MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

TEORI

TEORI BUNYI
(THEORY OF SOUNDS) AKUSTIK

AMALI

PENGENALAN PERISIAN MUZIK DAN

LATIHAN AMALI MENGGUNAKAN
PERISIAN MUZIK

Tajuk 2

2.0

Sinopsis
Dalam tajuk ini, di bahagian teori anda akan mempelajari tentang ilmu bunyi yang
berkaitan dengan frekuensi dan pic. Bagaimana untuk mengenalpasti bentuk-bentuk
bunyi dan cara sesuatu bunyi itu diukur dari aspek aras tekanannya. Dengan
pengetahuan tentang bunyi ini, kita boleh membuat persepsi tentang bunyi untuk
memenuhi keperluan kita bagi membina sebauh bilik muzik atau studio yang sesuai
berdasarkan kriteria seperti keluasannya serta tahap kedapan bunyi.
Manakala dalam kuliah amali pula anda akan dikenalkan dengan perisian Finale. Anda
akan dibimbing menggunakan perisian notasi ini bagi menulis skor notasi secara
profesional bagi mecipta dan menggubah muzik atau menyediakan bahan pengajaran
dan pembelajaran muzik.

2.1

Hasil Pembelajaran
1.

Menghuraikan ciri-ciri gelombang bunyi, frekuensi dan pic dan decibel (kadar

kekuatan bunyi)

2.2

2.

Menerangkan persepsi bunyi yang didengar seperti bentuk getaran, frekuensi,

amplitude dan envelope

3.

Mengaplikasikan teknik penulisan dan gubahan muzik dengan perisian Finale.

Kerangka Tajuk

TEORI BUNYI
Akustik
(Theory of Sounds)

Frekuensi, Pic dan Decibel

Pengenalan perisian muzik dan

latihan amali menggunakan
perisian muzik Finale

Persepsi Bunyi

Dimensi Bilik/Dewan

66

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

TEORI TAJUK 2

2.3

TEORI BUNYI (THEORY OF SOUNDS) AKUSTIK

Amplitude

Bunyi ialah suatu gelombang yang melalui sesuatu unsur tekanan seperti udara. Bunyi
berlaku bila terdapat gangguan getaran pada molekul-molekul. Apabila gelombang-gelombang
ini terkena gegendang telinga kita maka getaran udara tersebut bertukar menjadi arus getaran
yang mengalir ke dalam saluran telinga yang lebih dalam. Saluran ini juga meneraju sel
mikroskopik yang dinamakan stereocillia yang melepaskan neutrotransmitter apabila berlaku
suatu tekanan pada arus getaran tersebut. Neutrotransmitter inilah yang memberitahu otak kita
apa sebenarnya yang telinga kita dengar.

Tekanan

1 kitaran

Masa

Rajah 2.1: Gelombang Bunyi

Kita boleh mempelajari kandungan akustik sesuatu bunyi berdasarkan ciri-ciri fizikalnya
dengan cara bagaimana kita mendengar sesuatu bunyi itu. Kita juga boleh menilai sesuatu
muzik dalam bentuk perseptual (perceptual) tentang apa yang kita dengar. Justeru, ada dua
cara yang berbeza bagaimana kita boleh meneliti bunyi iaitu secara akustik dan perseptual.
Akustik

Perseptual

Frekuensi

Pic

Amplitude

Kekuatan Bunyi

Envelope

Artikulasi

Harmonic Spektrum

Warna Ton

Rajah 2.2: Perbandingan kandungan akustik dan perseptual

2.3.1

Frequency dan Pitch

Apabila suatu getaran melalui sesuatu arah ke atas dan ke bawah, dengan suatu kitaran
yang lengkap dalam satu saat, maka ia disebut sebagai frequency. Jika getaran ini
melengkapkan kitaran sebanyak 50 kitaran sesaat (50 cps), frekuensi tersebut adalah 50 hertz
(Hz). Oleh itu jika kitaran tersebut melengkapi 10,000 cps frekuensinya adalah 10, 000 Hz atau
10 kilohertz. Setiap getaran mempunyai frekuensi tersendiri. Pada umumnya manusia berupaya
mendengar frekuensi di antara 20Hz sehingga 20,000Hz. Justeru frekuensi aras tinggi dan
rendah pada tahap ini adalah yang boleh didengari.
67

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Frekuensi juga boleh ditakrifkan sebagai bunyi pic tinggi, sederhana dan rendah.
Apabila bertambahnya kitaran sesuatu bunyi itu bergetar dalam sesaat, maka bertambah
tinggilah pic bunyi tersebut.
Tali A gitar bergetar sebanyak 110
kali sesaat. Jadi frekuensinya
adalah 110Hz
Tali G= 196Hz
Tali E= 328Hz

Rajah 2.3: Frekuensi Tali Gitar

Amplitude pula adalah saiz sesuatu gelombang bunyi yang diukur berdasarkan
ketinggian dan kedalaman (depth) tekanan sesuatu getaran. Pergerakan molekul
mempengaruhi kekuatan getaran dan menjadikan sesuatu bunyi itu lebih padat atau sebaliknya
bergantung kepada bentuk amplitude. Amplitude diukur dalam decibel. Bila amplitude sesuatu
bunyi itu meningkat bermakna bunyinya kuat dan bila amplitude sesuatu bunyi itu menurun
bermakna bunyi semakin lembut.

Spektrum Frekuensi Bunyi

Low Bass Upper Bass
Midrange
Upper Midrange
Treble
(20 - 80Hz) (80Hz - 320Hz) (320Hz - 2,560Hz) (2,560Hz 3,500Hz) (5,120Hz 20,000Hz)
Suara lelaki
Suara Wanita
Trombon
Violin
Bass
Flute

Rajah 2.4: Spektrum Frekuensi Bunyi

Rajah di atas menunjukkan renj sesuatu bunyi mengikut kadar frekuensi yang mewakili
ciri-ciri ton suara atau bunyi alat muzik. Di dalam muzik barat, pembahagian mengikut renj
tersebut dikenali sebagai octaves. Suatu oktaf adalah di antara dua jarak frekuensi yang

68

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

mempunyai nisbah 2:1 (tonal ratio). Biasanya pendengaran seseorang boleh menjangkau 10
oktaf bermula dari 20Hz.
Envelope adalah suatu corak amplitude yang sentiasa berubah-ubah, adakala meninggi,
menurun, adakala pula mendatar dan tidak berubah sehingga ke penghujung bunyi. Setiap alat
muzik mempunyai corak envelope tersendiri yang boleh dilihat melalui sifat bunyinya dari mula
hingga akhir. Envelope bunyi alat muzik biasanya dinyatakan dengan istilah attack, decay,
sustain dan release (ADSR).
Attack

Bunyi permulaan suatu ton apabila oscillator atau bunyi alat muzik mula
bergetar (vibrate)

Decay

Penurunan amplitude sebaik sahaja selepas attack

Sustain

Ketika amplitude berada di bahagian pertengahan envelope sebelum ke

release

Release

Bila bunyi alat muzik mula tamat (masa apabila alat muzik berhenti
bergetar atau terus rehat)

Rajah 2.4: Bentuk Envelope

Bentuk envelope alat muzik Organ

Rajah 2.5: Envelope Organ

69

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Bentuk envelope alat muzik woodwind

Rajah 2.6: Envelope Woodwind

Bentuk envelope alat muzik bertali (Strings)

Rajah 2.7: Envelope Strings

Sebagaimana kita maklum tentang warna ton, bentuk-bentuk envelope mencerminkan

ciri-ciri bunyi tersebut. Kebanyakan maklumat yang kita temui untuk mengenalpasti keunikan
sesuatu warna ton datangnya dari fasa attack daripada envelope tersebut. Bentuk-bentuk
envelope ini amat berguna apabila kita ingin mencipta bunyi-bunyi dari alat muzik elektronik
seperti sampler atau synthesizer. Secara umumnya kita boleh menjelaskan bahawa envelope
sesuatu bunyi adalah berdasarkan artikulasi yang dikenali sebagai staccatto, legato dan
marcato.
2.3.2

