PENDAWAIAN SELONGSONG PVK, PEMBULUH,

SESALUR PVK
PENERANGAN
Sistem pendawaian selongsong PVK digunakan pada permukaan dinding rumah yang telah siap.
Ianya bersaiz kecil dan nipis. Pendawaian jenis ini hanya dapat menampung kabel yang
terhad.Pendawaian jenis ini mempunyai persamaan dengan pendawaian permukaan. Perbezaannya
hanya kabel disalurkan menggunakan selongsong PVK. Kerja pendawaian ini dilakukan dengan
memasang selongsong PVK di permukaan dinding terlebih dahulu.Kabel-kabel akan dimasukkan ke
dalam selongsong secara beransur-ansur, setelah siap barulah ditutup dengan penutup selongsong.
Berikut adalah senarai saiz selongsong PVK dan kegunaannya.

Jadual 1 : Saiz dan kegunaan selongsong PVK

Gambar 1: Pendawaian selongsong PVK

Sistem pendawaian pembuluh PVK pula digunakan di tempat yang terdapat bahaya kerosakan
mekanikal yang minima. Sistem ini boleh dipasang di permukaan atau tersembunyi.
Sistem pendawaian sesalur PVK mampu menampung kabel yang banyak. Ianya sesuai digunakan
kerana lebih selamat dan apabila ianya dipasang di dalam sesebuah bangunan, ia biasanya dipasang
bergabung dengan sistem pendawaian lain.
Kebaikan
1. Kemas dan cantik
2. Selamat, tidak terdedah pada kerosakan mekanikal bahan kimia dan haba
Kelemahan
1. Kerja tambahan akan menjejaskan bangunan.
2. Punca kerosakan sukar dikesan
Langkah-langkah membuat pendawaian selongsong, pembuluh dan sesalur PVK berdasarkan
Rajah Bentangan dan Rajah Pendawaian:
1. Lukis rajah bentangan dan rajah pendawaian pada kertas A4.

2. Senaraikan bahan dan peralatan tangan yang hendak digunakan.

3. Sediakan bahan dan peralatan tangan.
4. Ambil ukuran dan potong selongsong, pembuluh dan sesalur mengikut rajah bentangan.
5. Pasang alat tambah pada pendawaian selongsong, pembuluh dan sesalur.
6. Buat pendawaian mengikut gambarajah pendawaian.
7. Buat tamatan kabel
8. Uji kefungsian litar.
Peralatan tangan dan kegunaanya

Jadual: Alatangan
Alat Tambah Pendawaian

Jadual: Alatambah
Peraturan elektrik dan keselamatan dalam pendawaian selongsong PVK.
1. Rancang laluan selongsong terlebih dahulu.
2. Pendawaian selongsong hendaklah dipasang ditempat yang tidak dimasuki air seperti: (Air
hujan, Wap atau air memeluwap, Air terkumpul dan Air yang menitis).
3. Pastikan setiap sambungan kabel pada setiap alur keluar pada selongsong mestilah baik dari
aspek mekanikal dan elektrikal.
4. Pastikan selongsong yang dipasang pada struktur rintangan api seperti lantai atau dinding
tahan kebakaran mestilah ditutup rapi.
5. Hujung selongsong yang dipotong hendaklah diratakan atau dikemaskan bagi mengelakkan
kecederaan kabel.
6. Jumlah kabel yang boleh dimasukkan ke dalam selongsong PVK hendaklah mempunyai
faktor ruang yang tidak melebihi 45%.
Memeriksa kekemasan sistem pendawaian berdasarkan pemeriksaan visual.
1. Pemeriksaan visual ialah pemerhatian melalui deria mata, sentuhan dan pendengaran.
Biasanya ia dilakukan di peringkat awal selepas kerja-kerja pemasangan siap. Antara perkara
yang diperhatikan:
2. Laluan kabel yang betul dan sempurna.
3. Jenis kod warna dan saiz kabel yang betul.
4. Alat yang betul bagi tujuan pengasingan atau penyuisan litar.
5. Mengguna kadaran alat perlindungan yang betul.
6. Semua tamatan kabel ditandakan.
7. Notis merbahaya dan amaran dipasang pada bahagian tertentu.
8. Semua rajah dan arahan boleh dilihat dengan jelas.

PENDAWAIAN TERSEMBUNYI
Pemasangan Pendawaian Tersembunyi
Pendawaian elektrik boleh dilakukan sama ada secara permukaan atau tersembunyi. Pendawaian
tersembunyi biasanya dilakukan ketika kaperingkat pembinaanpbangunan. Dalam sistem ini, kabel
atau pembuluh dipasang di dalam dinding atau siling dan tidak kelihatan langsung, kecuali
penghujung kabel yang digunakan untuk sambungan ke terminal aksesori-aksesori. Dimana kita
boleh tengok sistem ini? Contoh paling mudah ialah di rumah kita sendiri (rumah batu). Kita boleh
nampak kotak soket, kotak suis, lampu dan juga kipas dekat dinding atau siling, tetapi kita tak
nampak sebarang kabel diluar dinding dan siling. Inilah dinamakan sistem pendawaian tersembunyi
untuk tujuan kekemasan dan memberi perlindungan kepada kabel untuk tempoh yang lebih lama
Jenis Pendawaian Tersembunyi

Pendawaian Tersembunyi menggunakan pembuluh

Pendawaian Tersembunyi menggunakan kabel bertebat

Kaedah pemasangan kabel

Pendawaian tersembunyi boleh dibuat samada semasa bangunan sedang dibangunkan atau
bangunan sudah siap. Jika bangunan itu telah siap, proses memecah dinding konkrit untuk
menebuk alur hendaklah dilakukan mengikut saiz dan ukuran kondiut serta ketebalan kabel
yang hendak ditanam

Jika bangunan itu sedang dalam pembinaan, kondiut atau kabel hendaklah diletakkan
sebelum dinding di lepa (plaster). Ini memudahkan dan melancarkan kerja-kerja pendawaian
dilakukan.

Saiz lurah akan ditandakan terlebih dahulu pada dinding atau lantai. Bahagian yang ditanda
itu kemudiannya akan dipotong dengan menggunakan mesin pencanai dan dibuang atau
dipecahkan dengan menggunakan tukul dan pahat

Bagi kedalaman lurah dinding untuk memasukkan kondiut berukuran saiz 25mm
kedalamannya ialah 40mm dan bagi kondiut berukuran 19mm kedalaman lurah dinding ialah
30mm.

Bagi kedalaman lurah dinding untuk menanam kabel biasanya berukuran antara 12mm
hingga 20mm juga mengikut ketebalan kabel yang hendak ditanam.

Kabel boleh dibentangkan terus pada lurah dan diklip pada bahagian batu supaya tidak
terkeluar daripada laluannya ketika kerja-kerja melepa dilakukan.

Ketika menebuk lurah, elakkan membina laluan kabel di tempat-tempat berikut untuk
mengelakkan kerosakan kabel:

a) Ruang untuk menggantung gambar, jam dan hiasan rumah

b) Di atas bahagian tingkap dan pintu
c) Tiang sokongan

Pendawaian Tersembunyi yang telah siap dipasang

Kebaikan pendawaian tersembunyi:

Pendawaian jenis ini lebih kemas / cantik.

Selamat kerana tidak terdedah kepada kerosakan mekanikal, bahan kimia dan haba.

Tahan lama

Kelemahan pendawaian jenis ini:

Apabila ada kerosakan sukar untuk diperbaiki

Memerlukan kos yang tinggi untuk membaiki kerosakan kabel

Punca kerosakan sukar dikesan

Kebarangkalian terkena paku akibat ketukan pengguna.

