2
Rencana PLTA/M/MH di Indonesia (RUPTL 2018-2027)
Sumber: PLN, 2018
Kondisi Eksisting 2018
Jenis Pembangkit EBT Kapasitas (MW)
PLTA 4.064,66
PLTM 411,42
Total 4.475
56 GW 90 GW
Penambahan 2018-2025 (RUPTL 2018-2027)
Jenis Pembangkit EBT Kapasitas (MW)
Hanya 18,7 % dibandingkan
PLTA 3.968 dengan penambahan energi
PLTM 811 listrik berbahan bakar fosil
PS 2.940
Total Penambahan 7.719
3
18 BMN Bendung/Bendungan untuk PLTA/M/MH
Bendungan Jatigede, Jawa Barat | 110 MW Bendungan Jatibarang, Jawa Tengah | 1,5 MW Bendungan Gerak Lengkong Baru, Jawa Timur | 2 MW
1 7 13
PT. PLN | Konstruksi (2019) PT. Daya Mulia Turangga| Proses PPA (2018) PJT I| - (2018)
Bendungan Wlingi, Jawa Timur | 2 MW Bendungan Titab, Bali | 1,8 MW Bendungan Menturus, Jawa Timur | 1,7 MW
2 8 14
PJT I| Operasi (2018) - | Evaluasi dokumen lelang (2018) PJT I| - (2018)
Bendungan Gerak Lodoyo, Jawa Timur | 9 MW Bendungan Batutegi, Lampung | 7,5 MW Bendungan Tukad Unda 2, Bali | 1,2 MW
4 10 - | Proses seleksi terbuka (2018) 16
PJT I, Brantas Adipraya, PJB| | Proses - | Proses seleksi terbuka(2018)
penunjukan konsorsium (2018)
DI Mrican Kiri, Jawa Timur | 3 MW Bendungan Gerak Serayu, Jawa Tengah | 5 MW Bendungan Gerak Batanghari, Sumatera Barat | 4 MW
5 11 17
PJT I| Telah dilakukan lelang (2018) PT. Daya Mulia Turangga| Proses PPA (2018) PT. Brantas Energi| Proses PPA (2018)
DI Mrican Kanan, Jawa Timur | 2 MW Bendungan Jatimlerek, Jawa Timur | 2 MW Bendungan Gerak Perjaya, Sumatera Barat | 5 MW
6 12 18
PJT I| Telah dilakukan lelang (2018) -| Seleksi ulang (2018) Puslitbang SDA PUPR| Pilot Project Austria (2018)
5
Persebaran Wilayah KEK/KI
Persebaran Wilayah Kawasan Industri Persebaran Wilayah Kawasan Industri – PERPRES 58/2017 Persebaran Wilayah Kawasan Industri – PERPRES 58/2017
No Provinsi Jumlah No Provinsi Jumlah 20 Sumatera Selatan 1
1 DKI Jakarta 2 1 Bangka Belitung 2 21 Sumatera Utara 2
2 Banten 10 2 Banten 2 Total 30
3 Jawa Barat 24 3 DI Aceh 1
4 Jawa Tengah 8 4 Jawa Tengah 1 Persebaran Wilayah Kawasan Industri – RUPTL 2018-2017
6
Perkembangan Pembangunan Kawasan Industri dan
Kondisi Bauran Energi Listrik (RUPTL 2018-2017) KALTIM
(KEK Maloy Batuta
Trans)
PLTA-SB: 145 MW
DI ACEH
(KEK Lhokseumawe)
PLTA-SM: - 12 KEK/KI RUPTL 2018-2027 DI
EBT: 145 MW
PLTA-SB: 670,2 MW
Non-EBT: 1.125,5 MW
12 PROVINSI
PLTA-SM: 65 MW
EBT: 866,2 MW
Non-EBT: 858,8 MW MALUKU UTARA PLTA-SB:
