KERJA PRAKTEK
Disusun Oleh:
KERJA PRAKTEK
Disusun Oleh:
DOMINGOS LEKI SARMENTO
15.06.02.0021
DISETUJUHI:
Ketua Jurusan;
Teknik Perminyakan
ii
KATA PENGATAR
iii
INTISARI
iv
ABSTRATU
v
ABSTRACT
vi
DAFTAR ISI
Halaman
HALAMAN JUDUL ............................................................................................ i
HALAMAN PENGESAHAN .............................................................................. ii
KATA PENGANTAR ......................................................................................... iii
INTISARI ............................................................................................................ iv
ABSTRATU ........................................................................................................... v
ABSTRACT ......................................................................................................... vi
DAFTAR ISI ....................................................................................................... vii
DAFTAR GAMBAR ........................................................................................... x
BAB I PENDAHULUAN ...................................................................................... 1
1.1. Latar Belakang .............................................................................................. 1
1.2. Maksud Dan Tujuan ...................................................................................... 1
1.2.1. Maksud ..................................................................................................... 1
1.2.2. Tujuan ...................................................................................................... 2
1.3. Manfaat .......................................................................................................... 2
1.4. Waktu dan Tempat Pelaksanaan .................................................................... 2
1.5. Ruang Lingkup ............................................................................................. 2
1.6. Metodologi Penelitian .................................................................................... 2
1.7. Sistematika Penulisan .................................................................................... 3
BAB II TINJAUAN UMUM LAPANGAN ......................................................... 4
2.1. Sejarah Pusat Pengembangan Sumber Daya Manusia Cepu ......................... 4
2.1.1. Periode Zaman Hindia Belanda ( Tahun 1886 - 1942 ) ............................ 4
2.1.2. Periode Zaman Jepang ( Tahun 1942 - 1945 ) .......................................... 5
2.1.3. Periode Zaman Kemerdekaan ( Tahun 1945 ) .......................................... 5
2.1.3.1. Periode 1945 – 1950 ........................................................................ 6
2.1.3.2. Periode 1950 – 1951 ........................................................................ 6
2.1.3.3. Periode 1951 – 1957 ........................................................................ 6
2.1.3.4. Periode 1957 – 1961 ........................................................................ 6
2.1.3.5. Periode 1961 – 1966 ........................................................................ 6
vii
2.1.3.6. Periode 1966 – 1978 ........................................................................ 7
2.1.3.7. Periode 1978 – 19841 ...................................................................... 7
2.1.3.8. Periode 1984 – 2001 ........................................................................ 7
2.1.3.9. Periode 2001 – 2016 ........................................................................ 8
2.1.3.10. Periode 2016 – Sekarang ................................................................. 8
2.2.Tugas Pokok dan Fungsi Pusat Pengembangan Sumber Daya Manusia Minyak
Dan Gas Bumi (PPSDM Migas) Cepu .............................................................. 8
2.2.1. Tugas Pokok.............................................................................................. 8
2.2.2. Visi ............................................................................................................ 8
2.2.3. Misi ........................................................................................................... 9
2.2.4. Fungsi ........................................................................................................ 9
2.3.Struktur Organisasi Pusat Pengembangan Sumber Daya Manusia Minyak Dan
Gas Bumi (PPSDM Migas) Cepu ..................................................................... 9
2.4.Lokasi Pusat Pengembangan Sumber Daya Manusia Minyak Dan Gas Bumi
(PPSDM Migas) Cepu .................................................................................... 11
2.4.1. Lokasi praktek ......................................................................................... 11
2.4.2. Sarana transportasi .................................................................................. 11
2.4.3. Letaknya yang berbatasan antara Jawa Tengah dan Jawa Timur ........... 11
BAB III DASAR TEORI .................................................................................... 12
3.1. Pengertian pemboran ................................................................................... 12
3.2. Sistem Tenaga (Power System) ................................................................... 13
3.2.1. Prime Mover Unit ................................................................................... 13
3.2.1.1. Jumlah unit mesin yang diperlukan: .............................................. 14
3.2.1.2. Jenis mesin yang digunakan : ........................................................ 14
3.2.2. Distribusi Tenaga Pada Rig .................................................................... 15
