak perduli
nontong nyuknyang

(hiraukan) nyanyi II ampas mmyak: marikik


nontong nonton: a/aktongi adeknu makang - marl kita makan am-
pigi - pidio, ajak juga adikmu pas mmyak
menonton vidio nyare-nyare omel, ngomel: /angang
-ntu, antu itu banyak - jangan banyak ngomel
-flu mu: ada/i bapak— apakah ba- nyaring nyaring: -' tong suarana ma-
pakmu ada? nyanyi, nyaring juga suara nyanyi-
nyai nyai, gundik: dulu - Belanda, annya
sakarang. - Cina, dulu gundik nyata nyata: - mi sokarang otak p0-
Belanda, sekarang gundik Cina rampoka, sekarang sudah nyata
nyala I bakar, nyala: kasi baeki otak perampok itu
- na kompornu, perbaikilah nya- nyawa nyawa: saya setia, salama -
la kompormu dikandung badang, saya (akan) se-
nyala II minggat, kawin lan, tia setia, selama nyawa di kandung
manyala minggat: parampuang - badan
perempuan minggat
nyampok nyamuk: nagigikak - tadi nyeknyerek ganas, bengis. - na, tak
making, saya digigit nyamuk tadi maui kala, bengisnya tak mau ka-
malam lah
nyamang nyãman, segar: masakang nyiur nyiur, kelapa: -, malambai di
mi i, masakan ml nyaman sekali
- pantai, nyiur melambai di pantai
nyamuk -p nyamok
nyanyi I nyanyi; nyonyak nyenyak: tidur, i tadi ma-
bornyanyi bernyanyi: monggen- lang, ia tidur nyenyak tadi malam
dong sambil menggendong nyuknyang nyuknyang, bakso. kasi-
sambil bernyanyi kak— nu, b eri saya nyuknyangmu

100
obat obat: barakkak - kuaka, berkat Olorok ulur: - I talina sadikik, ulur
obat kuat itu talinya sedikit
obeng obeng: ambekkangak - dang ombak ombak,
tang, ambilkan saya obeng dan borombak berombak: _i rambut-
tang nya, rambutnya berombak
obral obral: pakeang - naballi, pa- ombung embun: - pagi rnam basal
kaian obral dia beli rumput, embun pagi membasahi
odolok odol: ambekkangak - di rumput
tempak sabunga, ambilkan saya ombus embus,
odol di tempat sabun mengombus menghembus: anging
oeah, wah,wahai: — jangangmaeng di tepi pantai, angin berhembus
di sini, wah, jangan main di sini di tepi pantai
olang clang (n. burung): burung - omel omel;
burung clang mongomel mengomel: apa sabak-
ole i oleh: ba/u baru diballikangi na nusalalu - apa sebab kamu se-
bapakna, baru baru dibelikan oleh lalu mengomel
bapaknya omong omong, bicara: - kosong kau
bilang Momong, ornong kosong
ole II, ole-ole oleh.oleh: banyak
kau katakan Momong
nabawa dan kampong, banyak
ompong ompong: - ml gigingku, gi-
oleh-oleh dibawa dari kampung
giku sudah ompong

101
onarak oto II

onarak onar, gaduh, ribut: jangangko oper bolamu Ramang!


biking - disini, engkau jangan orang manusia, orang: balumpi diapa-
membuat onar di sini apai larimi, tandana - ballorang,
ong I ons: barapa - kou mau, kau beluni diapa-apakan sudah lan,
mau berapâ ons? tandanya orang penakut
ong II om: - mauka nana om mau organisasi organisasi: - na/i solalu na-
ke mana urusi kullianu tidakm i nasilolo-
ontong untung: - ko tonlang, untung zgang, organisasi saja yang selalu
teman kau urus (pentingkan), sedangkan
opasak opas: wattu Belanda - juga kuliahmu berantakan
tangkak orang, (pada zaman ) Be- ostraliang australia: orang - orang
landa, opas juga (bertugas) me- Australia
nangkap orang otak otak: pocai kopalana nakaluar
openg open, pan: pznjangko - sania - na, pecah kepalanya lalu keluar
tanta Fatnia, pinjamlali open otaknya
(pan) pada tante Fatnia oto I oto, bis: banyakna panum pan
operasi operasi: bisaji itu sombu pa- - bortingka/a, banyak sekali pe-
nvakiknu natidakji di - penyakit- numpang oto bertingkat itu
mu itu dapat sembuli tanpa diope-
rasi oto II, oto-oto. oto-oto (pakaian pe-
opor oper: na—ki bolaya i !Iasvin, nutup dada anak-anak): pake-
kopada topnannva, Hasyini rnelig- kang - na andikmu, pakaikan oto
oper bolanya kepada temannya oti adikmu.
oporok oper: - bolanu Ra,nang!

102
pabrek pabrik: - semeng tonasa, pa- jana, imbalannya tidak sepadan
briksemen Tonasa dengan kerjanya;
pacar pacar: adamo na, sudah ada padangang padanan, persamaan:
pacarnya apa --na mi kata-katanya' apa pa-
pacu pacu: danannya kata-kata mi?
parpacu berpacu, berlomba: nasu- padang II padam, mati: —mi lampua
ruki pamarenta ' dengang waktu, di jalang rayaya, lampu di jalan ra-
pemerintah memerintahkan agar ya sudah padam;
kita berpacu dengan waktu, pamadang pemadam: datammi
pacuang, pacuan, balapan: pigi Ali mobil . kabakaranga, mobil pe-
nontong-.. kuda, Ali pergi menon- madam kebakaran telah datang
ton pacuan kuda padi padi: manguningmi - a, padi su-
pada pada: jadi - watru itu, jadi pa- dah menguning
da waktu itu padis pedis, pedas: dudui ladana,
padak padat: tarlalu:_ iacaraku, aca- amat pedas lomboknya
raku terlalu padat padomang pedoman, petunjuk; bar-
momadaki memadati: banyak padomang berpedoman: - laloko
orang— lapanganga, banyak orang kapada lwrang dan hadiska, ber-
memadati lapangan pedomanlah kepada Aiquran dan
padang I padan, banding, sipadang se- Hadis
padan. tidak inzbalanna na kar- padu pdu. parluki bangsa Indonesia

103
paduli paleng

• ya bersatu - kita bangsa Indone- itu, Anda pakailah sarung sutra


sia perlu bersatu padu itu
paduli perduli: tidak Lw -. saya ti- pakir - pakkerek
dak perduli pakjar-' pajar
paeda gaeda: jangang dikar/akan 1w- pakkerek fakir: bersadaka sama -
lo tidak ada na, jangan dikerja- misikinga,bersedekah kepada fa-
kan kalau tidak ada faedahnya kirmiskm
pagar pagar: adaya - bassina, yang pakiungang bantal: kasi/d satu -
açla pagar besinya goling andiknu, berilah adilcmu
pagi pagi: su dwnako makang -? satu bantal guling
sudahkah kainu sarapan pagi? parkara ajak: - sitembak, ajaklah
pagoda pagoda: Iasi - bongkàknu, ia bertembak
berilah pagoda lukamu pakrisik sakit: aduh, - mamak, aduh
paha paha: -.1w tadt di suntik, pa- sakit mamak
haku tadi disuntik paku paku: balliko - satu kilo, beli
pahang paham: sisala - i bapakna, paku saw kilo
berbeda paham dengan bapaknya; fakultas fakultas: kalwkna kulia di-
i baek-baek, paham baik-baik kakaknya berkuliah cli fakultas
paik pahit: mi gulaya narasa, gula pakultatip fakultatif: hart /1, han
dirasakannya sudah pahit fakultatif
pajar fajar: torbitmi - Lw di timur; palang pelan, lambat;
fajar telah terbit di ufuk timur palang-palang perlahan-lahan, pe-
pak I Va, mata pelajaran: barapa lan-pelan. lambat lambat: - kik
dia ajar/can? berapa mata pela- ka,nandang, pelan-pelan s* ko-
jaran di ajarkan? mandan
pak II pak, bapak: - Gubernur p1- palakiah ilmu falak: pintarki _, ia
dato, Pak Gubernur berpidato pintar ilmu falak
pak III pak, bundel, bungkusan: palanel flanel: kaeng - dipake sa-
rokok in! barapa - rokok mi limuk, kain flanel dipakai ber-
berapa bundel selimut
pak IV pahat (alat pelubang): am- palastik plastik: - warna mera, plas.
biikko - engkau mengambil tik berwarna merah
pahat palek gerangan, agak: gantimi-
pakeang pikaian: bawami nat/c- flu, bajunnu, agaknya gantilah baju-
bawalah naik pakaianmu mu
pake pakai: - makik lipak sakbe paleng juga: .ivo - kulupai, ya be-

104
pallu pannu

narjuga, saya lupa dang saya dengan pandángan sinis


palm I dapur: carl di - a, cari di pande pandai, pintai: si Eewi - si
dapur Dewi pandai
pallu II masak; panganting pengantin: gakga tong
pallu-pallu masakan, lauk-pauk, —na, gagah juga pengantinnya
sajian: enaki na, sedap làuk- panggang panggang: jangang - ayam
pauknya; panggang
paIn butung pisang dimasak de- panggel panggil: yang - saya balong
ngan santan dan gula tau, yang memanggil saya belum
pamer pamer; tahu
pamerang ameran: banyaktong pa- panggil - panggel
ngunjun..a, banyak juga pengun- pangkak pangkat,
jung pameran itu barpangkak berpangkat: 's.. *opo-
pamerek —f pamer ralak, berpangkat kopral
pamili famii: tinggal sama na, ting- pangkal pangkal, awal, pokok: kuta-
gal di fami.linya urni - pain bicaraanna, saya sudah
pammorasak pemuras: bezkdiik - mengerti pokok pembicaraannya,
bedil pemuras, senapan banyak pinkalang pangkalan, pelabuhan:
peluruhnya, senapan untuk me- di - Hattai barlabu fotaBali, KM
nembak burung Kota ball berlabuh di Pangkalan
pana panah: patai ikangku, panah Hatta
ikanku sudah patah pangku pangku;
panci panci: ambilki - aluminiunga, dipangku dipangku: jangangko sa-
ambilah panci aluminium itu lalu mau -, jangan selalu mau di-
pancing pancing, kail: tarof - nu di pangku
sini, taruhlah pancingmu di sini pangkuang pangkuan: maninggalki
pandai pandai: - bicara tapi tidak dalang ibuna, ia meninggal da-
ada buttina, dia pandai bicara, te- lam pangkuan ibunya
tapi tidak ada bulçtinya panjak panjat: pintarkak - pohong
pandang pandang; kalapa, saya pintar memanjat po-
mamandang memandang: haruski hon kelapa
orang . labi /au kodopang, orang panjang panjang: tidak bisa kita -
hams mernandang lebih jauh ke umurra, kita tidak dapat panjang
depan umur
pandangan pand angan: napanda- pannu penuh: - dudui baka, bak itu
ngak dengang - sinis, dia meman- terlalu penuh