Decibel aras tekanan bunyi dan aras signal

Decibel (dB) adalah suatu unit yang digunakan untuk mengukur kadar bunyi selain
untuk membandingkan nisbah antara dua kuantiti iaitu tenaga akustik (tekanan bunyi) dan
tenaga elektrik (voltan). Huruf kecil d dan B adalah mewakili satu persepuluh (deci) daripada
Bel (diambil sempena Alexander Graham Bell). Decibel tersebut diambil kira kerana kuantiti
satu Bel adalah terlalu besar untuk dilakukan pengiraannya. T
Tekanan bunyi akustik pula diukur dengan cara kadar tekanan bunyi db-SPL (sound
pressure level) kerana di keadaan sekeliling kita terdapat berbagai variasi tekanan pada
gelombang bunyi yang berlaku secara berkala. Manusia mempunyai potensi untuk mendengar
variasi berkala ini dalam jurang yang sangat besar di antara 0 db-SPL (tahap dengar) hingga
120 db-SPL (tahap bingit). Julat perbezaan decibel antara bunyi kuat dan lembut akibat
daripada getaran sesuatu objek ini dinamakan dynamic range. Oleh kerana julat ini terlalu luas,
skala logarithmic digunakan untuk mengira kemampatan bunyi tersebut. Dalam skala linear,

70

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

suatu unit ialah penamambahan satu daripada satu kenaikan. Bagi skala logarithmic, satu unit
darab dengan faktor 10.

Berikut adalah maklumat bagi mengukur tahap tekanan bunyi yang terdapat di sekeliling kita.
Kadar kekuatan
Bunyi

Nisbah dalam dB

db-SPL

Jenis Bunyi

220

4 meter di hadapan meriam

200
Semakin pekak

Tersangat kuat

Kuat

Sederhana
Lemah
Sangat Lemah

180

Enjin roket

160

Dekat enjin jet

150

Kerosakan telinga kekal

10,000,000

140

Dalam dram bes

3,162,000

130

Band Rock

1,000,000

120

Tahap bingit, Pekikan suara

316,200

110

Amplifier Gitar bunyi paling kuat

100,000

100

Vokal nyaring

31,620

90

Saksofon

10,000

80

Gitar akustik

3,162

70

Jalan sibuk

1,000

60

Perbualan biasa

316

50

Suasana tenang di pejabat

100

40

Perbualan lembut

32

30

Pejabat senyap / studio rakaman

10

20

Kamar tidur

10

Bunyi unggas waktu malam

Tahap kedengaran

Rajah 2.8: Ukuran Bunyi Daripada Pelbagai Sumber

71

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

2.3.3

Persepsi bunyi (Perceptual of Sound)

Sebagaimana yang telah dibincangkan di atas bahawa kepelbagaian frekuensi dan

amplitude membolehkan kita membuat persepsi tentang kekuatan bunyi (lembut atau kuat) dan
juga persepsi kita tentang pic (tinggi atau rendah). Kadangkala persepsi ini membuatkan
sesorang keliru untuk menimbang samada pendengarannya sama dengan orang lain atau apa
yang didengar akan berbeza pada suatu masa dan di suatu keadaan yang lain.
Prinsip Keseimbangan Kekuatan Bunyi (Loudness)
Telinga manusia tidak sama sensitif kepada frekuensi audio terutamanya kurang peka
terhadap frekuensi rendah. Implikasi prinsip ini selalunya berlaku ke atas juru rakam di studio
rakaman. Biasanya bunyi muzik yang dirakam tidak sama apabila muzik dimainkan dengan
pemain CD, terutamanya bunyi bass atau trebel yang menjadi terlalu kuat atau sebaliknya.
Maka juru rakam terpaksa mengolah semula suntingan bunyinya tadi.
Begitu juga dengan pemain gitar yang terpaksa memastikan semua petikan gitarnya
berbunyi seimbang walau berbeza frekuensi, tali teratas E (328Hz) dan tali bawah E (82Hz).
Jadi bagi memastikan bunyi tali bawah kedengaran beliau terpaksa memetiknya lebih kuat dari
tali-tali yang lain. Ini bagi membuktikan bahawa tali teratas mungkin lebih kuat bunyinya
berbanding dengan tali yang lebih rendah. Justeru kepekaan telinga yang sensitif adalah
berbeza-beza mengikut frekuensi dan kekuatan sesuatu bunyi.

Paras pemberat (dB)

Oleh itu peralatan untuk mengukur kadar tekanan bunyi seperti meter telah direka bagi
memenuhi keperluan ini dengan menggabungkan beberapa rangkaian pemberat (weighting
networks). Rangkaian pemberat ini adalah sebuah penapis (filter) bagi menimbang tindak balas
sebelum mengukur frekuensi. Terdapat tiga rangkaian pemberat yang digunakan iaitu A, B dan
C.

Frekuensi -Hz

Rajah 2.9: Rangkaian Pemberat A, B dan C

Rangkaian pemberat A dan B biasanya bersamaan dengan tindak balas telinga manusia
masing-masing pada 40 dan 70 phon (unit kekuatan bunyi sesuatu ton/bunyi) Rangkaian
pemberat C pula bersamaan dengan kepekaan telinga pada 100 phon dan hampir mendatar
dengan tindak balas frekuensi. Nilai decibel bagi ketiga-tiga rangkaian ini biasanya ditulis dBA,
dBB atau dBC. Di bahagian paras pemberat pula biasanya ditulis dBm bersama dengan notasi
A Weighting .
72

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Masking
Masking ialah tindak balas perceptual yang bergantung kepada perhubungan di
antara frekuensi dan kekuatan bunyi. Bunyi menjadi kabur apabila terdapat bunyi-bunyi lain
yang berlainan frekuensi bergetar secara serentak dan bertindihan satu sama lain. Sesuatu ton
(bunyi) yang berfekuensi tinggi mudah melindungi (mask) ton yang berfrekuensi rendah, dan
secara relatif kekuatan bunyi pula berlaku serentak bersama ton-ton yang lain. Kesan besar
daripada masking adalah sesuatu bunyi itu akan menjadi terlalu kuat apabila beberapa
frekuensi menjadi rapat antara satu sama lain, disebaliknya bunyi akan semakin layu apabila
jarak frekuensi-frekuensi tersebut semakin jauh.

Bunyi yang kuat akan

lindung (mask) bunyi yang
berfrekuensi tinggi, tetapi
tidak berlaku pada bunyi
yang berfrekuensi rendah

Bunyi lembut tidak akan

lindung bunyi lembut yang
lain kecuali bunyi-bunyi
tersebut rapat dengan
frekuensi yang sama

Rajah 2.10: Masking

Jika suatu ton 100Hz dan ton 1,000Hz berbunyi serentak pada kadar kekuatan
yang sama, kedua-duanya boleh didengari. Tetapi ton 1,000Hz akan didengar seolah-olah lebih
kuat. Manakala jika ton 100Hz dinaikkan secara ansur kuat dengan menetapkan amplitude
1,000Hz pada kadar yang sama, kita akan mendapati ton 1,000Hz akan semakin sukar
didengar. Begitu juga halnya jika sesuatu ton 900Hz yang agak lembut dari ton 1,000Hz maka
ton 900Hz tersebut akan terlindung dan kabur. Sebagai perumpamaannya, jika sebuah orkestra
memainkan bunyi yang kuat maka akan tenggelamlah bunyi alat fute dan clarinet oleh bunyi
alat-alat brass seperti trumpet dan trombon. Walaupun alat muzik woodwind mempunyai
frekuensi yang tinggi tetapi dari segi tahap bunyi ia lebih rendah daripada brass.

73

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

2.3.4

Dimensi bilik/dewan resonan, bentuk bilik, penyerapan, pantulan,

diffraction, dan diffusion

Reka bentuk sesebuah bilik atau dewan harus sesuai dengan persekitarannya yang
kondusif dengan akustik bunyi. Kita biasa dengan istilah bilik yang sound proof atau kedap
bunyi. Bukan bermakna semua bilik harus dikedapkan, bergantung kepada keperluan samada
sesuatu bilik itu digunakan bagi tujuan pengajaran dan pembelajaran, studio rakaman,
mesyuarat atau dewan yang digunakan bagi persembahan muzikal dan sebagainya. Walau
bagaimanapun, sudah tentunya semua bilik atau dewan mesti dielakkan dari gangguan bising
samada dari dalam atau dari luar. Bunyi kipas, pendingin hawa, lampu dan umpamanya adalah
gangguan bising dari dalam bilik. Manakala gangguan bising dari luar adalah seperti bunyi
kenderaan, suara orang ramai atau haiwan, petir dan sebagainya. Justeru, dimensi bilik atau
dewan hendaklah mengambil kira pengaruh akustiknya seperti resonan, bentuk bilik, pantulan
bunyi, diffraction dan diffusion.

