1

1.4 PENGORGANISASIAN

Definisi Pengorganisasian
Satu proses mengatur dan menyelaras tugas-tugas dan sumber-sumber organisasi untuk
melaksanakan pelan tindakan bagi mencapai matlamat yang telah ditetapkan oleh pihak pengurusan
organisasi.

Kepentingan Pengorganisasian
a) Supaya organisasi dapat beroperasi dan diuruskan dengan lebih licin dan teratur
b) Kerja dapat dilakukan dengan cekap dan berkesan
c) Dapat mengurangkan konflik tugas antara pekerja (cth: pertindihan tugas)
d) Dapat membantu memudahkan pengawalan.
e) Dapat menjelaskan peranan, tanggungjawab dan hubungan antara pekerja atau unit kerja.

Reka Bentuk Organisasi

Carta Organisasi
1. Rajah yang menunjukkan hubungan autoriti mengikut fungsi, jabatan dan kedudukan
petugas dalam organisasi
2. Merupakan diagram yang memaparkan pembahagian dan susunan kerja, jenis jabatan,
hubungan autoriti, rantaian arahan dan kedudukan individu dalam organisasi
3. Maklumat yang ditunjukkan dalam carta organisasi:-
a) Tugas –tugas (pengkhususan)
Menunjukkan tugas atau fungsi yang berbeza antara satu bahagian dengan bahagian yang
lain. Contohnya: penyelia pemasaran, penyelia akaun

b) Pembahagian kerja
Kerja dikumpulkan dan dibahagikan mengikut bidang atau fungsi tertentu. Satu kotak
mewakili satu posisi kerja.

c) Peringkat pengurusan
Menggambarkan hierarki pengurusan di mana presiden merupakan pengurusan peringkat
atasan, pengurus fungsi (pengurus pertengahan) dan penyelia (pengurus bawahan).

d) Autoriti lini
Garis menegak dalam carta menyambung antara kotak menunjukkan kedudukan autoriti
seseorang ke atas pihak lain.

e) Rantaian Arahan
Garis menegak juga menunjukkan aliran arahan daripada pengurus atasan kepada pengurus
pertengahan dan seterusnya kepada pengurus bawahan.

f) Jangkauan Kawalan
Menunjukkan tanggungjawab pengurus menyelia sebilangan pekerja di bawahnya dan
pekerja tersebut secara terus melaporkan kerja mereka kepada pengurus tersebut.
Contoh carta organisasi
 2

Penjabatanan Organisasi
1. Mengelompokkan manusia dan kerja-kerja dalam satu unit sahaja
2. Mengumpulkan petugas-petugas mengikut aktiviti yang sama atau berkaitan dalam satu
kelompok
3. Jenis-jenis penjabatanan, iaitu

(a) Mengikut fungsi

Mengelompokkan pekerja yang mempunyai kemahiran yang sama ke dalam fungsi khusus
yang berkaitan dengan kemahiran mereka. Sesuai untuk organisasi kecil dengan sumber yang
terhad
Kelebihan:
i. Menggalakkan perkembangan kemahiran dalam satu bidang khusus sahaja
ii. Kerja yang dilakukan lebih cekap kerana bertumpu pada satu bidang sahaja
iii. Pekerja lebih mahir dan dapat menyelesaikan masalah dengan cekap

Kelemahan:
i. Pekerja tidak mempunyai bidang kemahiran yang lain kerana bertumpu pada
bidang mereka sahaja
ii. Komunikasi antara jabatan lain adalah kurang
iii. Boleh mewujudkan konflik antara jabatan atau fungsi yang berbeza

Contoh penjabatanan mengikut fungsi:

Pengurus Besar

Pengurus Pengurus Pengurus

Pengeluaran Pemasaran Kewangan

(b) Mengikut divisyen

Mengelompokkan pekerja dalam satu jabatan bagi menghasilkan produk yang sama, atau
melayan pelanggan yang sama, atau bekerja di kawasan yang sama. Biasa digunakan oleh
 3

syarikat besar, syarikat yang mempunyai pelbagai produk, pelbagai kawasan yang berbeza
dan pelanggan yang berbagai-bagai.
Kelebihan:
i. Fokus kepada satu produk/ pelanggan/ kawasan (mudah)
ii. Maklumat mudah diperoleh dan diurus
iii. Pekerja lebih bersungguh-sungguh untuk memajukan jabatan atau divisyen
masing-masing
Kelemahan:
i. Kerjasama dengan divisyen yang berlainan agak sukar
ii. Berlaku duplikasi kerja, kerja dibuat oleh satu divisyen akan dibuat juga oleh
divisyen lain.
iii. Perebutan sumber organisasi oleh divisyen yang berlainan