105
panwnpaflg pasang

panumpang penumpang: .banyak—, tia parau II parau, suara yang kurang ba-
bañyak penumpangnya ik: - suarana, parau suaranya
pantak pantat: kaliatangi - nu, pan- parawang perawan: tua, perawan
tatmu kelihatan tua
pante pantai: marikikjalang-/alang di parenta perintah: - camak, perintah
- Losari, man kita beijalan-jalan carnat
di Pantai Losari paristiwa peristiwa: banyak - di Ja-
pantung pantun: banyak tong naha- Wa, banyak peristiwa di Jawa
pal tantena - banyak juga pan- parlu penlu: saya biang ada - saya
tun yang (dihafal) tantenya katakan ada penlu
panyakik penyakit, gering: takialo parna pernah: saya balung - sikola,
kerraski na, terlalu keras penya- saya belum pernah sekolah
kitnya parro -+ parau U
papang papan: - tiga meterek, papan parsis persis: - kucing na tikus, per-
tiga meter sis kucing dengan tikus
papaya pepaya. —1w banyaki buana, paruk I perut: sakiknamonlu —.1w
pepayaku banyak buahnya kodong, sakitnya perutku, kasihan
parajurik prajurit: - sa/ati, prajurit paruk II parut: kalapa - kelapa pa-
sejati rut
parakara perkara: nituntuki—na n - pasang I pesan, amanat: anging ma-
pangadilang, perkaranya dituntut mink 1w - angin berhembus ku-
di pengadilan pesan (kuberi amanat)
parampuang perempuan, wanita: - pasang II pasang, perangkat: sandalak
anaknya, wanita anaknya satu - sandal satu pasang
parang parang: balli bapakiw - di to- pasang III pasang, naik;
koa, bapak membeli parang di to- air pasang air pasang, air naik: fa-
ko ngangko dulu pigi samantara
parangko perangko: taroi - suraknu, Engkau jangan berangkat dulu se-
taruhkan perangko (di) suratmu mentara air (masih) pasang
paras paras, muka, wajah: lihakak pasang N pasang;
gadis yang cantik— na, saya meli- pasangngi pasangi, kenakan, pa-
hat gadis yang elok parasnya kaikan: kancing bajunnu, pakai-
parasideng presiden: - Sukarno, Pre- kan kancing bajumu
siden Sukarno pasang V pasang, tembak letuskan: -
parau I perahu: - dari Makasar, pera- manang, tembak meriam
hu dari Makasar pasang VI pasang, taruh;
pasar Pinang

dipasang dipasang, ditaruh: /a- anak yatim piatu


ngang ran/au, jangan dipasangi pica pecah: siapa - i kacana jendela-
ranjau ya, siapa yang memecahkan kaca
pasar pasar: murana ikanga di - ka, jendela itu
ikan di pasar murah pidio vidio: a/ak tongi andiknu pigi
passa paksa: tidak ada - ang Wang nontong - ajak juga adikmu per-
agama, tidak ada paksaan dalam gi nonton vidio
agama pigi pergi, berangkat: kaumo - di
paáti pasti: - datangak di ,umanu, pasar, Anda sajalah (yang) pergi
saya pasti datang di rumahmu ke pasar
patani petani: bajik tannangi - sa- pihak pihak: dia hanya dangar bi-
karang, lumayan petani sekarang cara sa- dia hanya mendengar
patti peti: bongkanni - na dulu kan pembicaraan sepihak
baru kaluarkan isina, penting- pijik pijit,
nya bongkar dulu, baru keluar- pijikang pijitkan: ak balakang-
kanlah isinya ku, pijitkan belakangku
patwa fatwa: pak ha/i memberi -, pikir pikir
Pak Haji memberikan fatwa pikkirang pikiran:—'ku kacau mi-
pau bicara, kata, ucap: alasang seng, pikiranku sedang kacau
mote na _, alasan mati dia ka- pikkirik - pikir
takan pikul pikul; mamikul memikul: tidak
pauk 1 pauk: lauk: lauk - na mami maufak saya - bobang seborak
tidak sedia di ,ne/aya, tinggal Ia- izu, saya tidak mau memikul be-
uk-lauknya yang tidak tersedia di ban seberat itu
in ej a pilok pilot: menjadi - mi, Ia sudah
pauk II paut: ada in/i sangkuk - na menjadi pilot
rnasih ada sangkut pautnya pilu pilu, sedih, terharu: - ton/i
.paya payah: —mak urusuki parso- hatina nadengarna kamatianna ka-
alanga mi, saya sudah payah me- nianakanna, pulu (sedih) juga ha-
ngurus persoalan mi tmya tatkala mendengar kematian
pi juga, dia: baiting pulang -, dia kemanakannya
belum pulang pimping pimpm,
piara pelihara: avang - ayam ter- pamimping pemimpin: - kira itu,
nak (piaraan) pemimpin kita itu
piatu piatu: nenekku piarai anak Pinang Pinang: saparti - dibola dua,
vatim - nenekku mernelihara seperti Pinang dibelah dua

107
pinda popaya

pinda. pindah: kamudiang sayc -, pohon kelapa


kemudian saya pindah pojang pejam, tutup: - kangi dulu
pinggang pinggang: sakiki - 1w, ping. matannu, pejamkan dulu mata-
gangku sakit mu
pinggir pinggir: - lauk, pinggir laut poka pukah, pokah, patah;
pinggul pinggul: goyang - na anta- dipola-poka dipukah: sudaini
re/ca/c, goyang pinggulnya yang karabauna, sudi dipukah-pukah
menarik hatiku kerbaunya
pingsang pingsan: turuski - Ia ja- pokok I pokok, pohon: - k.ayu ja-
tuh pingsan ti, pohon kayu jati
pintal pintal, piling, pokok II modal: tidak ada - na,
mamintal memintal: bannang tidak ada modalnya
sakbe, memintal benang sutra pelangi pelangi: - a ciptaanna tongi
pintar pintar: - kak pan/ak pohong Tuhanga, pelangi juga ciptaan
k.alapa, saya pintar memanjat po- Tuhan
hon kelapa pole pula: fan gun4mi -, sudah
pintarak —*.pintar menjadi guru pula
pintu pintu: tutuki - a, Bolong, tu- poluk peluk: bantal - na nacari,
tup pintu itu, Bolong bantal peluknya dia can;
pipi pipi: bardaral —na, pipinya ber- barpalukang berpelukan: - i i
darah Mina dang mamakna wattunna
piring piring: habiski tallung man pigi di tana suci, Mina ber-
cendolna, habis tiga piring cen- pelukan dengan mamaknya ketika
dolnya kan berangkat ke tanah suci
pirmang fIrman: - Alla dalang Al- poluru peluru: - kendali, peluru
qurang, firman Allah dalam Al- kendall
quran pongangting -+ pangangting
pisang pisang: makangi - raja, dia ponghulu penghulu: porgi ke ruma
makan pisang raja - pergi ke rumah Pak Penghu-
pitina fitnah: id di - mancuri, ia lu
difItnah mencuri poniik penilik: datangi pak - tadi
podiong podium: barpidatoi di atas di sikolaiw, Pak Penilik tadi ber-
- berpidato di atas podium kunjung ke sekolaliku
podis -p padis poning pening: - i kapalaku, kepala
pohong pohon: pintark.ak pan/ak - terasa pening
k.alapa, saya pintar memanjat popaya -f papaya

108
porahu poya

porahu -4- parau I -., panjagaanga, tamu harus me-


porcik percik, recik: nakonnai ba/u- lapor di pos penjagaan
nna - ang lumpur; bajunya terke- posawak pesawat: tidak ada - ba-
na percikan lumpur rangkak mi hwi ko Manado, ti.
porigi perigi, suniur - umung, su- dak ada pesawat yang. berangkat
mur umum han ml ke Manado
poriksa periksa, posisi posisi: -. na diorganisasia kuat
mamoriksa memeriksa: diberi tu- sikali, posisinya (kedudukannya)
gas untuk. ..... diben tagas untuk dalam organisasi sangat kuat
memeriksa potani -4 patarn
porintah -* parenta poterek potret: - siapa mi, potret
poriode periode: satuji - napangiw siapa ml
jabatanna, hanya satu periode poti - patti
(dia) memangku jabatannya potir petir: malang Seninna ada
poriuk periuk: cuci dulu - a Nanna, anak-anak nasam bar - malani
cuci dulu periuk itu Nanna Senin yang lalu ada anak-anak
porkara -+ parakara disambar petit
porkosa perkosa; poto foto: malang-malang ía pi-
momporkosa memperkosa: di da- gi - pada waktu malam ia
lanna agamata dilarangi I anak- pergi berfoto
na orang lainga, dalam ajaran aga- potokopi fotokopi: sudami na-
ma kita dilarang memperkosa surak-surakna, sudah difotokopi
anak orang lain surat-suratnya
porlu -p parlu potolok potlot, pensil: mi - nu
ponnaisuri permaisuri: saparti ma- nak, ml pensilmu nak
mako ,ailIizak - engkau kelihat- potong potong: pigunako ma.saki
an seperti permaisuri saja dagenga kasudami di - potong,
pormata permata: hilangi - na cm- masaklah dagmg itu karena sudah
cingku, permata cincinku hilang dipotong-potong
porna - parna rnan?otong memotong: /angangko
porompuang -4 parampuang salalu - pambicaraan orang, ja-
portama pertama: sudami kubaca ngan selalu memotong pembica-
bak - na, sudah saya baca bab raan orang
pertamanya poya foya;
poruk - paruk I appoya-poya berfoya-foya: -. SQ/a
pos pos: tamuc molaporpi dulu di kar/ana, berfoya-foya saja kerja-
pualang - puppusuk

nya hatannya
pualang pualam: batu - batu pua- puisi polisi: - pan/aga kaamanang,
lam polisi penjaga keamanan
puns puas; makang,naki sainpaita pulitik politik: partai - partai po-
- makanlah sainpai Anda puas litik
puasa puasa: akniakko kalau mai. pulo pulau: lam aini pamanna ting-
--, Apakah engkau - bemiat pua- gal di - Jawa, sudah lama pa-
sa- mannya tinggal di Pulau Jawa
pucak pucat: kanapa - bagitu mu- puluk pulut: bawakangi mainaknu
kanu mengapa mukamu begitu baras - lima liter, bawakan ma-
pucat makmu beras pulut linia liter
pucuk pucuk: - na nipaya, pucuk pula punah, habis: banyak bina-
iupah tang dilindungi ka dihawatir-
pugar pugar: maumi di - godunga kangi -, banyak binatang yang
itu, gedung itu segera akan dipu- dilindungi karena dthawatirkan
gar punah
puji puji; pundak pundak: jangangko pegangi
mamuji memuji: /angangko nka —ku, jangan dipegang pundakku
mu/i dong, jangan suka memu- punguk pungut: - i kortaska di
ji-muji, dong luar, pungutlah kertas itu di lu-
pukak pukat, jaring: banyak di- an
ambilik - na, banyak diambil punggung punggung: jatui dan - na
pukatnya kudaya, ia jatuh dari punggung
pukul I pukul, ketuk: jangangko kuda
—ki binatanga, janganlah kau pungsi fungsi: tidakmi - na saka-
pukul binatang itu rang, tidak berfungsi lagi seka.
pukul II jam: - sambilang pagi, rang
pukul sembilan pagi puntung puntung: /angangko kasi
pukuluk - pukull lembarki - rokoknu, jangan di-
pulandok pelanduk: akkalak - na- lembarkan puntung rokokmu
pake, akal pelanduk dia pakai punya punya: kita - kawang-ka-
pulang pulang, kembali: belum - wang, kita punya kawan-kawan
pi dan kantorna, belum kemba- pupuk pupuk: main boli di kopo-
li dari kantornya rasi, membeli pupuk di koperasi
pull pulih: kambali kasahatan- puppusuk pupus, habis, tandas: ba-
na, sudah pulih kemba]i kese- gemana tic/ak - karena takialo

