Anda di halaman 1dari 5

Beli Mad nusuk sat.

Mbok Putu nga rujak.


Adinn nulis surat ibi sanja di ampik.
I Lubdaka manah kijang ento.

A. PANGATER.:
Pangater Inggih Punika : penganggen kruna, sane magenah ring arep kruna inucap. Sane kabaos
pangater : a, ka, sa, di, pa, nga, pi, parama(prama, Kuma, kapi, kami, ma, wi, swa, upa, pati, bra,
para, pra, pari, nir, nis, duh, dur, su, dus.

TEGES PANGATER INGGIH PUNIKA :


1. teges pangater a :
a. Nyihnayang nungkasin upami : Acala. Mateges nenten obah. Cala = Obah
b. Nyihnayang madue kahanan. Upami : abagus. Abagus pangadegipun = yukti bagus
c. Nyihnayang wilangan. Upami : baase akarung. msl
d. Nyihnayang nganggen, Upami : Ida sampun angrangsek Busana,
e. Nyihnayang wiadin ring kahanan, Upami : Titiang wantah jadma jagul apunggung, during
resep ring wirasan kekawin punika.
f. Nyihnayang nguwahin kruna dados Kruna Kria Lumaksana, sakewanten maweweh anusuara,
Upami : perih = a + perih - a(m) + perih = amerih (tan mari angulih-ulih, amerih sutreptining Negara.
2. Teges Pangater ka :
a. Nyihnayang kruna kria Linaksana : Dados gentosin antuk pangiring a , Umpaminyane :
Kadaar = daara. Suba karaar nasine Geg? tegesipun : Nasine suba daara.
3. Teges Pangater sa.
a. Nyihnayang kuuban : Saluir sane sampun majangkepan patut tedun makrama desa
b. Nyihnayang wewatesan. Upami Sasuenida jumneneng agung. Jagate gemuh raharja.
c. Nyihnayang satunggil . Upami : Sapeteng-peteng ya luas memancing.
4. Teges Pangater di.
Nyihnayang pisarat. Upami : Mangde digelis ugi margi Punika kapuputang.
5. Teges Pangater pa
a. Ngawangun Kruna Aran Niskala, Upami : Patakon Beline keweh anake nyautin
6. Teges Pangater pi
Ngawangun Kruna Aran sane mateges nyujatiang, Upami : eda nema engsap kapin pitresnan
anak
7. Teges Pangater parama
Nyihnayang pamekas, pinih utama, upami : Parama ledang kayunida Sang Prabu, antukan para
prtakjanane sampun tak kirangan sandan lan pangan.
8. teges pangater kuma
Nyihnayang marupa sakadi, Buka. Upami : Panak kedis darane mara kumajaum.
9. Teges Pangater kapi
Nyihnayang teges Kruna Lingganipun. Upami : Sane kapiandel wantah Dane kriana Patih
Agung.(Kapiandel = pinih andel= cager)
10. Teges Pangater kami :
Tegesnyane pateh sakadi Pangater kuma. Upami Malarapan antuk manah dread baktu,
kamipurun titiang matur, marupa jagra winungsu ring I Ratu.
11. Teges Pangater ma :
a. Nyihnayang Kria Lumaksana. Upami : Enggalang ja majalan, apang tusing petengan di jalan
b. Mikolihang sakadi kruna Lingganipun. Upaminyane : Ya setata mabati madagang saang,
awanan seleg pesan ya nyemak gaene ento
c. Nyihnayang nganggen, Upami : Alit-alite tusing dadi mabaju batik yan katuju masuk
malajah.
d. Nyinahang pernah/papernahan (genah = tempat/kewajaran) Upami : Tiang patut mabeli teken
I Wayan Koplar
e. Nyihnayang madaging Upami : Bubuh kacang ijone ento, magule Bali.
f. Nerangang kahanan, sampun puput kalaksanayang. Upami Bebantenane maebe siap biing
mapanggang.
g. ngawangun kruna pidarta. Upami Eda makrasapan majalan di sisin tukade, wireh pelih
abedik ngranayang labuh.
h. ngamedalang wiadin ngawetuang, Upami : Ida mabaos teken para panjak lan waduane
makejang.
i. Nyihnayang madrewe. Upami : Cecirenida sang maraga darma, maguna lewih tur maambek
welas asih
12. Teges Pangater wi
a. Nyihnayang mabuat. Upami : Ida Sang Prabu Rahwana, wiakti ratu wimoha
b. Nyinahang nulak. Upami : Bebuatipun mangda sadia rahayu, luput saking lara wigna.
13. Teges Pangater upa :
Mateges saluiring. Upami Upacara piodalane sampun cumawis
14. Teges Pangater swa :
Mateges antuk dewek, Upami : Ngiring ngayah ring swanegara manut swadarma lan swakarya
soang- soang.
15. Teges pangater pati :
Mateges Mawanti wanti, Upami Plaibne PatiLuplup, tusing karuan tetujonne, wireh
karauhan Bapak Polisi.
16. Teges Pangater bra
Mateges setata. Upami : Ya mula anak bragedegan. Kewala madingeehang munyi keras setata
mesuang munyi bangras tur salah tampi.
17. Teges Pangater para :
Mateges sakancan, Upami : Para baudanda lan paramantri sami ampun sayaga natak bebaos Ida
Sang Prabu.
18. Teges Pangater Pra
Mateges mabuat, Upami : Ida Sang abimanyu wiakti sang ksatria prawira ring jurit.
19. Mateges ebek, sering- sering, Upami : Sampunang alit-alite pariceda ring anake sane maraga
lingsir
20. Teges Pangater Nir:
Mateges tanpa utawi tan medaging, Upami Nirguna pisan titiang kantun maurip, salamine
nandang jengah.
21. Teges Pangater dur :
Nyinahang kawentenan pakardi sane kaon. Upami Durgama pisan genahe irika, mawinan
nenten nahenin karauhin olih imanusa. Tegesipun kalintang kaon.
22. Teges Pangater su :
Mateges becik, Upami : Ida Sang Wibisana sujati ida maraga sujana sulaksana