Ciri-ciri pemilihan sistem tersembunyi

Bekalan voltan jenis 1 atau 3 fasa;

Keseluruhan bangunan diperbuat daripada batu dan simen;

Memerlukan suasana bangunan yang kemas dan cantik;

Kerosakan mekanikal dapat dikurangkan;

Bilangan kabel yang perlu dipasang banyak;

Memerlukan tempoh ketahanan kabel lebih lama;

Kadar kuasa beban yang dipasang kecil

Jenis-Jenis Kabel
Jenis kabel yang digunakan bagi sistem ini adalah sama dengan sistem permukaan bergantung
kepada kaedah pendawaian dan perlindungan mekanikal yang dibuat:

Pendawaian tersembunyi menggunakan pembuluh : kabel PVK

Pendawaian tersembunyi tanpa pembuluh : kabel PVK/PVK

Langkah-langkah untuk melakukan pemasangan Pendawaian Tersembunyi

Rajah di bawah menunjukkan gambar foto langkah-langkah untuk melakukan pemasangan
pendawaian tersembunyi yang akan membantu anda memahami bagaimana membuat pendawaian
tersembunyi nanti.

Langkah-langkah untuk melakukan pemasangan pendawaian tersembunyi

Amalan Semasa Mendawai Pendawaian Tersembunyi
Bagi memastikan penghasilan kerja-kerja pendawaian yang baik, kemas dan selamat,amalan-amalan
kerja berikut mestilah dilakukan:

Semua kabel pemasangan hendaklah dicengkam dengan timah seberapa tegang yang boleh

Sambungan kabel hanya boleh dilakukan di tamatan alat tambah.

Laluan pemasangan kabel mestilah dirancangkan terlebih dahulu bagi mengelakkan litar
daripada bertindih.

Punca-punca bagi kabel hidup, neutral dan suis mestilah ditandakan terlebih dahulu sebelum
kerja-kerja pemasangan kabel dijalankan.

Semua pemasangan kabel atau alat tambah mestilah mengikut peraturan IEE/STM yang
telah ditetapkan.

Peralatan dan bahan yang diperlukan untuk membuat Pendawaian Tersembunyi

Semasa melakukan kerja pendawaian, peralatan asas yang diperlukan adalah sama bagi semua jenis
pendawaian seperti pemotong kabel, playar, tukul, pemutar skru dan pena penguji. Walaupun begitu
terdapat peralatan khusus yang diperlukan bergantung kepada jenis pendawaian yang hendak
dilakukan. Dalam kerja pendawaian tersembunyi ini peralatan yang anda gunakan perlulah dalam
keadaan yang baik dan boleh berfungis sepenuhnya. Bagi mesin dan peralatan elektrik yang
digunakan perlulah dipastikan peralatan tersebut menepati spesifikasi keselamatan yang diperlukan
bagi mengelakkan sebarangan kemalangan yang berpunca dari penggunaan peralatan yang tidak
menepati piawai.
Setelah selesai melakukan pendawaian peralatan yang anda gunakan mestilah disusun dengan
kemas dan diletakan ke tempat asal berdasarkan 5S. Begitu juga juga baki bahan yang digunakan
seperti kabel, dan klip timah mestilah disimpan semula. Amalkan sikap jimat cermat dan menjaga
kebersihan.
Rajah di bawah menunjukkan peralatan dan kegunaan peralatan untuk membuat lurah bagi laluan
kabel dalam melakukan pendawaian tersembunyi.

Peralatan dan kegunaan peralatan untuk membuat lurah

Teknik Melepa Alur Pendawaian Tersembunyi
Setelah lurah laluan kabel disediakan, anda perlu masukkan kabel atau paip dalam lurah tersebut
bergantung kepada kaedah yang hendak anda gunakan. Setelah itu anda perlu menutup kabel dan
lurah tersebut dengan menggunakan mortar. Ini bertujuan untuk menutup semua lurah-lurah yang
dibuat dengan menggunakan lepaan mortar. Dalam melaksanakan kerja melepa alur pendawaian
tersembunyi, pengetahuan dan ketelitian semasa membancuh adalah penting untuk menjamin
kekuatan serta mutu hasil kerja yang diperlukan.
Lepaan simen terdiri daripada campuran simen pasir dan air bagi menghasilkan mortar. Nisbah
bancuhan antara simen dan pasir yang digunakan adalah 1: 3, iaitu nisbah 1 untuk simen dan nisbah
3 untuk pasir.

Peralatan dan kegunaannya bagi kerja melepa lurah laluan kabel

Pengujian Pendawaian
Setiap pendawaian yang telah siap perlu dilakukan pengujian bagi memastikan semua pemasangan
litar adalah dalam keadaan baik dan selamat untuk digunakan. Pengujian yang perlu dilakukan
adalah:
1. Ujian keterusan
2. Ujian rintangan penebatan
3. Ujian kekutuban
4. Ujian rintangan elektrod bumi
5. Ujian peranti arus baki
Ujian Keterusan

Terdapat 3 ujian keterusan litar akhir yang utama

1. Ujian keterusan pengalir pelindung
2. Ujian keterusan pengalir litar akhir gelang
3. Ujian keterusan pengalir hidup dan neutral
Semua pengujian yang dinyatakan di atas perlu dilakukan pada semua pendawaian yang telah siap
melainkan ujian keterusan pengalir litar gelang. Ujian ini hanya perlu dilakukan pada pada litar soket
alir keluar litar gelang sahaja.
Ujian Keterusan Pengalir Litar Gelang
Ujian ini dilakukan untuk memastikan setiap pengalir mempunyai keterusan disepanjang litar
gelang..Alat pengujian yang digunakan ialah Meter Pelbagai (Julat Ohm) atau Meter Ohm. Kaedah
Ujian Keterusan pengalir litar gelang dilakukan seperti berikut:
1. Tanggalkan kedua-dua punca pengalir hidup dari PLM , pengalir neutral dari terminal neutral
dan pengalir bumi dari terminal bumi di kotak fius agihan.
2. Sambungkan prob penguji seperti rajah xxx ( contoh yang diberi antara punca E-E).
3. Ulang tatacara bagi punca (L-L) dan (N-N).
4. Nilai bacaan meter bagi keterusan yang baik hendaklah kurang daripada 1 ohm.

Kaedah pengujian keterusan pengalir litar gelang

PENDAWAIAN PERMUKAAN
1. Pemasangan Pendawaian Permukaan.
Pemasangan pendawaian permukaan boleh dipasang secara terus ke dinding dan siling kayu atau di
atas lapik kayu bagi dinding konkrit. Pemasangan permukaan pendawaian tidak sesuai pada
permukaan yang terdiri daripada bahan jenis logam. Sekiranya pendawaian permukaan dibuat pada
bangunan batu atau simen, manakala kabel akan diklipkan atas satu bilah papan yang telah dipasang
pada dinding atau siling bangunan tersebut.

Rajah 1: Gambar Foto Pendawaian Permukaan

Kabel yang digunakan mestilah dari jenis yang mempunyai tebatan berlapis (PVK/PVK). Kerana
terdedah kepada kerosakkan mekanikal. Sistem pendawaian ini sesuai di tempat yang mana suhu
disekelilingnya tidak melebihi 65 C.

2 Langkah-langkah untuk melakukan pemasangan Pendawaian Permukaan.

Sebelum kita mengetahui lebih mendalam tentang langkah-langkah membuat pendawaian, berikut
ialah langkah-langkah asas membuat pendawaian permukaan bagi membantu anda memahami
bagaimana membuat pendawaian permukaan nanti. Berikut adalah langkah-langkah untuk
melakukan pemasangan Pendawaian Permukaan;
1. Melakar litar pendawaian berdasar litar skematik yang dibekalkan.
2. Menyediakan peralatan dan bahan yang digunakan berdasarkan litar skematik.
3. Mengira panjang kabel berdasarkan lakaran litar pendawaian dan litar skematik.
4. Membuat pendawaian berdasarkan peraturan IEE.
5. Membuat pengujian visual.
6. Membuat pengujian kekutuban, keterusan dan penebatan pada litar mati.
7. Membuat pengujian litar hidup di bawah pengawasan guru.