SULUT (KEK Morotai)
PLTA-SB: -
PLTA-SM:
KEPRI SULTENG (KEK Bitung)
PLTA-SB: - PLTA-SM: - EBT:
(KEK Galang (KEK Palu)
Batang) PLTA-SB: 320 MW PLTA-SM: 42 MW EBT: 30 MW Non-EBT:
PLTA-SB: - EBT: 102,5 MW Non-EBT: 261MW
PLTA-SM: -
PLTA-SM: - EBT: 354,2 MW Non-EBT: 696MW
EBT: 20,8 MW Non-EBT: 406MW
Non-EBT: 260 MW PAPUA BARAT
(KEK Sorong)
BABEL PLTA-SB: -
(KEK Belitung, KSP PLTA-SM: -
Tanjung Kelayang) EBT: 1,3 MW
PLTA-SB: - Non-EBT: 260 MW
PLTA-SM:-
SUMUT EBT: 9MW
(KEK Sei Mangkei) Non-EBT: 303 MW
PLTA-SB: 831,7 MW
PLTA-SM: 39MW
EBT: 1.609,1 MW
Non-EBT: 3.116 MW
SUMSEL
(KEK Tanjung Api-Api)
PLTA-SB: -
PLTA-SM: 10,5 MW
EBT: 390,4 MW 1,200.0
Non-EBT: 3.400,5 MW PLTA-SB (MW) PLTA-SM(MW)
1,000.0
800.0
600.0
BANTEN 400.0
(KEK Tanjung Lesung) 200.0
PLTA-SB:- NTB -
PLTA-SM:- (KEK Mandalika)
Riau
Sulawesi Tengah
Lampung
Papua Barat
Sulawesi Selatan
Sumatera Selatan
MalukuUtara
Sulawesi Tenggara
Sumatera Utara
Sulawesi Utara
Jawa Tengah
BangkaBelitung
Banten
KepRiau
DIAceh
JawaTimur
Kalimantan Barat
Kalimantan Selatan
Kalimantan Timur
Papua
EBT: 275,7 MW PLTA-SB: 137 MW
Non-EBT: 5.957 MW PLTA-SM: -
EBT: 140,2 MW
Non-EBT: 488,8 MW
Keterangan :
- PLTA-SB: PLTA Skala Besar, yakni 50 MW atau lebih
- PLTA-SM: PLTA Skala Menengah, yakni lebih dari 10 MW dan kurang dari 50 MW
- EBT: PLTA-SB, PLTA-SM, PLTPH, PLTMH, PLTM, PLTS, PLTP, PLTB, PLT Hybrid, PLT BioEnergi, PLT EnergiLaut (Lainnya)
KAPASITAS PLTA-SB & PLTA-SM DI 31 KAWASAN EKONOMI
- Non-EBT: PLTU, PLTU-B, PLTU-MG, PLTU-Bi, PLTG, PLTGU, PLTD, PLTMG, PLTGB
KHUSUS / KAWASAN INDUSTRI (22 PROVINSI)
2
Perkembangan Pembangunan Kawasan Industri dan Kondisi
Bauran Energi Listrik (ditambah Perpres 58/2017)
KALTARA KALTIM
DI ACEH RIAU (KIPI Tanah Kuning (KEK Maloy Batuta 31 KEK/KI (22 PROVINSI)
(KI Dumai, KI Tanjung Mangkupadi) Trans)
(KEK Lhokseumawe)
Buton) PLTA-SB: 90 MW PLTA-SB: 145 MW 30 KEK (Perpres 58/2017)
PLTA-SB: 670,2 MW PLTA-SM: -
PLTA-SM: 65 MW PLTA-SB: - PLTA-SM: -
EBT: 90 MW EBT: 145 MW
1 KEK di Kepri (12 KEK RUPTL
EBT: 866,2 MW PLTA-SM: -
Non-EBT: 858,8 MW EBT: 4,2 MW KALBAR Non-EBT: 161 MW Non-EBT: 1.125,5 MW MALUKU UTARA 2018-2027)
Non-EBT: 1.429 MW (KI Landak, KI SULUT (KI Buli, KEK Morotai)
KEPRI Ketapang) (KEK Bitung) PLTA-SB: -
SULTENG
(KEK Galang PLTA-SB: - (KEK Palu, KI PLTA-SB: - PLTA-SM: - PLTA-SB: 3.209,9 MW
PLTA-SM: - PLTA-SM: 42 MW EBT: 30MW
Batang)
