Makam Jayaprana
dan Layonsari hingga kini ada dan dipercaya itu benar-benar makam mereka berdua.
Dua orang suami istri bertempat tinggal di Desa Kalianget mempunyai tiga orang anak, dua orang laki-laki
dan seorang perempuan. Oleh karena ada wabah yang menimpa masyarakat desa itu, maka empat orang dari
keluarga yang miskin ini meninggal dunia bersamaan. Tinggalah seorang laki-laki yang paling bungsu bernama
I Jayaprana. Oleh karena orang yang terakhir ini keadaannya yatim piatu, maka ia puan memberanikan diri
mengabdi di istana raja. Di istana, laki-laki itu sangat rajin, rajapun amat kasih sayang kepadanya. Kini I
Jayaprana baru berusia duabelas tahun. Ia sangat ganteng paras muka tampan dan senyumnya pun sangat
manis menarik.
Beberapa tahun kemudian.
Pada suatu hari raja menitahkan I Jayaprana, supaya memilih seorang dayang-dayang yang ada di dalam istana
atau gadis gadis yang ada di luar istana. Mula-mula I Jayaprana menolak titah baginda, dengan alasan bahwa
dirinya masih kanak-kanak. Tetapi karena dipaksan oleh raja akhirnya I Jayaprana menurutinya. Ia pun
melancong ke pasar yang ada di depan istana hendak melihat-lihat gadis yang lalu lalang pergi ke pasar. Tiba-
tiba ia melihat seorang gadis yang sangat cantik jelita. Gadis itu bernama Ni Layonsari, putra Jero Bendesa,
berasal dari Banjar Sekar.
Melihat gadis yang elok itu, I Jayaprana sangat terpikat hatinya dan pandangan matanya terus membuntuti
lenggang gadis itu ke pasar, sebaliknya Ni Layonsari pun sangat hancur hatinya baru memandang pemuda
ganteng yang sedang duduk-duduk di depan istana. Setelah gadis itu menyelinap di balik orang-orang yang ada
di dalam pasar, maka I Jayaprana cepat-cepat kembali ke istana hendak melapor kehadapan Sri Baginda Raja.
Laporan I Jayaprana diterima oleh baginda dan kemudian raja menulis sepucuk surat.
I Jayaprana dititahkan membawa sepucuk surat ke rumahnya Jero Bendesa. Tiada diceritakan di tengah jalan,
maka I Jayaprana tiba di rumahnya Jero Bendesa. Ia menyerahkan surat yang dibawanya itu kepada Jero
Bendesa dengan hormatnya. Jero Bendesa menerima terus langsung dibacanya dalam hati. Jero Bendesa
sangat setuju apabila putrinya yaitu Ni Layonsari dikimpoikan dengan I Jayaprana. Setelah ia menyampaikan isi
hatinya “setuju” kepada I Jayaprana, lalu I Jayaprana memohon diri pulang kembali.
Hari sudah malam Ni Layonsari bermimpi, rumahnya dihanyutkan banjir besar, ia pun bangkit dari tempat
tidurnya seraya menerangkan isi impiannya yang sangat mengerikan itu kepada I Jayaprana. Ia meminta agar
keberangkatannya besok dibatalkan berdasarkan alamat-alamat impiannya. Tetapi I Jayaprana tidak berani
menolak perintah raja. Dikatakan bahwa kematian itu terletak di tangan Tuhan Yang Maha Esa. Pagi-pagi I
Jayaprana bersama rombongan berangkat ke Celuk Terima, meninggalkan Ni Layonsari di rumahnya dalam
kesedihan. Dalam perjalanan rombongan itu, I Jayaprana sering kali mendapat alamat yang buruk-buruk.