110
Pura puyu

kzboi, bagaimana tidak habis (apa. Cikan baju putihku


bila ia) terlalu boros puting I puting: - na pisoa, puting
pisau
pura, pura-pura pura-pura: - /ima-
puting II anging puyuh: anging -
te-m ate Jangang pura-pura saja
anging puyuh
mati-mati ayam
putra putra: sultan Hasanuddin -
pusaka pusaka: ada /ugafl kudapak Sulawesi, Sultan Hasanuddin Pu.
harta - dan orang tua, saya juga tra Sulawesi
mendapat harta pusaka dan orang putri putri: tuang - tuan putn
tua putu putu: - kacang, putu kaCang
pusara pusara, kuburan: di atas - putus puuis: - ki tall layang-layang-
orang tuana, di atas pusara orang na, tali layang-layangiiya putus
tuanya torputus terputus: - puluski nsa-
pusing pusing: - I kapalaku dengarki rana, suaranya terputus-putus;
anak-anak manangis, kepalaku pu- kaputusang keputusan: - na haki-
sing mendengar anak-anak mena- nga, keputusan hakirn
ngis puyer puyer: balliko - bintang tu-
putar putar: - ki dulu kipas anginga, /u, belilah puyer bintang tujuh
putar dulu kipas anginnya puyu puyuh: burung - napiara, bu-
puti putih: cuciangak ba/u — ku, Cu. rung puyuh dia pelihara

111
ftl
raba raba; yang meragukan isi Aiquran, kafir-
maraba meraba: soporti ada orang lah ia
- tangangku, Seperti ada orang rahasia rahasia: tidak tahuki istrina
yang meraba tanganku manyimpang - istrinya tidak ta-
rabana rebana: pintarki bapakna ma- hu menyimpan rahasia
ing - dang biola, bapaknya pintar rahmak ralimat: tunggumi - na Alla
main rebana dan biola Taala, tunggulah rahmat Allah Ta-
rau rabu: malang - malam rabu ala
racung racun: tikus kana - tukus raja raja: diangkaki fadi - ia dino-
kena racun: batkan menjadi raja
karacungang keracunan: niati rajang rajani: orang borsinaya hams
ia mati keracunan di—, orang berzina hants dirajam
radio radio: bunuj itu - a, matikan rajing raqin: anak - a disenangi sama
saja radio itu ibuna, anak yang rajin disenangi
raga raga: ada/i di lapangang maing (oleh) ibunya
- dia berada di lapangan main talc rak: ambekangak kacamataku di
raga - bukua, ambilkan kacaniataku di
ragu ragu: - koka kapadaku, apa- rak buku
kah Saudara ragu kepada saya; rakaak rakaat: sambayang sunnak-
moragukang meragukan: siapa mako dug - sembahyang sunat-
irma kuranga kapfrmi itu, siapa lah dua rakaat

112
rakbang

rakbang reban, kandang: itik itu ta- perhatikanlah rambu-rainbu jalan


ro di - na, bebek itu ditaruhkan rambuk rambut: sudami nucukur
di kandangnya rambuknu, sudah kamu cukur
raicik rakit: - nabiking parahu, ra- rambutmu
kit dia buat perahu tame .ramai: - orang di pasar sen-
raksasa I akbar: rapak - rapat ak- teral, rarnai orang dipasar sentral;
bai berame-rame berámai-ramai: -kik
raksasa II orang besar: jangangko naik besik bartingkak, kita bera-
koluar naambilko - janganlah mai-ramai naik bus bertmgkat
Engkau keluar,(di säna) ada orang tampa rempat: momboli - rampa
besar sok, membeli rempah-rempah sop
rakyak rakyat: - bebasakmi bicara, rampas rampas;
rakyat telah bebas bicara dirampas dirampas: - kt kuena di
ralak ralat; anak galandan,gannga, kuenya di-
diralak diralat: isina laporanga rampas oleh anak-anak ge1andan-
liii masi banyak Pnau -S', isi Ia- an;
poran mi masih bailyak yang rampang rampasan: nabage-ba-
harus diralat gemi barang - na, harang ramnas-
ram rarnah: akang rnongadakangkik
annya sudah dibagi-bagi
portomuang - ta,na, kita akan rampasak 1 -p rampas
niengadakan pertemuan ramah.ta-
rampasak II - rebut;
mah;
akrampasak berebut: nasi, bere-
.-..

parama peramah: - rneinangtongi


but nasi
i Mina, Mina inemang peramah
rams ramas, remas: sayapa - ki itu rampok rampok;
kalapaya, nanti saya yang mere- parampok perampok: -a diraizang
mas kelapa itu sarnuami di polisia, para peramm
ramasak -, rams pok sudah ditahan polisi
rambang rambang, sembarang, sebut; rana rana;
dirambang disebut-sebut: jangam- morana merana;- i hidukna, hi-
un sara janganlah saya.dise- dupnya merana
but-sebut; rancana rencana: pombangunang itu
dikarambang dikerambang dilaksanakang sosuai - somula,
rambu rambu: kalau ,zaik pnotorko pembangunan itu dilaksanakan se-
parliatikangi - ranbu jalanga,ka- suai dengan rencana semula
lau kamu mengendarai motor rangkai rangkai;

113
rangkak

marangkai merangkai: - bunga, kau saling berdekatan


merangkai bunga rapang I rapik, ngobrol, omong;
rangkak I rangkap; akrapang mengobrol: masi subu
marangkak merangkap; katua suda pig! ., masih subuh sudah
anggota, ketua meramgkap anggo- pergi mengobrol
ta rapang II umpama, ibarat, bagai: - i
rangkak II rangkak; golla na kalapa, ibarat gula dan ke-
marangkak merangkak: anaknya lapa
baru - anaknya baru rnerangkak rappi rapi, teratur: suda - ml pake-
ranjang ranjang: - bassimo balli, ran. anna, sudah rapi pakeannya
jang besi saja dibeli rapu rapuh:- mi tianna rumaya, ti-
rannik renik, kecil: hu/ang— i seng, ang rumah sudah rapuh
hujan kecil lagi hujan gerimis lagi rarang bakung: bardarai - na ayannu,
ranselek ransel: sembangi - nu, san- bakung ayammu berdarah.
dang saja ranselmu rasa I rasa,kecap: paikmigulaya na-
ransung ransum: habisikmi - na, su- sudah pahit gula dirasanya
dali habis ransumnya rasa II bau: busukmi—na, sudahbu-
rantai rantai: manaj— flu, mann ran- suk baunya
taimu? rata rata: pukul barapa hargana? pu-
rantang rantang: bawako - engkau kul rata, berapa harganya?
membawa rantang ratu ratu: Mina sepertiko - Mina
rantasak semberono, semrawaut: bagaikan ratu
anak - memang todo ng, anak ratus ratus: sambilang - sembilan
sembrono memang ratus
rantau rafltau; rawe rawal: pekang - pancing rawai
marantau merantau: senangak du- raya raya: han - idilipitri, hari raya
lu aya dulu saya senang me- idulfitri
rantau; rayak rayap: namakammi - dindinna
parantau perantau rumaya, dinding rumah itu sudah
lante rantai, kalung: bali seng - dimakan rayap
bulaeng, beli kalung emas lag! rayu rayu;
rapak I rapat: - apa lagi di kacarna- rayuang rayuan: terlenal mende-
tanga? rapat apa lag! (yang dise- ngarkang - na laki4akia, ia terle-
lenggarakan) di kecamatan? na mendengarkan rayuan laki-
rapak II dempet, berdempetan: du- laki itu
dudkko - rapak, duduklah Eng- realak real: hargana ini jumbaya dua

114
rebuk rintik

pulu - harga jubah mi dua pu- meninggal pada zaman revolusi


luh real resa resah, gelisah: konapa flu— du-
rebuk rebut: fangangko - i kuea di du pikirkangi koadaanna? menga-
tanganna diknu, jangan merebut pa kamu terlalu resah memikir-
kue di tangan adikmu kan keadaannya?
regu regu: mana wakkelekna - A, ma resmi resmi:— mi ditarima lamaranna
na wakil regu A lamarannya sudah ditenima (seca-
rekeng reken, hitung: bedeng - ua- ra) resmi
nnu, hitunglah uangmu restu restu: bapakku na—imi por-
rela rela: kawinnanna Ani, bapak sudah me-
relakang relakan : ki - iii Mina restui perkawinan Am
pigi sandiriang di Jakarta, apakah retak retak: - retakmi tembokna
Anda merelakan si Mina pergi sen- rumaya, tembok rumah sudah re-
diri ke Jakarta? tak
rella rela, reda, izin: kalau ada - ri di, pada: - kalenta, pada diii kita
orang tuanya, nikkami, kalau ada riang riang: - gembira, riang bembira
rela orang tuanya, nikah saja nbu ribu: tiga - rupia, tiga ritu rupi-
rencong I bunyi reng cing cong atau ah
reng ceng cong, bunyi ramai ribuk nbut: jangangko - di situ, ja-
makrencong-rencong bersuara ngan nibut di situ
reng cing cong atau reng ceng rimba I hutan: - raya, hutan besar
cong, bermakna bersuka na, ben- rimba II nimba: itu orang bolung di-
senda gurau, bergelak tawa; tahupi —na, orang itu belum di-
marl kik manari - man kita me- ketahui rimbanya (asal mulanya)
nari bersuka na rimbung nmbun: pohong balimbjnga
rencong 11 parang orang aceh, golok mi—mi daunna, pohon belimbing
orang Aceh ml sudah rimbun daunnya
rendang I rendam: —i pakeang ko- ringang ningan: kayu mi— j, kayu mi
torka, rendanilah pakalan kotor ningan
itu ringglk nnggit: sopulu/i - hargana
rendang JJ nama lauk-pauk: ma- mi kuea, hanya sepuluh ninggit
kangi - ia makan rendang (Rp25,00) harga kue mi
reng rem: putuski—na mobilna, rem ringkik ningkik;
mobiinya putus morrnØcik meringklk: I kudaya,
repulusi revolusi: moninggalki ba- kuda jtu meringkik
pakna pada samang - bapakna rintik rintik: hu/ang - rintikmi radi

115
risau ronggeng

,nalang, tadi malam sudah mulai kuskaimnu!


hujan rintik-rintik
rokok ifi rokok-rokok unti nagasari:
risau risau: kanapa ki— dulu pikfr-
na balli, nagasari ia beli
kangi paristiwa suda làlua? menga-
pa Anda terlalu risau memikir - romaja remaja: - romajaya di kam-
kan peristiwa yang sudah lalu? pong mi mau mengadakan korfa
nwayak riwayat: nutahufi - na mi b-lcd hari minggu, para remaja
orang, apakah Saudara tahu ii- di kanipung mi akan mengadakan
wayat orang mi kerja bakti. pada hari Minggu
mariwayakkang meriwayatkang: romas remas: - romaski dulu kapala-
hadis, meriwaya[kan hadis ku Ani, remas-remas dulu kepala-
robek robek: - i layang-layangku ku,Ani
gang, layang-layangku robek rombak rombak;
robuk rebut; dirombak dirombak: somua ba-
morobuk merebut: kami datang bangunang liar dekakna pasarka
untuk piala, karni datang untuk akang - semua bangunan liar de-
merebut piala kat pasar akan dirombak
roda roda: naik tig(z i Ali pigi di rombenangang rombengan, usang: ja-
senteral, Ali naik (kendaraan) tiga ngangko balli kaeng - janganlah
roda (becak) ke sentral esigkau. membeli kain usang
roeng jentera: katteka thu pinjangi romuk remuk: - i hatina dengarki
—ku, Ibukah yang pinjam jente- ulana tatanggana, remuk hatinya
raku mendengarkan ulah tetangganya
rohani rohani: bukang jasmania ba- ronang renang;
Wang mau dibossikang tapi - a ju- boronang berenang: rakuki turung
ga pontinz tong diborsikang, bu- dilauka ka tidak tahuki .' ia ta-
kan hanyajasmaniah saja yan mau kut turun ke laut sebab tidak da-
dibersthkan, tetapi rohani pun pat berenang
penting (dibersihkan) runcing runcing: momakai sanjata
rokok I rokok: tidak maui -, kalu- bambu - memakai senjata barn-
rukji na suka, dia tidak mau ro- bu runcing;
kok, (tetapi) dia suka kaluruk; poruncing peruncing
marokok merokok: tidak maul ba. ronda ronda: dua kallinak saya nako-
rand - ia tidak mau berhenti me- na - sudah dua kali saya terkena
rokok giliran ronda
rokok II bungkus:_..i kaennu! bung- ronggeng ronggeng: sudamako kau ii-