Dimensi
Adakala dimensi sesebuah bilik boleh memempengaruhi bunyi, hanya dengan
peningkatan beberapa frekuensi sahaja akan merubah bunyi asalnya selain meningkatkan
bunyi gema (reverb) bilik. Ubah suai dimensi bilik boleh juga memberi kesan kepada persepsi
kita terhadap keseimbangan ton (tonal balance), kejelasan (clarity), dan pengimejan. Jika
adunan muzik dilakukan di bilik rakaman yang mempunyai masalah tersebut akan berlaku di
mana bunyi yang dihasilkan ada lah berbeza apbila dimainkan di bilik yang lain. Faktor-faktor
lain yang mempengaruhi adalah bentuk dan bahan-bahan yang digunakan dalam pembinaan
bilik studio.
Saluran Bingkas

Batu blok yang diisi pasir

Papan Gypsum

Papan Pengasingan
Perimeter

Rajah 2.11: Bahan binaan studio menggunakan STC

STC = Sound Transmission Class adalah ukuran bagi penghadang

dari kehilangan transmisi. Kelas-kelas transmisi bunyi yang bebeza
bergantung kepada jenis dan isipadu bahan yang digunakan dalam
penghadang.

74

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Rajah 2.12: Lantai Studio

Pilihan Dimensi Studio yang Sesuai

Jenis

Tinggi

Lebar

Panjang

10.1

12.5

11.5

13.8

13.5

21.6

16.2

18.9

10

11.4

13.9

10

12.8

15.4

10

15.0

24.0

10

18.0

21.0

15

17.1

20.8

10

15

19.2

23.1

11

15

22.5

36.0

12

15

27.0

31.6

Jadual 2.13: Ukuran Dimensi Studio

75

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Resonan
Resonan adalah keupayaan sesuatu sistem untuk menyerap amplitude yang lebih
besar dari yang lain. Setiap bilik mempunyai resonan tertentu yang menjadikan bunyi bilik
bergema. Ini ada hubung kaitnya dengan dimensi sesuatu bilik. Resonan terhasil apabila
terdapat sesuatu getaran benda yang mempunyai frekuensi yang sama dengan getaran benda
lain hingga menyebabkan benda tersebut bergetar sama sehingga meningkatkan amplitude
secara keseluruhannya.
Dalam sesebuah bilik, resonan berlaku pada
Dengan peningkatan
frekuensi resonan boleh
tahap frekuensi di mana l ebar gelombang adalah
menyebabkan gelas
sama atau lebih panjang daripada dimensi bilik itu.
pecah!
Resonan jenis ini dinamakan mod bilik (room modes)
iaitu peningkatan kadar bunyi pada frekuensi resonan
akan menjadi fungsi kepada dimensi bilik tersebut. Apabila dimensi tersebut sama dengan
atau berganda dari nilai biasa, maka amplitude resonan akan meningkat. Dalam lain
perkataan, sebahagian frekeunsi akan dijana manakala yang lainnya tidak. Untuk mengelakkan
daripada resonan yang berlebihan, setiap dimensi bilik tidak boleh sama dari segi ukurannya.
Walau bagaimanapun, resonan ada kebaikannya juga. Terdapat studio yang membina
alat-alat resonator untuk meningkatkan sesuatu frekuensi bagi menjana bunyi yang lebih baik.
Justeru resonan juga boleh berfungsi sebagai penyerap bunyi.

Bentuk bilik studio

Faktor yang membantu dalam pengurangan kesan bunyi bising (noise reduction) dan
penyebaran bunyi (sound dispersion) adalah bentuk bilik. Bunyi bersifat seperti cahaya di mana
sudut tuju bersamaan dengan sudut pantulan.
60
Rajah 2.11 menunjukkan bagaimana arah bunyi yang
memantul ke sebuah dinding studio muzik dengan membentuk
sudut tuju yang sama dengan sudut pantulannya.
60
Oleh itu jika bilik studio mempunyai dinding-dinding yang selari
dan menghadap satu sama lain maka gelombang bunyi akan
semakin meningkat akibat pantulan bunyi yang berlaku secara
berterusan.

Rajah 2.14: Sudut tuju dan

sudut pantulan bunyi

Rajah 2.15: Bentuk bilik

studio berdinding selari

76

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Tetapi jika terdapat permukaan dinding bilik studio yang melengkung

ia akan bertindak sebagai pusat pengumpulan di mana bunyi akan
kemudiannya memantul ke pelbagai arah. Sesebuah studio haruslah
direka sedemikian supaya dapat meleraikan hala tuju gelombanggelombang bunyi tersebut.

Rajah 2.16: Bentuk bilik studio

dinding melengkung

Rajah 2.17: Bentuk bilik studio tanpa

berdinding yang selari
Kebiasaannya reka bentuk studio mempunyai dinding-dinding yang mempunyai sudut
selain dari 90. Rajah 2.14 menunjukkan dinding-dinding studio yang mempunyai pelbagai
bentuk yang dapat meleraikan gelombang bunyi. Walau bagaimanapun permukaan dinding
tersebut tidak cukup berkesan untuk memisahkan hala tuju berbagai gelombang bunyi apabila
terkena permukaan dinding yang seharusnya dikawal.

Rajah 2.18: Bentuk- bentuk permukaan dinding

Apabila bunyi menyentuh sesuatu permukaan, beberapa perkara berlaku kepada bunyi
tersebut. Bunyi akan diserap, memantul semula, separuh diserap dan dipantul, dileraikan atau
disuraikan. Ini bergantung pula pada bahan dan kandungan yang terdapat pada permukaan itu
selain rekabentuknya juga.

Penyerapan

Apabila sesuatu bunyi mengenai suatu permukaan, bunyi tersebut akan diserap atau
dimendapkan. Akan berlaku sedikit pantulan atau tiada pantulan langsung yang dapat
mematikan kesan daripada bunyi tersebut . Kesamarataan penyerapan bunyi (sound
absorption coeficient) adalah taraf akustik bagi menentukan tahap tenaga bunyi yang boleh
diserap. Biasanya skala yang digunakan adalah daripada 1.0 hingga 0.0 (bahan yang boleh
77

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

serap bunyi sepenuhnya diberi skala 1.0)

Bahan-bahan yang lembut dan poros boleh
menyerap bunyi daripada bahan yang keras dan tidak poros. Sebagai contoh tirai, yang
mempunyai tahap serapan yang lebih tinggi dari bahan yang diperbuat daripada kaca. Walau
bagaimanapun tahap serapan bunyi bagi kedua-dua bahan tersebut adalah berbeza-beza dari
segi frekuensinya.
Klasifikasi penyerap akustik terbahagi kepada tiga iaitu penyerap poros (porous
absorbers), penyerap diafragmatik (diaphragmatic absorbers) dan resonator Helmholtz.

Penyerap Poros
Memerangkap frekuensi tinggi
Penyerapan bergantung
kepada ketebalan dan
keampuhan bahan
Permaidani
Tile akustik

Urethane foam

Fibreglass

Penyerap Diafragmatik
Kepingan kayu yang mempunyai
ruang udara di dalamnya
Menyerap frekuensi rendah

Resonator Helmholtz
Direka untuk menyerap frekuensi bunyi yang spesifik
atau di antara renj-renj sesuatu frekuensi biasanya
frekuensi pertengahan rendah.

78

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Pantulan

Apabila sesuatu bunyi mengenai suatu permukaan kemudian memantul semula, yang
boleh didengar sebagai bergema (reverberation) atau bertalun (echo). Kesan bunyi tersebut
juga dipengaruhi oleh persekitaran dan bentuk permukaan dinding yang lain.