3.2.2.1. Mechanical Power Transmision .................................................... 15
3.2.2.2. Electrical Power Transmission ...................................................... 15
3.3. SistemAngkat (Hoisting System) ................................................................. 16
3.3.1. Struktur pendukung (Supporting structure) ............................................ 16
3.3.1.1. Substructure ................................................................................... 18
3.3.1.2. Rig floor......................................................................................... 18
viii
3.3.2. Peralatan Angkata (Hoisting Equipment) ............................................... 18
3.3.2.1. Drawwork ...................................................................................... 18
3.3.2.2. Overhead tools ............................................................................... 19
3.3.2.3. Drilling line ................................................................................... 20
3.4. Sistem Putar (Rotating System) ................................................................... 20
3.4.1. Swivel ..................................................................................................... 21
3.4.2. Peralatan putar (Rotating Equipment) ..................................................... 22
3.4.2.1. Meja Putar (Rotary Table) ............................................................. 23
3.4.2.2. Bantalan Utama (Master Bushing) ............................................... 23
3.4.2.3. Kelly Bushing ................................................................................ 24
3.4.2.4. Rotary Slip ..................................................................................... 24
3.4.2.5. Slip Bowl ....................................................................................... 24
3.4.2.6. Safety Clamp ................................................................................. 24
3.4.2.7. Rotary Tong ................................................................................... 24
3.4.2.8. Kelly Spinner ................................................................................. 25
3.4.2.9. Top Drrive ..................................................................................... 25
3.4.3. Rangkaian Pengeboran (Drill Stem) ....................................................... 25
3.4.3.1. Kelly .............................................................................................. 26
3.4.3.2. Upper Kelly Cock .......................................................................... 27
3.4.3.3. Lower Kelly Cock ......................................................................... 27
3.4.3.4. Kelly Saver Sub ............................................................................. 27
3.4.3.5. Drill Pipe ....................................................................................... 27
3.4.3.6. Heavy Weight Drill Pipe ............................................................... 28
3.4.3.7. Drill Collar..................................................................................... 28
3.4.3.8. Bottom Hole Assembly ................................................................. 28
3.4.4. Mata Bor (BIT)........................................................................................ 30
3.5. Sistem Sirkulasi (Circulating System) ......................................................... 31
3.5.1. Lumpur pengeboran (Drilling Fluid) ...................................................... 31
3.5.1.1. Water Based Mud .......................................................................... 32
3.5.1.2. Oil Based Mud ............................................................................... 32
3.5.1.3. Oil Or Gas Based Mud ................................................................. 32
ix
3.5.2. Tempat persiapan (Preparation Area) .................................................... 33
3.5.2.1. Rumah Lumpur (Mud House) ....................................................... 33
3.5.2.2. Tangki Lumpur (Mud Tank) .......................................................... 33
3.5.2.3. Mixing Hopper .............................................................................. 34
3.5.2.4. Chemical Mixing Barrel ................................................................ 34
3.5.2.5. Bulk Mud Storage Bins ................................................................. 34
3.5.2.6. Tangki Air (Water Tank) ............................................................... 34
3.5.3. Peralatan Sirkulasi (Circulating Equipment) .......................................... 35
3.5.3.1. Pompa Lumpur (Mud Pump) ......................................................... 35
3.5.3.2. Suction Tank .................................................................................. 35
3.5.3.3. Suction Line................................................................................... 36
3.5.3.4. Discharge Line............................................................................... 36
3.5.3.5. Stand Pipe ...................................................................................... 36
3.5.3.6. Rotary Hose ................................................................................... 36
3.5.3.7. Chiksen Joint ................................................................................. 36
3.5.3.8. Return Line .................................................................................... 36
3.5.4. Tempat Pengkondisian Lumpur Pengeboran .......................................... 37
3.5.4.1. Shale Shaker .................................................................................. 37