Tiga jenis penjabatan divisyen

1. Penjabatanan berasaskan divisyen produk

 Sesuai untuk organisasi mengeluarkan beberapa lini produk atau produk yang saling
berkaitan
 Keputusan dapat dibuat dengan cepat dan maklumat juga mudah diperoleh.
 Contoh penjabatan mengikut produk

Pengurus Besar

Pengurus Pengurus Pengurus

Majalah Buku rujukan Buku teks

2. Penjabatan berasakan divisyen pelanggan

 Dapat memberi perhatian yang khusus kepada keperluan pelanggan yang berlainan
 Dapat meningkatkan kepuasan dan keyakinan pelanggan
 Contoh penjabatan mengikut pelanggan

Ketua Pegawai Eksekutif

Pengurus Besar Pengurus Besar Pengurus Besar

Barangan industri Barangan konsumer perkhidmatan

3. Penjabatan berasaskan divisyen geograf

 Merujuk kepada aktiviti kerja dan pekerja dikumpulkan bagi melakukan kerja pada
satu lokasi tertentu
 Dapat mengenal pasti kehendak pasaran di kawasan geograf yang berlainan.
 4

 Syarikat yang berorientasikan perkhidmatan seperti bank, insurans dan pendidikan

biasanya mempunyai struktur divisyen berasaskan geograf.
 Contoh penjabatan mengikut geograf

Pengurus Besar

Pengurus Pengurus Pengurus

Asia Eropah Australiasia

(c) Mengikut Matriks

Merupakan kombinasi penjabatan mengikut fungsi dan penjabatanan mengikut divisyen.

Pekerja dalam organisasi ini dimiliki oleh dua kumpulan formal. Pengurus akan melaporkan
kerjanya kepada dua orang ketua iaitu ketua fungsi dan ketua divisyen.
Kelebihan:
i. Dapat menggalakkan kerjasama antara jabatan
ii. Pengkhususan pengetahuan bagi semua projek
iii. Penggunaan kepakaran pekerja mahir dengan cekap.
Kelemahan:
i. Pekerja akan keliru dan kecewa kerana terpaksa melaporkan kerja kepada
dua orang ketua
ii. Berlakunya konflik di antara pengurus fungsi dan pengurus divisyen
iii. Terlalu banyak masa digunakan untuk mengkoordinasi keputusan
iv. Memerlukan kos yang tinggi

Contoh organisasi matriks

NOTA TAMBAHAN:
 5

Bentuk-bentuk lain organisasi

1. Struktur Berdasarkan Pasukan

 Terdiri daripada pasukan kerja, setiap pasukan kerja menuju ke arah mencapai satu matlamat
yang sama
 Tidak mempunyai hierarki atau rantaian arahan. Dibentuk berdasarkan kepercayaan bahawa
matlamat organisasi tidak dapat dicapai melalui individu, melainkan dengan kerja
berpasukan.
 Setiap pasukan akan mempunyai akauntabiliti terhadap prestasi syarikat.
(kebertanggungjawaban)
 Dapat meningkatkan kualiti, produktiviti.

2. Projek
 Pekerja diberi projek secara kekal. Mirip kepada struktur matriks, apa yang berbeza ialah
apabila sesuatu projek siap pekerja tidak kembali ke jabatan asal, tetapi akan terus sambung
dengan projek baru.