116
rongguk rusak

hak - Jawa? pernahkah Saudara perjual rujak sudah datang


melihat ronggengjawa? rukuk rukuk: porbanyak laloi -
rongguk renggut; thing sujuknu kopada AIla, perba-
morongguk merenggut: malaekak nyaklah rukuk dan sujudmu kepa-
nyawa, malaikat merenggut da Allah
(mencabut) nyawa (nya) rukung rukun: koluarga ilu daridulu
rosok rosot; infi iv tidak pornai - dari dulu
morosok merosot: pondapatanga keluarga itu tidak pernah rukun
tahung mi pendapatan tahun ruma rumah: angkak sai me/anga ma-
ml merosot suk di - angkat dulu meja itu
rotang rotan: momukul dengan -, masuk ke rumah
memukul dengan rotan rumik rumit, sulit, sukar, pelik: ma-
roti roti: - kayamo makang, roti king—i mi porsoalanga, pèrsoalãn
kaya saja makan ml makin rumit
royal royal: jangangko - dudu be- rumpuk rumput: makangi - kambi-
Ian/a, janganlah kamu terlalu ro- nsa, kambing makan rumput
yal beibelanja rupa rupiah: tiga ribuji— hanya tiga
ruang ruang; ribu rupiah
ruangang ruangan siapa duduk di rusa rusa: molihak - di kobung bina-
tUmua? siapa yang duduk di ru- tang, melihat rusa di kebun bina-
angan tainu? tang
rugi rugi: cpa untung— na Mau da- rusak rusak;
tangak di rumanu, apa untung ru- morusak merusak: kau itu datan-
ginya kalau saya datang di rumah. jako -. di sini, kamu itu datang sa-
mu ja merusak di sini;
karugiang karugian: sitannga juta karusakang kerusakan: banyak
—na, setengah juta kerugiannya na arlo/ita liii, banyak kerusakan
rujak rujak: datammi ponjual - a, anlojiAndaini

117
S
sa sah: sudami di— kang surak-ra- dulu, apabila sudah ada uang ka-
rakang, sudah disahkan surat-su- mu barn dibellbn motor
ratnya sabda sabda;
saak saat: kita lunggumi - yang pa- bersabda bersabda: pernai nabi
ling baeka, kita tunggu saat yang kita nabi kita pernah bersab-
paling baik da
sabagai sebagai: - galarang, sebagal sacara secara: - kabatulang di sana,
gelaran secara kebetulan di sana
sabandar syahbandax: ditahangipera- sadar sadar: tidakmi na - dia tidak
huna di—. ka, perahunya ditahan sadar lagi
oleh syahbandar sadikik sedikit: basar-basar - na
sabania zabaniah: malaekak - pnja- anakmu parampuanga, lebth besar
gana naraka, malaikat Zabaniah sedikit daripada anakmu yang
penjaga neraka perempuan
sabantar sebentar: fagaki - kita sahabak sahabat: - karikku mi, sa-
jaga sebentar habat karibku mi
sabajc sebab: - kutkmi kala- sahadák syahadat: coba baca dua ka-
kuanna, sebab saya sudah tahu lima - a, bacalah dua kalimat
kelakuannya syahadat
sabar sabar: —mako dulu adapi uang sahara saharah: ada tong jamaa radi
nadibalikangko motor, sabarlah tidak mau/i nabawa - na, ada juga

118
sahi

jamaah haji yang tidak mau mem- —mi bapakna, Bapaknya sudah
bawa saharah dalam saicratul maut (hampir ma-
sahi sahih: - kaji hadis nukwnuka- ti)
kanga? apakah hadis yang Sau- sakbe sutra: pakemi lipak - a ilu,
dara kemukakan itu sahih? pakailah sarung sutra itu
sahik syahid: mati - i karena mati sakbuk sebut: kanapa namaku di
dalang mambela agwna, ia mati - sakbuk? kenapa namaku dise-
syahid karena mati dalam membe- but-sebut?
la agama sakdang sedang, sedangkan: - kau
sahur sahur: sudai makang - barn tidak bisa, apalagi saya, sedang-
tic/ak puasai, ia makan sahur kan kau tidak bisa apalagi saya
(tetapi) tidak puasa sakik sakit: apako sedeng, engkau
sai gerangan, bukankah: coba - sakit apa lagi?
rekeng uangnu, coba gerangan sakkak zakat: membayar— kapado
hitung uangmu orang misking, membayar zakat
sair syair; kepada orang miskin
bersair bersyair: ibuku pintar ber- sakkuluk tengik: - I katiakna, te-
syair ngik ketiaknya
sajahtera sejahtera, sakola sekolah;
kasajahterang kesejahteraan: barsakolah bersekolah: karena itu
kantor, kesejahteraan kantor - ko, karena itu bersekolah
sajak sajak (persesuaian bunyi): - sakra suara, bunyi: - na parro,
ahir, sajak akhir (sakik-sakik) suaranya parau
sak I (huruf ke empat abjad Arab) saksi saksi: tidak mauak /adi - da-
sak II: balliko sini eng dua - Eng- lang parkara mi, saya tidak nau
kau beli semen dua sak menjadi saksi dalam perkara mi
sak III zat:—atong, zat atom sala salah: kalau saya tidak - ka-
sak IV èoba: carikang - kucing, lau saya tidak salah
coba carikan saya kucing salak salat: sudarnako - subu, su-
sakar zakar, kemuluan: - anak la- dahkah Anda salat subuh?
ki-laki niesti dipotong, zakar anak salama selama, selalu: - na pigi ke-
laki-laki mesti dipotong inasigika, selamanya pergi ke
sakarang sekarang: inahahia bensinga mesjid
- bela, mahal (amat harga) ben- salamak selamat: - datang andik,
sin sekarang selamat datang Adinda
sakaratulmauk sakratul maut: dalang salang salani: - horniak buak Ba-

119
salatang sampulo

pak, salam hormat buat Bapak nya pakarjaang - baginya (in!)


salatang selatan: anging - angin hanya pekeijaan sambilan
selatan sambilàng III sembilang: dia pancing
salalu selalu: - na datang di ruma, ikang - dia memancing ikan
dia selalu datang.ke rumah sembilang
salawak selawat: baca laloko - samborik saudara, kawan, sahabat:
banyak-banyak kapada nabi, ba- ingakko - ingat sahabat
calah selawat kepada nabi se- sambunyi sembunyi: siapa - wang-
banyak-banyaknya ICU, siapa yang menyembunyikan
sallang I salang uangku
sallang II nanti, kalau: adai - ba- sampa sainpah: buangi dulu - ya,
paknu, nanti ada Bapakmu buang dulu sampah itu
saling salin: - i dulu surakku mi, sainpai sampai:— mi wattunna kita
salin dulu suratku mi pulang, sudah sampai waktunya
sama sama: bafuku - ji bajuna, kita pulang
baju saya sama saja dengan ba- sampe sampai: - ada orang panggil,
junya sampai ada orang yang memang-
samang zaman: - Belanda, zaman gil
Belanda samping samping: di— na lamaria,
samangak semangat, disaflping lemari
barsamangak bersemangat: - me- sampirang sampiran: gantungi pake-
mang tongi kalau bekerja, ía me- annu di - a, gantung pakeanmu
mang bersemangat bekeija di sampiran
sambar sambar: burung elanga - ki sanipo sampo: pakeko— supaya ber-
anak ayangku, burung elang yang si rambuknu, pakailah sampo su-
menyambar anak ayamku paya rambutmu bersih
sambarang sembarang: jangang - sampoa sempoa: hitung dengang
orang nukasi masuk di ruma mi, -, gitung dengan sempoa
jangan sembarang orang kau bawa sampoara semrawut, kacau-balati: /a-
masuk di rumah mi ngan bekerfa - jangan bekerja
sambayang sembahyang, shalat: - semrawut
makik dulu, sembahyanglah Anda sampulo sepuluh: biking gannaki -
dahulu bikin cukup sepuluh;
sambilang I seinbilan: nomorok - sampulontuju tujuh belâs,
nomor sembilan sampulossagantuju delapan belas,
sambilang II sambilan: bagi dia ha- sanipulonrua dua belas: cukukmi,

120
sainpulo sapi I

-. taung umurna, umurnya sudah sanggul bulat dipakal mamakku


cukup dua belas tahun sangkuk sangkut: porkara mi banyak
sampurna sempurna: suda - pa/car/a- - paukna dengang porkarn lama-
annu, pekeijaanmu sudah sempur- ya, perkara mi banyak sangkutpa-
na utnya dengan perkara yang larna
samua semua, selurith: salamakki - sangka sangka: ku—i marai pada/cu,
semuanya selamat; saya sangka dia marah kepadaku
samuana semuanya: - rame-rame santai santai;
makang bubur kacang i/o, semua- borsantai: marildk minung-mi-
nya ramei-rainai makan bubur ka- nung swnbil-.-; marl kita minum-
cang ijo minum sambil bersantai
samula semua: sosuai rencana - se- santak santap: acara - malang, acara
suai dengan rencana semula santap malam
sandal sandal: - ku hilangi di mas/ika sanjata senjata - api, senjata api
sandalku hilang di mesjid sanjak sanjak, sajak,
sandar sandar, borsanjak bersajak.. anak mi pin-
bOrsandar bersandar:— ki ditiang tarki - anak iiii pmtar membaca
listirika, dia bersandr di tiang lis6 sajak
trik, sanjung sanjung, puji,
sandarang sandaran: rusakmi mi manyanjung inenyanjung: jangang
kuraia, sandaran kursi ml sudah 1w salalu -. diriku, Anda jangan
rusak selalu nienyanjung diriku
sandiri sendiri: usa/ia - usaha sendi- santang santan: taroi golla no - bu-
(I buhi gula dan santan
sandiriang sendian: Ancang kokbik- sapar safar: bulang - nalahirek, bu-
kokbik gitar - Ancang kutik-ku- lan safar dia dilahirkan
tik gitar sendirian saparti seperti, sebagal: kalakuanna
sandiwara sandiwara - radio, sandi- - anak-anak keci!, kelakuannya
wara radio seperti anak-anak kedil
sangaja senaja: - memang longak sapeda sepeda: - no dicuri, sepeda-
narendang, Ia sengaja menendang nya dicuri
ku sapatu sepatu: barapa nuballikangi
sangguk sanggup. kalo tidak - ia' —nu? berapakah Kau bei sepatu-
ngan dipassa, kalau tidak sanggup mu?
jangan dipaksa sapi I sapth, pisali, cerai: suda Iaina,ni
sanggul sanggul: - bulaki mamakku, di— anakna, anaknya sudah lama