Rajah 2: Proses mendawai Pendawaian Permukaan

2.1. Amalan Semasa Mendawai Pendawaian Permukaan

Antara pekara yang dilakukan bagi memudahkan kerja-kerja mendawai dan menjaga standard
pendawaian adalah seperti berikut :
1. Satu saluran mestilah diadakan terlebih dahulu bagi pendawaian yang menembusi dinding
2. Pastikan bilangan kabel yang dipasang tidak melebihi 12 kabel bagi satu larian. jumlah kabel
yang banyak boleh mengurangkancengkaman pencengkam.
3. Rancangkan laluan kabel terlebih dahulu supaya tidak berlaku tindihan. Jika tidak dapat
dielakkan lapik dengan sebarang penebatdi antara laluan kabel itu.
4. Pastikan di bahagian hujung kabel ditandakan bagi memudahkan kerja-kerja tamatan.
5. Elakkan dari terkena tindihan beluti semasa memasang kabel di atas siling.
6. Semasa memasang pencengkam pastikan kabel tidak cedera.
3. Perbezaan Litar Skematik dan Litar Pendawaian.
Untuk membantu anda memulakan pendawaian permukaan anda perlu mengenalpasti Litar Skematik
dan lakaran Litar Pendawaian. Litar skematik digunakan sebagai panduan untuk melakar litar
panduan, ia merupakan gambaran ringkas tentang pendawaian yang akan dilakukan termasuk
aksesori saiz kabel dan saiz fius yang akan digunakan. Lakaran gambarajah pendawaian digunakan

sebagai panduan semasa melakukan pendawai. Rajah 3 adalah Litar Skematik dan Rajah 4 adalah
Litar Pendawaian.

Rajah 3: Litar Skematik dua Suis Dua Hala kawal satu Lampu

Rajah 4: Gambarajah Pendawaian

4. Peralatan dan bahan yang diperlukan
Untuk melakukan sesuatu anda perlu mangetahui peralatan dan bahan diperlukan mengikut jenis
pendawai yang hendak dilaksanakan. Oleh kerana jenis pendawai yang hendak dilakukan adalah
jenis pendawaian permukaan anda perlu tahu peralatan dan bahan yang diperlukan dalam
pendawaian tersebut. Berikut adalah senarai peralatan dan bahan yang diperlukan, sila rujuk pada
Jadual 1 dan Jadual 2 di bawah. Ada juga peralatan lain digunakan untuk membuat pendawaian bagi
tujuan memudahkan kerja pendawaian. Setelah selesai melakukan pendawaian peralatan yang anda
digunakan mestilah disusun dengan kemas dan diletakan ke tempat asal berdasarkan 5S. Begitu juga

bahan baki bahan yang digunakan seperti kabel, paku dan klip timah mestilah disimpan semula.
Amalkan sikap jimat cermat dan menjaga kebersihan.

Peralatan

Kegunaan

Memotong kabel dan membuang

penebat pada kabel

Pemotong Kabel

Digunakan bersama-sama Pemotong

Kabel bagi membuang penebat pada
kabel
Playar

Memaku paku pada klip timah

semasa membuat pendawaian

Penukul

Alat untuk membentuk klip timah

sebelum dipaku pada dinding.

Pembentuk Klip Pendawaian

Mengukur panjang kabel dan jarak

pendawaian

Pita ukur

Mengetat skru ketika membuat

tamatan dan memasang aksesori

Skru Driver

Menguji pendawaian ketika litar hidup

Pena penguji

Menguji keterusan dan penebatan

setelah pendawaian telah siap

Multimeter penguji

Jadual 1: Peralatan untuk medawai Pendawaian Permukaan

Bahan

Pemegang Lampu

Kegunaan

Suis Dua Hala

Kabel

Klip Plumbum

Paku Wiring

Jadual 2: Bahan untuk medawai Pendawaian Permukaan

5. Kaedah Mengira Panjang Kabel
Untuk mengelak pembaziran dan menjimatkan kos anda perlu mengenal pasti panjang kabel yang
diperlukan ketika membuat pendawaian tersebut. Sebelum mengira panjang kabel anda perlulah
menentukan jenis kabel yang akan digunakan dahulu iaitu Hidup, Neutral dan Bumi. Semasa hendak
menentukan kabel tersebut anda perlu melakar litar pendawaian dahulu dengan merujuk kepada litar
skematik yang akan dibekalkan. Litar skematik juga boleh digunakan sebagai panduan untuk mengira
panjang kabel-kabel tersebut. Ingat! Anda juga mengenalpasti bilang tamatan kabel pada setiap
aksesori. Setiap tamatan kabel ditambah sebanyak 50mm bagi memudahkan kerja pendawaian. Bagi
saiz kabel pula anda perlulah merujuk sama ada litar lampu atau litar kuasa. Oleh kerana litar yang
hendak dilakukan pendawaian ialah litar lampu, maka saiz kabel yang digunakan ialah 1.5mm.
Jadual 3 di bawah merupakan kaedah mengira panjang tiap-tiap kabel.
Kabel

Panjang

Panjang sebenar

Hidup

(1 x 100) + (1 x 200) + (1 x 150)

450mm + 1 tamatan = 450 + 50

100 + 200 150 = 450mm

= 500mm

Neutral

(1 x 100) + (3 x 200) + (2 x 200) +

(2 x 200) + (3 x 200) + (1 x 200) +
(1 x 150) = 100 + 600 + 400 +
400 + 600 + 150 = 2150mm

2150 + 7 tamatan = 2150 + (7 x

50) = 2150 + 350 = 2500mm

Bumi

(1 x 100) + (1 x 200) + (1 x 150)

100 + 200 150 = 450mm

450mm + 1 tamatan = 450 + 50

= 500mm

Jadual 3: Pengiraan Panjang Kabel

6. Pemasangan Selamat dan Kelihatan Kemas.
Sekiranya pemasangan yang dilakukan mengikut peraturan sudah pasti pemasangan selamat dan
kemas. Peraturan yang dimaksudkan ialah Peraturan IEE, peraturan ini digunakan untuk kerja-kerja
pemasangan elektrik. Berikut, iaitu Jadual 4 merupakan Peraturan IEE bagi jarak maksimum antara
klip pada pendawaian.

Jarak maksimum bagi klip

Garis

Kabel getah tanpa perisai pvk

Kabel beperisai

atau plumbum bersalut

pusat
Keseluruhan

umum

Dalam kawalan

Kabel penebat mineral

salut kuprum atau salut
aluminium

Kabel

Mendatar

Memugak

Mendatar

Memugak

Mendatar

Memugak

Mendatar

Memugak

Mm

Mm

Mm

Mm

Mm

Mm

Mm

Mm

250

400

300

400

350

450

600

800

350

450

400

550

900

1200

400

550

450

600

500

2000

Mm
9
9 15
15 20
20 40

150

250

Jadual 4: Peraturan IEE (Jadual 11A)

Rajah 5: Kaedah pemasangan kabel mengikut peraturan IEE

Rajah 6: Kedudukan Klip yang betul dan kemas

6.1 kelengkapan elektrik perlu disambung ke wayar bumi?