Diffraction
Apabila sesuatu bunyi tiba pada suatu permukaan, dengan tambahan bunyi itu akan
diserap dan dipantul, lalu bunyi tersebut akan membias atau bertebaran di sekitar permukaan.
Jumlah diffraction pula bergantung kepada perhubungan di antara ukuran panjang gelombang
dengan jarak yang berkaitan. Justeru setiap frekuensi mempunyai ukuran panjang gelombang;
gelombang bagi bass adalah panjang manakala treble pula pendek. Oleh itu diffraction bagi
gelombang bass adalah lebih sukar untuk dikawal daripada diffraction bagi gelombang treble.

Diffusion
Menyeragamkan sebaran bunyi di sekitar bilik studio supaya tenaga bunyi yang hendak
disebarkan mempunyai kekuatan yang sama. Tenaga bunyi yang diseragamkan sebarannya
itu, samada lemah atau kuat, telah berkurangan dari segi amplitude dan juga tempoh masa
penyebaran. Terdapat beberapa jenis diffusors yang dibina untuk memenuhi keperluan tertentu
dalam penyebaran bunyi.

Rajah 2.19: Abffusor

79

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

AMALI TAJUK 2
2.4

Perisian notasi muzik Finale

Finale adalah sebuah perisian notasi yang mulanya dibangunkan oleh syarikat Coda
Music Software pada tahun 1988, yang kemudiannya diambil alih oleh Net4Music dan akhirnya
sehingga perisian ini dikuasai oleh syarikat MakeMusic. Pengeluaran perisian ini adalah secara
bersiri yang bermula dengan versi Finale 1.0 sehingga versi terkini Finale 2009 semasa modul
ini ditulis.

Pastikan perisian Finale telah dipasang (install) sepenuhnya ke

komputer anda. Sila sesuaikan modul ini jika anda menggunakan
perisian Finale versi yang terkini.

Membuka perisian Finale

Klik dua kali ikon Finale di desktop komputer

Muncul paparan Finale dan tingkap Launch Window

Butang Setup Wizard bagi menyediakan skor ensembel
Butang Default Document bagi menulis skor notasi yang biasa
Butang Templates... pilihan skor yang boleh sedia digunakan seperti koir, band, orkestra
dan lain-lain.
Butang Scanning.... bagi mengimbas sebuah skor muzik menjadi fail Finale
Butang Exercise Wizard... bagi menyediakan soalan-soalan latihan teori muzik

Scanning....
imbas skor muzik
Setup Wizard..
skor ensembel
Default Document
skor biasa

Exercise Wizard...
latihan teori muzik

Video demo
Finale
Manual pengguna

Templates...
skor sedia guna

Modul tutorial

Open...
buka fail dari folder
Open Recent File...
buka fail terkini

80

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Buka fail notasi Finale

Local Disk (C:)

Klik butang Open...

Muncul tingkap Open.
Cari lokasi folder Finale di My Computer
Local Disk (C:) Program Files
Finale Tutorials

Program Files

Pilih fail Tutorial 2a

Klik butang Open

Finale
Tutorial 2a

Tutorials

Muncul paparan skor notasi

Mainkan muzik. Klik butang play di bar playback controls
Untuk hentikan muzik klik butang stop.
Butang Play

Butang Stop

Jika anda tidak mendengar bunyi muzik apabila dimainkan, sila klik
menu MIDI/Audio dan pilih Play Finale through MIDI. Jika masih
tiada bunyi sila periksa sistem bunyi (Sound Devices) di komputer
anda dan pastikan laras SW Synth telah diaktifkan.

81

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Terdapat beberapa bentuk rupa paparan skor yang boleh dipilih bagi
kesesuaian penglihatan anda di menu View. Sila cuba setiap satu
daripada berikut: Scroll View, Page View dan Studio View

Menu View

Studio View
Klik menu View
Pilih Studio View
Paparan bertukar
kepada rupa tingkap
studio

2.4.1

Mengenali perisian notasi muzik Finale

Membuka fail baharu

Jika paparan Finale masih aktif, klik menu File New Default
Document Atau
Klik dua kali ikon Finale di desktop komputer

Klik Default Document

Muncul tingkap Launch Window

Klik butang Default Document

Bar Menu

Muncul tingkap paparan

fail yang baharu

Bar
Perkakas

82

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Menu Window

Aktifkan Butang-Butang Tugas

Klik menu Window dan pilih

senarai seperti berikut:

Playback Controls
Main Tool Palette
Advanced Tools Palette
Navigational Tools Palllete
Simple Entry Palette
Simple Entry Rests Palette
Smart ShapePalette
Special Topols Palette
Status Bar

Sesuaikan paparan skor Susunan bar pallete

Klik menu View dan pilih Zoom In, Zoom Out atau
Custom Zoom
Susun bar-bar perkakas. Klik dan heret separator di bar
perkakas ke tempat yang sesuai di paparan

Menu View

Klik Separator
dan heret

Bar perkakas Smart

Shape Pallete dan
Special Tools Pallete

Bar perkakas
Simple Entry
Pallete dan Simple
Entry Rests Pallete
Apabila kursor diletakkan pada salah
satu butang di bar perkakas, dialog di
Status bar menerangkan tugas
butang tersebut.

83

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

2.4.2 Mengenali butang-butang di bar perkakas

Letakkan kursor di atas setiap butang tugas pada bar perkakas. Dialog
muncul untuk mengenalkan butang-butang tersebut.
Bila anda klik butang-butang di bar perkakas, menu berkenaan butang tersebut akan
muncul di bar menu. Keterangan mengenai butang tersebut juga muncul di bar status.
stataparan bawah sebelah kiri
Selection Tool

Klik pada objek seperti notasi, bar, tajuk atau apa sahaja
yang tertera di skor untuk mengubahnya.
Klik dua kali pada objek tersebut untuk memilih perkakasnya

Penggunaan Selection Tool akan dijelaskan lebih lanjut di langkah 21

Staff Tool (Baluk)

Klik butang Staff Tool dan baca keterangan mengenainya di
bar status
Untuk menukar klef, klik dua kali pada bar pertama
Muncul Tingkap Staff Attributes
Klik Select... pada butang klef trebel
Muncul tingkap Clef Selection dan pilih klef bes
Klik butang-butang OK

Klik dua kali

Klik namakan baluk

Klik Select
Klik pilih bentuk sistem baluk

Plih klef bes

Perhatikan senarai di ruang

Options, Items to Display
dan Independent Elements.
Anda boleh mencuba setiap satu
tugas untuk mengetahui kesannya
pada skor.

Klef telah bertukar

kepada bes.

84

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Menukar bentuk sistem baluk

Klik dua kali pada bar pertama. Muncul Tingkap Staff Attributes
Pada kekotak Staff, pilih 1-line with Full Barline
Klik OK bagi menutup tingkap Staff Attributes

Key Signature Tool

Klik butang Key Signature Tool dan baca keterangan

mengenainya di bar Status

Tukar tanda nada. Klik dua kali pada bar pertama

Tingkap Key Signature muncul
Pilih tanda nada D Major dengan menggunakan tatal yang
terdapat pada kotak tanda nada
Pilih butang Measure 1 through end of piece
Klik OK bagi menutup tingkap Key Signature

Klik dan pilih D Major

Pilih butang Measure
through end of piece

Jika anda hendak

gunakan nada yang lain
di bar 10 sila pilih
Measure 10 to next key
change.

Tanda nada telah

bertukar D major.

