Anda di halaman 1dari 13

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

NAMA SEKOLAH : SMK CENDEKIA LASEM

PAKET KEAHLIAN : Semua Keahlian

MATA PELAJARAN : BAHASA JAWA

SEMESTER : 2 (Genap)

KELAS : X

MATERI POKOK : Cerita Wayang (Bima Bungkus)

ALOKASI WAKTU : 6 x 45 menit

PERTEMUAN KE : 5, 6, dan 7

A. Kompetensi Inti
KI-1: Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya.
KI-2: Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (gotong
royong, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif dan proaktif dan menunjukkan
sikap sebagai bagian dari solusi atas berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara
efektif dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam menempatkan diri sebagai
cerminan bangsa dalam pergaulan dunia.
KI-3: Memahami, menerapkan dan menganalisis pengetahuan faktual, konseptual, prosedural
dan metakognitif berdasarkan rasa ingin tahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi,
seni, budaya, dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan,
dan peradaban terkait penyebab fenomena dan kejadian, serta menerapkan
pengetahuan prosedural pada bidang kajian yang spesifik sesuai dengan bakat dan
minatnya untuk memecahkan masalah.
KI-4: Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah konkret dan ranah abstrak terkait
dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri, bertindak
secara efektif dan kreatif, serta mampu menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan.
B. Kompetensi Dasar
1.1 Menerima, mensyukuri, menghayati, dan mengamalkan anugerah Tuhan berupa bahasa
Jawa dalam bentuk petikan teks crita wayang.
2.1 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (gotong royong,
kerjasama, toleran, damai), santun, responsif, dan proaktif dalam menggunakan bahasa
Jawa melaluipetikan teks crita wayang.
3.2 Memahami isi teks crita Mahabharata (Bima Bungkus).
4.2 Menulis synopsis teks cerita teks Mahabharata (Bima Bungkus) dan menyajikannya.

C. Indikator Pencapaian Kompetensi


Pertemuan 5
1.1. Menerima, mensyukuri, menghayati, dan mengamalkan anugerah Tuhan berupa bahasa
Jawa dalam bentuk petikan teks crita wayang
Indikator :
1. Menerima anugerah Tuhan berupa bahasa Jawa dalam bentuk teks crita wayang

2.1.Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (gotong royong, kerjasama,
toleran, damai), santun, responsif, dan proaktif dalam menggunakan bahasa Jawa melalui
petikan teks crita wayang
Indikator :
1. Menunjukkan perilaku jujur dalam menggunakan bahasa Jawa melalui teks petikan
teks crita wayang
3.2 Memahami isi teks crita Mahabharata (Bima Bungkus).
Indikator :
1. Menyebutkan unsur-unsur pembangun crita wayang yang terdapat pada petikan teks
crita wayang

4.2. Menulis synopsis teks cerita teks Mahabharata (Bima Bungkus) dan menyajikannya.
Indikator :
1. Menceritakan kembali isi petikan teks crita wayang dengan menggunakan ragam
bahasa sesuai konteks dan norma

Pertemuan 6
1.1. Menerima, mensyukuri, menghayati, dan mengamalkan anugerah Tuhan berupa bahasa Jawa dalam
bentuk petikan teks crita wayang

Indikator :
1. Mensyukuri anugerah Tuhan berupa bahasa Jawa dalam bentuk petikan teks crita
wayang

2.1. Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (gotong royong,
kerjasama, toleran, damai), santun, responsif, dan proaktif dalam menggunakan bahasa
Jawa melalui petikan teks crita wayang
Indikator :
1. Peduli dalam menggunakan bahasa Jawa melalui petikan teks crita wayang.
2. Santun dalam menggunakan bahasa Jawa melalui petikan teks crita wayang.
3.2 Memahami isi teks crita Mahabharata (Bima Bungkus).
Indikator :
1. Menyebutkan nilai-nilai yang terkandung di dalam petikan teks crita wayang

4.2. Menulis synopsis teks cerita teks Mahabharata (Bima Bungkus) dan menyajikannya.
Indikator :
1. Menceritakan kembali isi petikan teks crita wayang dengan menggunakan ragam
bahasa sesuai konteks dan norma

Pertemuan 7
1.1. Menerima, mensyukuri, menghayati, dan mengamalkan anugerah Tuhan berupa bahasa Jawa dalam
bentuk petikan teks crita wayang

Indikator :
1. Mensyukuri anugerah Tuhan berupa bahasa Jawa dalam bentuk petikan teks crita
wayang

2.1. Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (gotong royong,
kerjasama, toleran, damai), santun, responsif, dan proaktif dalam menggunakan bahasa
Jawa melalui petikan teks crita wayang
Indikator :
1. Responsif dan proaktif dalam menggunakan bahasa Jawa melalui petikan teks crita
wayang