Kelengkapan elektrik yang disambung ke wayar bumi adalah juga dipanggil kelengkapan Kelas 1.
Semua kelengkapan elektrik yang mempunyai badan berlogam adalah perlu disambung ke wayar
bumi dan menggunakan palam tiga pin.Kelengkapan elektrik yang tidak disambung ke wayar bumi
dipanggil kelengkapan Kelas 2. Semua kelengkapan elektrik yang tidak mempunyai badan berlogam
tidak perlu membuat sambungan wayar ke bumi dan boleh menggunakan palam dua
pin.Walaubagaimanapun kelengkapan tersebut direkabentuk supaya mempunyai dua sistem penebat
agar kemungkinan untuk mendapat renjatan elektrik dapat dielakkan.Adalah menjadi asas dalam
keselamatan elektrik bahawa setiap kerosakan yang terjadi tidak mendatangkan keadaan yang
membahayakan. Adalah sangat penting setiap kelengkapan elektrik memenuhi kehendak-kehendak

standard keselamatan yang ditetapkan bagi mengelakkan keadaan yang tidak selamat. Setiap
kelengkapanyang diluluskan oleh Suruhanjaya Tenaga adalah diuji untuk memenuhi keperluan
standard-standard keselamatan yang telah ditetapkan.
7. Peraturan IEE membuat tamatan kabel pada alat tambah.
Berikut merupakan beberapa peraturan untuk melakukan tamatan kabel terhadap alat tamabah
1. Ikatan mestilah kuat. Jika longgar boleh menyebabkan spark yang akan
mengakibatkankebakaran.
2. Semasa ikatan jangan masukkan kabel terlampau ke dalam sehingga ikatan skru berlaku
penebat.
3. Jangan biarkan pengalir pada kabel terdedah, pastikan panjangnya betul-betul sepada
dengan ikatan.
4. Pastikan ada kabel bumi
5. Mengikut peraturan IEE, setiap badan (rangka) logam perlu dibumikan
6. Lebihkan 12 inci pada kotak agihan
7. Lebihkan 4 inci pada soket
8. Untuk Keselamatan Setiap Pemasangan harus diuji. Apakah Pengujian yang dijalankan?
Menurut Peraturan IEE, pemasangan, tambahan atau perubahan bagi suatu pemasangan yang telah
siap hendaklah diperiksa dan diuji bagi memastikan peraturan dan keperluan-keperluan tertentu
dipatuhi (413-20). Ini bermaksud ialah untuk memastikan pemasangan tersebut benar-benar selamat
dan memenuhi kehendak peraturan-peraturan pemasangan.
Setelah pendawaian siap dilakukan langkah pertama yang anda perlu dijalankan ialah dengan
melakukan pengujian secara visual (penglihatan mata kasar). Berdasarkan peraturan IEE
pemeriksaan secara mata kasar perlulah memastikan perlatan elektrik yang dipasang itu dalam
keadaan betul. Iaitu;
1. Lengkap dan memenuhi kehendak piawaian British (ini dapat dipastikan melalui cop atau sijil
yang dikeluarkan oleh pembuat alat-alat itu).
2. Pemilhan yang betul dan dipasang di tempat dan cara yang betul mengikut kehendak
Peraturan IEE.
3. Tidak kelihatan tanda-tanda akan rosak atau pecah, dengan itu ia sentiasa selamat
digunakan
Senarai pemeriksaan penglihatan yang dicadangkan melalui Peraturan IEE untuk memastikan
keselamatan pengguna dan pemasangan adalah seperti berikut;
1. Sambungan pengalir.
2. Pengenal tugas pengalir
3. Pemilihan pengalir berdasarkan keupayaan membawa arus dan susutan voltan

4. Sambungan peranti satu kutub sebagai pelindung atau suis yang berada di pemasangan
pengalir hidup.
Pemasangan belum benar-benar selamat sekiranya pengujian berikut tidak dilakukan lagi. Pengujian
yang dimaksudkan ialah Ujian Kekutuban, Ujian Keterusan dan Ujian Penebatan.

8.1. Ujian Keterusan

Terdapat 3 ujian keterusan litar akhir yang utama
1. Ujian keterusan pengalir pelindung
2. Ujian keterusan pengalir litar akhir gelang
3. Ujian keterusan pengalir hidup dan neutral
Dalam tajuk ini kita hanya belajar Ujian keterusan pengalir hidup dan neutral. Ujian ini perlu untuk
memastikan bahawa litar akhir fasa dan neutral mempunyai keselenjaran yang sempurna dan litar
pintas.dengan menggunakan alat uji loceng atau multimeter (range ohm) pengujian dilakukan bagi
memastikan kabel hidup, neutral dan bumi tidak disentuh diantara satu dengan lain atau litar pintas
Menurut Peraturan IEE alat-alat pengujian mestilah sentiasa diperiksa dan diselaraskan mana-mana
pelu bagi mendapatkan bacaan tepat. Nombor siri alat-alat ujian yang digunakan mestilah dicatat
bersama-sama dengan keputusan ujian. Ini bertujuan untuk mengelakkan daripada melakukan
pengujian semula jika bacaan salah satu peralatan ujian tidak tepat.
8.2. Ujian Rintangan Penebatan
Ujian rintangan penebatan mestilah dijalankan sebelum disambungkan kepada bekalan. Ia dibuat
untuk memastikan supaya tidak ada arus bocoran di antara pengalir-pengalir bertebat dan juga
supaya tidak ada berlaku bocoran ke bumi. Semasa ujian rintangan penebatan dilakukan voltan yang
digunakan hendaklah merupakan satu voltan arus terus yang tidak kurang daripada dua kali voltan
arus terus normal atau dalam kes voltan arus ulang-alik ia tidak kurang dua kali voltan normal. Oleh
itu penguji rintangan penebatan 500 volt adalah cukup untuk tujuan umum. Berikut ialah langkahlangkah menjalankan ujian tersebut
1. Suis utama hendaklah pada kedudukan litar-buka (switch off)
2. Semua beban hendaklah ditanggalkan
3. Suis kawalan litar hendaklah pada kedudukan litar-tutup (switch on)
4. Jalankan ujian
5. Nilai bacaan jangka hendaklah tidak kurang daripada 1 Megaohm
8.3. Ujian Kekutuban
Tujuan ujian kekutuban ialah untuk menentukan supaya keperluan-keperluan berikut memuaskan.
Ujian kekutuban boleh dijalankan secara litar mati atau litar hidup. Berikut ialah langkah-langkah
menjalankan ujian tersebut

1. Suis utama hendaklah pada kedudukan litar-buka (switch off)

2. Semua beban hendaklah ditanggalkan
3. Suis kawalan litar hendaklah pada kedudukan litar-tutup (switch on)
4. Jalankan ujian
5. Menguji suis pada alat kawalan kutub tunggal pada pengalir fasa
6. Menguji punca sambungan soket keluaran
7. Menguji sambungan pemegang lampu jenis Edison skru
8. Nilai bacaan jangka hendaklah kurang daripada 1 ohm
9. Peraturan IEE Aksesori
Aksesori pendawaian permukaan juga mempunyai Peraturan IEE. Berikut ialah Peraturan IEE bagi
aksesori tersebut;
9.1. Peraturan IEE bagi pemegang lampu
1. Pemegang lampu berfilamen hanya digunakan untuk litar yang dibekalkan oleh voltan tidak
melebihi 250 volt.
2. Semua jenis pemegang lampu pangkal kilas yang digunakan di tempat lembab atau boleh
dicapai semasa berdiri dari atas logam hendaklah di bumikan; dibekalkan atau di dalam
pemegang lampu itu, atau diliputi dengan penebat sepenuhnya
3. Pemegang lampu pangkal kilas jenis acuan penebat mestilah daripada jenis tahan panas
(perintang haba) apabila digunakan pada suhu lebih daripada 135C.
4. Pemegang lampu yang mempunyai sentuhan luar atau berskru, punca sentuhan luar itu
hendaklah disambungkan ke punca neutral.
5. Pemegang lampu tidak boleh dipasang pada litar yang mempunyai lebihan arus dengan
kadaran yang lebih daripada yang ditetapkan dalam jadual 55B.
6. Pemegang lampu jenis pendant mestilah mengadakan cengkaman atau sebarang cara
pelepasan ketegangan bagi kord boleh lentur.