Time Signature Tool

Klik butang Time Signature Tool dan baca keterangan

mengenainya di bar Status
Tukar tanda masa. Klik dua kali pada bar pertama
Tingkap Time Signature muncul
Pilih tanda masa dengan menggunakan tatal di Number of
Beats.
Pilih butang Measure 1 through end of piece
Klik OK bagi menutup tingkap Time Signature

85

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Klik dan pilih

meter tigaan

Pilih butang
Measure through
end of piece

Jika anda hendak gunakan

meter

untuk menulis corak

irama

sila pilih angka

2 di Number of Beats dan pilih angka 8 di

Beat Duration

Meter telah bertukar bagi

sistem ini

Clef Tool
Klik butang Clef Tool dan baca keterangan mengenainya di
Status
Tukar tanda klef. Klik dua kali pada bar pertama.
Tingkap Change Clef muncul
Pilih mana-mana klef (Contoh: Tenor)
Klik OK bagi menutup tingkap Change Clef

Klik klef Tenor

Klef tenor telah bertukar

bagi sistem ini

86

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Measure Tool

Klik butang Measure Tool dan baca keterangan

mengenainya di bar Status

Tukar bentuk bar. Klik dua kali pada bar pertama

Tingkap Measure Attributes muncul.
Pilih butang Double
Klik OK bagi menutup tingkap Measure Tool

Klik Double

Garis bar telah bertukar

double

Tambah dan Insert bar

Klik butang Measure Tool dua kali. Satu bar bertambah di akhiran
sistem.
Tambah lebih banyak bar. Klik menu Edit dan pilih Add Measures
Muncul tingkap Add Measures. Taip angka 10 di kekotak How many
measures?
Bar bertambah sepuloh di akhiran sistem.
Klik OK bagi menutup tingkap Add Measures
Jika hendak tambah bar di pertengahan sistem, klik di mana-mana bar
yang hendak dimasukkan bar yang baru. (Contoh klik bar ke- 2)
Klik menu Edit dan pilih Insert Measure Stack
Muncul tingkap Insert Measures. Taip angka 5 dalam kekotak How
many measures?
Klik OK bagi menutup tingkap Insert Measures

Taip angka
10

Jumlah bar bertambah

di bar terakhir

87

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Klik bar ke-2

Klik menu Edit
dan pilih Add
Measure Stack...

Taip angka 5

Jumlah bar bertambah

di antara bar-bar dalam
sistem

Anda boleh mengubahsuai nombor

bagi setiap bar. Klik menu Measure
dan pilih Edit Measure Number
Regions.

Simple Entry Tool

Klik butang Simpe Entry Tool dan baca keterangan

mengenainya di bar Status

Menulis notasi. Klik mana satu not, tanda rehat atau tandatanda kromat, tie dan lain-lain yang terdapat di bar perkakas
Simple Entry Pallete
Letakkan not yang dipilih tadi di atas baluk dan klik di situ
Gunakan pemadam untuk memadam sesuatu not atau pilih
not yang lain dan klik di atas not tadi.

Pemadam

Notasi

Tanda Kromat

Tie

Triplet

Pilih not, tanda rehat atau

tanda kromat di bar
perkakas dan klik atas
baluk atau ruang

Gunakan Repitch Tool

yang terdapat di bar perkakas
untuk mengubah kedudukan not (pic) pada baluk. Klik di atas
not yang hendak diubah dan tarik not itu ke kedudukan pic yang baru

88

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Tuplet Tool

Klik butang Tuplet Tool dan baca keterangan mengenainya

di bar Status

Pilih not krocet dan tuliskan not-not tersebut di atas baluk

Klik Tuplet Tool dan bawa kursor tepat di atas not krocet
yang pertama
Muncul tingkap Tuplet Definition
Klik butang OK

Tulis notasi

Pilih Tuplet Tool dan

klik atas not pertama

Not-not triplet

SpeedyEntry Tool

Klik butang SpeedyEntry Tool dan baca keterangan

mengenainya di bar Status
Ubah kedudukan not. Klik pada bar di mana ingin ubah not.
Sebuah kotak muncul pada bar tersebut
Klik salah satu not di dalam kotak tersebut sambil
mengheretnya ke atas atau ke bawah.
Dengar perubahan pic?
Klik semula Speedy Entry Tool untuk tamatkan tugas

Klik atas not dan

heret ke atas atau
bawah baluk

Smart Shape Tool

Klik butang Smart Shape Tool dan baca keterangan

mengenainya di bar Status
Pilih tanda slur (rangkaian) di bar perkakas Smart Shape
Tool dan klik dua kali di suatu not.
Tanda slur berwarna merah mengikat not bersebalahan.
Jika bentuk slur ingin di panjangkan, klik kekotak slur
Klik dan heret kekotak ubahsuai mengikut saiz yang
dikehendaki

89

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

tie/slur

Cres.
c
Pilih slur dan
klik dua kali

Klik atas kekotak tie

untuk mengubah saiz.
Letak kursor di atasnya.
Klik dan heret kekotak
tersebut. Ubahsuai.

Tanda tie bagi dua

not yang sama pic

Tuliskan tanda Cresc. pada not. Pilih tanda tersebut di bar perkakas
dan klik dua kali di bawah baluk sesuatu not sambil heret ke kanan.
Anda boleh ubahsuai saiz cresc.

Pilih cresc. dan klik

dua kali di bawah
not sambil heret
ke kanan

Klik dua kali

kekotak cresc.
dan ubah saiz

Articulation Tool

Klik butang Articulation Tool dan baca keterangan

mengenainya di bar Status
Klik salah satu not pada baluk
Muncul tingkap Articulation Selection
Pilih tanda fermata dan klik butang Select

Pilih Fermata

Klik not

Tanda fermata
Klik
Select

90

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Expression Tool

Klik butang Expression Tool dan baca keterangan

mengenainya di bar Status
Klik dua kali di atas not
Muncul Tingkap Expression Selection
Pilih Dynamics dan klik dua kali tanda forte
Atau Klik butang Select

Pilih
Dynamics
Klik dua kali
pada not

Klik 2 kali
forte

Anda boleh ubah saiz tanda dinamik

dengan klik kanan di atas kekotak dinamik
tersebut. Muncul dialog dan pilih Edit Text
Expression Definition. Muncul tingkap
Expression Definition. Pilih menu Text dan anda
boleh ubah saiz, font dan sebagainya.
Klik kanan
kekotak
Repeat Tool

Klik butang Repeat Tool dan baca keterangan mengenainya

di Status bar
Klik dua kali pada bar
Muncul Tingkap Repeat Selection
Pilih tanda ulang forward dan klik butang Select
Ulang langkah di atas bagi bar yang lain dan pilih tanda
ulang Back

Forward

Klik dua kali di bar

bagi tanda Forward

Klik dua kali di bar

bagi tanda Back

Back

Tanda Ulang

91

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Chord Tool

Klik butang Chord Tool dan baca keterangan mengenainya di

bar Status
Klik di atas sebuah melodi (not) dan taip kord yang sesuai
Tekan Enter atau klik di atas not yang lain bagi kord seterusnya
Muncul kord di atas baluk. Jika anda tidak mahu fretboard di
bawah kord sila nyahkan.
Pilih menu Chord dan buang tanda Show Fretboards

Klik pada not

dan taip kord

Klik dan heret untuk

ubah kedudukan kord
Kord bersama
fretboard

Anda boleh ubah font, saiz dan bentuk kord selain mengatur input MIDI.
Gunakan menu Chord.

92

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Lyrics Tool

Klik butang Lyrics Tool dan baca keterangan mengenainya

di bar Status
Klik menu Lyrics di bar menu dan pilih Type Into Score
Klik di atas not pertama dan muncul kekotak entri di sebelah
sistem tersebut
Taip lirik bagi setiap not pada skor. Tekan space bar komputer
untuk menggerakkan kursor dari satu not ke not yang lain
Klik anak panah pertama dari kekotak entri di sebelah kiri
skor dan heret samada ke atas atau ke bawah untuk
menyesuaikan kedudukan lirik

Klik Menu
Lyrics

Klik Not dan

taip lirik

Kekotak
Entri

Klik anak panah dan

heret ke atas ke bawah

Pilih Type
Into Score

Menaip lirik bagi rangkap kedua.

Klik not pertama dan tekan anak panah komputer untuk menurunkan baris lirik
Taip lirik mengikut prosedur seperti di atas.

Memanjangkan suku kata lirik

Klik menu Lyrics di bar menu dan pilih Edit Word Extensions
Muncul kekotak kecil di akhir suku kata. Klik dan heret ke kanan untuk memanjangkan
suku kata tersebut.

