JKA 101

Pengantar Antropologi Sosiologi

Kekeluargaan dan Persanakan

24/12/2023
 We l e a d

Objektif Pelajaran

1.Menjelaskan tentang institusi sosial

- Pendidikan
- Keluarga
 Institusi Sosial We l e a d

• Durkheim – sosiologi merupakan ilmu

yang mempelajari institusi

• Kita akan membincangkan institusi sosial

utama – ekonomi, politik, keluarga,
pendidikan, agama
 We l e a d

• - unsur2 yang mengatur tingkah laku,

kelakuan, tindakan masyarakat

• - system norma-norma untuk mememuhi

keperluan masyarakat
 We l e a d

- Ciri institusi sosial – norma, peraturan,

- Apakah kepentingan norma, peraturan

dalam masyarakat
 We l e a d

Sosiologi pendidikan dibahagikan kpd 3

1. Makro – mempelajari hubungan antara
pendidikan dan institusi lain dalam
masyarakat – kaitan dgn ekonomi –
pendidikan formal – menyediakan
sumber tenaga kerja; kaitan dengan
politik – peranannya dalam proses
sosialisasi politik
 We l e a d

• Meso – mempelajari hubungan-hubungan

dalam suatu organisasi pendidikan
• Mikro – membahas interaksi langsung
yang berlaku dalam institusi pendidikan –
mempelajari hubungan dan interaksi di
antara pelajar sekolah, sistem status yg
terbentuk
 Institusi Pendidikkan We l e a d

• Institusi pendidikan formal yang terpenting

dalam masyarakat ialah sekolah – pra
sekolah – pendidikan tinggi yang bersifat
umum ataupun khusus ( sekolah agama,
kemahiran, OKU)

• Pendidikan non formal – kursus-kursus,

home schooling
 Fungsi Pendidikan We l e a d

• Institusi pendidikan – fungsi manifest,

fungsi laten

• Menurut Horton dan Hunt (1984) fungsi

manifest pendidikan – mempersiapkan ahli
masyarakat mendapat pekerjaan,
kemahiran, melestarikan kebudayaan,
mengembangkan bakat
 We l e a d

• Fungsi manifest terdapat dalam kurikulum

sekolah

• Fungsi laten – pergaulan, kurangnya

penglibatan orang tua, mengajarkan nilai-
nilai baru
 Institusi Keluarga We l e a d

24/12/2023
 Institusi Keluarga We l e a d

• Keluarga dianggap sebagai elemen

sistem sosial yang akan membentuk
sebuah masyarakat

24/12/2023
 Definisi Keluarga We l e a d

George Peter Murdock Smelser

keluarga adalah satu keluarga sebagai dua atau lebih
kelompok sosial yang orang yang ada pertalian darah,
tinggal di bawah satu perkahwinan atau diambil
bumbung, mempunyai angkat atau ahli-ahli tersebut
kerjasama dalam kegiatan tinggal bersama-sama dalam
ekonomi dan menambahkan rumah yang sama
zuriat (Goode, 326)

24/12/2023
 Asal Usul keluarga
We l e a d

Larangan hubungan sumbang (Incest taboo)

 Permulaan keluarga dalam tamadun manusia
berpunca daripada peraturan yang
menghalang hubungan kelamin di antara ahli-
ahli yang rapat dalam keluarga seperti ibu
bapa dengan anak atau adik dengan abang

 Larangan hubungan kelamin di antara adik

beradik atau anak dengan ibu disebut
larangan hubungan sumbang.

24/12/2023
 Implikasi
We l e a d

 Manusia mengawal hawa nafsu

 Menghalang devian dalam ahli-ahli keluarga

 Larangan perhubungan kelamin di dalam satu

unit keluarga Anak lelaki dan perempuan
terpaksa mencari pasangan di luar unit keluarga
mereka

 Faedah genetik – Gregor Mendel – kajian seratus

tahun yang lampau
24/12/2023
 We l e a d

Membuktikan faedah membawa darah

baru dalam sesuatu keluarga.

Perkahwinan di antara saudara mara

yang rapat menambahkan kebarangkalian
kecacatan mental dan fizikal anak

Faktor pertukaran
Pertukaran pengantin di antara dua buah
keluarga – merapatkan hubungan sosial
di antara dua keluarga tersebut
24/12/2023
 We l e a d

Prinsip sah dari segi undang-undang

Tinggal bersama / fungsi perkahwinan

meletakkan seorang lelaki menjaga
seorang wanita dan anak-anaknya dan
juga meletakkan mereka dalam sistem
masyarakat.

Kebanyakan sistem keluarga, peranan

bapa menjadi penting kerana
bertanggung jawab sepenuhnya terhadap
unit keluarganya sendiri
24/12/2023
 We l e a d

Tinggal bersama / fungsi

perkahwinan meletakkan seorang
lelaki menjaga seorang wanita dan
anak-anaknya dan juga meletakkan
mereka dalam sistem masyarakat.