Rajah 7: Jenis-jenis Pemegang Lampu

Jenis pemegang lampu

Kadaran maksimum alat perlindungan arus

lebihan yang melindungi litar

Pangkal kilas B 15

6 amp

Pangkal kilas B 22

16 amp

Skru Edison B 14

6 amp

Skru Edison B 27

16 amp

Skru Edison B 14

16 amp

Jadual 5: Peraturan IEE ( Jadual 55B )- Perlindungan arus lebihan bagi pemegang lampu

8.2. Peraturan IEE bagi ros siling

1. Tidak dibenarkan untuk kegunaan di pemasangan yang lebih daripada 250 V
2. Tidak boleh dipasang bersama-sama lebih dari satu keluaran kord kabel boleh lentur kecuali
ia dibuat khas bagi berbilang keluaran .
3. Punca bumi ros siling mestilah disambungkan kepada pengalir perlindungan litar pada setiap
litar akhir

Rajah 8: Ros Siling

8.3 Peraturan IEE Suis

1. Setiap suis satu kutub mestilah disambung kepada dawai hidup.

2. Setiap suis atau pemutus litar yang tidak diketahui tugasnya mestilah ditandakan.

3. Suis yang digunakan untuk mengawal peralatan lampu dan peralatan elektrik mestilah
diasingkan daripada peralatan tersebut.
4. Setiap suis yang digunakan untuk bilik mandi mestilah diletakan di tempat yang tidak mudah
dicapai oleh pengguna
5. Arus nominal bagi setiap suis yang mengawal litar lampu discas mestilah tidak boleh kurang
daripada dua kali ganda jumlah arus tetap yang mengalir didalam litar
6. Sekiranya suis tersebut digunakan untuk mengawal lampu filamen dan discas , arus
nominalnya mestilah tidak boleh kurang daripada jumlah arus lampu filamen dan dua kali
ganda jumlah arus tetap bagi lampu discas.

PENDAWAIAN ELEKTRIK
PENGENALAN

Sistem pendawaian elektrik terbahagi kepada 2 bahagian iaitu:

Sistem pendawaian 1 fasa biasa di kawasan kediaman (residential area) kecil dan
sederhana.

Sistem pendawaian 3 fasa kawasan industri dan komersial (industrial dan commercial
area).

SISTEM PENDAWAIAN
Bekalan ke Rumah

Bekalan elektrik yang diterima di rumah kediaman (kecil/sederhana) biasanya ialah AC 1-fasa
240 V, 50 Hz.

Bekalan ini diperolehi daripada sambungan antara talian (sama ada R, Y atau B) dan neutral
dari sistem 3 fasa 4 dawai (sambungan Y).

Sumber 3 fasa adalah dari pencawang (substation) yang berhampiran.

Rajah 1: Sistem bekalan pengguna kecil arus ulang-alik (1fasa)

Litar Pengguna

Kabel atau talian yang masuk ke bangunan terus disambung ke satu papan penyambung
(pangkalan perkhidmatan).

Di papan ini terdapat fius perkhidmatan dan talian neutral. Dua alat ini milik TNB dan menjadi
tanggungjawabnya.

Selepas pangkalan perkhidmatan, bekalan elektrik akan disambung ke meter kilowatt jam
(Watt hour meter).

Litar pengguna bermula dengan papan suis utama (main switch board (msb)) atau pengasing
berkadar 60, 80 dan 100A.

Seterusnya ialah pemutus litar ke bumi (ELCB earth leakage circuit breaker atau RCCB residual current circuit breaker).

Diikuti dengan papan fius agihan atau papan agihan.

Di papan fius agihan ini terdapat 3 busbar penyambungan iaitu wayar hidup (live), neutral dan
bumi (earth).

Fius fius (pemutus litar miniatur @ miniature circuit breaker (MCB)) yang berkadaran sama
ada 5, 15, 30, 45 A atau 6, 16 dan 32 A ini akan disambung daripada busbar live ke litar akhir
yang bersesuaian.

Bar neutral dan busbar bumi akan disambung terus pada litar akhir tidak perlu melalui MCB
lagi.

Litar akhir akan mempunyai 3 dawai iaitu live, neutral dan bumi.

Rajah 2: Sistem Bekalan Elektrik Di Rumah (240 V, 1- Fasa, 50 Hz)

Litar Akhir
Litar yang keluar daripada papan fius agihan bagi membekalkan satu atau lebih titik-titik kelengkapan
atau soket alur keluar tanpa perantaraan papan agihan lain atau dengan kata lain litar yang bersedia
membekalkan tenaga elektrik kepada peralatan, kelengkapan atau soket alir keluar seperti lampu,
kipas atau melalui soket alit keluar seperti sterika, TV, peti sejuk dll.

Rajah 3: Pemencilan secara elektrik

Umumnya, litar akhir untuk kediaman boleh dibahagikan kepada kumpulan berikut:

Litar akhir pada kadaran arus kurang daripada 15 A.

Litar akhir pada kadaran arus lebih daripada 15 A.

Litar akhir pada kadaran arus lebih daripada 15 A tetapi tertumpu pada soket alir keluar 13 A
sahaja.

Peraturan Litar Akhir

Litar akhir hendaklah diasingkan untuk peralatan yang berbeza (berlainan fius dan
kawalannya) bagi mencegah gangguan bekalan jika litar akhir lain mengalami kerosakan.

Sebagai contoh, antara lampu dan soket alir keluar hendaklah diasingkan fiusnya.

Pendawaian setiap litar akhir hendaklah diasingkan secara elektrik (neutral dan live
berlainan) kecuali ke bumi.

Rajah 3: Contoh gambar rajah skematik bagi pelbagai litar akhir

Litar Akhir untuk Soket Alir Keluar

Terdapat 2 cara pendawaian soket alir keluar (2, 5, 13, 15 dan 30 A) iaitu Litar Gelang (ring
circuit) dan Litar Jejari (radial circuit).

Sambungan litar gelang sambungan soket alir keluar yang bersambung antara satu sama
lain dalam bentuk gelang.

Sambungan bermula dan berakhir pada tempat yang sama iaitu di papan fius agihan.

Sambungan litar jejari soket alir keluar disambung secara jejari atau selari.

Saiz kabel yang biasa digunakan untuk litar gelang ialah 2.5 mm2 dan 4 mm2 bagi litar jejari.

Rajah 4: Litar jejari (radial circuit)

Rajah 5: Litar gelang (ring circuit)

Penentuan Saiz Kabel dan Peranti Perlindungan

Kadar fius atau pemutus litar miniatur yang mengawal sesuatu litar akhir hendaklah tidak
melebihi kadar kemampuan membawa arus manamana kabel dalam litar tersebut.

Besar kecilnya kabel dan fius sesuatu litar adalah bergantung pada jenis beban yang hendak
digunakan.

Umumnya, bagi rumah kediaman, saiz kabel yang digunakan ialah 1.5, 2.5 dan 4 mm2.

Saiz fius yang biasa digunakan pula ialah 5 A, 15 A dan 30 A.

JENIS JENIS PENDAWAIAN

Terdapat 3 jenis pendawaian elektrik iaitu:

Pendawaian Permukaan.

Pendawaian Terbenam.

Pendawaian Pembuluh (conduit) - (i) Pembuluh keluli, bukan keluli dan boleh lentur, (ii)
Sesalur, (iii) Salur

Faktor yang perlu diambil kira dalam pemilihan jenis pendawaian adalah:

Jenis beban yang hendak dipasang

Keadaan tempat pemasangan

Kos perbelanjaan

Tempoh ketahanan pemasangan

Kekemasan dan kecantikan

Keadaan sekeliling

Tempoh masa menyiapkan

Perubahan atau penambahan litar di masa akan datang

Jenis voltan bekalan

Keselamatan dan kelulusan JBE/TNB/JKR

Pendawaian Permukaan (Surface Wiring)

Satu sistem di mana kabel kabel yang digunakan dalam sesuatu pemasangan dipasang
pada permukaan dinding atau siling tanpa sebarang perlindungan tambahan.

Kabel yang digunakan mestilah daripada jenis bersalut kerana terdedah kepada keadaan
persekitaran dan kerosakan mekanikal.