3. Unit Perniagaan Strategik (SBU)

 Merangkumi keseluruhan syarikat atau sebahagian kecil syarikat sahaja
 Mempunyai strategi dan objektif yang berbeza enggan syarikat induk
 Kos yang tinggi kerana syarikat mempunyai banyak SBU yang memerlukan kos pengurusan
yang berbeza

4. Organisasi tanpa sepadan

 6

 Merupakan organisasi yang tidak berstruktur kerana dalam struktur ini rantaian arahan
dihapuskan, tiada had dalam jangkauan kawalan dan penjabatanan digantikan dengan
autoriti pasukan.
 Struktur ini menghapuskan segala halangan menegak, mendatar dan juga sempadan
persekitaran dalaman dan luaran.
 Pengurus dan pekerja bawahan masih melaporkan kepada pihak atasan.
 Struktur ini menekankan kepada fleksibiliti dan tindak balas yang cepat

Proses Penjabatanan

Penentuan objektif
i. Pengurus perlu menentukan objektif bagi setiap jabatan atau unit.
ii. Objektif ditentukan berdasarkan kemampuan dan kebolehan pekerja dalam setiap
jabatan atau unit berkenaan untuk mencapainya.
iii. Objektif jabatan juga penting kerana objektif dijadikan panduan untuk mengenal pasti
jenis aktiviti yang akan dilaksanakan oleh jabatan atau unit berkenaan.
iv. Contohnya, sesebuah organisasi yang menjalankan perniagaan perabot boleh
menentukan objektif perniagaan seperti meningkatkan keuntungan, memenuhi cita rasa
pembeli dan menepati masa penghantaran.

Pengenalpastian aktiviti
i. Apabila objektif jabatan telah ditentukan, maka langkah yang seterusnya ialah mengenal
pasti aktiviti-aktiviti yang akan mendokong fungsi dan matlamat serta hala tuju jabatan.
ii. Hal ini penting bagi memastikan aktiviti-aktiviti yang ditentukan selaras dengan fungsi
jabatan dan tidak bertindih dengan jabatan yang lain.
iii. Contohnya, aktiviti-aktiviti bagi perniagaan perabot ialah menempah perabot daripada
pembekal, memberikan khidmat nasihat kepada pelanggan.
 7

Pengelasan aktiviti
i. Kemudian, semua aktiviti yang telah dikenal pasti akan dikelaskan dan disusun mengikut
kemahiran, kecekapan dan kriteria-kriteria tertentu.
ii. Contohnya, kerja memberikan khidmat nasihat kepada pelanggan, menerima bayaran
daripada pelanggan, menerima tempahan daripada pelanggan boleh dikelaskan di
bawah satu kategori.

Pengelompokan aktiviti
i. Setelah aktiviti-aktiviti yang dikenal pasti dikelaskan mengikut fungsi dan sifatnya,
aktiviti-aktiviti tersebut perlu dikelompokkan mengikut unit-unit tertentu.
ii. Setiap unit bertanggungjawab terhadap aktiviti-aktiviti yang dikelaskan dalam kategori
tersebut.
iii. Maka suatu jabatan atau unit akan terbentuk berdasarkan aktiviti yang dikelompokkan.
iv. Nama jabatan atau unit akan diberikan berdasarkan jenis kerja yang
dipertanggungjawabkan. e. Contohnya Jabatan Khidmat Pelanggan akan melayan
pelanggan dengan memberikan khidmat nasihat kepada pelanggan, menerima
tempahan, dan menerima bayaran daripada pelanggan.

Pengagihan tugas, autoriti dan tanggungjawab

i. Selepas unit-unit tertentu dibentuk, langkah yang seterusnya ialah menentukan bilangan
pekerja yang diperlukan di setiap unit, pihak yang akan melakukan tugas, bidang tugas
dan tanggungjawab pekerja, serta rantaian arahan.
ii. Pihak pengurusan atasan akan membuat pengagihan tugas-tugas kepada ketua-ketua
jabatan dan memaklumkan kepada mereka tentang objektif yang perlu dicapai.
iii. Pengurus di setiap jabatan akan mengagihkan tugas kepada individu-individu yang sesuai
supaya tugas dilaksanakan dengan baik.
iv. Tugas-tugas yang diberikan haruslah berpadanan dengan kemahiran yang dimiliki oleh
seseorang pekerja.
v. Contohnya, pekerja yang mempunyai kemahiran dalam bidang perakaunan diberi tugas
untuk membuat catatan lejar berdasarkan dokumen urus niaga. Seseorang pekerja juga
akan diberikan autoriti, iaitu hak atau kebenaran untuk mengambil sesuatu keputusan.

