A. PANGATER.:
Pangater Inggih Punika : penganggen kruna, sane magenah ring arep kruna inucap. Sane kabaos
pangater : a, ka, sa, di, pa, nga, pi, parama(prama, Kuma, kapi, kami, ma, wi, swa, upa, pati, bra,
para, pra, pari, nir, nis, duh, dur, su, dus.
B. INDIK SESELAN
Seselan inggih punika, panganggen kruna sane genahnyane ring tengah. Sane kabaos wiadin
mawasta seselan, Minakadi : in, um, el, er, miwah ed.
1. Teges seselan in :
Nyihnayang Kruna Kria Linaksana, sampun puput kalaksanayang. Upami : Wus sinurat ring
Rahina Redite Umanis Wukir.
2. Teges Seselan um" :
Nyinahang Ngelaksanayang karya/Kruna kria Lumaksana. Minakadi :
sahur = sumahur, lampah = Lumampah, Msll
3. Teges Seselan el, er ed :
Nyinahang ceceh, mawanti-wanti, lumrah ipun
nyinahang tetuladan suara
Upami : Sebseb + el = selebseb, keteg + er = kereteg, Gebug + ed= gedebug, msll.
Nyinahang sekadi kruna aranipun .
Upami : tapak + el = telapak, gigi + er = gerigi, genteng + el = gelenteng, msll
C. PANGIRING
Sane kabaos Pangiring, inggih punika Pangnggen kruna sane magenah ring pungkur.
Pangiring-pangiring punika minakadi a, an, ang(yang), in, ing(ning), e, ne, en, wait, man, wan.
1. Teges pangiring a :
a, Nyinahang karya sane kakaryanin olih jadma sane karaosang (orang ke3). Upami dukain +
a, tingalin + a.
Wimba ring lengkara : Ngelemang titiang wawu dukaina olih I Guru. Suba tingalina tiang epuh
magarapan, masih ya enu bengong-bengong, msll,,
b. Nyinahang padrewean, Upami : Pianak + a = pianaka ada tuah dadua,
2. Teges Pangiringan
a. Nyinahang kahanan nglangkungin sane lianan. Upami : Punyan nyuhe tegehan teken punyan
biune.
b. Nyinahang langkungipun kalintang. Upami ya anak buka sesenggakane, jlema lantangan
batis, joh-joh pagelahan anake bakat baana ngalih.
c. Nyihnayang ngwangun Kruna Aran Upami Jani mula dina sangkepan Subak.
d. Nyihnayang Kruna aran Niskala, : Upami Yan Kamulan tusing duman I dewek, eda bena
marikosa.
e. Nyihnayang prabot, Upami : Jemakang meme kikihan, lakar ngae santen
f. Nyihnayang kruna Aran sekadi Kruna Lingganipun Upami Ditu di Jlingjingan ebune
pejang bapa bulihe, ngantosang dewasane mamula.
g. Nyihnayang wewatesan , Upami :Waian tiang majalan, sawireh motore kelang.
h. Nyinahang genah , Upami : Kawanguna sekolahan, genah melajahang budi.
i. Nyihnayang Makueh , Upami : Anake cerik ane tonden matuuh liwat telu bulan, tonden dadi
anggoin mas, masan, msll.
j. Nyihnayang tetuladan barang , Upami gaenang adine kapal-kapalan lakar pulanga
ditelagane.
3. Teges Pangiring ang :
a. Nyinahangkarya matetulung. Upami : Jemakang malu adine nasi, witeh uli tuni tonden
madaar.
b. Nyihnayang ngelaksanayang karya (Lumaksana ) Upami Tegarang satuayang malum
kenken pangawitne.
c. Nyinahang makta miwah nglaksayang karya, Upami : Tegarang satuayang malu, kenken
pangawitne.
d. Nyinahang sakadi Kruna Lingganipun. Upami : Enggal pesan ya ruyug, sujatine ya anak
sedeng adiang ping pindo.
e. Nyinahang Karya kala punika, Upami : ya setata bangun ngedas lemahang.
4. Teges Pangiringin
a. Nyinahang karya matetujon ring panandangipun, Upami : Ya suba magarapan, mula tuara
dadi barengin nyen-nyen.
b. Nyinahang wewatesan, Upami : di Jeron Bapak Prebekele ada karya ngrorasin.
c. Ngwangun rasa ring panandangipun, Upami : Uparenggan tetamanan punika wiakti
ngulangunin pisan.
d. Nyihnayang karya matetulung, Upami : Ampakin ya kori.
e. Nyinahang karya mawanti-wanti. Upami : Butbutin malu bulun siape.
f. Nyinahang kahananipun lintangn. Upami : Pategehin pundukan carike ento, apang tusing
dadi lancah blabar.
5. Teges Pangiring ing = ning
Pangiring ing/ning punike saimper ring pangiring ne, Upami : Pamuput Ngacep-acep Ida
Betara ring luring akasa = sane malingga malinggih ring luring akasa
6. Teges Pangiring e
Nyinahang panuek kruna lingganipun, Upami : Jame suba nyinahang pukul 10.50 manut
dedauhan Indonesia sisi kauh.
7. Teges Pangiring ne
a. Nyinahang barang punika drewen anak sane karaosang ( orang ke 3), Upami : Limane gede
gati.
b. Ngwangun Kruna Aran, Upami : Dalemne atungtung nyuh.
c. Nuekang Kruna Keterangan, Upami Pangawitne ya ngorahang tuara nyak.
8. Teges Pangiring en, wati, man, wan
Nyinahang Pakaryan sane pacing kalaksanayang during majanten, Upami :
- Anak istri sane sampun ngamolihang ring indik kekawian, kabaos sang rumaga sastrawati.
- Anake sane seneng matulung urip, welas asih, tur malaksana rahayu, wantah patut kabaosang
budiman.
- Ida Sang Prabu Salya, wiakti ratu saktiman tur kabiuhaning wadua miwah bala peka.
- Sang Wibisana diastu tosning raksasa, sakewanten pakayunane suci, mawinan Ida kabaos sang
Gunawan, Msll.
Seselan um-
Seselan -um- madu kawigunan ngawangun kruna kria lumaksana. Suksmanipun :
a. nyantenang kruna kria lumaksana
turun _ tumurun
raksa _ rumaksa
jujug _ jumujug
b. ngalusang utawi negesang arti :
seken _ sumeken
sanggup _ sumanggup