Akhirnya mereka tiba di hutan Celuk Terima. I Jayaprana sudah meras dirinya akan dibinasakan kemudian I
Saunggaling berkata kepada I Jayaprana sambil menyerahkan sepucuk surat. I Jayaprana menerima surat itu
terus langsung dibaca dalam hati isinya:
“Hai engkau Jayaprana
Iki minangka carita katresnan Jayaprana lan Layonsari saka Bali Utara. Makam Jayaprana
lan Layonsari nganti saiki lan percaya yen sejatine makam kasebut ana wong loro mau.
Kaloro somah lan bojo sing manggon ing Desa Kalianget duwe anak telu, lanang lan wadon. Amarga
ana epidemi sing mengaruhi masarakat desa, papat saka kulawarga miskin iki mati bebarengan. Ana
wong enom sing jenenge I Jayaprana. Amarga wong terakhir iki yatim, dheweke wani ngladeni ing
kraton. Ing kraton, wong kasebut sregep, rajapun banget tresna marang dheweke. Saiki aku
Jayaprana mung umur rolas taun. Dheweke nggantheng banget rupane kaya rupane lan eseman
katon ayu banget.
Ing sawijining dina, raja dhawuh supaya I Jayaprana milih prawan ing istana utawa bocah wadon ing
njaba kraton. Wiwitane I Jayaprana nolak dhawuhe, amarga ngarani dheweke isih bocah. Nanging
amarga dipeksa raja I Jayaprana akhire netepi. Dheweke uga lelungan menyang pasar ing ngarep
kraton kanggo ndeleng bocah-bocah wadon sing liwat ing pasar. Dumadakan dheweke weruh
prawan sing ayu banget. Bocah wadon sing jenenge Ni Layonsari, putrane Jero Bendesa, asale saka
Banjar Sekar.
Ndelok cah ayu, aku Jayaprana banget kepenak lan mripate terus nglewati bocah wadon kasebut
menyang pasar, sebaliknya Ni Layonsari banget prihatin mung ndelok wong enom sing nggantheng
sing lagi lungguh ing ngarep kraton. Sawise bocah wadon nyawat-nyolong wong-wong ing pasar, aku
Jayaprana enggal bali menyang istana kanggo laporan ing ngarsane Sang Prabu. Aku laporan
Jayaprana ditampa dening raja banjur raja nulis layang.
Aku Jayaprana didhawuhi nggawa surat menyang omahe Jero Bendesa. Ora ana sing dingerteni ing
tengah dalan, mula aku Jayaprana tekan omah Jero Bendesa. Dheweke masrahake surat sing digawa
menyang Jero Bendesa kanthi hormat. Jero Bendesa nrima dheweke tetep maca ing awake dhewe.
Jero Bendesa setuju supaya putrane, Ni Layonsari, kawin karo I Jayaprana. Sawise dheweke
ngalemake "sarujuk" karo I Jayaprana, mula aku Jayaprana njaluk bali supaya bali.
Ing kraton, Sang Prabu ngadani pangrungon ing paviliun. Ujug-ujug I Jayaprana teka dhawuhe Jero
Bendesa ing ngarepe Sri Agunge. Banjur Raja ngumumake babagan perbicaraan isi kasebut: Ing dina
Selasa, Legi wuku Kuningan, raja bakal nggawe upacara pernikahane I Jayaprana karo Ni Layonsari.
Saka ing kono, raja dhawuhe kabeh desa supaya bisa mbangun omah, ngrampungake ruangan I I
Jayaprana.
Ing dina pernikahan, kabeh bangunan wis rampung kanthi gotong royong, kabeh dadi apik. Saiki wis
tekan tanggal akad nikah Jayaprana sing diiringi masarakat, banjur lunga menyang omahe Jero
Bendesa, kepengin ngajak Ni Layonsari kanthi upacara lengkap. Kangjeng Raja lenggah ing dhampar
ing ngarsane para punggawa raja lan abdine. Banjur rombongan aku Jayaprana teka ing ngarep
kraton. Panganten putri kudu mudhun saka palanquin, terus nyembah langsung ing ngarsane Sang
Prabu Majapahit kanthi hormat kanggo ndeleng rai Ni Layonsari, raja ora bisa ujar.