EBT: 10,2 MW
Morowali)
EBT: 102,5 MW Non-EBT: 261 MW PLTA-SM: 217 MW
PLTA-SB: - PLTA-SB: 320 MW
PLTA-SM: - Non-EBT: 1.280 MW PLTA-SM: - Non-EBT: 696MW EBT: 7.478,8 MW
EBT: 20,8 MW EBT: 354,2 MW Non-EBT: 32.678,4 MW
Non-EBT: 260MW Non-EBT: 406MW PAPUA BARAT
(KI Bintuni, KEK Sorong)
BABEL PLTA-SB: -
(KEK Belitung, KSP PAPUA
PLTA-SM: - (KEK Merauke)
Tanjung Kelayang) EBT: 1,3 MW
PLTA-SB: - PLTA-SB: -
Non-EBT: 260 MW PLTA-SM: 24 MW
PLTA-SM: -
EBT: 9MW EBT: 37 MW
SUMUT
Non-EBT: 303 MW Non-EBT: 487,5 MW
(KI Kuala Tanjung,
KEK Sei Mangkei)
PLTA-SB: 831,7 MW
PLTA-SM: 39MW
EBT: 1.609,1 MW
Non-EBT: 3.116 MW JATENG
(KEK Belitung, KSP KALSEL
SUMSEL
Tanjung Kelayang) (KI Jorong, KI
(KEK Tanjung Api-Api)
PLTA-SB: - Batulicin)
PLTA-SB: -
PLTA-SM: - PLTA-SB: - SULSEL SULTRA
PLTA-SM: 10,5 MW
EBT: 925 MW PLTA-SM:- (KI Bantaeng) (KI Konawe)
EBT: 390,4 MW
EBT: 70MW
1,200.0
Non-EBT: 6.557,9 MW PLTA-SB: 960 MW PLTA-SB: - PLTA-SB (MW) PLTA-SM(MW)
Non-EBT: 3.400,5 MW 1,000.0
Non-EBT: 826,4 MW PLTA-SM: - PLTA-SM: 36,8 MW
LAMPUNG
EBT: 1.187,3 MW EBT: 46,6 MW 800.0
Non-EBT: 1.515 MW Non-EBT: 215MW
(KI Tanggamus) 600.0
PLTA-SB: 56 MW BANTEN 400.0
PLTA-SM: - (KEK Tanjung Lesung, JATIM 200.0
EBT: 382 MW KI Wilmar Serang) (KI JIIPE Gresik) NTB
Non-EBT: 259MW PLTA-SB: -
-
PLTA-SB: 137 MW (KEK Mandalika)
Riau
Sulawesi Tengah
Lampung
Papua Barat
Sulawesi Selatan
Sumatera Selatan
Sumatera Utara
MalukuUtara
Sulawesi Tenggara
Sulawesi Utara
Jawa Tengah
BangkaBelitung
Banten
KepRiau
DIAceh
JawaTimur
Kalimantan Barat
Kalimantan Selatan
Kalimantan Timur
Papua
PLTA-SM:- PLTA-SM: - PLTA-SB: 137 MW
EBT: 275,7 MW EBT: 802,8 MW PLTA-SM: -
Non-EBT: 5.957 MW Non-EBT: 3.075 MW EBT: 140,2 MW
Non-EBT: 488,8 MW
Keterangan :
- PLTA-SB: PLTA Skala Besar, yakni 50 MW atau lebih
- EBT: PLTA-SM: PLTA Skala Menengah, yakni lebih dari 10 MW dan kurang dari 50 MW
- PLTA-SB, PLTA-SM, PLTPH, PLTMH, PLTM, PLTS, PLTP, PLTB, PLT Hybrid, PLT BioEnergi, PLT EnergiLaut (Lainnya) KAPASITAS PLTA-SB & PLTA-SM DI 31 KAWASAN EKONOMI
- Non-EBT: PLTU, PLTU-B, PLTU-MG, PLTU-Bi, PLTG, PLTGU, PLTD, PLTMG, PLTGB KHUSUS / KAWASAN INDUSTRI (22 PROVINSI)
3
Penggunaan HSAP Untuk Menilai Kesiapan Proyek PLTA
“
Diperlukan protokol yang menjadi standar untuk
percepatan pemanfaatan SDA untuk PLTA, yakni
Hydropower Sustainability Assessment Protocol (HSAP)
“
International Hydropower Association (IHA).