Rajah 6: Pendawaian yang bertebat di permukaan

Bagi pendawaian permukaan yang dibuat di bangunan batu satu simen, kabel akan diklipkan
atas satu bilah papan (wooden batten) yang sebelum ini dipakukan ke dinding atau siling.

Jenis klip yang biasa digunakan ialah klip aluminium atau plumbum.

Kebaikan sistem ini ialah ia mudah disiapkan dengan perbelanjaan yang murah, pemasangan
tambahan juga mudah dilakukan.

Biasanya diaplikasikan di rumah kediaman (lama dan sudah tidak digunakan di kawasan
perumahan baru untuk tujuan keselamatan).

Kelemahan sistem ini ialah ia tidak tahan dengan suhu yang panas dan lembap, tidak cantik
dan sistem perlindungan mekanik yang kurang memuaskan.

Pendawaian Terbenam (Embedded Wiring)

Kabel litar dipasang di dalam dinding atau siling dan tidak kelihatan langsung kecuali
penghujung kabel yang digunakan untuk sambungan ke terminal aksesori atau beban.

Kaedah ini dilakukan dengan membenamkan kabel ke lurah alur di dinding atau siling yang
telah disediakan.

Pada kebiasaannya ia dibuat semasa peringkat pembinaan bangunan iaitu sebelum kerja
penurapan simen (plaster) dijalankan.

Kabel tersebut mestilah disusun dengan rapi agar tidak berlaku sebarang kerosakan
mekanikal ke atasnya.

Kaedah ini cantik dan kemas. Ia tidak menghadapi bahaya mekanikal dn tahan pada
perubahan cuaca, tahan lama dan kosnya juga rendah.

Tetapi sistem ini sukar untuk dibaiki apabila berlaku kerosakan dan boleh mendatangkan
bahaya semasa memaku dinding yang tersimpan kabel yang tersembunyi.

Pendawaian Pembuluh (conduit)

Dalam sistem ini, konduit digunakan untuk menyalurkan kabelkabel.

Sistem ini digunakan di tempat yang terdapat bahaya kerosakan mekanik atau kimia,
contohnya di kilangkilang perusahaan, makmal, bengkel dll.

Rajah 7: Penyesuai dan pembuluh boleh lentur

Sistem ini boleh dipasang dipermukaan atau tersembunyi.

Beberapa keistimewaan pendawaian sistem ini ialah konduit ini boleh dijadikan pengalir
perlindung litar (grounding), mudah diubahsuai untuk tambahan, tahan lama, dapat
mengelakkan kebakaran dan kabelnya tidak mudah tercacat.

Sistem ini melibatkan perbelanjaan yang tinggi serta mengambil masa yang lama untuk
disiapkan.

Bentuknya tidak kemas jika dipasang pada permukaan.

Untuk pembuluh boleh lentur (logam) yang boleh dibentuk mengikut kehendak pemasangan
amat berguna terutamanya untuk sambungan bagi penghujung beban yang bergerak

atau di tempat tempat yang bebannya selalu diubahsuai.

Sesalur Sistem pendawaian ini menggunakan sesalurlogam atau bahan penebat yang pada
kebiasaanya bersegi empat dan dipasang secara menegak atau mendatar di permukaan
dinding atau besi rangka bangunan.

Kabel dimuatkan dalam sesalur dan biasanya bersaiz besar serta bilangan yang banyak.

Rajah 8: Palang bas sesalur atas

Rajah 9: Sistem pendawaian palang bas sesalur atas

Salur dibuat daripada logam yang berbentuk segi empat bujur memanjang tanpa penutup.

Lazimnya, salur ini tersembunyi di bawah lantai yang biasa disebut salur bawah lantai.

Jika dilihat dari atas, sistem ini dipasang seperti sistem grid dalam sesebuah bangunan.

Kesemua kotak simpang berada pada selekoh bengkokan 90.

Sistem ini amat sesuai digunakan di pejabat kerana alatan dan perkakas sering diubah
ubah kedudukannya.

Rajah 10: Sistem pendawaian salur bawah tanah

KABEL

Kabel ialah bahan pengalir yang membenarkan arus mengalir.

Ia merupakan media yang amat penting dalam pemasangan elektrik.

Ia menjadi perantaraan sambungan bagi membekalkan tenaga elektrik kepada peralatan

elektrik.

Oleh sebab kadaran arus, voltan, keadaan alat dan tempat yang berbeza beza, kabel juga
dibuat berbeza beza bagi menyesuaikannya dengan keperluan aplikasi tersebut.

Faktor Pemilihan Kabel

Saiz kabel mampu membawa arus yang diperlukan oleh sesuatu beban tanpa memanaskan
kabel.

Susut voltan tidak melebihi 2.5 % voltan bekalan.

Penebat kabel sesuai dengan keadaan (kabel PVK sesuaiuntuk suhu 0 - 65? C).

Bahagianbahagian kabel dan Istilah Kabel

Sekurang kurangnya kabel mempunyai bahagian yangdikenali sebagai Pengalir, Penebat

dan Perlindungan Mekanik.

Teras (core) pengalir bertebat, cth 1, 2, 3, 4 dll.

Lembar (strand) bilangan pengalir pada sesuatu teras, biasanya 3, 7, 19, 24, 37, 91 dll.
Contoh kabel 7/1.04 mm (7 lembar dan garis pusat setiap lembar ialah 1.04 mm).

Sarung kabel (jacket).

Luas keratan rentas pengalir jumlah luas keratan rentas setiap lembar pengalir. Contoh
kabel 7/0.85 mm ialah kabel saiz 4mm2.

Penebat bahan penebat yang mengelilingi pengalir untuk mencegah arus daripada
terbocor. Contoh penebat getah, polivinil klorida (PVK), kertas dll.

Pengalir bahan yang selalu digunakan ialah kuprum, aluminium, perak dll.

Kadaran voltan kadar ketahanan kabel dari segi penebatnya apabila sesuatu voltan
dikenakan. Contoh 600/1000 V bermakna 600 V adalah ketahanan voltan antara pengalir
dengan bumi manakala 1000 V adalah ketahanan voltan antara pengalir dengan pengalir.

Kadaran arus kadaran arus maksimum yang mampu dibawa oleh kabel tanpa memanaskan
pengalir atau merosakkan penebatnya.

Rajah 11: Keratan rentas satu kabel yang menunjukkan pengalir, penebat dan perlindungan mekanik
pada kabel bertebat pvc berperisai wayar keluli
Warna Teras Kabel (tidak boleh lentur) Penebat PVC dan Getah Fungsi Kabel Pengenalan Warna

Bumi / Pengalir perlindungan Hijau dan kuning @ hijau

Pengalir 1 fasa Merah @ kuning @ biru

Fasa R bagi litar 3 fasa Merah

Fasa Y bagi litar 3 fasa Kuning

Fasa B bagi litar 3 fasa Biru

Neutral bagi litar AC 1 fasa dan 3 fasa Hitam

PERLINDUNGAN

Perlindungan bermakna memberi jagaan kepada alatalat pemasangan daripada sebarang

bahaya yang disebabkan oleh arus elektrik seperti arus lebih, kebocoran arus ke bumi, litar
pintas, kilat dan sebagainya.

Di samping perlindungan daripada bahaya kilat, 3 jenis perlindungan yang perlu diadakan:
(Perlindungan untuk mengawal pemasangan atau Pemencil, Perlindungan arus lebih (Fius,
Pemutus Litar, Geganti), Perlindungan daripada renjatan elektrik).

Pemencil (Isolator)

Alat yang boleh memutuskan bekalan pengagihan kepada pengguna dengan membukakan
sambungan kabel hidup dan neutral secara serentak.

Untuk bekalan 1 fasa ia menggunakan suis 2 kutub berangkai.

Untuk bekalan 3 fasa ia menggunakan suis 3 kutub berangkai.