3.5.4.2. Degasser ........................................................................................ 37
3.5.4.3. Desander ........................................................................................ 38
3.5.4.4. Desilter .......................................................................................... 38
3.5.4.5. Mud Cleaners................................................................................. 38
3.6. Sistem Pencegah Semburan Liar (Blow Out Preventer System) ................. 38
3.6.1. Annular preventer ................................................................................... 40
3.6.2. Ram Preventer ......................................................................................... 41
3.6.3. Drilling Spools ........................................................................................ 41
3.6.4. Casing Head (Well Head) ....................................................................... 42
3.6.5. Accumulator Unit.................................................................................... 42
3.6.6. Supporting System .................................................................................. 42
BAB IV PENGAMATAN PERALATAN ROTATING SYSTEM ................. 43
4.1. Peralatan Putar (Rotary Assembly) .............................................................. 43
x
4.1.1. Meja Putar (Rotary Table) ...................................................................... 44
4.1.1.1. Fungsi Meja Putar (Rotary Table): ................................................ 44
4.1.1.2. Mekanisme Kerja dari Meja Putar (Rotary Table) ....................... 45
4.1.2. Master Bushing ....................................................................................... 45
4.1.2.1. Master Bushing Ada Dua Tipe: ..................................................... 45
4.1.2.2. Fungsi Master Bushing .................................................................. 46
4.1.2.3. Mekanisme Kerja Master Bushing ................................................ 46
4.1.3. Kelly Bushing ......................................................................................... 46
4.1.3.1. Fungsi Kelly Bushing .................................................................... 46
4.1.3.2. Mekanisme Kerja Kelly Bushing .................................................. 46
4.1.4. Rotary Slips ............................................................................................. 47
4.1.4.1. Fungsi Rotary Slip ......................................................................... 47
4.1.4.2. Mekanisme Kerja Rotary Slip ....................................................... 47
4.1.5. Safety Clamp ........................................................................................... 47
4.1.5.1. Fungsi Safety Clamp ..................................................................... 48
4.1.5.2. Mekanisme Kerja Safety Clamp .................................................... 48
4.1.6. Rotary Tong ............................................................................................ 48
4.1.6.1. Fungsi Rotary Tong ....................................................................... 48
4.2. Rangkaian Pipa Bor ..................................................................................... 48
4.2.1. Swivel ..................................................................................................... 49
4.2.1.1. Fungsi Swivel` ............................................................................... 49
4.2.1.2. Mekanisme Kerja Swivel .............................................................. 49
4.2.1.3. Bagian-Bagian Dari Swivel Terdiri Dari :..................................... 49
4.2.2. Kelly........................................................................................................ 50
4.2.2.1. Fungsi Kelly .................................................................................. 51
4.2.2.2. Mekanisme Kerja Kelly................................................................. 51
4.2.3. Drill Pipe (DP) ........................................................................................ 51
4.2.3.1. Fungsi Drill Pipe............................................................................ 51
4.2.3.2. Mekanisme Kerja Drill Pipe .......................................................... 51
4.2.4. Drill Collar (DC) ..................................................................................... 52
4.2.4.1. Jenis-Jenis Drill Collar .................................................................. 52
xi
4.2.4.2. Fungsi Drill Collar ......................................................................... 53
4.2.4.3. Mekanisme Kerja Drill Collar ....................................................... 53
4.3. Mata Bor (Bit) .............................................................................................. 53
4.3.1. Drag Bit ................................................................................................... 53
4.3.1.1. Fungsi Drag Bit ............................................................................. 54
4.3.1.2. Persoalan-Persoalan Timbul Dalam Penggunaan Drag Bit ........... 54
4.3.2. Roller-Cone Bit (Rock Bit) ..................................................................... 54
4.3.2.1. Roller Cone Bit Ada Dua Macam : ............................................... 55
4.3.2.2. Berdasarkan Roller Con Bit yang di RIG R-600 adalah ............... 55
4.3.2.3. Fungsi Roller Cone Bit .................................................................. 56
4.3.2.4. Mekanisme Roller Cone Bit .......................................................... 56