3.2 Memahami isi teks crita Mahabharata (Bima Bungkus).


Indikator :
1. Mengevaluasi relevansi pitutur luhur yang terdapat pada petikan teks wayang
4.2. Menulis synopsis teks cerita teks Mahabharata (Bima Bungkus) dan menyajikannya.
Indikator :
1. Menceritakan kembali isi petikan teks crita wayang dengan menggunakan ragam
bahasa sesuai konteks dan norma
D. Materi
Pertemuan 5
Asal-usul Wayang
Wayang iku asale saka tembung ‘Ma-Hyang’ kang ateges tumuju marang dewa utawa
Gusti kang Maha Tunggal. Ana kang ngandharake wayang ateges ‘ayang-ayang/wewayangan’,
bab iki kathi lelandhesan wayang iku gegambaran uriping manungsa utawa gegambaran watak
lan jiwaning manungsa. Wayang dadi simbul uripe masarakat Jawa kang dituduhake liwat basa
lan sarana kanggo nemokake sejatining urip nuju marang Sang Hyang Dumadi.
Wayang yaiku pagelaran nganggo boneka kang umume katon endah ing wewayangane
lan dilakokake dening dhalang kanthi iringan gamelan. Ing babagan terminologi basa Jawa,
dhalang asale saka tembung ngudhal piwulang. Ngudhal tegese nyebarake/ngandharake lan
piwulang tegese ajaran, pitutur, wulangan, ngelmu, lan sapiturute. Dadi dununge dhalang ing
pagelaran wayang iku ora mung ngandharake tontonan, nanging uga ndhudhah tuntunan. Mula
saka iku, saliyane prigel ngenani teknik pertunjukan, dhalang uga kudu duwe seserepan utawa
ngelmu lan bisa menehi pamawas kang trep. Mula saka iku pagelaran wayang kulit iku uga
ngemot tata laku kang utama.
Wayang kalebu salah siji ewoning budaya warisaning leluhur wiwit kuna makuna urip
ngrembaka ing bumi nuswantara. Mligine wayang kulit wis diakoni dening UNESCO minangka
kabudayan kang nengsemake lan duweke asli Indonesia ditetepake tanggal 7 Nopember 2003.
Wayang kulit ditetepake minangka sawijining warisan kang endah lan berharga (Masterpiece of
Oral and Intangible Heritage of Humanity).
Ubarampe pagelaran wayang:
1. Pluntur yaiku tali/tampar dianggo nggantung rericikaning gamelan.
2. Janget yaiku tali lulang kanggo nyencang kelir.
3. Kelir yaiku lawon/ mori putih kanggo nampani wayanganing (bayangan) wayang lulang/
kulit.
4. Blencong yaiku diyan/ lampu nganggo tedheng dianggo madhangi wayang.
5. Klanthe yaiku tali gong.
6. Jala-jala yaiku tali lulang dianggo mbedheng kelir.
Pertemuan 6
Jinise Wayang:
Wayang kulit utawa wayang purwa yaiku wayang sing digawe saka walulang. Nyritakake
lelakone Ramayana lan Mahabarata. Kajaba wayang kulit, ana sawetara jenis wayang liyane,
kayata:
1. Wayang wong
Wayang sing paragane wong, uga nyritakake lelakone Ramayana lan Mahabarata.
2. Wayang beber
Yaiku mori kang digambari wayang ditontonake sarana dibeber, yen wis rampung banjur
digulung maneh. Nyritakake lelakone Jaka Kembang Kuning karo Dewi Sekartaji.
Miturut Kitab Sastra Mirudo, wayang beber kadamel taun 1283 (gunaning Bujangga
nembah Ing Dewa), Muncul lan ngrembaka ing jaman Majapahit. Wayang beber tertua
wonten ing tlatah Pacitan, dusun Gelaran desa Bejiharjo Karang Mojo Gunung Kidul.
3. Wayang gedhog
Wayang sing nyeritakake lelakone Panji Asmarabangun, Dewi Candra Kirana, lsp.
4. Wayang klitik (krucil)
Wayang sing digawe saka kayu gepeng, nyriyakake Prabu Kenya, Damarwulan, Menak
Jingga, lsp. Critane saka kerajaan Pajajaran nganti zaman prabu Brawijaya Majapahit.
Gamelan kang digunakake sangat sederhana.
5. Wayang golek (thengul)
Wayang sing digawe saka kayu awujud golek, nyritakake wong Agung Menek, Umar
Maya, lsp. Wayang golek dipopulerake dening Sunan Kudus. Wayang golek kang
misuwur yaiku wayang golek Asep Sunarya saka Sunda.
6. Wayang madya
Wayang kulit sing nyritakake lelakone parikesit saturunane. Wayang madya iki
diciptakake dening Mangkunegara IV, kang digunakake kanggo sesambungane wayang
purwa karo wayang gedhog. Crita Kang terkenal ing wayang madya yaiku crita Angling
Dharma.
7. Wayang potehi
Wayang golek kanthi cerita lelakone wong Cina.
8. Wayang sadat
Wayang sing nyritakake lakon agama Islam
9. Wayang suluh
Wayang sing nyritakake sejarah Indonesia lan kanggo penyuluhan
10. Wayang suket
Wayang kang digawe saka suket, critane babagan kahanan saiki lan lumrahe kanggo
pitutur utawa kritik marang pemerintah. Asring digunakake bocah cilik kanggo dolanan.
Jinise Crita Wayang
Crita wayang kang gumelar ing tlatah Jawa mligine, asumber saka Ramayana lan
Mahabharata. Ramayana yaiku crita karangan Mpu Walwiki saka tembung Rama lan Ayana
(lumaku) nyritakake lumakune Rama lan Sinta, uga Rahwana sing nyulik Sinta menyang
Alengka sing pungkasane sajroning lakon Sinta Obong, Sinta kauji kasuciane dening Rama
sadurunge nunggal marang Rama. Dene Mahabharata nyritakake sarasilahe Pandhawa lan
Kurawa nganti tekan perang Bharatayuda Jayabinangun ing Tegal Kurukasetra. Lawase perang
nganti wolulas dina. Dene panggedhene Ngastina akeh kang padha gugur ing madyaning
paprangan, kayata Resi Bisma, Pandhita Durna, Adipati Karna, Prabu Salya, Patih Sengkuni, lan
Prabu Duryudana.
Crita wayang ora winates ing pakem wae, nanging crita bisa uga nglakonake crita
carangan (gubahan). Ing ngisor iki tuladhane lakon pakem lan lakon carangan.
A. Lakon Pakem
Lakon pakem dijupuk saka crita-crita sing ana ing kitab-kitab Kuna. Ing antarane crita-crita
pakem yaiku:

 Bale Sigala-gala  Subali Lena


 Pandhawa Dhadhu  Anoman Dhuta
 Bharatayudha  Brubuh Ngalengka
 Rama Gandrung

Pertemuan 7
B. Lakon Carangan
Lakon carangan diantukake saka crita pakem sing ditambah crita liya. Saka crita
carangan iki banjur akeh gagrag-gagrag sing tansah beda. Paraga-paraga ing wayang uga dadi
tambah akeh. Crita-crita carangan ing antarane yaiku:

 Babad Alas Mertani  Laire Indrajit  Wahyu Topeng Waja


 Partakrama  Bedhah Lokapala  Wahyu Widayat
 Aji Narantaka  Tutugipun Lampahan  Semar Kuning
 Abimanyu Lair  Wilugangga  Rama Tambak
 Peksi Dewata  Gathotkaca Gandrung  Semar mBarang Jantur
 Gambiranom  Antasena Rabi  Anoman Swarga
 Semar Mantu  Ugrasena Tapa  Dewa Ruci
 Bambang Sitijaya  Sembadra Larung  Bima Bungkus
 Aswatama Maling  Kresna Kembang  Gatutkaca Sungging
 Thongthongborong  Sri Boyong  Sudamala
 Srikandhi Mandung  Bandung Naga Sewu  Sumantri Ngenger
 Danasalira  Pandhawa Maneges  Wahyu Makutharama
 Laire Pandhu  Semar Maneges
 Laire Dasamuka  Parta Dewa

Dene crita kang bakal dirembug ing babagan iki yaiku crita Bima Bungkus, gatekna crita ing
ngisor iki!