Klik dan
heret

Suku kata
dipanjangkan

93

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Text Tool

Klik butang Text Tool dan baca keterangan mengenainya

di bar Status
Menulis judul lagu. Klik dua kali pada kekotak kecil yang
terdapat di atas perkataan Title
Muncul garisan terputus di sekeliling Title.
Highlight perkataan Title (Klik dua kali atas Title)
Taip judul lagu anda

Klik dua
kali

Highlight dan
taip judul

Judul Lagu

Sila tulis nama pencipta lagu dan

butiran lain di atas skor. Anda boleh
menukar font, memasukkan simbol
dan sebagainya di menu Text

Text Tool: Menulis maklumat di atas skor

Klik dua kali di bahagian atas klef trebel untuk menulis maklumat tempo atau
kelajuan lagu
Di dalam kotak garisan terputus, taipkan perkataan Moderato bagi tanda kelajuan
lagu tersebut.
Klik di luar kotak garisan terputus tersebut terdapat kekotak kecil di atas perkataan
Moderato.
Klik kotak kecil tersebut sambil mengheretnya ke tempat yang sesuai di bahagian
atas klef trebel.

Klik dua kali dan

taip Moderato

Klik dan heret ke

kedudukan yang sesuai

94

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Resize Tool
Klik butang Resize Tool dan baca keterangan mengenainya di
Status bar.
Mengubah saiz not. Klik di atas not
Muncul tingkap Resize Notehead
Taip 120% pada kekotak Resize Notehead to untuk
membesarkan saiz not. Klik OK
Mengubah saiz sistem baluk. Klik di atas sistem baluk.
Muncul tingkap Resize Staff.
Taip 80% di dalam kekotak Resize Staff to untuk
mengecilkan saiz baluk
Pilih butang System 1 Through End of Piece. Klik OK

Klik di kawasan skor

ini untuk mengubah
saiz paparan skor

Klik di atas baluk untuk

mengubah saiz notasi
dan sistem baluk

Klik di atas not untuk

mengubah saiz not

Selection Text Tool: Menyalin notasi

Klik butang Selection Tool
Kenalpasti not-not yang hendak disalin dalam sesuatu bar
(atau highlight beberapa bar)
Klik dan heret ke destinasi bar yang hendak ditampal (paste)
Lepaskan klik apabila anda dapati kekotak garisan muncul di
kawasan bar yang baru
Not-not yang disalin muncul di bar yang baharu

Klik dan heret ke

bar yang kosong

Kekotak garisan

95

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Notasi telah
disalin ke bar
yang lain

Salinan notasi

Anda boleh juga menggunakan cara salin dan tampal (copy and paste).
Pilih bar yang hendak disalin (highlight) Klik butang copy Klik bar
yang hendak ditampal Klik butang paste

Selection Text Tool: Transpose

Klik butang Selection Tool
Kenalpasti not-not dalam bar yang hendak
ditranspos
Klik bar tersebut (highlight)
Klik menu Utilities Transpose...
Muncul tingkap Transposition. Pilih
Transpose Up, Diatonicaly, Interval Third
dan klik butang OK
Notasi dalam tersebut berubah ke pic
yang baharu

Highlight notasi
dalam bar

Notasi telah
ditranspos

96

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Page Layout Tool

Klik butang Page Layout Tool dan baca keterangan
mengenainya di Status bar
Mengubahsuai sistem skor. Klik menu Page Layout
Senarai tugas Page Layout Tool adalah seperti berikut:

i. Insert Blank Pages... klik tugas ini bagi menambah

halaman kosong pada skor. Anda boleh menulis
teks atau mengisi grafik pada halaman tersebut.
ii. Delete Blank Pages... klik tugas ini untuk memadam
halaman kosong yang telah ditambah tadi.
iii. Insert Page Break...klik di atas skor untuk
mengaktifkan tugas ini. Supaya sebahagian sistem
tersebut sentiasa muncul di atas skor.
iv. Delete Page Break... klik tugas ini untuk memadam
tanda-tanda yang terdapat di atas skor.
v. Insert Staff System... klik tugas ini untuk menambah sistem baru di atas skor.
vi. Redefine Pages... klik tugas ini untuk menetapkan ubahsuaian yang telah dilaksanakan
di halaman skor.
vii. Optimize Staff Systems... klik tugas ini untuk megemaskini skor daripada tanda-tanda
rehat atau bar yang kosong.
viii. Space Systems Evenly... klik tugas ini untuk menyusun atur setiap sistem supaya
mempunyai jarak yang sama.
ix. Systems dan Page Margins digunakan untuk menyesuaikan garis di kiri dan kanan
skor.
x. Page Size... klik butang ini untuk menyesuaikan saiz halaman skor seperti yang
dikehendaki. Klik kekotak garisan salah satu sistem dan heretkannya ke posisi yang
sesuai.

Klik dan heret

kekotak

97

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Special Tools
Klik butang Special Tools dan baca keterangan
mengenainya di Status bar
Menu SpecialTools muncul di bar menu. Bar perkakas
Special Tools Pallete juga muncul.

B C D

F G

N O

L M

Q R

A. Note Position Tool: Mengalih kedudukan not-not secara mendatar

Klik butang Note Position Tool

Klik pada bar yang berisi notasi
Muncul kekotak kecil di atas setiap not
Klik salah satu kekotak tersebut sambil heretkan
ke kiri atau kanan

Klik dan heret

B. Notehead Position Tool: Mengalih kedudukan kepala not-not secara mendatar

Klik butang Notehead Position Tool

Klik pada bar yang berisi notasi
Muncul kekotak kecil di atas setiap not
Klik salah satu kekotak di bawah not dan
heretkan ke kiri atau kanan
Kepala not berpisah dari tangkainya

Klik dan
heret

Kepala not
berpisah

C. Note Shape Tool: Menukar bentuk kepala not

Klik butang Note Shape Tool

Klik pada bar yang berisi notasi
Muncul kekotak kecil di atas setiap not
Klik dua kali di atas kekotak salah satu not
Muncul tetingkap Symbol Selection
Pilih salah satu bentuk not yang terdapat
di dalam senarai tersebut dan klik butang
Select

Klik dua kali

Pilih bentuk not

Kepala not bertukar bentuk

98

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

B C D

F G

L M

N O

Q R

D. Accidental Mover Tool: Mengalih tanda-tanda kromat pada not

Klik butang Accidental Mover Tool
Klik pada bar berisi notasi yang mempunyai
tanda kromat
Muncul kekotak kecil di sebelah setiap tanda kromat
Klik dan heret salah satu kekotak tersebut

Klik dan
heret

E. Stem Length Tool: Mengalih tangkai dan megubah ketinggian tangkai not

Klik butang Stem Length Tool

Klik pada bar yang berisi notasi
Muncul kekotak kecil di atas setiap not
Klik dan heret salah satu kekotak tersebut samada
ke atas (meninggikan tangkai) atau
ke kanan (memisahkan tangkai) not.

Klik dan
heret

Tangkai not berpisah

Tangkai not tinggi

F.

Broken Beam Tool: Menukar arah broken beam sesuatu not

Klik butang Broken Beam Tool
Klik pada bar yang berisi notasi broken beam
Muncul kekotak kecil di atas dan bawah setiap not
Klik salah satu kekotak tersebut samada di
sebelah atas (beam hala ke kiri) atau
sebelah bawah (beam hala ke kanan) not.

Klik

Beam hala ke kiri

dan kanan
Tangkai not tinggi
G.

Stem Direction Tool: Menukar hala tangkai beam not

Klik butang Stem Direction Tool
Klik pada bar yang berisi notasi beam
Muncul kekotak kecil di atas dan bawah setiap not
Klik kekotak paling kiri samada di sebelah atas
atau bawah not.

Klik paling kiri

Beam hala ke
bawah dan atas
Tangkai not tinggi
99

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

B C D

F G

L M

N O

Q R

H. Double/Split Stem Tool: Menambah tangkai not

Klik butang Double/Split Stem Tool
Klik pada bar yang berisi notasi
Muncul kekotak kecil di atas, tengah dan bawah
setiap not
Klik salah satu kekotak tersebut, muncul tangkai
baru di bawahnya
Klik semula kekotak yang sama akan melenyapkan
tangkai tersebut

Klik

Tambah tangkai di
bawah not

I.