Manual organisasi
 Manual organisasi merujuk kepada dokumen yang berkaitan dasar dan tatacara yang
meliputi semua aspek pengurusan.
 Manual organisasi termasuk fail meja, manual prosedur kerja, dan prosedur kualiti.

Fail meja
 Fail meja ialah dokumen rujukan bagi peringkat individu atau sesuatu jawatan.
 Dokumen ini mengandungi carta organisasi atau jabatan yang menunjukkan kedudukan
sesuatu jawatan dalam organisasi atau jabatan berkenaan, objektif jabatan berkenaan,
dan prosedur kerja yang berkaitan dengan jawatan tersebut.

Manual prosedur kerja

 Manual prosedur kerja ialah dokumen rujukan utama bagi melakukan sesuatu tugas
dalam organisasi atau jabatan tertentu.
 8

 Antara kandungan penting dalam manual prosedur kerja :

a) Fungsi dan objektif rasmi organisasi atau jabatan
b) Prosedur-prosedur yang harus diikuti oleh pekerja
c) Pegawai dan pekerja yang bertanggungjawab untuk melaksanakan setiap aktiviti

Prosedur kualiti
 Dokumen yang disediakan oleh organisasi untuk memastikan rekod kualiti diwujudkan
dan di selenggara sebagai bukti pematuhan standard dan pelaksanaan sistem kualiti.
 Manual organisasi penting bagi membantu pekerja melaksanakan tugas dan
tanggungjawab mereka dengan cekap dan berkesan mengikut standard dan langkah-
langkah yang telah ditetapkan.

Konsep-konsep Pengorganisasian

1. Autoriti
 Hak untuk membuat keputusan dan mengarah.
 Hak membuat keputusan ini ditentukan melalui struktur organisasi yang formal.
 Seseorang pengurus mempunyai autoriti disebabkan oleh kedudukannya dalam
struktur organisasi (jawatan)

2. Tanggungjawab
 Kewajipan petugas untuk melaksanakan tugas yang diberi kepadanya
 Tanggungjawab wujud apabila seseorang pekerja menerima satu-satu
tugas/pekerjaan daripada ketuanya atau pengurusnya

3. Akauntabiliti
 Bertanggungjawab atas hasil kerjanya
 Seseorang pekerja yang mempunyai akauntabiliti akan dipertanggungjawab penuh
ke atas apa yang dihasilkannya.
 Jika suatu tugas tidak berhasil, maka individu tidak akan meletakkan kesalahan pada
bahu orang lain.
 Manakala jika suatu tugas itu berhasil, maka individu itu tidak akan menganggap
bahawa kejayaan tersebut adalah hasil usaha individu berkenaan semata-mata

4. Pemusatan autoriti
 Tumpuan autoriti kepada peringkat atasan
 Hal ini bermakna keputusan dibuat oleh pihak pengurusan atasan.
 Amalan ini juga dikenali sebagai pendekatan dari atas ke bawah .

 Kelebihan Pemusatan Autoriti.

- Menjimatkan kos pentadbiran
Tatacara & prosedur yang standard membantu organisasi mengurangkan kos
terutamanya dari segi overhed & staf.
- Keseragaman tindakan
 9

Keseragaman tindakan dapat dicapai dalam organisasi kerana kawalan pentadbiran

berpusat. Pemusatan juga dapat memastikan budaya korporat yang sama diterima
pakai oleh semua pihak.
- Kepimpinan peribadi.
Pemusatan menggalakkan & membenarkan kepimpinan peribadi terserlah.
Kepimpinan peribadi memudahkan tindakan pantas,pemasaran agresif, &
pencapaian matlamat/tujuan yang jelas.
- Keanjalan
Pemusatan membenarkan organisasi lebih anjal & dpt menyesuaikan dgn perubahan
persekitaran.
- Kualiti kerja lebih baik
Kualiti kerja yang lebih baik dapat tercapai kerana tatacara yang standard, penyeliaan
yang lebih baik, dan penggunaan peralatan yang lebih baik.
- Penyelarasan yang lebih baik.
Pemusatan memudahkan penyelarasan pelbagai operasi dalam organisasi. Kawalan
langsung & penyeliaan dapat dimudahkan kerana kurangnya konflik & pertindihan
kerja.