121
sapi II sawwalak

disapth saroja seroja: bunga - b.unga seroja


sapi II sapi, lembu ada barapa - na, sassa suci: - i Iiaek-baek, cuci baik-
ada berapa sapinya? balk
sapu sapu: - I thilu sampaya, sapu sassi saksi: had irmi - na, saksinya su-
dulu sampah itu. dahhadir;
saulidi sapu lidi borsassi bersaksi;
sapul usapi: - aer dahinu, asapkan ponyassiang penyaksian
air didahimu sassang I gelap: - saluru alanga, ge-
sapulu sepuluh: undangang lom- lap seluruh alam
bar, (surat) undangan sepuluh sassang II sumbat: - i botolka, sum-
lembar bat botol itu
sapupu sepupu: - satu kali, sepupu sastra sastra: kuliai anakna di pakulo-
satu kali tas - anaknya kuliah di fakultas
sarambi serambi: duduk makik di- Sastra
bolakang, Bapak duduk saja di se- sasuai sesuai: - roncana somula, se-
rarnbi (beranda) belakang suai dengan rencana semula
sarani serani: sudami nijeknek -, su- sate sate, satai: balliko - sapulu tu-
dah selesai dimandikan seram suk, bell sate sepuluh tusuk
sarang I sarang, sangkar: - buning, satenga setengah: tiga bulan - tiga
saràng burung bulan setengah
sarang II saran, usul: saya - kang ko- satting seting: kaeng - naballi dan
pada saudara agar - saya saran- pasar, kain setmg dia beli dan pa-
kan kepada Saudara agar - san
sareak syariat: pogang togui - na sattu sabtu: had - näborangkak, had
nabbi Muhammad, pegang teguh- sabtu ia berangkat
lah syariat Nabi Muhammad satu satu: baruak kalasak - saya ba-
ariak -+ sareak ru kelas satu
saribu seribu: taung - tahun seribu saudara saudara: barapa - ta? berapa
sarra zarrah: wnalakna sabasar - saudara Anda?
amalnya sebesar zarrah saule sembilu: bordarai kakika nairis
sarung sarung: - na pakei bannang - kakinya berdarah (kanena) di-
bulaeng, sarungnya pakai benang iris sembilu
emas sawa sawah: mengalirmi /ekneka ma-
sarutu serutu: tambako - naisok ne- Euk di - na, air sudah mengalir
nekna, tembakau cerutu dilsap ne- masuk di sawahnya
neknya sawwalak syawal: bulang - bulan

122
saya seng II

syawal jam
saya saya: - .pi ambiki, nanti saya sekola sekolah: di - di sekolah
yang ambil selokang selokan: anakta /atui di—.a,
sayak sayat; anak Anda jatuh di selokan
monyayak menyayat: kata-katana semba sembah: kita - kopada Alla,
sangak hati kata-katanya sa- kita menyembah kepada Allah
ngat menyayat hati sembak sambar;
sayur sayur: -. kolu nwnasak mamak disembak disambar: anak ayanglw
1w, sayUr kol diflasak ibuku clang, anak ayamku disambar
sebentar sebentar: dudukki - naku- elang
tulissangki sarak, duduklah seben- sembang m. sandang: - mi ranselek-
tar saya akan menulis surat untun nu, sandang saja ranselmu
Anda sembarang -+ sambarang
sedak sedap, nyaman, enak: masak- semeng semen: pabrek - Tonasa, pa-
anta tidak - 1, masakan Anda ti- brik semen Tonasa
dak enak semoga semoga: - sadar kombali, se-
sedok sedot; moga sadar kembali
manyedok mengisap: - rokok, semuk semut: bunuh samuai —a itu,
mengisap rokok bunuh sernuanya semut itu
mengisap rokok senapang senapan: - bwnbu, sena-
segang segan: makammi /angang ma- pan bambu (mainan anak-anak)
ko - segang, jangan segan-segan, sendak sendat;
makan saja tarsendak tersendak: kanapai na-
segelek segel: ruma di pinggir/alanga larina ml motorka? mengapa mo-
di—i, rumah di pinggir jalan itu di. tor mi tersendat-sendat larliya?
segel sendok sendok: ambekko - ampak
sehak I sehat: bagemana anak-anaka batang, ambil sendok empat ba-
- samuaji? bagaimana anak-anak, tang
apakah sehat serhua? sening senin: had - yang lab, had
sehak II sekh: siapa— no di Makka, Senin yang lalu
siapa sekh di Makka? seng I lagi, pula: celengan - andikna
sejara sejarah: sudami nubaca— na ra- nakarajai, celengan adiknya dibo-
/a-ra/a Gowa? pernahkah Anda bol lagi
membaca sejarah raja-raja Gowa? seng II sen, 1/100 rupiah: tidakiaku-
sekkek m. kejam, bengis: /angangko mi dock - a sakarang, tidak laku
zakialo - Kau jangan terlalu ke- lagi uang sen zaman sekarang

123
sengjll simpati
seng ifi seng: atak - nmana, atap !au slang begini
seng rumahnya siam ziarah;
senterek senter: putusrni balonna barsiara berziarah: -, ke makam
— na, balon senternya sudah putus Nabi di Madina, berziarah ke ma-
senyung senyum; kam Nabi di Madina
tarsenyung tersenyum: kapana na- sibuk sibuk: - sikèzliak, saya sangat
salalunu maino.-..? knengapa Anda sibuk
selalu tersenywn? sidakka sedekah: amal - amal sede-
sepak sepak, tendang: portandingang kah
- bola, pertandingan sepak bola sidang sidang: - DPR pusak, sldang
serak serak, parau: - mi suarana, sua- DPR pusat
ranya sudah parau sigarak sigar: pangantinga pake -
serang seram: —sakali nilihak mukaL pengantin inemakal sigar
na, mukanya kelihatan sangat se- sihak - sehak II
rain sihir sihir: nakannai i/mu - ia ter-
seri seri: PSM lawangPersija - kena ilmu sihir
PSM lawan Persija bemiain sen sikak I sikat: — gigi, sikat gigi
(1-1) sikak II sikap: bagemana —nu? ba-
serong senong, tidak lurus, curang: gaiinapa sikapmu?
banyak sakali orang barbuat - sikir zikir, ingat:
banyak sekali orang berbuat se- barsikir herzikir: - kapada. Alla,
rong berzikir kepada Allah
sewa sewa: barapa—na galaska, bera- sikola sekolah: wya balung parna -
pakah (biaya) sewa gelas; saya belum perah sekolah
manyewa menyewa: pigimako, siku I siku : - sam bilang pulo dara/ak
galas, kursi dang sendok, pergilah siku sembilan pUluh derajat
menyewa gelas, kursi, dan sendok siku II siku: tarantukI— 1w, terantuk
siak slap: - ma malaksanakan tugas, sikuku
saya sudah slap melaksanakan tu- sikuyu kepiting: sukako makang —?
gas apakah engkau suka makan kepi-
sial sial: - me,nang tongak,memang ting?
saya sial sima pajak: barapa - nu? berapa pa-
siapa siapa: — seng namanu, slapa la- jakmu?
gi namamu sinainbu semambu: dipukuluki de-
slang siang: jangangko darang kalo— ngang — dipukul dengan senambu
bagini jangan engkau datang ka- simpati simpáti: banyak orang— pa-

124
simpati sokutu
do gadiska itu, banyak orang yang sirak II sirat: atak - napake rumana,
menaruh simpatik kepada gadis atap sirat dipakai rumahnya
itu sirang sham, basah:—i dulu bungaya,
simporoksemprot: - I dulu kamarnu, siram dulu bunga itu
semprot dulu kamarmu sin sirih: nenek suka makang - ne-
simporong semprong: - lampunna nek suka makan sirih
pica, semprong lainpunya pecah sink malu: - sirikmak, saya sudah
sina zina: anak - anak zinah (anak malu
• lahir tanpa ayah) sinikaya serikaya: mokang - balanda,
sinapang -+ senapang makan serikaya Belanda
singarak I terang, jelas: - sikali bu- suing kalong: di— a, dibawah kolong
langa, terang sekali cahava bulan; sisa sisa: barapapi - na uannu saka-
- sikali bicaranna, Was sekali rang? berapa lagi sisa nangmu se-
pembicaraannya karang?
singarak II tagih; sisir sisir: pinjangak - pan/angta, pin.
assmgarak menagih: caekku da- jamkan saya sish panjangmu
tang saya capek datang mena- sitempelek stempel: - i dulu baru
gth nukiring, stemel dulu lalu diki-
singga singgah: - makik dulu, sing- rim
gah-singgah dulu sitorong strom: habismi - na akia,
singkak sin gkat:uraikangi beng socara aid ml sudah habis stromnya
- coba uraikan secara singkat soal soal: - u/lang, soal uiian
sini sini: dan daerah - dari daerah sobak sahabat, kawan: apa kabarak
sini - apa kabar kawan
sinis sinis: napandangak dengang sobek sobek, robek:— I bajunna iMi-
pandangang - Ia memandangku no, baju si Mina sobek
dengan pandangan yang sinis sobontar - sabantar
sipak sifat: - wa/ik Alla taala ada sodikik - sadildk
dua puluh, sifat yajib Allah Taala sojahtera -' sejahtera
ada dua puluh sokitar sekitar: tidak ada bengkelek
sipuk siput: - darak dinokang orang di - no ini kamponga, tidak ada
kampong, siput darat dimakan bengkel di sekitar kampung mi
orang kampung sokutu sekutu: negara - a itu tidak
sirak I sirat; sama bentukna nagara kasaluanga,
manyirak menyirat: jala, me- negara sekutu tidak sama dengan
flVirat jala negara kesatuan

125
solapuk suanu

solapuk selaput: - matanna msakmi pak - diwi tidurnva, bapak tiba-.


selaput matanya sudah rusak tiba tersentaic dad temnat tidur-
solarak I solar: minnyak - minyak nya
solar sontuh sentuh: na—i tanganiw, dia
solarak II bungil, telanjang: anak 1W menyentuh tanganku
mandi -- anak itu mandi telan- sopang sopan: - sopangko sadikik,
jang sopan-sopanlah Engkau sedikit
solik selip: tar—ki potoiw di bawana sopi sepi: - ml kondaraanga di jalang
bu/wa, foto sava terselip di bawah jalang, kendaraan 1j jIlan-j14an Sn-
buku dah seni
sohmuk selimut: mamakai - tobal, sopintas sepmtas: sudami kubaca tu-
memakal selimut tebal lisanna - lalu, sudah saya baca se-
solok selpo, sandal: hilangi— 1w so- pintas lalu tulisannya
bolah, sandalku hilang sebelah sopulu sepuluh: hari ulang tahuniw
solong alir; yang ke - had ulang tahunku
solongang aliran, selokan: sapuj yang kesepuluh
'-ja, sapulah selokan itu sore I sore: - p1 nakudatang di ruma-
solosai selesai: - sa,nbayang tarawih, nu, nanti sore saya datang di ru-
selesal sembahyang tarwlh mahinu
somak semak: dulu di sini masi - sore II kandas: - ml perahuna, sudah
somak, sakarang fadi kotam:, dulu kandas perahunya
disini masth semak-semak, seka- sorokau bedebah, sialan: anak -
rang sudah menjadj kota anak bedebah;
somba -4 semba puppusuk sorokaü, licin tandas
sombong I kemaluan wamta: kaliha- barang-barangnya
tangi - na, kelihatan kemaluannya sorta serta: ikut— sikut serta
sombong II sombong, bangga: jangan sosok susut: - i carana timbang ba-
- bela, iangan sombong kawan ras, susut caranya menimbang
Sombu sembuh: saya suda - saya su- beras
dah sembuh sotubu setubuh;
somplk sempit: bajuku - sakali, ba- basotubuh bersetubuh: dilarangi
iuku sempit sekali taua kalan bukang laki-lakita,
songkok songkok, pici: balli seng- kita dilarang bersetubuh kalau bu-
baru, beli oici barn lagi kan dengan suaminya
sontak sentak: suamI suami: - na suda pigi, suami-
tarsontak tersentak, tiba-tiba ba- nya sudah pergi

126
susa

suará suara: kadangarangi - na dart su!ungnya?