B. INDIK SESELAN
Seselan inggih punika, panganggen kruna sane genahnyane ring tengah. Sane kabaos wiadin
mawasta seselan, Minakadi : in, um, el, er, miwah ed.

1. Teges seselan in :
Nyihnayang Kruna Kria Linaksana, sampun puput kalaksanayang. Upami : Wus sinurat ring
Rahina Redite Umanis Wukir.
2. Teges Seselan um" :
Nyinahang Ngelaksanayang karya/Kruna kria Lumaksana. Minakadi :
sahur = sumahur, lampah = Lumampah, Msll
3. Teges Seselan el, er ed :
Nyinahang ceceh, mawanti-wanti, lumrah ipun
nyinahang tetuladan suara
Upami : Sebseb + el = selebseb, keteg + er = kereteg, Gebug + ed= gedebug, msll.
Nyinahang sekadi kruna aranipun .
Upami : tapak + el = telapak, gigi + er = gerigi, genteng + el = gelenteng, msll

C. PANGIRING
Sane kabaos Pangiring, inggih punika Pangnggen kruna sane magenah ring pungkur.
Pangiring-pangiring punika minakadi a, an, ang(yang), in, ing(ning), e, ne, en, wait, man, wan.
1. Teges pangiring a :
a, Nyinahang karya sane kakaryanin olih jadma sane karaosang (orang ke3). Upami dukain +
a, tingalin + a.
Wimba ring lengkara : Ngelemang titiang wawu dukaina olih I Guru. Suba tingalina tiang epuh
magarapan, masih ya enu bengong-bengong, msll,,
b. Nyinahang padrewean, Upami : Pianak + a = pianaka ada tuah dadua,
2. Teges Pangiringan
a. Nyinahang kahanan nglangkungin sane lianan. Upami : Punyan nyuhe tegehan teken punyan
biune.
b. Nyinahang langkungipun kalintang. Upami ya anak buka sesenggakane, jlema lantangan
batis, joh-joh pagelahan anake bakat baana ngalih.
c. Nyihnayang ngwangun Kruna Aran Upami Jani mula dina sangkepan Subak.
d. Nyihnayang Kruna aran Niskala, : Upami Yan Kamulan tusing duman I dewek, eda bena
marikosa.
e. Nyihnayang prabot, Upami : Jemakang meme kikihan, lakar ngae santen
f. Nyihnayang kruna Aran sekadi Kruna Lingganipun Upami Ditu di Jlingjingan ebune
pejang bapa bulihe, ngantosang dewasane mamula.
g. Nyihnayang wewatesan , Upami :Waian tiang majalan, sawireh motore kelang.
h. Nyinahang genah , Upami : Kawanguna sekolahan, genah melajahang budi.
i. Nyihnayang Makueh , Upami : Anake cerik ane tonden matuuh liwat telu bulan, tonden dadi
anggoin mas, masan, msll.
j. Nyihnayang tetuladan barang , Upami gaenang adine kapal-kapalan lakar pulanga
ditelagane.
3. Teges Pangiring ang :