Tujuan mengadakan pemencil mengasingkan litar dan seterusnya dapat melindungi

pengguna daripada renjatan elektrik yang berterusan jika berlaku kebocoran dan sentuhan
renjatan.

Biasanya pemencil dipasang pada permulaan litar.

Selain itu, pemencil boleh digunakan untuk memutuskan bekalan sebelum kerja kerja
membaiki kerosakan atau membuat pendawaian tambahan.

Kadaran pemencil hendaklah dipadankan dengan kadaran arus bekalan dan beban.

Yang penting, pemencil mestilah mampu membawa arus beban penuh dan berkeupayaan
memutuskan dan menyambungkan bekalan seperti yang diperlukan.

Perlindungan Arus Lebih (Over Current Protection)

Alat ini boleh memutuskan litar bekalan dengan sendiri (automatik) apabila berlaku arus lebih
(litar pintas dll) daripada yang dihadkan.

Alat ini dipasang pada dawai hidup di awal litar iaitu secara bersiri dengan litar bekalan.

Tujuan memasang pelindung arus lebih pada sesuatu pemasangan ialah untuk mengelakkan
berlakunya kerosakan pada sesuatu alat apabila arus yang melebihi kadaran keupayaan
maksimum alat itu mengalir di dalam litar.

Di samping itu, ia juga melindungi kabel daripada rosak.

Umumnya, pelindung arus lebih terbahagi kepada 3 iaitu: (Fius, Pemutus litar (circuit
breaker), Geganti (relay))

JENIS PELINDUNG ARUS LEBIH

Fius
Asasnya ialah dawai pengalir yang akan lebur apabila arus yang mengalir melebihi had
keupayaannya.
Terdapat 4 jenis fius: (Fius yang boleh didawai semula, Fius katrij, Fius keupayaan pemutus tinggi
dan Fius palam

Rajah 12: Fius separuh tertutup dan fius terdedah

Rajah 13: Fius katrij bentuk keranda dan bentuk bilah pisau
Pemutus litar (Circuit Breaker)

Dapat dikendali secara automatik dan boleh dilaraskan pada nilai (arus dan masa) yang
dikehendaki.

Tidak perlu ditukar ganti, boleh dihidupkan semula.

Rajah 14: Pemutus litar jenis miniatur

Terdapat beberapa cara kendalian: (a. Cara terma, b. Cara magneto hidraulik, c. Cara
elektromagnet

Geganti (Relay)

Memutuskan litar secara tidak langsung.

Litar geganti biasanya dibuat secara kendalian terma atau magnet untuk disalingkuncikan
dengan bekalan utama melalui sesentuh.

Banyak digunakan di litar pemula motor.

Tidak perlu ditukar ganti, boleh direset semula.

Geganti boleh dilaraskan ke beberapa kadaran arus yang diperlukan dan boleh dilaraskan
(reset) semula apabila sambungan telah terputus.

Pemutus Litar Cara Terma

Komponen yang terlibat dalam kendalian ini terdiri daripada lapisan dwilogam yang
dicantumkan kepada satu sesentuh sebagai satu tempat sambungan suis.

Jika arus yang masuk ke litar itu tidak melebihi jumlah yang dihadkan, dwilogam itu tidak
akan memberi apa-apa kesan (sesentuh masih membuat sambungan seperti biasa).

Tetapi apabila arus itu melebihi arus yang dihadkan masuk ke dalam litar, dwilogam akan
menjadi panas dan seterusnya meleding (kerana kadar pengambangannya berbeza).

Apabila keadaan ini terjadi, litar akan terbuka kerana tarikan spring.

Kadaran arus pemutus litar ini boleh dilaraskan dengan skru pelaras, jadi ia akan membuka
sambungan dengan cepat atau sebaliknya mengikut pelarasan skru itu.

Rajah 15: Pemutus litar jenis miniatur dengan kendalian cara terma
Pemutus Litar Cara Magneto Hidraulik

Komponen yang terlibat ialah gegelung magnet yang digulung pada satu despot dan di
tengahtengahnya dipasang omboh secara terus atau rangkaian ke suis sesentuh.

Kendaliannya bergantung pada kekuatan medan magnet dan kekuatan magnet itu pula
bergantung pada kadaran arus yang mengalir padanya.

Gegelung ini dibuat dalam beberapa kadaran arus yang diperlukan dan gegelung ini menjadi
penentu kadaran pelindung arus lebih yang dikehendaki.

Gegelung magneto-hidraulik akan menolak omboh apabila kadaran arus yang mengalir
dalam litar itu melebihi hadnya dan seterusnya akan membuka sesentuh.

Rajah 16: Pemutus litar jenis miniatur dengan kendalian cara magnetohidraulik
Pemutus Litar Cara Elektromagnet

Satu atau lebih sesentuh mungkin dikendalikan oleh gegelung elektromagnet.

Kadar pelarasan kawalan pelindung arus lebih dibuat dengan skru pelaras atau dengan
menambah bilangan belitan gegelung untuk perubahan besar.

Setelah pemutus litar berkendali, ia boleh dikembalikan ke kedudukan asal dengan

menggunakan punat tekan set semula.

Apabila arus yang masuk ke litar itu tidak melebihi kadaran yang dihadkan oleh pemutus litar,
gegelung elektromagnet tidak akan mempunyai tenaga yang cukup untuk menarik sesentuh
dan seterusnya memutuskan litar kerana kekuatan sesentuh lebih besar daripada kekuatan
gegelung elektromagnet.

Tetapi sebaliknya, sebaik sahaja arus yang memasuki gegelung elektromagnet itu melebihi
hadnya, gegelung magnet itu akan menarik sesentuh dan seterusnya litar itu akan terputus
(buka @ off).

Rajah 17: Pemutus litar jenis miniatur dengan kendalian cara elektromagnet

Pemutus Litar Cara Geganti

Apabila punat tekan hidup ditekan, arus akan masuk mengikut arah anak panah dan
seterusnya melengkapkan litar gegelung C.

Gegelung C akan memegang semua sesentuh S1, S2 dan S3 ke kedudukan bersentuh (on).

Ini membolehkan arus mengalir ke motor (beban), arah anak panah.

Jika motor ini dipasang pada beban yang tidak melebihi beban penuhnya, arus akan mengalir
dengan tidak memberi apaapa kesan kepada pemanas P.

Tetapi jika arus yang masuk itu lebih besar daripada yang dihadkanoleh geganti akibat
penambahan beban motor, maka arus yang lebih besar akan mengalir dan akan
memanaskan P.

Seterusnya suis beban (suis beban lampau) akan ditolak dan terbuka (off).

Apabila ini terjadi, motor akan berhenti sebab tiada arus yang mengalir.

Oleh itu suis S1, S2 dan S3 akan terbuka (off).

Rajah 18: Geganti atau sesentuh sebagai pelindung arus lebih

Perlindungan dari Renjatan Elektrik

Peralatan, kelengkapan dan pemasangan elektrik mestilah dilindungi dari arus bocor atau
disentuh oleh manusia dan haiwan.

Sentuhan ini mengakibatkan renjatan elektrik.

Kecil atau besarnya sesuatu renjatan bergantung pada rintangan badan, voltan dan arus
bekalan.

Oleh itu, pengalir mestilah ditebat dan tiada manamana bahagian litar terdedah kepada
sentuhan.

Perkara ini akan dibincangkan lebih lanjut di bahagian pembumian.

PEMBUMIAN

Merupakan salah satu kaedah perlindungan.

Ia juga merupakan sambungan yang dibuat antara logam dan bumi.

Bumi merupakan pengalir yang terbesar dari segi saiz dan jumlah kawasan liputan
menyediakan laluan bergalangan rendah bagi arus rosak atau arus bocor.

Sebarang benda yang disambung akan mempunyai keupayaan sifar.

Bumi yang berada pada beza-upaya sifar (Beza-upaya rujukan) dapat menyahkan bezaupaya yang besar dengan cepat.