/au, suaranya kedengaran dari ja sumbak sumbat,
uh tarsumbak tersumbat: —ihidung-
subuh subUh: barsambayang - di ku, hidungku tersumbat
mas/ik raya, bersembahyang su- sumbang sumbang, derma,
buh di mesjid raya sumbangang sumbangan: mintai
subur subur: —ki tumbuna padia, ,.' Palang Merah, dia minta sum-
padi itu tumbuh dengan subur banan Palang Merah
suci suci: pakeangna - st/call, pakai- swnbu sumbu: - kompor, sumbu
annya suci sekali kompor
suda sudah, selesai: - ml dipola-poka sumpa sümpah: - /abatang, sumpah
karabauna, sudah dipukah-pukah jabatan
kerbauriya imur sumur: di— ka mencucina,
suduk sudut: bartamuak di —na fa- di sumur itu mencucinva
langa, saya bertemu dengannya sungai sungai, kali: di - makik man-
di sudut jalan'itü di, di sunai saja Anda mandi
sujuk sujut: perbanyak laiQi rukuk sunge - sungai
dang -.-nu kapada Al/a, perba- suntik suntik: dikasih - an dua ka-
nyaklah rukuk dan 'sujudmu ke- li, dia disuntik sebanyalç dua kali
pada Allah supaya supaya, agar: besokmi tall-
suka suka: jangangko - gakgarak, nna - /arra, tank saja talinya
engkau jangan suka rnenghardik agar jera
sukung sukun (nama buah-buahan): sura ranjau, bambu runcmg, besi
- dart Bone, sukun dan Bone runcing ditanam: jangang dipasa-
sukur syukur: - flak kasolosairni ngi - jangan dipasangi ranjau
tugasku, saya bcrsyukur karena surak surat, warkah: kubacami - iia
tugas saya telah selesai aku telah membaca suratnya
sutang sularn: benang - benang suro I suruh: —ml pigi, suruh saja
sulam pergi
suling suling: ,naniuk - banzbu, suro II budak, abdi: - na tuanta,
ineniup suling bainbu abdi tuan kita
suloahakji zulhijjah: ,nawni datang suruk surut: - air lauka, air laut
bulang - nanti, dia mau datang sudah surut
dalam b'ilan zulhijjah nanti susa susah: jangang ,nalco takiaio
sulung sulung: siapa seng nanana - hatinu, jangan Anda terlalu
anak - na, siapa lagi nama anak susah hati;

127
sus.0 suwasta

kasüsang kesusahan brsusung bertingkat: dibangungi


an I susu: bikingangak - buatkan rumah. - dibàngun rwnáh bet-
saya susu tingkat
susu II susuh, taji: ayang pan/ang sussung -+ susuk
—na, ayam panjang susuhnya sutang sultan: - Hasanuddin raja Go-
susu III wa, Sultan Hasanuddin Raja Gowa
kasusu gegabah: jangang - kakar- sutra sutra: saraung - dart fuais,
fa, jangan gegabah bekerja sarung sutra dan Bugis
susuk uang kembalian: - na bwapa? sutradara sutradara: siapa -. na Ka-
uang kembaliannya berapa? but Sen/a, siapa sutradara Kabut
susul susul, Senja
manyusul menyusul: - dart bala- suwasambada swasembada: apa seng
kng, menyusul dan belakang dibilang - apa lagi dikatakaii
susung I susun, tumpuk: - baek- swasembada
baeki bukunu, susun balk-balk suwasta swasta: anakku barsikola di
bukumu - anakku bersekolah di (sekolah)
susung II tingkat, swasta

128
I-i
ta kita: lama sseng baru bartamu, la- mukana RRI, ada tabrakan di mu-
ma lagi kita baru bertemu ka RRI
taak taat: - kopada porinta atasang, tabur tabur: ku—i kuburuna nenek-
taat kepada perintah atasan 1w bunga-bunga, kubur nenekku
taala taala: di Alia - fakik minta kutaburi dengan bunga-bunga
potunjuk, hanya kepada Allah sa- taburuk hainbur; musing - bize,
ja kita minta petunjuk, muslin hambur benih
Alla—, Allah maha tinggi tadi tadi: pasti kau minungi airku,
taba tabah: - mengadapi musibah, pasti Anda yang minum airku
tabahlah menghadapi musibäh mi tadl
tabiak tabiat, perangai, watak: tidak tagang tegang: jangangmako torlalu
mungkimmi nauba —na, tidak - monghadapi portandinganga,
mungkin lagi mengubah tabiatnya tidak usah terlalu tegang meng-
tabik tabib, dukun: panggila - un- hadapi pertandingan itu
tuk mengobati penyakiknu, pang- tagi taglh;
gillah tabib (dukun) untuk meng- managi menagih: datwnmi - di
obati peiyakitmu ruma mi, ia sudah datang mena-
tabrak tab rak; gthdirumahini;
nitabrak ditabarak: i di becak, tagihang tagihan: kutarimaini sa-
Ia ditabrak becak; raic - na, saya telah menerima
tabrakang tabrakan: ada di surat taglhannya

129
tahang tamang

tahang tahan, ulet, betah: tidak - 1 takuk takut: jangangko - sama dia,
mandarita, ia tidak tahan mende- jangan takut kepada dia
rita, tidak - mi tinggal di ruma talang talam: kanapa na - bosar nu-
mi, ia tidak betah lagi tinggal di balli? mengapa talam besar yang
rumah mi kau beli?
tahajuk tahajud: salak - i satiak ma- talapak telapak: bordaral - ta-
lang jumak, ia salat tahajud se- nganna, telapak tangannya berda-
flap malam jurnat rah
tahu I tahu, bahan lauk - sama tali tali: - apa nuikakangi pin lua?
tempe, tahu dengan tempe tali apa yang kau ikatkan (di)
tahu II tahu, maklum: - orang ka- pintu?
ya, maklurnlah - orang kaya; talinga telinga: gatalki - ku, telinga-
pangatahuan,g pengetahuan: ma- ku gatal
nuntuk ilmu - menuntut ilmu tapipong telpon: - ml pigi di kantor-
pentetahuan na, telepon saja ke kantornya
tahung tahun: - barapa nupigi di taliti teliti: itu laporanga suda-
Makka, tahun berapa Anda ke ml dipareksa dengang - laporan
Mekkah itu sudah diperiksa dengan teliti,
tai tahi, kotoran, cent: sirangi— flu panalitiang penelitian: balung sala-
baek-baek, sirami kotoranmu baik saipi —.na, penelitiannya belum
baik selesai
tak I ter (awalan): - robek-robek, tallu tiga: abisiki - piring cendolok-
tersobek-sobek na, habis tiga piring cendolnya
tak II tak, tidak tiada: - maui pi- tambaga tembaga: - puti, tembaga
gi, ia tidak rnau pergi; putih
sarunna robek - maui di/ahek, tambak tambak: Mang - ikan tarn-
sarungnya sobek tidak dijahit bak
tak Ill per-: - satu-satu dulu, satu tambako tembakau: porkobunang -
persatu dulu perkebunan ternbakau
takbang tebang, potong: ki—mi pi- tambang I tambang: - I kambinu,
sanga, kita tebang saja pisang itu ikat karnbingrnu
takbu tebu: aer - dibiking golla, tambang II tambang: - batu bara,
air tebu dibuat gula tambang batu bara
takialo terlalu, amat, sangat: - ka- tamang I ternan, kawan: jangang
raski panyakikna, tenlalu keras pasang aksi - jangan pasang
penyakitnya aksi tern an

130
tambang tarek

tambang H taman: marimi kita ke 1w, pegal seluruh badanku


- pahiawang, marilah kita ke tanggong tanggung: - beresna, tang-
taman pahiawan gung beres;
tammak tamat: —mi di SMP, dia su- tanggongan tanggungan, cagaran
dah tamat di SMP tanggul tanggul: - di tepina sungaia
tampak tempat: barapa lam am aki hancurki nahantang ban/ink, tang-
tinggal di - mi, sudah berapa la- gui di tepi sungai hancur dibawa
ma Anda tinggal di tempat ml? banjir
tampang tampan: pomuda borwaja- tanggung - tanggong
pemuda berwajah tampan tangis tangis;
tampiling tempeleng, tampar: saya - manangis menangis: kanapai na '-. i
ka nainjaki kakiku, saya tampar, Ani, mengapa Ani menangis
karena ia menginjak kakiku tangkak tangkap: ada poncuri sanda-
tamu I temu, jumpa, sua; lak di - tadi malang, tadi malam
bartamu beijumpa: lama barn ada pencuri sandal ditangkap
lama baru berjumpa tannga -* tenga
tamu H tamu: - na dan Jakarta, ta- tanra tanda, alamat: ayam borkokok
munya dari Jakarta - singarak, ayam berkokok tanda
tana I tanah: barapa luas— na, berapa (hari telah) siang
luas tanalmya tanta -p tante
tana H sawah: suda d:/ualki —na, su- tantara tentara: - Japang, tentara Je-
dah dijual sawahnya pang
tanaga tenaga: - bantuang, tenaga tante tante: dimana - salama mi, di
bantuan maria tante selarna mi?
tanang tanam: - I bawanga di bede- tapi tetapi: kabarak bajik/i - BBiI
nganga, tanani bawang itu di bede- naiki, kabar baik, tetapi BBM naik
ngan tappung tepung: - tawarak, tepung
tang tang: ambikangak obeng dang-_ tawar
di cappok, ambilkan saya obeng tapsirtafsir: —al kur'angna baca,
dan tang di dalam kaleng tafsir Alquran dia baca;
tangang tangan: sapu - sapu tangan monapsirkang menafsirkan: ja-
tangga tangga: jatui di ya adikku, ja- ngangko sala —a! kur'anga, jangan
tuh dari tangga adikku salah menafsirkan Aiquran
tanggalak I tanggal: - barapa kita pi- tarali terali: - bassi terali besi
gi, tanggal berapa kita pergi? tarasi terasi: - udang, terasi udang
tanggalak II pegah - I saiuru badang- tarek tank, hela, seret, sentak: - I du-