Sawise sore, penganten lan ngresiki awake dhewe bali menyang omahe ninggalake sidhang ing
Paseban. Sasampunipun séda, Sang Mulya ujar marang kabeh désa supaya njaluk pertimbangan cara
kanggo nguatake I Jayaprana supaya séda. Garwane, Ni Layonsari mlebu kraton dadi ratu. Disebut,
yen Ni Layonsari ora bisa omah-omah, raja bakal mati amarga lara prihatin.
Krungu tembung kasebut, salah sawijining petugas desa banjur ngarepake prekara, isi kalebu: yen Sri
Paduka Raja ngandhani I Jayaprana karo rombongane menyang Celuk Nampi, kanggo neliti prau sing
musnah lan wong Bajo nembak kewan-kewan ing wilayah pengungsi. . Yaiku isi pertimbangan saka
salah sawijining kepala desa sing jenenge I Saunggaling, sing wis disepakati karo Raja. Saiki iki aku
Jayaprana sing seneng urip karo bojone. Nanging sawise mung pitung dina lagi bulan madu, ana
kerajaan sing teka ing omahe, sing tegese aku ngarani I Jayaprana ngadhepi Paseban. Aku Jayaprana
langsung menyang Paseban ngadhepi Sri P Aduka Raja bebarengan karo Perbekel. Ing Paseban
padha didhawuhi supaya sesuk esuk menyang Celuk Ditampa kanggo neliti orane prau mlaku lan
akeh liyane. Sawise dalu, sidhang tugel.
Sawise dalu, sidhang tugel. Aku Jayaprana mulih banjur disambut dening bojone, sing dheweke
tresnani banget. Aku Jayaprana nerangake asil rapat kasebut ing Paseban marang garwane.
Pas wengi iki Ni Layonsari ngimpi, omahe dibuang nganggo banjir gedhe, dheweke banjur bangkit
saka amben nalika nerangake isi impen sing elek banget marang I Jayaprana. Dheweke njaluk supaya
lunga sesuk dibatalake adhedhasar alamat impenane. Nanging aku Jayaprana ora wani nolak
dhawuhe raja. Disebutake manawa pati ana ing tangane Gusti Allah sing Maha Kuwasa. Esuk esuk
aku Jayaprana lan rombongan lunga menyang Celuk Ditampa, nuli Ni Layonsari ing omah kanthi
sedhih. Ing rombongan kasebut, aku Jayaprana asring njaluk alamat sing ora apik. Pungkasane
dheweke tekan alas Celuk Terima. Aku Jayaprana rumangsa dheweke bakal musnah banjur aku
banjur Saunggaling kandha marang I Jayaprana nalika ngasta surat. Aku Jayaprana nampa surat lan
langsung maca kanthi sepi:
Aja gelut
Mangkono isi serat layang Raja kanggo I Jayaprana. Sawise I Jayaprana maca surat kasebut banjur
nangis nalika nangis. "Inggih, amargi dhawuh panjenengan, kula mboten nolak. Sampeyan bener yen
nandur lan njaga alangan, nanging saiki sampeyan pengin narik, terus maju. Aku gelem matèni
merga kowé, senajan aku durung gawé dosa. Saengga, aku nangis I Jayaprana nalika ngusapi luh.
Sabanjure aku Jayaprana njaluk supaya aku Saunggaling enggal-enggal siyap ngejak. Sawise aku
Saunggaling ngumumake marang I Jayaprana manawa dheweke netepi apa sing diutus dening raja
kanthi ati sing abot lan sedhih dheweke nempat kris dheweke ing pundhak kiwa I Jayaprana. Gugur
getih kanthi gondho wangi lan alamat aneh ing langit lan ing bumi kayata: gempa bumi, badai, udan,
kembang, lan sapiturute.