4.3.3. Diamond Bit ............................................................................................ 56
4.3.3.1. Fungsi Diamond Bit ...................................................................... 56
4.4. Peralatan Dan Tempat Perlengkapan Rotary System .................................. 57
4.4.1. Mouse Hole ............................................................................................. 57
4.4.2. Rate Hole ................................................................................................ 57
BAB V PENUTUP ............................................................................................... 58
5.1. Kesimpulan .................................................................................................. 58
5.2. Saran ............................................................................................................ 59
DAFTAR PUSTAKA .......................................................................................... 60
LAMPIRAN ......................................................................................................... 61
xii
DAFTAR GAMBAR
Halaman
Gambar 2.1.Struktur Organisasi PPSDM Migas Cepu (PPSDM, 2018) .............. 10
Gambar 2.2. Peta Lokasi PPSDM Migas Cepu (Peta PPSDM, 2018) .................. 11
Gambar 3.1. Sistem Tenaga (Power System) (Drs. M. Mustaghfirin Amin MB .. 13
Gambar 3.2. Letak Sistem Tenaga (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) .............. 14
Gambar 3.3. Sistem Angkat (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ........................ 16
Gambar 3.4. Struktur Pendukung (Supporting Structure) (Drs. M. Mustaghfirin
Amin MBA) ..................................................................................... 17
Gambar 3.5. Drawwork (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ............................... 19
Gambar 3.6. Overhead Tools (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ...................... 19
Gambar 3.7. Drilling Line (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ........................... 20
Gambar 3.8. Rangkaian Pemboran (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ............. 21
Gambar 3.9. Swivel (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ..................................... 22
Gambar 3.10. Peralatan Putar (Rotating Equipment) (Drs. M. Mustaghfirin Amin
MBA) .............................................................................................. 23
Gambar 3.11.Top Drive (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) .............................. 25
Gambar 3.12. Rangkaian Pengeboran (Drill Stem) (Drs. M. Mustaghfirin Amin
MBA) .............................................................................................. 26
Gambar 3.13. Bottom Hole Assembly (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ........ 30
Gambar 3.14. Bit (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ......................................... 30
Gambar 3.15. Sistem Sirkulasi (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) .................... 31
Gambar 3.16. Material Lumpur Pengeboran(Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) 32
Gambar 3.17. Tempat Persiapan (Preparation Area) (Drs. M. Mustaghfirin Amin
MBA) .............................................................................................. 33
Gambar 3.18. Peralatan Sirkulasi (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ................ 35
Gambar 3.19. Peralatan Pengkondisi Lumpur Pengeboran (Drs. M. Mustaghfirin
Amin MBA) .................................................................................... 37
Gambar 3.20. BOP System (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ......................... 40
Gambar 3.21. Annular Preventer (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ................ 40
xiii
Gambar 3.22. Pipe Ram Preventer (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) .............. 41
Gambar 3.23. Drilling Spool (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ....................... 41
Gambar 3.24. Accumulator Unit (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ................. 42
Gambar 3.25. Choke Manifold (Drs. M. Mustaghfirin Amin MBA) ................... 42
Gambar 4.1. Meja Putar (Rotary Table) (Penyusun, 2018) .................................. 44
Gambar 4.2. Master Bushing Solid (Penyusun, 2018) .......................................... 45
Gambar 4.3. Kelly Bushing (Penyusun, 2018) ..................................................... 46
Gambar 4.4. Rotary Slip (Penyusun, 2018) .......................................................... 47
Gambar 4.5. Safety Clamp (Penyusun, 2018) ....................................................... 47
Gambar 4.6. Rotary Tong (Penyusun, 2018) ........................................................ 48
Gambar 4.7.Swivel (Penyusun, 2018)................................................................... 49
Gambar 4.8. Kelly (Penyusun, 2018) .................................................................... 50
Gambar 4.9. Drill Pipe (DP) (Penyusun, 2018) .................................................... 51
Gambar 4.10. Drill Collar (DC) (Penyusun, 2018) ............................................... 52
Gambar 4.11. Drag Bit (Penyusun, 2018) ............................................................. 54
Gambar 4.12. Roller Cone Bit (Rock Bit) (Penyusun, 2018) ............................... 55
Gambar 4.13. Diamond Bit (Penyusun, 2018) ...................................................... 56
Gambar 4.14. Mouse Hole (Penyusun, 2018) ....................................................... 57
Gambar 4.15. Rate Hole (Penyusun, 2018) .......................................................... 57
xiv