131
tan tedong

lu itu .bunsna, tank (hela) dulu bu- bala/ar, temlama engkau harus be-
ruhitu; lajar
panarek penarik: jangangko pan- tas tas: -. nu ada di laman, tasinu ada
dang entengi - gorobaya, Anda di lemari
jángan memandang hina (kepada) tatapi -)- tapi
penanik (tukang) gerobak
taung - tahung
tan taxi: akademi seni - Indonesia,
taung II
akademi seni tari Indonesia
taung-taung bayangan, bayang-ba-
tariak teriak;
yang: mana- ia, mana bayangan-
bortaniak berteniak: /angangko
nya
didekakna, jangan berteniak di de-
tau I - tahu II
katnya
apanne /w
tarigu terigu: ballikangak baras, - tau II orang, manusia: -
lakuanna, orang mi apa kelakuan-
dang gula, belikan saya beras, tegi-
nya
gu, dan gula
tanima terima: sudami ku - suratta, tau 'III tahu;
surat Anda sudah saya terima tau-tau tahu-tahu, balle-balleja,
taripang tenipang, gamat: di kom- tahu-tahu bohong saja
pongiw banyak - di kanipungku tawak tawaf;
banyak teripang b,artawak bertawaf: tuju kali di
tarjung terjun: pintarak tong - pa- kelilinna kakba, bertawaf tujuh
yung, pintar juga teijun payung kali di sekeliing ka'bah
taro I taruh, ben: - mi kapur sadikik, tawar I tawar: ada tong sungai - air-
benisajakapursedikit na, ada juga sungai (yang) tawar
taro II turunkan, letakkan - i song- airnya
koknu, turunkan songkokmu tawar II tawar;
taropong teropong: pornamoko ka'u monawar menawar: perempuanga
li/zak - bin tang, pernahkah Anda itu pin tarki-.. a barang-barang, pe-
melihat teropong bintang? rempuan itu pintar menawar ba-
tarrang terang, bercahaya: - dudui rang
lampua, lampu itu amat terang tayang tunggu:—mi dulu, tunggu se-
tarrus terus, lalu: lima kilo - sampe, bentar
lima kilo lalu sampai te teh: rninungkik - atau kopi An-
tani - taro da minum teh atau kopi
tarus -' tarrus tedong kerbau: kincinna bau - ma-
tarutama terutama: - kau harusuk tel, kencingnya bau kerbau mati

132
tegu tiang

tegu teguh: kangi pondfriannu, te- tidak tahu berenang pasti kamu
gul4kan pendirianmu tenggelam
tehelek tegel: mo/ika dipasangi - tengkar tengkar;
baru, mesjid dipasangi tegel baru bortengkar bertengkar: jangangko
tekang tekan, tanda tangan: pigi - - di mukaiw, jangan bertengkar
di tanlong pariuk, pergi menanda- di muka saya
tangani di Tanjung Priuk tenterang tenteram: tidak ml hail-
-

teka-teki teka-teki: - silang, teka-te- na tinggal di ruma, hatinya tidak


kisilang tenteram tinggal di rumah
telang telan: .—mi obaka itu, telah sa- tempak tempat: - tepak jalanna w-
ja obat itu b/ia, arloji itu tepat-tepat jalan-
telegarang telegram: baeki kalu diki- nya
ringi - balk kalau dikirirni tele- tebuk tepuk, pukul;
gram bartepuk bertepuk: - sabala ta-
telepisi televisi: bagusna mainna - ngan, bertepuk sebelah tangan
tadi malang, bagus sekali acara te- terbik terbit: - ml mataharia, mata-
levisi tadi malam hari sudah terbit
tembak tembak: —mi, tembaklah, tereng trem: karja di - itu, bekerja
tembak saja pada trem itu
tembok tembok: sapa corek-corek teri ten, ikan kecil
—a mi, siapa yang mencoret-coret tetak tetap: sudami dimarahi tatapi
tembok ml? - ton/i datang, ia sudah dimarahi,
tempelek tempel: - i jima, tempel- tetapi ia tetap datang
kan saja timah tetek tetek;
tempo tempo, masa, waktu: - ja- manetek menetek: tidak anak-
pang napigi, (pada) zaman Jepang 1w, anak saya sudah tidak mene-
dia pergi tek lagi
tendang tendang: sangaja memang to- tetes tetes;
ngak na - memang sengaja me- manetes menetes: salalui air
nendangku matana tupung di pipina, air mata-
tenga tengah; nya selalu menetes turun di pipi-
portengahan pertengahan: ta- nya
hung mi saya ko Jakarta, perte- tetta ayah, bapak: —1w pigi 1w pasa-
ngahan tahun mi saya ke Jakarta rak, ayahku pergi ke pasar
tenggelang tenggelam: kalau tidak ta- tiang tiang tanam duly - na, tanam
huko boronang pasri - ko, kalau dahulu tiangnya

133
tiba todu

tiba tiba, datang pak imang suda - danmu?


Pak Imam sudah tiba tinggi tinggi: barapa - badannu, ber-
tidak tidak, tiada: - parna si/cola, ti apa - badannu, brapa tinggi ba-
dak pernali sekolah danmu? -
tidur tidur: - mi bapakna, bapáknya tinjau tinjau, selidik, lihat;
sudah tidur maninjau
tiga tiga, dua tambah satu: - ribu ru- maninjau meninjau: deng Paricu
piah, tiga ribu rupiah -. AM E, deng Paricu meninjau
tikar tikar: ambekko dulu - dang AMD
bantal di atas, ambil dülu tikar tinju tinju : kojuaraang nasional -
dan bantal di atas yunior, kejuaraan nasional tinju
tiket tiket, karcis: balliko - di age- yunior;
nga, beli tiket di agen patinju petinju: bapakna I All,
tikus tikus: bunui— ka, bunuh tikus bapak si All adalah seorang petin-
itu ju
tima timah: tern peleki - tempeli ti- tingka tingkah: porbaiki - lakunu,
mah perbaikilah tingkah lakumu
timba timba: bocorini_ya, timba su- tingkak tingkat: - tigami di UNHAS,
dah bocor ia sudah tingkat tiga di UNHAS
timbang timbang; tinro tidur: danniaripi barn did - di-
timbangang timbangan: - badang, nihari dia baru tidur
timbangan badan tinta tinta: monulis dengang— mera,
timbung timbun, tumpuk; menulis dengan tinta merah
manimbung meniinbun: siapa tionghoa Tionghoa
pasir di mu/ca rurnaya? siapa yang tipu tipu na—ak kawangku, aku diti-
nienimbun pasir di muka rumah? Pu kawanku
timpa timpa; tiri thi: ibu ku, ibu tiriku
nitimpa ditimpa: m seng iMina tiuk tiup;
kasusang, Si Mina ditimpa kesusa- bortiup bertiup: anging dan sa-
han lagi latang, angin bertiup dari selatan
timur timur: sabala - na ponga, sebe- todu teduh;
Iah timur stadion bortodu berteduh: panas düdui
tinggal tinggal, menetap: lamarni - mataharia belajadi ak dibawa
di sini, sudah lama tinggal di sini pohong, karena panas matahari
tinggi tinggi: barapa - badannu, ber- terlalu terik, saya berteduhdi ba-
apa - badannu, berapa tinggi ba- wah pohon

134
togak tontong

togak tegak: bordiri - berdiri tegak; tombak tombak: di—i dari balakang,
monogakkang menegakkan: siapa- dia ditombak dari belakang
mo mw. - kaadilang kalau bu- tombus tembus: jalanang— mi ko ru-
kahg kita mi, siapa lagi yang mau maku, jalanan sudah tembus ke
menegakkan keadilan kalau bukan rumah saya
kita mi tompayang tempayang: air - air
togeang congek, lendir kupirig: mau- tempayang
ko orang -, engkau mau orang tompur tempur;
congek portompurang pertempuran: an
tokang tekan; tara PLO dengan Israel, pertempu-
monokang mene.kan: soporti ada ran antara PLO dengan Israel
orang i kopalaku, seperti ada tompurung tempurung: manna - na-
orang menekan kepala saya; /ualji, biar tempurung dijual juga
tokanang tekaian: udara, teka- tomur ternu;
nan udara bariomu bertemu: ak tadi de-
toko toko: balliko jarung mosing di izgang pak Iniang, tadi saya berte-
- beli jaruni mesin di toko mu dengan Pak Imam
toladang teladan: iamo alle - ia saja tonang tenang: - mako, tenang saja
diteladani tong I juga, pula, lagi: apa tong kau,
toijik tolak: /angangko - f)OlnbOri- apa lagi kau?
angna orang, jangan menolak pem- tong H tong, peti kayu: - sampa,
berian orang tong sampah
tote toleh; tong Ill ton: muatanna tiga - mua-
monole menoich: jangang salalu tannya tiga ton
ka balakang, jangan scialu meno- tonggara tenggara: anging - angin
Ich ke betakang dari arah tenggara
toli - talinga tongi - tong I
tolo tolol: - ,ne,nang tongko kau, tonjol tonjol;
kamu lilemang tolol mononjol menonjol: id paling
tolok kagpam: sai'aminne - na, saya- di sekolana, dia yang paling me-
lah jagoannya nonjol di sekolahnya
tolong totong: —i pakir inisikinga, to- tontong I tonton, lihat, tengok;
k)nglah (kepada) fakir miskin tontongang tempat m'elihat, tern-
tolor tctur: a'a?zg, telur ayam pat menonton, tempat menengok,
toluk tctuk: - to,nini, Tetuk Tomini tcnWat menjenguk yaitu jendela;
tomang -. tamang I an-ing ,nanunirik kupasang pitu-

135
tongtong tulis

jut -.-na, angin bertiup kuberi ama- tuang I tuan, said: sorona - ta, abdi
nat, tunjukkanlah ke jendelanya tuan kita
tongtong II rasi, ramal, tilek: boca tuang II tuang: -. imi cukka sadikik,
ki - dulu jodoku, coba Anda ra- tuangilah cuka sedikit
mal dahulu jodohku tubruk tubruk;
tontu tentu; nitubruk ditubruk: -4 becaka mo-
kotontuang ketentuan: bagitulah bil, becak ditubruk mobil
dart atas, begitulah ketentuan tudu tuduh /angangko sambarang
dari atas orang nu - jangan sembarang
tonung tenun; orang kau tuduh;
mononung menenung: - sarung, tuduhang tuduhan: - nu itu tidak
menenun sarung boralasang, tuduhanmu itu tidak
topang topan, angin ribur: kapalna beralasan
dihantangi anging - kapalnya di- tuek tungging, mirip;
hantam angm topan battuek menungging, miring:—. mi
topi I tepi: bar/alang-jalang di— pan- parahu itu dihantang ombak, pe-
tai, berjalan-jaian di tepi pantai rahu itu menungging diempas om-
topi II topi: billi/cangak - mera, bell- bak
kan saya topi merah tugas tugas: solosaimi—.. na, tugasnya
torbang terbang: dapakmi— burung telh selesai
nuria, burung nuri sudah dapat tuhang tuhan: bintanga ciptaanna
terbang; tongi - a, bintang ciptaan Tuhan
monorbangkang menerbangkan: juga
..posawak halikotter, menerbang- tuju I tujuh: - rupia, tujuh rupiah
kan Pesawat helikopter tuju II guna, man faat: apa— nna, apa
torik terik: - dudui mataharia, (pa- gunanya
nas) matahani amat terik tukang tukang: - na anne rumaya di
tua I tuah ; berkah, bahagia; mana, tukang rumah ml di dlrnana
matua bertuah, beroleh berkah: tukar tukar: pigi no— uanna di banga
- 1w nak di nagari orang, mudah- ia pergi menukar uangnya di bank
mudahan engkau beroleh berkah tulang tulang: lihak baek-baeki - no
di negeri orang ikanga, lthatlah balk-balk tulang
tua II tua: hormak kopada orang - ikan (itu)
hormat kepada orang tua tuli tuli: .- memang tongko kau, kau
tuak tuak, nba, saguer: paminung- memang tuli
• peminum tuak tulis tulis, menulis: dudukki saban-