Reverse Stem Tool: Menukar hala tangkai not secara terbalik

Klik

Klik butang Reverse Stem Tool

Klik pada bar yang berisi notasi
Muncul kekotak kecil di atas dan bawah setiap not
Klik mana-mana kekotak, tangkai not akan
berubah hala ke kanan atau kiri.
Kekotak sebelah bawah boleh memendekkan tangkai
Klik semula kekotak yang sama akan mengubah
tangkai kepada kedudukan asal
Tangkai berubah
hala

J. Custom Stem Tool: Menukar bentuk tangkai not

Klik butang Custom Stem Tool

Klik pada bar yang berisi notasi
Muncul kekotak kecil di sebelah setiap not
Klik dua kali salah satu kekotak, muncul tingkap
Shape Selection
Pilih mana satu bentuk di dalam tingkap tersebut
Klik butang Select

Klik

Tangkai berubah
bentuk

100

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

B C D

F G

L M

N O

K. Beam Angle Tool: Mengubah sudut beam

Klik butang Beam Angle Tool

Klik pada bar berisi notasi yang mempunyai beam
Muncul kekotak kecil di sudut atas beam
Klik salah satu kekotak tersebut dan tarik ke atas
atau bawah mengikut bentuk sudut yang sesuai

Q R

Klik dan
tarik

Ubah sudut beam

L. Beam Break Tool: Memisahkan beam not-not semikuaver

Klik butang Beam Break Tool
Klik pada bar berisi not-not semikuaver yang
mempunyai beam
Muncul kekotak kecil di atas beam
Klik dua kali salah satu kekotak tersebut
Muncul tingkap Secondary Beam Break Selection
Pilih butang Break only dan Beam Duration 16th atau
durasi yang lain
Klik butang OK

Klik

Pilih Break
only 16th

Pisah beam not

M. Beam Extension Tool: Memanjangkan Beam

Klik pada bar berisi not-not yang mempunyai beam
Muncul kekotak kecil di atas sudut beam
Klik dan heret kekotak ke kiri atau kanan

Klik dan heret

Panjangkan beam

101

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

B C D

F G

L M

N O

Q R

N. Secondary Beam Angle Tool: Mengubah sudut beam kedua

Klik butang Secondary Beam Angle Tool
Klik pada bar berisi notasi semikuaver yang
mempunyai beam
Muncul kekotak kecil di sudut beam kedua
Klik salah satu kekotak tersebut dan tarik ke atas
atau bawah mengikut bentuk sudut yang sesuai

Klik dan
tarik

Ubah sudut beam

kedua

O. Tie Tool: Mengubah bentuk tie pada not-not

Klik butang Tie Tool

Klik pada bar berisi notasi yang dikait (tie)
Muncul tiga kekotak kecil pada tie
Klik kekotak yang tengah dan tarik ke atas
Klik kekotak di sebelah kanan atau kiri dan heret
untuk memanjangkan tie

Klik dan
tarik

Ubah bentuk tie

P. Dot Tool: Mengubah kedudukan titik di sebelah not

Klik butang Dot Tool

Klik pada bar berisi notasi yang dikait (tie)
Muncul kekotak kecil di sebelah not bertitik
Klik kekotak pada titik tersebut dan tarik ke atas atau
heret ke tepi

Klik dan
tarik/heret

Ubah kedudukan
titik

102

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

B C D

F G

L M

N O

Q. Beam Width Tool: Menebalkan beam

Klik butang Beam WidthTool

Klik pada bar berisi notasi yang mempunyai beam
Muncul kekotak kecil di sudut beam
Klik salah satu kekotak tersebut dan tarik ke bawah

Q R

Klik dan
tarik

Tebalkan beam

R. Beam Stem Adjust Tool: Ubahsuai tangkai beam

Klik butang Beam Stem Adjust Tool

Klik pada bar berisi notasi yang mempunyai beam
Muncul kekotak kecil di sudut dan atas beam
Klik salah satu kekotak tersebut dan tarik ke atas
atau bawah

Klik dan
tarik

Ubahsuai tangkai
beam

103

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Tempo Tool
Klik butang Tempo Tool dan baca
keterangan mengenainya di Status bar
Jika muncul tingkap Human Playback
Warning. Klik OK
Menetapkan tempo lagu. Klik bar
pertama
Muncul tingkap Tempo Adjustment
Klik butang Set to dan taip angka 120
(kelajuan tempo) di dalam kotak Beats
Per Minute
Klik butang Measure 1 Through End of
Piece
Klik butang OK

Klik Play

Mainkan lagu.
Klik butang Play di bar Playback Controls.
Klik butang Stop untuk berhenti.
Anda boleh menukar tempo di bar Playback Controls

MidiScan - Mengimbas Skor

Kelebihan yang terdapat pada perisian notasi Finale adalah MIDISCAN , yang
membolehkan sesuatu skor notasi diimbas (scan) untuk dimainkan semula
pada Finale. Pastikan skor muzik yang akan diimbas kemas dan jelas.

Masukkan ke dalam mesin pengimbas (scanner) dan set seperti perkara berikut:
300 dpi hingga 600 dpi
hitam putih (black and white)
Tambahkan contrast ke 25% jika skor asal kabur
Mulakan proses mengimbas dan simpan sebagai fail Tiff ke dalam folder anda.
(contoh: skor.tiff)

Jika tiada mesin pengimbas, gunakan fail Tutorial 6a.tif yang

telah disediakan dalam folder Tutorial Finale
My Computer Local Disk C Program Files Finale Tutorials

104

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Mengimport fail yang telah diimbas

Klik butang Import Scanned Music File...
Muncul tingkap About Smartscore Lite X
Klik butang OK
Muncul Tingkap SmartScore LiteX
Klik butang Add Files to List...
Buka folder anda dan pilih fail yang telah anda simpan tadi (skor.tiff) atau buka fail Tutorial
6a.tif di My Computer Local Disk C Program Files Finale Tutorials
Klik butang Begin Recognition
Finale akan membuka fail tersebut dalam bentuk skor notasi
Mainkan lagu

Klik Add
Buka fail tif.

Klik Begin...

Menetapkan bilangan bar di dalam sistem

baluk
Klik butang Utilities di bar menu dan pilih Fit
Measures...
Muncul tingkap Fit Music
Pada butang Lock Layout with taipkan angka
4 di dalam kekotak Measure(s) per System
Klik butang OK

105

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Osia Tools
Klik butang Osia Tools dan baca keterangan mengenainya
di Status bar
Klik dua kali pada salah satu bar
Muncul tingkap Osia Measure Designer
Pilih Barline dan klef yang dikehendaki
Klik butang OK
Muncul tingkap Page Assignment for Osia Measure
Klik butang OK.
Muncul notasi dari bar yang anda pilih tadi. Sila gunakan
selection tool untuk mengalih notasi tersebut

Jenis garis bar

Notasi Ossia
Pilihan Klef

Jika anda membuat perubahan notasi di

bar asal, notasi Ossia juga ikut berubah

Note Mover Tool

Klik butang Note Mover Tool dan baca keterangan
mengenainya di Status bar
Klik pada salah satu bar
Muncul kekotak pada setiap not
Klik dan heret kekotak salah satu not ke bar bersebelahan
atau tarik ke atas
Not yang dipindahkan muncul di bar bersebelahan

Klik dan heret

Not dipindahkan ke
bar sebelah

106

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

HyperScribe Tool: Persediaan Rakaman Mikrofon

Persediaan merakam suara, alat muzik tiupan dan sebagainya melalui mikrofon.
Pasangkan mikrofon pada komputer
Buka fail baru Default Document
Klik menu MIDI/Audio dan pilih Device setup Audio setup....

Muncul tingkap Audio Setup

Klik butang Input... di Microsoft (R) Volume
Controls

Input dan Output

pilih kad audio yang
tersedia di komputer

Muncul tingkap Recording Control dan pilih

butang Select bagi Microphone
Tutup tingkap Recording Control

Klik butang Output... di Microsoft (R)

Volume Controls

Enable

Muncul tingkap Master Volume dan

Pastikan tatal bagi Master Volume,
Microphone dan Wave telah dinaikkan
Tutup tingkap Master Volume

Select

Tanda Enable MicNotator

Play through: Hardware atau none jika tiada

Pastikan Mic Level tinggi dan Input Meter telah aktif (Signal biru bergerak)
Klik butang OK untuk menutup tingkap Audio Setup

107

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

HyperScribe Tool: Rakaman menggunakan mikrofon

Klik butang Hyperscribe Tool
Klik bar pertama dan selepas detik keempat bunyi metronome
mulakan rakaman. Mainkan alat muzik menggunakan mikrofon
Notasi muncul di atas sistem baluk
Hentikan rakaman dengan klik atas bar yang dirakam atau klik
butang Hyperscribe

Untuk menamatkan tugas rakaman ini, anda perlu buka semula tingkap
Audio Setup dan nyahkan tanda dari kotak Enable MicNotator .