a. Nyinahangkarya matetulung. Upami : Jemakang malu adine nasi, witeh uli tuni tonden
madaar.
b. Nyihnayang ngelaksanayang karya (Lumaksana ) Upami Tegarang satuayang malum
kenken pangawitne.
c. Nyinahang makta miwah nglaksayang karya, Upami : Tegarang satuayang malu, kenken
pangawitne.
d. Nyinahang sakadi Kruna Lingganipun. Upami : Enggal pesan ya ruyug, sujatine ya anak
sedeng adiang ping pindo.
e. Nyinahang Karya kala punika, Upami : ya setata bangun ngedas lemahang.
4. Teges Pangiringin
a. Nyinahang karya matetujon ring panandangipun, Upami : Ya suba magarapan, mula tuara
dadi barengin nyen-nyen.
b. Nyinahang wewatesan, Upami : di Jeron Bapak Prebekele ada karya ngrorasin.
c. Ngwangun rasa ring panandangipun, Upami : Uparenggan tetamanan punika wiakti
ngulangunin pisan.
d. Nyihnayang karya matetulung, Upami : Ampakin ya kori.
e. Nyinahang karya mawanti-wanti. Upami : Butbutin malu bulun siape.
f. Nyinahang kahananipun lintangn. Upami : Pategehin pundukan carike ento, apang tusing
dadi lancah blabar.
5. Teges Pangiring ing = ning
Pangiring ing/ning punike saimper ring pangiring ne, Upami : Pamuput Ngacep-acep Ida
Betara ring luring akasa = sane malingga malinggih ring luring akasa
6. Teges Pangiring e
Nyinahang panuek kruna lingganipun, Upami : Jame suba nyinahang pukul 10.50 manut
dedauhan Indonesia sisi kauh.
7. Teges Pangiring ne
a. Nyinahang barang punika drewen anak sane karaosang ( orang ke 3), Upami : Limane gede
gati.
b. Ngwangun Kruna Aran, Upami : Dalemne atungtung nyuh.
c. Nuekang Kruna Keterangan, Upami Pangawitne ya ngorahang tuara nyak.
8. Teges Pangiring en, wati, man, wan
Nyinahang Pakaryan sane pacing kalaksanayang during majanten, Upami :
- Anak istri sane sampun ngamolihang ring indik kekawian, kabaos sang rumaga sastrawati.
- Anake sane seneng matulung urip, welas asih, tur malaksana rahayu, wantah patut kabaosang
budiman.
- Ida Sang Prabu Salya, wiakti ratu saktiman tur kabiuhaning wadua miwah bala peka.
- Sang Wibisana diastu tosning raksasa, sakewanten pakayunane suci, mawinan Ida kabaos sang
Gunawan, Msll.
Seselan um-
Seselan -um- madu kawigunan ngawangun kruna kria lumaksana. Suksmanipun :
a. nyantenang kruna kria lumaksana
turun _ tumurun
raksa _ rumaksa
jujug _ jumujug
b. ngalusang utawi negesang arti :
seken _ sumeken
sanggup _ sumanggup

Anda mungkin juga menyukai