Sawise jenazah I Jayaprana dikubur, kabeh potongan bali menyang omah krasa sedhih banget. Ing
tengah dalan asring golek bebaya kanggo matine. Akeh korban sing mati. Sawetara ana sing mati
amarga disabetake dening macan, liyane ana sing macak dening ula. Warta babagan pembunuhan I
Jayaprana dirungokake dening garwane, Ni Layonsari. Mula dheweke langsung nggawa keris lan
omah-omah. Mangkono konten cendhak crita wong loro sing nembe sayang karo tresna murni
nanging njaluk alangan saka raja lan akhire mati bebarengan. (Sumber:
http://www.wayantulus.com/cerita-kisah-cinta-jayaprana-dan-layonsari#more-1136)
Ditampa Teluk, misuwur banget ing antarane masarakat Bali, ing ngendi tragedi seda I Nyoman
Jayaprana adbi setya Raja Kalianget, sing dicidra nglawan musuh saka kerajaan sing ora tau ana
amarga dendam raja sing tresna karo bojone Ni Nyoman Layonsari.
Makam suci iki ana ing sawijining bukit, sing ndelok Teluk, Teluk Tampa, 12 km sisih lor Gilimanuk
utawa 135 km sisih lor-kulon Denpasar.Menika, kita bisa ndeleng pemandangan sing apik banget ing
teluk. Malah nalika sore, nalika srengenge srengenge ujar wisatawan saka Jerman, kaget ndeleng.
Banyu segara ing teluk bakal ngetokake hue biru sing dicampur karo warna abang oranye, cemlorot
cemlorot ing sinar matahari.
Bakal nganyarke pitakon babagan apa sababe saka garis abang. Miturut legenda, ora liya yaiku getih
semprotan I Nyoman Jayaprana nalika dipateni ing kene lan kuburan kasebut ana ing sawijining
bukit.
Ing gunung kasebut, kuburan dibangun maneh kaya kuil, dikubengi tembok, lawang lawang mbukak
saben dinane. Penjaga makam kasebut yaiku "Pemangku" aku Ketut Murda. Ing jejere kuburan ana
patung I Nyoman Jayaprana lan Ni Layonsari ing kothak kaca.Napa panggonane ing bukit iki.Ing crita
iki.
Aku Jayaprana utawa Aku Nyoman Jayaprana bocah yatim.Nalika desa kasebut diserang wabah sing
ditinggalake tiwas dening wong tuwane ing desa Kalianget, dheweke lunga ing arah sing ora peduli
lan dijemput Raja Kalianget nganti diwasa, lan dheweke ngladeni Raja. Aku Nyoman tuwuh kanthi
pasuryane sing apik banget saliyane sing nggambarake I Jayaprana sing nggantheng banget babagan
seni sastra lan hegemoni. Dheweke ngrampungake dhawuhe raja, sawise ketemu kembang desa sing
apik banget sing katon saka Banjar Sekar.Perjumpatan tiba-tiba nalika jenenge Ni Layonsari
Bakal nganyarke pitakon babagan apa sababe saka garis abang. Miturut legenda, ora liya yaiku getih
semprotan I Nyoman Jayaprana nalika dipateni ing kene lan kuburan kasebut ana ing sawijining
bukit.
Ing gunung kasebut, kuburan dibangun maneh kaya kuil, dikubengi tembok, lawang lawang mbukak
saben dinane. Penjaga makam kasebut yaiku "Pemangku" aku Ketut Murda. Ing jejere kuburan ana
patung I Nyoman Jayaprana lan Ni Layonsari ing kothak kaca.Napa panggonane ing bukit iki.Ing crita
iki.