Kebanyakan sistem keluarga, peranan

bapa menjadi penting kerana
bertanggung jawab sepenuhnya
terhadap unit keluarganya sendiri
24/12/2023
 Jenis Keluarga
We l e a d

1. Keluarga Konsanguinal
Ikatan darah, hubungan dengan orangtua lebih
penting drp suami isteri – Jepun

2. Keluarga Konjugal
Pentingnya hubungan perkahwinan suami
isteri daripada orangtua

3. Keluarga Orientasi (Family of Orientation)

Keluarga orientasi ialah keluarga yang
seseorang dilahirkan
24/12/2023
 We l e a d

4. Keluarga prokreasi (family of

procreation)
Keluarga prokreasi ialah keluarga yang
dibentuk seseorang dengan menikah
dan mempunyai keturunan

24/12/2023
 Bentuk keluarga We l e a d

Bentuk keluarga iaitu

Keluarga asas (keluarga nuklear/nuclear

family)

Keluarga luas (extended family).

Keluarga ‘binuclear

Keluarga komunal
24/12/2023
 We l e a d

• Keluarga asas (keluarga nuklear/ nuclear

family) terdiri daripada dua orang, ibu bapa
dan anak-anak sama ada anak kandung atau
anak angkat tinggal bersama di dalam rumah
yang sama. Terdapat terutamanya dalam
masyarakat moden dan industri

• sepasang suami isteri sama ada mempunyai

anak atau tidak. Keluarga asas boleh terdiri
daripada bentuk perkahwinan monogami atau
poligami yang tinggal bersama-sama
24/12/2023
 Simbol We l e a d

24/12/2023
Diagram (Family Tree) Keluarga Asas
We l e a d

24/12/2023
 Kelebihan keluarga asas We l e a d

Mobiliti sosial dan geografi

Privacy dan kebebasan individu

Perasaan mendalam

24/12/2023
 Keluarga luas (extended family)
We l e a d

 Terdiri daripada keluarga asas, datuk,

nenek, bapa saudara, ibu saudara,
sepupu tinggal satu bumbung.

 Ketua biasanya ialah lelaki yang paling

tua dan golongan dewasa akan
bekerjasama dalam tanggungjawab
mencari rezeki dan mengasuh anak-anak

 Bentuk ini biasanya terdapat dalam

masyarakat tradisional dan pra industri

24/12/2023
 Jenis Keluarga Luas We l e a d

1. Joint Family
Beberapa org adik beradik lelaki dan
keluarga tinggal serta adik beradik
perempuan yang belum menikah
tinggal bersama. Abang yang tua
menjadi keluarga setelah ibubapa
meninggal – India, Pakistan

24/12/2023
 We l e a d

2. Keluarga luas virilokal

Keluarga asas dan anak lelaki dan
keluarga asas senior tinggal bersama
– Masyarakat Nias

24/12/2023
 Kebaikan Keluarga Luas We l e a d

 Kecekapan keluarga adalah lebih baik kerana

bilangan ahli yang lebih ramai untuk melakukan
kerja yang berlainan
 Menjamin golongan tua dan daif dijaga dengan
sempurna
 Lebih berupaya untuk melindung diri secara
kelompok dan wujudnya perasaan stabil
 Sebaliknya keluarga asas yang terdiri daripada dua
orang dewasa dan beberapa orang anak merupakan
struktur keluarga yang tidak begitu kukuh.
24/12/2023
Diagram (Family Tree) Keluarga Luas
We l e a d

24/12/2023
 Keluarga Binuclear We l e a d

Terbentuk akibat perceraian .Sebuah

keluarga asas terbahagi dua. Dengan
itu, ia mengandungi dua keluarga
asas

 Sebelah ibu (maternal nuclear family)

diketuai oleh ibu sementara keluarga
nuklear sebelah bapa (paternal family

24/12/2023
 Keluarga ‘komunal’ (comunal atau
bersama) We l e a d

 Individu-individu yang tinggal bersama dan berkongsi beberapa

aspek dalam kehidupan mereka. Kadang-kadang mereka tidak
dianggap sebagai sebuah keluarga.