 Kelemahan Pemusatan Autoriti

- Kelewatan kerja.
Pemusatan menyebabkan kehilangan masa bekerja & kemerosotan prestasi kerja jika
semua rekod & arahan lambat datang dari pihak atasan.
- Beban kerja yang berat.
Pembuat keputusan mungkin menghadapi beban yang terlalu banyak kerana
terdapat pelbagai jenis keputusan yang perlu dibuat pada setiap hari dalam
perniagaan.
- Kawalan jarak jauh.
Penyeliaan yang lebih baik tidak dapat dilakukan kerana pengurus tertekan dengan
kerja yang diberikan oleh pengurusan atasan. Kelalaian kerja terjadi kerana tiada
kawalan & penyeliaan yang baik
- Tiada kesetiaan & motivasi.
Tiada pekerja yang akan berinisiatif dalam kerja kerana mereka hanya menjalankan
tugas yang disuruh sahaja. Pekerja bekerja umpama mesin & tiada semangat kerana
tidak dilibatkan dalam kerja pembuatan keputusan. Semua faktor ini menghalang
pekerja untuk setia dengan organisasi
- Pekerja tidak terlatih.
Kaedah membuat keputusan ini akan menyebabkan para pekerja tidak terlatih dalam
proses membuat keputusan. Hal ini akan membawa masalah jika mereka menjawat
jawatan yang lebih tinggi, kerana mereka akan bergantung kepada orang lain.

5. Pemencaran autoriti
 Pemencaran autoriti merujuk kepada proses membuat keputusan yang diagihkan ke
semua peringkat organisasi
 Pengurus di setiap peringkat organisasi diberi kuasa untuk membuat keputusan.

 Kelebihan pemencaran autoriti

 10

- Kurang beban kerja.

Beban kerja pihak pembuat keputusan dapat dikurangkan kerana mendapat bantuan
daripada pekerja bawahannya. Dengan cara ini, pengurus atasan dapat memberikan
tumpuan pada pencapaian strategi organisasi.
- Kelancaran kerja.
Kehilangan masa bekerja & kelewatan kerja dapat dielakkan kerana pembuatan
keputusan tidak perlu datang dari pihak atasan.
- Pekerja terlatih.
Pengurus bawahan akan mendapat pengalaman membuat keputusan.
Kemahiran membuat keputusan ini penting sekiranya mereka dinaikkan pangkat
kelak.
- Kepuasan & motivasi pekerja.
Kepuasan kerja dapat ditingkatkan kerana pekerja & pengurus bawahan diberikan
peluang membuat keputusan terutama jika keputusan tersebut diterima. Hal ini
kerana mereka berasa dihargai melalui peluang yang diberikan.
- Kerja lebih berkesan.
Pengurus bawahan dan pekerja biasanya mempunyai maklumat terperinci tentang
operasi organisasi.Ini membolehkan mereka membuat keputusan yang lebih
berkesan

 Kelemahan Pemencaran Autoriti

- Kurang keseragaman tindakan.
- Pengurus bawahan mungkin akan membuat keputusan tanpa mengetahui gambaran
besar/menyeluruh tentang apa yang diinginkan oleh organisasi. Walaupun pengurus
bawahan mempunyai maklumat terperinci tentang operasi syarikat, namun mereka
mungkin tidak mempunyai maklumat tentang strategi menyeluruh organisasi.
- Kurang penyelarasan antara pengurus.
Contohnya, sesetengah pengurus mungkin akan lebih mementingkan jabatan
masing-masing tanpa memikirkan kesannya terhadap keberkesanan organisasi.
- Perbezaan pendapat.
Inovasi/ idea yang tercetus dari satu-satu jabatan sukar untuk diterima oleh jabatan
lain kerana kurangnya komunikasi antara pengurus jabatan.