136
tumbu tutup

tar naku—sangki surak, duduklah bung tuak, menungging tabung tu-


set?entar saya akan menuliskan su- ak
rat. (untuk) Bapak tunggu tunggu, nantikan: - kak gang,
tumbu tumbuh: /agungna - dongang tunggu saya kawan
subur, jagungnya tumbuh dengan monunggtt menunggu: laparmak
subur saya sudah lapar menunggu
tumbuk tumbuk; (mu)
monumbuk menumbuk: padi, tunjuk tunjuk: 1/ma orang - bapak
menumbuk padi monfadi kotua RK, .lima orang un-
tumuk tumit: bordarai - ku natusuk tuk menunjuk Bapak menjadi ke-
pa/cu, tumitku berdarah tertusuk tuaRK;
paku potunjuk petunjuk: mondapak-
tumpa tumpah: na—iki dawak, kita da?i tuhang, mendapat petunjuk
ditumpahi dawat dari Tuhan
tumpük tumpuk; turuk tunut : - borduka cita, turut
bortumpuk bertumpuk: turn- berduka cita
pukrni tugasna, tugasnya sudah tuning turun: naik -. naik tUrun
bertumpuk-tumpuk tunis -' tarnis
monumpuk menumpuk: - barang tusuk tusuk: di—i kakiku paku, kaki-
iiieñurnpuk barang ku tertusuk paku;
tunangang tunangan: ada,no— na. dia monusuk menusuk: i hati kata-
sudah punya tunangan katanu itu, kata-kataniu itu menu-
tunggeng tungging (kepala ke bawah, suk hati
pantat ke atas); tutup tutup: - kopala, tutup kepala
sanunggeng mcnungging: Ia-

137
'U
uang 1 . uang, duit: perak nabalanja, ubung
uang perak dia belanjakan ubung-ubung ubun-ubun: sapui
uang II uban, rambut putth: ba- na anaknu, usaplah ubun-ubun
nyakmi_na,sudah banyak uban- anakmu
nya udang udang: makangak - goreng,
uba ubah; saya makan udang goreng
baruba berubah: bolum—pi pon- udara udara: panas dudui —ya di
dirianna sampai sokarang, pendiri- kamarka, udara di dalam kamar
annya belum berubah sampai so- terlalu panas
karang; uduk wuduk: ambilmakik aer -
porubahang perubahan: mi kam- silakan mengambil air wuduk;
ponga banyak sekalimi P-.. ua, kam- baruduk berwuduk: sudamak
pung ihi sudah banyak perubah- saya sudah berwuduk
annya ujiang ujian: bolumpi solosai - na,
ubak peluruh:—na tidak malatus, pe- belum selesai ujiannya
lurunya tidak meletus ujung ujung: - rambukna mulaimi
ubang uban; kunig, ujung rambutnya sudah
barubang beruban: — - mi rambuk- mulai kuning
na, rambutnya sudah beruban ukirik ukir, tulis: - i namanu di
ubi ubi: makang - kayu, makan ubi buku mi, namamu di buku mi
kayu ukkuruk - ukur

138
untung

hari tnaulikna nabi muhammad,


bafu di' umat Islam memperingati han ke-
mengukur baja di lahiran Nabi Muhammad
Uan senthri umrah: molaksanakang tawak -

ulak I ulat: ,namieangi - digina. gi.. melaksanakan tawaiumrah


ginya1inakan ulat umung umum: ruma sakik -, rumah
ulakilgusur; sakit umum
mangutak menggusur, menanduk: umur umur: borapami—ta sakarang?
kerbau - orang, kerbau menan- Umur Anda sekarang berapa?
duk orang borumur berumur: - mi 70 ta-
ulang ulang: han - tahungku, han hung nenekku, nenekku sudah
ulang tahunku berumur 70 tahun
ular ular: /anga.igko bunui itu ka, - undan I
jangan dibtnuh ularitu- undangang undangan: surak
uIorok ulur: -i tall laya,ng-layannu, sopulu lombar,, sunat und-ngan se-
ulur tali 1ayang- I*yangnu puluh lembar
Ulu I hulu, hum: b~nanga jeknelc-
-' undang II
berang, hulu sungak Jeknebe?ang undngaundang-undang: dia mo-
Ulu II kepala: izakanna nna, terke-
-
langga,.-. dia melanggar undang-
na kepa1anya undang
pangulu gagang ungkak ungkap;
uhi III antar: —ak sainpe di dew torungkak terungkap: tontang ko-
un, antarkan saya sampal di desa matiang suamina tidak - sampai
itu sokarang, tentang kematian sua-
Our ulur; minya tidak terungkap sampai se-
mengolur me ngu lur: jangangko karang
solalu - tilur waitti, jangan sela- ungu ungu: ambikangak sarung—.a,
Lu mcnguhur-ulurwaktu ambilkan saya sarung benwarna
tmiba I marl: kita pigi "ian/ak jam-
- ungu
him, mIri kita pergi môThrnjat unta unta: bisa kau naik - pigi di
puhon janibu Madina, Engkau boleh naik unta
umba II pergi k'e Madina
umba-umba ondc.ondc: marikik untung untung: ilpa nigifla, apa Un-
-

makwig mari makan onde-


-, tung ruginya
onde boruntung beruntüng: di berun-
unirnak tuna t: islanga naporingati tung satu juta

139
upa

upa upah: borapa flu &ztu btdafl,


-

berapa upahfnu satu buhn iip: iV?.


urai urai; kamatianna anabi
toniras terural: tidak - rid ram- dadana, waktu ia mendeg9'47
bukna, rambutnya tidak terurai ta kematian anaknya, dia hanya
lagi niengusap dadanya (karena sedih)
urak urat: porang - sara/c, perang usir usir: - ki kucinga koluar, usir
urat saraf kucing itu keluar
urang teman, kawan: - ta iko!a nga- usuk usut;
sengi, teman kita bersekolah se- mongusuk mengusut: saya tidak
muanya barani lag!— i porkaraya itu, saya
uruk I urut: - sai bititikku nak, cuba tidak berani lagi mengusut ietka-
unit betisku nak ra itu
urukll utama utama:— na kau ditangkak,
salai nomorok - na, salah nomor utamanya, engkau yang ditang-
urutnya kap
urung I urusan: bukang—ku mi, utang utang: lunasmi— na, utangnya
mi bukan urusan saya sudah lunas
urusang II ingusan: anakna - anak- utara uara: sobla —na mosjika, Se-
nya ingusan belah utaranya mesjid
usaha usaha; utus utus;
borusaha berusaha: kita hanya diutus diutus kak pigi di sjni,
tapi Tuhan yang monontukang, saya diutus ke sini;
kita hanya berusaha, Tuhan jualah utusang utusan: datammi na,
yang menentukan; utusaInya telah datang
porusahaang perusahaan: mi a uwang Dang: - lima ribu rupiah,
siapa punya2 perusahaan mi saya uang lima ribu rupiah

140
w
wa wah, wahal (kata setuh): -, ba- wákil wakil: siapa - na gubernurka%
gitu kalatcuanmi, .wah, begitu kela- siapa wakil gubernur"
kuanmu mowakili mewakili: swpa gu-
wahyu wahyu nabi Muhammad ma- bernurka dalang portomuang mi?
narima - iari Tuhang, Nabi Mu- siapa yang mewakill gubernur da-
hammad mCnerirna wahyu dan lain pertemuan mi?
Tuhan wakkelek wakil: nana - na regu A,
waja wajah: kUflapa - nu inurang Se- mana wakil regu A
kali, menpa wajahmu muram wali wali: siapa - za panganting pa-
sekali rampuanga? siapa wall pengantin
wajar wajar: -, memang tongi kalau perempuan itu?
dapaki hadia, meniang wajar kalau wang uang: siapa ambeki— ku di kay-
dia mendapat hadiah rongku, siapa yang mengambil
wajk wajib: salak lima wattu - i 1w- uang di kantungku; - siapa curi
kunna, salat lima waktu itu hu- - ku. siapa yang curi uangku
kumnya wajib, wangi wangi, harurn: pakei minyak
kowajibang kewajiban: zunaikangi - Ia rnernakai minyak wangi;
—nu kopixda Tuhang, tunaikanlah wangi-wangiang wangi..wangian:
kewajibanmu kepada Tuhan senangi bapak pake -, bapak se-
wakak wakaf: mi rana - mi tanah nang mernakai wangi-wangian
walaf wanita wanita: banyak tong - jadi

141
wapek wukuk

pulisi, banyak juga wanita yang aInarhum berwasiat kepada kita


menjadi polisi agar -
wapak wafat: - pi tasulu&h na ha waspada waspada, hati-hati:— ko.tor-
nyak pami/arontakang, setelah ra- hadap masunu, waspadalah terha-
sulullali wafat rnuncullah pembe- dap musuhmU
rontakan watak watak: rusakmi—na itu anaka,
waras waras, sehat: tidak —ml pi- anak itu sudah rusak wataknya
kiranna, pikirannya tidak waras wittu waktu: salak lima - salat lima
lagi waktu
warga warga, anggota: fadi lalako - wawancara wawancara: mongada-
nagara yang back, jadilah warp kangi gubernurka - dengang ca-
negara yang baik cak peteranga, gubernur mengada-
kan wawancara dengan para ve-
waris waris: manaya ahli— na almar- teran cacat
huang mi, yang mana ahli waris wesel wesel: kiringi mi uang dengan
almarhum mi?
pos - kirirnlah uang ml dengan
mowarisi mewarisi: siapamo nanti
wesel pos
ilmuna siapakah yang dapat wilaya wilayah: luas rongi - kakoa-
mewarisi ilmunya
saanna rafaya dulu, raja dahulu
warna warna: borwarna, berwarna; mempinyai wilayah kekuasaan
- birui otona, otonya berwarna yang cukup luas
biru;
wink wind, baca-baca, zikir: kalau
langika birui, langit berwarna
sudamoko sambayang bacako tagi'
biru;
- birui matana, matanya berwarna - kalau selesai bersembahyang
biru baca lagi wind
wartawang wartawan: di surak kaba- wudu wudu;
raka dipasangi potona - fotonya borwudu berwudu: sudamako—?
dipasang di surat kabar oleh war- sudahkah Anda bérwudu mengani-
tawan bil air sembahyan&
wasiak wasiat: borwasiak berwasiat: wukuk wukuf: - diAraba, wukuf di
almarhung - kopada kita agar—, Arafah

142
7 ,RiEM
USTAKAAN
BJNAAN DAN
GJ BAHSA
]

IDID??AN

Y
ya I ya (kata untuk menyatakan se- surat yasin
tuju): - saya ambeki wanta, ya, yating yatim: anak - piatu, anak ya-
saya yang ambil uang Bapak tim piatu
yall o, hai: - Tuhang,ya, Tuhan yayasang yayasan: masuki - kasa-
yahudi Yahudi: bangsa - Bangsa jahtaraang kaluarga, dia masuk ya-
Yahudi yasan kesejahteraan keluarga
yaking yakin: —.mak bahwa dia yang yq yu, ikan hiu: jangangko z'urung
bunu bapakku, saya sudah yakin banyak ikang - Engkau jangan
bahwa dialah yang membunuh turun,banyak ikan yu
ayah saya yunani yunani: bahasa - bahasa Yu-
yang yang: - nana rumanu? yang nani
mana rurnahniu? yunior yunior: pemaing - pemain
yasing yasin: nenek mombaca sura yunior
- t&7k-tiak ,nalang jumak, tiap-ti- yurang iyuran barapa uang —.na?
ap malain Jurnak nenek membaca berapa uang iyurannya?

143
UTAN
lie -I 8 t

Anda mungkin juga menyukai