 Keluarga ‘gay’ atau ‘lesbian’ terdiri drp orang-orang dewasa yang

sama jati dirinya

 Lelaki bersama lelaki (gay) dan perempuan bersama perempuan

(lesbian), tinggal bersama dan berkongsi penyataan seksual dan
komitmen berkeluarga

 Selain yang tersebut diatas, terdapat juga keluarga bersekedudukan

(cohabiting family) – pasangan berlainan jantina tinggal bersama,
mempunyai anak atau tanpa anak serta berkongsi penyataan
seksual dan komitmen kekeluargaan tetapi tanpa pernikahan yang
sah
24/12/2023
 Bentuk perkahwinan
We l e a d

Poligami – poligini, poliandri

Monogami
Amalan perkahwinan dalam kalangan
penganut Kristian dan Hindu ialah
monogami iaitu perkahwinan seorang
suami dan seorang isteri pada masa
yang sama

24/12/2023
 Poligini (Polygyny)
We l e a d

Penganut agama islam - lelaki

dibenarkan berkahwin bentuk
poligami (polygamy) iaitu lebih
daripada satu orang isteri – poligini

24/12/2023
 Poligami
(Poligini , Poliandri) We l e a d

24/12/2023
 Poliandri (Polyandry) We l e a d

Bentuk perkahwinan poliandri

(polyandry) kurang diamalkan
berbanding poligini (polygyny).

Perkahwinan antara seorang

perempuan dengan beberapa orang
lelaki pada masa yang sama

24/12/2023
 We l e a d

 Di Tibet – beberapa orang saudara lelaki boleh

berkahwin dengan seorang wanita, faktor ini
adalah disebabkan kekurangan tanah.

 Di kalangan orang-orang Toda di India

Selatan – pada satu ketika dahulu
mengamalkan bentuk poliandri beberapa
orang saudara lelaki berkongsi isteri – pada
hari ini bilangan wanita melebihi lelaki
bentuk perkahwinan tersebut tidak
diamalkan.
24/12/2023
 Fungsi Sosial Institusi Keluarga dalam Masyarakat
We l e a d

1.Kawalan tingkah laku seksual

(pengesahan hubungan jantina)
• Setiap masyarakat mengawal tingkah laku
seksual ahli-ahlinya, walaupun cara
kawalan tersebut berbeza-beza.

• Dalam kebanyakan masyarakat, terdapat

hukum agama dan undang-undang yang
melarang perhubungan jenis di luar
kawalan perkahwinan.
24/12/2023
 We l e a d

2. Menambahkan zuriat
Keluarga juga berfungsi menambahkan
bilangan ahli ke dalam masyarakat. Tidak
ada masyarakat yang boleh kekal lama
sekiranya setiap generasi tidak dapat
menambahkan ahli. Keluarga juga
menentukan peranan ibu dan bapa dalam
pengasuhan anak. Walaupun kanak-kanak
boleh dilahirkan tanpa pernikahan, keadaan
seperti ini tidak mendapat persetujuan
sepenuhnya daripada ahli masyarakat.
24/12/2023
 We l e a d

3. Sosialisasi
• Proses sosialisasi bermula dalam keluarga, Anak-anak
bergantung sepenuhnya kepada kedua ibu bapa mereka
untuk mendapat makan minum, perlindungan dan kasih
sayang dan mereka mudah dipengaruhi oleh sikap ibu
bapa mereka.

• Keluarga mempunyai fungsi menyalurkan kebudayaan-

kebudayaan masyarakat kepada generasi muda seperti
nilai, norma, kepercayaan, sikap dan juga bahasa
masyarakat tersebut.

• Memang terdapat agen-agen sosialisasi yang lain seperti

rakan sebaya, sekolah dan media massa tetapi keluarga
adalah agen sosialisasi yang pertama dan paling
berpengaruh dalam pembentukan personaliti kanak-
kanak.
24/12/2023
 We l e a d

4. Sokongan emosi
• Satu lagi fungsi penting bagi keluarga ialah memberi sokongan
emosi kepada ahli-ahlinya. Walaupun terdapat manusia yang
suka bersendirian, secara keseluruhan manusia ialah insan
yang suka berinteraksi.

• Manusia bukan sahaja memerlukan persahabatan tetapi juga

memerlukan jagaan dan kasih sayang. Memang telah diakui
bahawa manusia memerlukan kasih sayang bagi
perkembangan normal. Daripada peringkat bayi hingga ke
peringkat tua, manusaia memerlukan keluarga masing-masing
untuk mendapat kemesraan
24/12/2023
 We l e a d

5. Kawalan sosial
• Ibu bapa mengajar anak-anak apa yang betul
dan membezakan dengan apa yang salah.
Setiap masyarakat memerlukan kawalan sosial
iaitu mekanisme yang menentukan ahli-ahlinya
mematuhi peraturan.