HyperScribe Tool: Persediaan Rakaman MIDI-Kibod

Persediaan merakam menggunakan alat muzik kibod secara MIDI
Pasangkan kabel MIDI pada komputer
Buka fail baru Default Document
Klik menu MIDI/Audio dan pilih Device setup MIDI setup....
Muncul tingkap MIDI Setup
Pilih jenama kabel MIDI yang anda install di bahagian MIDI In dan MIDI Out
kekotak Device:
Klik butang OK

Device:

Sila ikut prosedur yang sama dalam pemasangan kabel MIDI dan
penetapan audio dengan merujuk modul 1 muka surat 47.

108

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

HyperScribe Tool: Rakaman menggunakan kibod

Buka fail baru (New) dan pilih Default Document
Klik butang Hyperscribe Tool
Klik bar pertama dan selepas detik keempat bunyi metronome
mulakan rakaman. Mainkan alat muzik kibod
Notasi muncul di atas sistem baluk
Hentikan rakaman dengan klik atas bar yang dirakam atau klik
butang Hyperscribe

Graphics Tool: Menjerat bahagian skor notasi

Sila tulis notasi di atas skor atau buka sebuah fail notasi Finale
dari folder Tutorial

Klik butang Graphics Tool dan baca keterangan mengenainya di

status bar
Klik dua kali di sudut atas kiri sistem notasi yang anda pilih
dan heret ke bawah hujung kanan untuk memilih
keseluruhan notasi di bar tersebut
Muncul kekotak garisan di sekeliling sistem

Klik dua kali disini sambil heret ke

arah bawah sebelah kanan sistem

Graphics Tool: Mengeksport sistem notasi

Klik menu Graphics dan pilih Export
selection...
Muncul tingkap Export Selection
Pilih TIFF Resolution 300
Klik butang OK
Muncul tingkap Save TIFF
Berikan nama kepada fail tersebut (contoh
keratan skor) dan simpan ke dalam folder
anda

Sila buka folder dan pastikan fail yang anda eksport terdapat
nama fail ___.tiff
Klik dua kali fail tersebut untuk melihat skor tersebut.

109

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Anda boleh mengeksport keseluruhan muka surat skor.

Klik menu Graphics dan pilih Export Pages...
Jika skor anda mempunyai lebih muka surat, pilih pages from: 1
Through: ......(jumlah muka surat skor) dan klik buutang OK

Pastikan hanya jenis grafik dalam format tiff sahaja yang boleh
ditampal di atas skor. Jika anda mempunyai grafik dalam format jpeg,
sila tukar (convert) fail jpeg tersebut ke format tiff terlebih dahulu

Graphics Tool: Menampal grafik di atas skor

Klik menu Graphics Tool dan pilih Place Graphic...
Atau klik dua kali di atas bahagian skor yang hendak diletakkan grafik
Muncul tingkap Place Graphic.
Pilih grafik dari folder anda dan klik butang Open
Muncul grafik di paparan skor. Anda boleh mengecilkan atau
membesarkan grafik tersebut dengan cara klik dan tarik salah satu
bintik-bintik hitam di sekeliling grafik tersebut mengikut saiz yang
sesuai

Klik dua
kali di sini
Pilih fail grafik tiff

Klik dan tarik

bintik hitam

110

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

Tahukah anda bahawa skor notasi yang anda jerat kemudiannya boleh
ditampal atas paparan mswords untuk dijadikan soalan teori muzik?
1. Buka fail baru mswords
2. Taip soalan muzik (Tuliskan nama setiap not yang terdapat dalam bar-bar berikut)
3. Klik menu insert Picturepilih notasi tiff dalam folder klik butang Insert
4. Muncul notasi di atas paparan.
5. Klik menu Format pilih butang Text Wrapping pilih In Front of Text
6. Klik di atas notasi tersebut dan anda boleh membuat penyesuaian saiz atau
kedudukannya atas paparan.

Tuliskan nama setiap not yang terdapat dalam bar-bar berikut:

Menyimpan Fail Finale: Fail biasa Finale

Klik menu File Save As... File Name: _____ Save as Type: Finale
Notation File (*.mus)
Klik butang SAVE . Fail akan disimpan dalam format Finale dan hanya boleh
dibuka semula dengan Finale versi yang sedang anda gunakan atau versi
yang baru sahaja

Menyimpan Fail Finale: Fail MIDI

Klik menu File Save As... File Name: _____ Save as Type: Finale
MIDI File (*.mid)
Klik butang SAVE . Fail akan disimpan dalam format MIDI dan boleh dibuka
semula dengan Finale, perisian muzik yang lain dan juga boleh dibuka serta
dimainkan oleh media player, kibod dan sebarang alat pemain muzik MIDI

Menyimpan Fail Finale: Fail Audio

Klik menu File Export to Audio File... File Name: _____ Save as
Type: Audio files (*.wav *.mp3)
Klik butang SAVE . Fail akan disimpan dalam format audio wav atau mp3 dan
boleh dimainkan oleh media player, cd player dan sebarang alat pemain
muzik audio.

111

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

2.5 Rumusan
Pengetahuan asas dalam teori bunyi membantu seseorang guru muzik untuk mengenal
pasti ciri-ciri, corak, sifat dan kandungan yang terdapat dalam sesuatu bunyi akustik.
Berdasarkan pengetahuan tentang pic, frekuensi, envelope, amplitude, dan lain-lainnya yang
berkaitan dengan bunyi, guru muzik boleh membuat persepsi yang betul dan mempertajamkan
deria pendengarannya. Selain dapat membuat pertimbangan dan keputusan memilih bunyi
yang terbaik untuk dihasilkan samada menerusi rakaman atau persembahan muzik. Justeru,
mengambil kira tentang keperluan mewujudkan sebuah bilik muzik atau studio rakaman, yang
kondusif dengan persekitaran akustik, maka perkara-perkara seperti dimensi, ukuran bilik,
bahan pembuatan yang digunakan untuk mencapai mutu kedapan bunyi hendaklah
diutamakan. Gelombang bunyi tidak dapat dilihat secara mata kasar, tetapi kita boleh
mendengar dan mengukurnya dengan cara mengira tekanan bunyi (decibel dB), dB-SPL atau
dengan bantuan teknologi seperti alat pengukur meter yang boleh menentukan frekuensi
sesuatu bunyi ton.
Di bahagian amali dalam modul ini anda telah didedahkan secara asas dalam
penggunaan butang-butang perkakasan yang terdapat dalam perisian Finale. Ini membolehkan
anda menulis skor notasi yang kemas dan jitu. Hasilnya anda boleh menyediakan bahan
pengajaran seperti latihan teori muzik, penulisan dan penciptaan melodi selain rakaman muzik
MIDI.
Latihan Tambahan
1. Berdasarkan asas teori bunyi yang dipelajari, sila lakar sebuah plan bilik muzik di sekolah
anda dengan mencadangkan bahan-bahan yang perlu digunakan pada lantai dan dinding
bilik tersebut untuk memastikan kesesuaiannya dari aspek akustik.
2. Dengan merujuk lampiran skor Virga Jesse, sila salin semula skor tersebut dengan tepat
menggunakan perisian Finale. Kemudian anda diminta menjerat bahagian skor dari bar 7
hingga bar 13 dan tampalkannya di paparan MS Words. Cipta sebuah soalan berkaitan
bahagian skor tersebut. Contohnya: Tuliskan harmoni yang digunakan dalam skor dibawah

Bacaan Tambahan
1.

R. Alten, Stanley. Audio in Media: The Recording Studio. Belmont: Wadsworth

Publishing Company, 1999.

112

MZU3233

TEKNOLOGI MUZIK
TAJUK 2

LAMPIRAN

113