KEUNGGULAN HSAP-IHA:
Mempermudah
pendanaan dari luar
negeri.
Sudah proven dan
digunakan banyak
lembaga internasional.
Sudah ada National
Assessment Team dari
Kementerian PUPR,
ESDM, PPN/Bappenas, Sarawak Energy telah menerapkan HSAP hingga tahap Implementasi
dan PLN, yang sudah sejak tahun 2012 melalui Murum Project (944 MW).
mengikuti pelatihan dan
implementasi HSAP-IHA Pengembangan SCORE (Sarawak Corridor of Renewable
di Waduk Pelosika, Energy)
sehingga tidak perlu
“The application of the Protocol followed by a PLTA sebagai energi paling kompetitif untuk industri
memulai dari nol. management plan to address identified gaps are likely
the most powerful existing tools to improve the Akses finansial hingga penerbitan syukuk musyarakah senilai
sustainability performance of hydropower schemes.” 45 Triliiun Rupiah dengan rating kredit stabil (AA1)
(World Bank )
Manajemen isu-isu lingkungan dan sosial
9
Large Scale Low Cost Hydropower for Industry (ex. Kaltara)
Daftar KEK/KI
Pengelola Kawasan (Swasta)
1) PT Dragon Land KEK Galang Batang,…
2) Adhidaya Suprakencana
KEK Morotai,…
Tenant di Kawasan Industri
1) INALUM : smelter alumina (500000- KEK Palu, Sulawesi…
600000 T/thn): Pekerjaan Geologi
Teknik.
KEK Sorong, Papua…
“
2) Albasam : oil Refinary
3) PT Dragon Land ; Coal Gasification, Integrasi perencanaan antara pembangunan PLTA Tanah
industri baterai lithium dan DME Kuning rencana pengembangan Kawasan Industri dan KEK Maloy Batuta…
Tenant di Pelabuhan
Pelabuhan Internasional (KIPI) Tanah Kuning, PT Inalum, KEK Tanjung Api-Api,…
Internasional dan Kota Baru Mandiri (KBM) Tanjung Selor ataupun
0 500 1000 1500 2000
1) INALUM (sudah FS) kemunginan HVDC melalui transmisi trans Kalimantan
2) PT Dragon Land (untuk kebutuhan Kapasitas PLTA (MW)
sendiri)
ke Jawa Timur
10
Contoh Pengembangan Kawasan Industri Berbasis PLTA di Serawak
11
Poin Pembahasan
• Bagaimana perencanaan dan dukungan dari ESDM (Selain Permen 50/2017 dan
RUPTL 2018-2027) terhadap pengembangan PLTA/M/MH di Indonesia?
Mengingat PLTA/M/MH sebagai salah satu renewable energy yang memiliki
potensi besar dan reliable, pertumbuhannya masih 18,7% dibandingkan dengan
pertumbuhan energi listrik berbahan bakar fosil.
• Kebijakan Permen 50/2017 menimbulkan beberapa kendala dalam
pelaksanaannya Kesulitannya pihak pengembang dalam negosiasi PPA dan
pencarian dana untuk financial closing. Bagaimana tindak lanjut ESDM dan
bagaimana pandangan EBTKE dalam hal ini?
• Bagaimana perencanaan, koordinasi, dan dukungan ESDM terhadap
pemanfataan BMN PUPR untuk PLTA?
• Bagaimana perencanaan, koordinasi, dan dukungan ESDM terhadap
pemanfataan PLTA/M/MH sebagai penyokong Kawasan Industri?
12
Terimakasih