• Tanpa kawalan sosial yang berkesan, sesebuah

masyarakat akan porak peranda. Di mana
sahaja di dunia, kanak-kanak mula
mempelajari tentang peraturan daripada ibu
bapa mereka. Melalui kawalan sosial inilah,
keluarga mengekalkan rukun dan damai dalam
masyarakat.
24/12/2023
 We l e a d

6. Jagaan tehadap anak

• Orang dewasa mempunyai tanggungjawab menjaga
dan mendidik kanak-kanak sehingga mereka
dewasa. Ibu bapa memberi tempat perlindungan
untuk keselamatan anak-anak kerana ini sudah
menjadi tanggungjawab mereka.
• Tidak ada institusi lain dalam masyarakat yang
melaksanakan kedua-dua fungsi melahirkan anak
dan kemudian menjaga mereka dengan sempurna
atau setakat yang boleh
24/12/2023
 We l e a d

7. Kerjasama ekonomi
• Setiap keluarga memainkan peranan ekonomi.
Dalam keluarga tani, setiap orang ahli mempunyai
peranan untuk memberi sumbangan kepada kerja di
ladang.
• Pekerjaan tersebut adalah mengikut kriteria jantina
dan umur pula. Begitulah juga halnya dengan
keluarga peniaga kecil. Setiap ahli dalam keluarga
mempunyai peranan utama untuk
memaksimumkan keuntungan dalam perniagaan.
24/12/2023
 Bentuk/pola authoriti / kekuasaan
We l e a d

• Patriarkal - Keluarga yang

mengutamakan pola authoriti pada
kaum lelaki. Suami mempunayai
kuasa lebih dalam rumahtangga dan
mengawal kehidupan sosial keluarga
tersebut

24/12/2023
 We l e a d

• Matriarkal - Sistem di mana autoriti terletak

pada kaum wanita. Mengutamakan golongan
isteri sebagai mempunyai kuasa untuk
bersuara tetapi tidak bermakna berkuasa
membuat keputusan kecuali dengan kematian
suami
• Dalam keluarga asas – mewariskan harta
kepada kaum perempuan

24/12/2023
 We l e a d

• Egalitarian – kuasa antara suami dan isteri

adalah sama banyak. Apabila ramai wanita
bekerja di luar rumah dalam kebanyakan
negara telah terdapat peralihan daripada
sistem patriarkal kepada sistem keluarga
egalitarian

24/12/2023
 Bentuk Pemilihan Pasangan
We l e a d

• Eksogami (exogamous) - Dalam sesetengah masyarakat terdapat

peraturan bahawa ahli-ahlinya mesti memilih pasangan hidup
daripada luar kelompoknya

• Endogami (endogamy) - Pasangan dipilih daripada kelompok yang

sama

• Kebanyakan masyarakat mengenakan larangan inces, dalam

sesetengah masyarakat perkahwinan sepupu pun tidak boleh – cth
perkahwinan taboo – keluarga Firaun – mengalakkan perkahwinan
adik beradik

24/12/2023
 Bentuk/Pola tempat tinggal
We l e a d

• Perbezaan dalam setiap masyarakat mengenai

pola tempat tinggal

• Neolokal (neolocal,bilocal)- Sekiranya

pengantin baru tinggal berasingan daripada
kedua-dua keluarga

• Matrilokal (matrilocal)- Pasangan pengantin

tinggal dengan keluarga pengantin perempuan

24/12/2023
 We l e a d

• Patrilokal (patrilocal)- pasangan yang baru berkahwin tinggal

bersama-sama keluarga pengantin lelaki - petani-petani Ireland

• Kajian Murdock – menunjukkan sistem neolokal banyak

diamalkan dalam masyarakat industri, monogami,
individualisme, peranan yang sama lelaki dan wanita

• Sistem patrilokal adalah amalan biasa dalam masyarakat yang

mengamalkan poligini atau dalam masyarakat memburu dan
mengumpul

• Bagi masyarakat yang kaum wanita berkuasa pada tanah,

sistem matrilokal diamalkan

24/12/2023
 Bentuk Keturunan dan Kepusakaan
We l e a d

• Terdapat tiga sistem bagi mengatur keturunan

dan kepusakaan

• Patrilineal – Dalam bentuk ini perhubungan

persaudaraan atau individu itu dihubungkan
dengan kelompok keluarga melalui keturunan
daripada sebelah bapa. Bentuk ini paling
banyak diamalkan dalam masyarakat hari ini.

24/12/2023
 We l e a d

• Matrilineal – Dalam bentuk ini seseorang individu itu

dihubungkan dengan kelompok keluarga melalui keturunan
sebelah ibu.

• Persaudaraan dikesan melalui keluarga perempuan dan segala

harta ibu menjadi pusaka kepada anak-anak perempuan dan
sokongan keluarga datangnya daripada saudara lelaki sebelah
isteri.

• Bilateral – keturunan ini menunjukkan hubungan individu yang

rapat antara keluarga sebelah bapa dan ibu. Hubungan
persaudaraan adalah dikira dari kedua belah pihak
24/12/2023
 Terima Kasih

Presented by
Soijah Likin | USM / PPPJJ / Antropologi-Sosiologi

24/12/2023