Inilah tujuan asas pembumian sesuatu alat atau benda iaitu sebagai laluan balik arus atau
untuk keselamatan.

Oleh itu, pembumian memberi keselamatan daripada bahaya renjatan elektrik dan
kebakaran.

Apa Yang Perlu Dibumikan (Disambung ke Bumi)

Semua struktur logam dalam sistem pendawaian (yang bukan membawa arus) seperti
saluran logam, perisai pembuluh, salur, sesalur, dawai katenari dan sebagainya.

Struktur logam terdedah bagi suatu peralatan elektrik termasuk yang bukan berkaitan dengan
elektrik seperti paip air, rangka rumah dan sbgnya.

Cara dan Istilah Pembumian (Rajah Berkaitan)

Pembumian dilakukan dengan menyambungkan apa yang perlu dibumikan ke dawai atau punca bumi
pengguna;

0 Dawai pengikat sama upaya

1 Bumi, sambungan yang berkesan ke bumi

2 Elektrod Bumi. Batang (rod) logam, plat logam dan sistem paip logam dalam tanah atau
sebarang benda berpengalir bagi memperoleh sambungan bumi yang berkesan

3 Pengalir perlindung litar

4 Dawai pembumi

5 Dawai pengikat sama upaya, 10 Punca bumi pengguna.

Rajah 19: Istilah istilah pembumian

Elektrod elektrod Bumi
Berikut adalah jenis elektrod yang diperakui dan memenuhi kehendak peraturan pendawaian.

Rodrod dan paip paip bumi

Pitapita atau dawai dawai bumi

Platplat bumi

Elektrodelektrod bumi yang terbenam di dalam tanah

Konkrit yang bertetulang logam

Sistem sistem paip logam

Sarung plumbum dan sarung daripada logam yang digunakan untuk menyarung kabel dalam
tanah

Struktur struktur bawah tanah lain yang bersesuaian

Rajah 20: Jenis jenis elektrod bumi

(a) Earth rods 4 pipes
(b) Tapes or wires
(c) Plates

Rajah 21: Jenis-jenis elektrod bumi

(d) Underground structural metalwork embedded in foundation
(e) Welded metal reinforment of concrete (not prestressed)
(f) Lead or metallic covering of cables
Pemutus Litar Bocor ke Bumi (ELCB)

Pemutus litar bocor ke bumi digunakan apabila pembumian yang baik tidak diperolehi kerana
galangan bagi gelung litar rosak ke bumi terlalu tinggi sehingga tidak mampu untuk
memutuskan pelindung arus lebih.

Pemutus litar ini boleh bekerja pada voltan yang rendah (50V).

Rajah 22 Pemutus litar bocor ke bumi

Umumnya setiap rumah atau mana mana pemasangan elektrik akan dipasang dengan alat ini.
Terdapat beberapa jenis ELCB, antaranya yang kini digunakan:

Pemutus litar bocor ke bumi kendalian arus baki.

Pemutus litar bocor ke bumi jenis arus imbang.

Pemutus litar bocor ke bumi dengan menggunakan geganti.

Pemutus Litar Bocor ke Bumi Kendalian Arus Baki

Alat ini digunakan untuk sistem 1 fasa.
Ia amat sensitif, berkendali pada nilai arus yang kurang daripada 2% daripada arus litar dan dapat
mengawal pendawaian di rumah.
Merujuk kepada litarnya, apabila berlaku kebocoran, arus pada gelung Z dan Y menjadi tidak
seimbang, dengan itu gegelung L akan mendapat voltan aruhan.
Keadaan ini menyebabkan gegelung berkendali (beroperasi) kerana mendapat tenaga elektrik
daripada gegelung L dan seterusnya menarik suis pemutus litar ke kedudukan off.
Arus bocor akan masuk ke bumi melalui pengalir pelindung litar bumi jika kebocoran itu berlaku
antara live dan bumi.

Rajah 23: Pemutus litar ke bumi kendalian arus baki

Pemutus Litar Bocor ke Bumi Jenis Arus Imbang

Alat ini digunakan pada pemasangan sistem 3 fasa.

Alat ini dapat berkendali pada arus bocor yang tidak melebihi daripada 2% arus yang
mengalir.

Apabila berlaku kebocoran, keseimbangan arus pada setiap talian 3 fasa itu tidak wujud lagi
dan arus berlebihan di manamana bahagian talian tersebut akan menyebabkan gegelung
belantik mendapat voltan aruhan dan arus akan mengalir dalam litar.

Seterusnya suis pemutus litar akan ditarik ke kedudukan off

Rajah 24 Pemutus litar bocor ke bumi jenis arus imbang

Pemutus Litar Bocor ke Bumi dengan Menggunakan Geganti (Relay)

Kaedah ini lebih cekap dan litar asasnya seperti rajah.

R adalah gegelung geganti yang akan menutup sesentuh apabila voltan gegelung mencapai
satu nilai yang boleh disetkan iaitu semasa berlaku arus bocor ke bumi.

Apabila berlaku kebocoran arus ke bumi, litar gegelung akan berkendali kerana ia akan
menjadi lengkap, seterusnya ia akan menarik sesentuh utama pemutus litar ke kedudukan
mati (off) dan dengan itu litar bekalan akan terputus.

Rajah 25: Pemutus litar ke bumi dengan menggunakan geganti

FIUS
FUNGSI
Fius digunakan untuk melindungi litar elektrik. Apabila litar elektrik menerima arus elektrik yang
melebihi keupayaan fius, maka litar elektrik akan terbuka akibat fius terputus. Ini akan
menyelamatkan alat elektrik yang digunakan. Tujuan meletakkan fius pada setiap litar elektrik ialah
untuk mengelakkan litar elektrik tersebut daripada menerima arus yang berlebihan. Arus yang

berlebihan akan menyebabkan fius lebur dan terbuka.

JENIS-JENIS FIUS
Fius dawai semula

Fius dawai semula menggunakan dawai yang berbeza-beza nilai amperenya untuk menggantikan
dawai yang sedia ada pada sesuatu fius apabila fius tersebut putus atau lebur akibat arus yang
berlebihan. Nilai terendah yang biasa digunakan untuk fius jenis ini ialah 5A dan nilai tertinggi
sehingga 20A atau lebih. Fius jenis ini diletakkan dalam satu gulung mengikut pengkadaran
amperenya
Fius katrij

Fius katrij terbahagi kepada 3 jenis iatu;

1. Fius biasa: Fius biasa yang tidak boleh diperbaharui adalah baik untuk melindungi litar daripada
litar pintas dan hanya digunakan bagi lampu dan alat pemanas.
2. Fius beban lebih: Fius beban lebih memberi perlindungan umum kepada lampu dan litar-litar panas
sehingga litar beban lebih. Fius ini boleh diperbaharui.
3. Fius lewat masa unsur kembar: Fius lewat masa unsur kembar pula memberikan perlindungan
kepada litar daripada litar pintas dan juga beban lebih. Ia digunakan untuk motor elektrik yang kerap
dihidupkan dan memerlukan arus yang tinggi. Fius ini akan lebur apabila beban lebih pada jangka
masa yang lama. Ia juga digunakan pada motor elektrik yang sukar untuk dihidupkan disamping
memerlukan arus permulaan yang tinggi ketika hendak dihidupkan.
Ketiga-tiga fius katrij ini direka bentuk untuk diletakkan dalam satu soket atau klip atau skru.
Fius berkeupayaan pemutus tinggi

Fius jenis ini digunakan untuk jangka masa yang singkat dan kadar keupayaanya 125% lebih
daripada kadar ampere keupayaan motor. Ini disebabkan motor memerlukan pencapaian
maksimumnya dalam masa yang singkat dalam keadaan beban yang banyak dan berat. Palam fius
adalah salah satu jenis fius berkeupayaan tinggi kerana ia berkeupayaan 2 hingga 6 kali ganda arus
larian motor.