Aku Jayaprana utawa Aku Nyoman Jayaprana bocah yatim.Nalika desa kasebut diserang wabah sing
ditinggalake tiwas dening wong tuwane ing desa Kalianget, dheweke lunga ing arah sing ora peduli
lan dijemput Raja Kalianget nganti diwasa, lan dheweke ngladeni Raja. Aku Nyoman tuwuh kanthi
pasuryane sing apik banget saliyane sing nggambarake I Jayaprana sing nggantheng banget babagan
seni sastra lan hegemoni. Keputusan raja iku rampung, sawise ketemu kembang desa sing ayu
banget saka Banjar Sekar.Perjumpaan tiba-tiba nalika Ni Layonsari menehi jeneng bocah wadon ayu
sing dituju menyang pasar.Mula saka panemune pisanan kasebut, ana katresnan sing kobong ing ati
loro makhluk kasebut. .Nanti berkah loro kekasih raja, dheweke palakrama karo upacara gedhe
dening kulawarga kraton.Menika, Ni Layonsari urip bebarengan ing omahe I Jayaprana. Ora let suwe,
nalika raja nganakake ekspedisi ing njaba kraton, Raja Kalianget ora sengaja ndeleng Ni Layonsari
kaya malaikat sing mudhun saka swarga, manah raja gumeter. Ing wektu kasebut, ana bisikake saka
Iblis sing nyapa, Ni Layonsari mung cocog kanggo permaisur, ora kanggo I Jayaprana.
Mula saka iku gungahgulana raja ing njero ati, mung bayangan Ni Layonsari sing nututi menyang
ngendi wae. Kanggo nyumurupi maksud ala, raja banjur nggawe trik.sampeyan karo punggawae ..
Jayaprana dikirim menyang Teluk Tampa, sing adoh ing sisih kulon kerajaan kanggo ngusir warga
Bajo sing asring ngrebut properti saka penduduk.
Nanging nalika tekan kana, dudu pirate laut sing ditemoni, nanging keris sing nemplek ing jero ati
dening Mahapatih Ki Sawunggaling. Ing wektu sing padha kaya banyu mancur getih abang sing
mambu wangi sing ngiseni alas Teluk Ditampa. Saka ing kono getih terus mili menyang segara,
campur banyu segara lan nganti saiki bisa katon wujud garis abang ing segara.
Sawise jenahe dikubur ing sawijining bukit sing ndeleng Teluk Akrim.
Kangge Raja Kalianget, sawise I Jayaprana ninggalake tugas, dheweke nemoni omah I Jayaprana
kanggo nemoni Ni Layonsari. Nanging raos licik raja wis mambu Ni Layonsasi manawa bojone wis
tiwas.Tanpa ora peduli lan ora wedi, dheweke nggawe prilaku Raja Kalianget sing teka ngrayu
dheweke.Duwe keris ngutuk Raja, dheweke ora gelem disentuh karo raja laknat kasebut. Minangka
bukti kesetiaan lan katresnan marang bojone I Jayaprana, banjur nesu mesatya kanthi nusuk keris,
lan getih abang sing mambu-mubeng ngepetake awake. nesu kanggo mateni kabeh punggawae,
tanpa bisa ngontrol awake dhewe, sawise tiwas retine banjur menyang kraton lan ngethok kabeh
omah, lan sawise iku, Raja nuli nempel kris kasebut ing dada, supaya dheweke tiwas.
Dening pengikut raja sing setya, aja percaya manawa raja nglalu, nanging dipateni dening wong
akeh, banjur padha dadi anggota sing mateni wong-wong, ora preduli anak-anake, wanita, wong
tuwa. Wong-wong ora nrima lan bebarengan perang gedhe ora bisa dielarke.Amarga sadulur sing
paling kuat lan sengit dipateni lan pungkasane kabeh warga Kalianget tiwas ing perang sing
kedadeyan. dadi dadi alas .. Crita iki wis dipasang ing njero ati wong Bali lan diceritakake wiwit turun
temurun.Ing tanggal 12 Agustus 1949, upacara Ngaben dianakake ing Desa Kalianget.Para
pengunjung teka saka macem-macem wilayah ing jagad iki.