Faktor-Faktor Yang Mempengaruhi Pemusatan & Pemencaran Autoriti :

a) Beban tugas pengurus.
Jika beban pengurus adalah banyak, maka organisasi boleh melakukan pemencaran kuasa.
b) Kepentingan keputusan. Jika sesuatu pembuatan keputusan adalah sangat penting, maka
organisasi perlu melakukan pemusatan kuasa.
c) Kepantasan keputusan.
 11

Jika sesuatu keputusan perlu dibuat dengan cepat, maka pemusatan kuasa harus dilakukan.
d) Faktor kerahsiaan.
Jika organisasi mempunyai maklumat yang rahsia dan sulit, maka suatu tugas tersebut
mestilah dipusatkan kepada seseorang (pemusatan autoriti)
e) Kemampuan & kebolehan pekerja.
Sekiranya pekerja dianggap berkemahiran tentang kerja yang dilakukan , maka kuasa boleh
diagihkan kepada mereka (pemencaran autoriti)

NOTA TAMBAHAN:

6. Penugasan autoriti
 Pemberian hak untuk bertindak dalam bidang tertentu kepada subordinat
 Pengurus memberikan hak kepada staf bawahan untuk membuat keputusan &
bertindak dalam bidang tertentu.
 Pekerja bawahan boleh melakukan kerja dengan berkesan
 Penugasan penting sebab seseorang pengurus tidak dapat melakukan semua tugas
yang ada dengan sendiri tanpa bantuan daripada staf bawahannya.
 Walaupun staf bawahan diberikan kuasa untuk membuat keputusan dan ambil
tindakan seperti yang diarahkan ketuanya, namun kesan keputusan yang dibuat oleh
staf bawahan terletak pada ketua yang memberi arahan. Akan tetapi, staf bawahan
perlu bertanggungjawab terhadap arahan & tanggungjawab yang diberikan oleh
ketuanya.
 Kebaikan penugasan autoriti
- Menjimatkan masa.
Pengurusan atasan dapat memberikan tumpuan kepada perkara yang lebih penting.
- Membentuk pengurus tahap bawahan.
 12

- Memberi peluang kepada pengurus bawahan memainkan peranan dalam

menjalankan tugas.
- Penyesuaian.
- Membolehkan pengurusan atasan mengenal pasti pegawai yang sesuai untuk
sesuatu tugas

7. Empowermen
 Meningkatkan kebebasan individu/ kumpulan untuk membuat pilihan
 Pengurus membolehkan/ memberikan kuasa kepada pekerja untuk memikirkan,
bergelagat, bertindak & membuat keputusan secara bebas.
 Merupakan konsep berdasarkan idea bahawa apabila pekerja diberi kemahiran,
sumber, autoriti, peluang, dan motivasi serta diminta bertanggungjawab &
mempunyai akauntabiliti terhadap kesan tindakan yang diambil, maka mereka akan
lebih berpuas hati, bermotivasi, dan lebih mahir dalam melakukan kerja.

8. Autoriti lini
 Hak untuk mengarah staf bawahan
 Merupakan hak yang ada pada seseorang pengurus untuk membuat keputusan yang
melibatkan aktiviti utama bagi mencapai matlamat organisasi.

9. Autoriti staf
 Hak memberi sokongan dan nasihat atas kemahiran dan kelayakan yang ada pada
petugas
 Merupakan hak memberi nasihat kepada fungsi lini organisasi berdasarkan
kepakaran .
 Bertindak memberikan nasihat & cadangan kepada pengurus lain atau staf
bawahannya atas kepakaran & ilmu yang dimiliki.

10. Jangkauan kawalan

 Bilangan staf bawahan yang melaporkan terus kepada seorang pengurus
 Jangkauan kawalan luas berlaku apabila bilangan subordinat yang ramai untuk diselia
& dipertanggungjawabkan kepada seorang pengurus kepada pekerja di bawahnya
 Jangkauan kawalan sempit berlaku apabila seorang pengurus akan mengawal
bilangan staf yang sedikit.

11. Rantaian arahan

 Garisan autoriti yang menghubungkan ketua dengan subordinat
 Merujuk kepada hubungan langsung antara ketua dengan pekerja dari segi sistem
pelaporan dalam sesebuah organisasi.
 Ringkasnya, rantaian arahan merujuk pada suatu rancangan tentang siapa yang patut
melapor kepada siapa.
 13

 Menurut Henri Fayol, semakin jelas rantaian arahan, maka semakin berkesan proses
membuat keputusan dan kecekapan. Hal ini kerana, individu mengetahui siapa yang
boleh membuat keputusan dan membuat tindakan serta siapa yang melaksanakan
arahan berkenaan.