Bima Bungkus

Jejer Ngastina. Duhkitaning Prabu Pandhu lan Dewi Kunthi jalaran lahire ponang jabang
bayi kang awujud bungkus. Tan ana sanjata kang tumawa kanggo mbedah bungkus. Kurawa uga
melu cawe-cawe arsa mecah bungkus, sanadyan amung lelamisan, bakune arsa nyirnaake si
bungkus. Wisiking dewa sang bungkus den bucal ing alas Krendawahana.
Ing pertapan Wukir Retawu Bagawan Abiyasa kasowanan Raden Permadi kang
kaderekaken repat punakawan.
“Kanjeng Eyang, kadi pundi nasibipun Kakang Bungkus, sampun sawetawis warsa
mboten wonten suraos ingkang sae, bab menika Eyang, andadosaken duhkitaning Kanjeng Ibu
Kunthi…”
“Putuku ngger, Permadi, mangertiya jer kakangmu nembe nglakoni karmane, ing tembe
kakangmu Si Bungkus bakal dadi satriya utama, lan bakal oleh apa kang sinebut wahyu jati…”
Anane Si Bungkus ndadekake gegering suralaya. Bumi gonjang ganjing kadya binelah,
samodra asat. Ing Suralaya, Batara Guru nimbali Gajahsena, putra sang batara kang awujud
gajah, kinen mecah si bungkus saengga dadi sejatining manungsa. Sang Guru ugi angutus Dewi
Umayi kinen nggladhi kawruh babagan kautaman marang si bungkus.
Purna anggennya peparing ajaran marang si bungkus, Dewi Umayi aparing busana arupa
cawat bang bintulu abrit, ireng, kuning, putih, pupuk, sumping, gelang, porong, lan kuku
Pancanaka.
Salajengipun, Gajahsena mbuka bungkus. Pecahing bungkus dados sapatemon
kekalihipun, kagyat dados lan perangipun. Binanting sang Gajahsena. Sirna jasad sang gajah.
Roh lan daya kekiatanipun manjing jroning angga sang bungkus.
Praptene Betara Narada. Si Bungkus tumakon marang Sang Kabayandewa, “aku iki sapa?”
“Ngger, sira kuwi sejatine putra nomor loro ratu ing Amarta Prabu Pandhu Dewanata.
Sira lahir awujud bungkus, lan kersaning dewa sira kudu dadi satriya utama lan sira tak paringi
tetenger Bratasena ya ngger.”
Rawuhipun Ratu saking Tasikmadu kang nyuwun senjata pitulungan marang Bratasena
kinen nyirnakaken raja raseksa aran Kala Dahana, Patih Kala Bantala, Kala Maruta lan Kala
Ranu. Para raseksa sirna. Sekakawan kekiatan saking raseksi wau nyawiji marang Raden
Bratasena, inggih punika kekiatan Geni, Lemah, Angin lan Banyu.

E. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan 5
Alokasi
Kegiatan Deskripsi Waktu

Pendahuluan 1. Orientasi /Pembukaan 5’


- Guru membuka pembelajaran dengan berdoa, salam, dan
menanyakan siswa yang tidak hadir
2. Apersepsi
- Guru melakukan apersepsi untuk mengaitkan materi
yang telah dikuasai siswa dan yang akan dipelajari
- Siswa menerima informasi tentang materi crita wayang
3. Motivasi
- Guru memotivasi siswa
- Siswa menerima informasi kompetensi, tujuan, dan
manfaat mempelajari crita wayang
4. Pemberian acuan
- Siswa menerima informasi sumber belajar yang bisa
digunakan

Kegiatan Mengamati 75’


Inti  membaca teks crita wayang
Menanya
 mempertanyakan unsur-unsur pembangun crita wayang
yang terdapat pada petikan teks crita wayang

Mengumpulkan informasi
 menemukan nilai-nilai yang terkandung di dalam petikan
teks crita wayang

Mengasosiasi
Mengevaluasi relevansi pitutur luhur yang terdapat pada
petikan teks crita wayang
Mengomunikasikan
 menceritakan kembali isi petikan teks crita wayang dengan
menggunakan ragam bahasa sesuai konteks dan norma
Penutup 1. Siswa mengumpulkan tugas materi yang telah dipelajari 10’
2. Siswa merefleksi penguasaan materi yang telah dipelajari
dengan membuat catatan / rangkuman / kesimpulan
3. Siswa mendengarkan arahan guru tentangrencana
pembelajaran guru pada pertemuan yang akan datang

Pertemuan 6
Alokasi
Kegiatan Deskripsi Waktu

Pendahuluan 1. Orientasi /Pembukaan 5’


- Guru membuka pembelajaran dengan berdoa, salam, dan
menanyakan siswa yang tidak hadir
2. Apersepsi
- Guru melakukan apersepsi untuk mengaitkan materi
yang telah dikuasai siswa dan yang akan dipelajari
- Siswa menerima informasi tentang materi crita wayang
3. Motivasi
- Guru memotivasi siswa
- Siswa menerima informasi kompetensi, tujuan, dan
manfaat mempelajari crita wayang
4. Pemberian acuan
- Siswa menerima informasi sumber belajar yang bisa
digunakan

Kegiatan Mengamati 75’


Inti  membaca teks crita wayang
Menanya
 membuat pertanyaan yang berhubungan dengan crita
wayang

Mengumpulkan informasi
 menemukan unsure pembangun crita wayang yang terdapat
pada petikan teks crita wayang

Mengasosiasi
 menganalisis unsur-unsur pembangun crita wayang yang
terdapat pada petikan teks crita wayang

Mengomunikasikan
 menanggapi penceritaan kembali isi petikan teks crita
wayang dengan menggunakan ragam bahasa sesuai
konteks dan norma
Penutup 1. Siswa mengumpulkan tugas materi yang telah dipelajari 10’
2. Siswa merefleksi penguasaan materi yang telah dipelajari
dengan membuat catatan / rangkuman / kesimpulan
3. Siswa mendengarkan arahan guru tentangrencana
pembelajaran guru pada pertemuan yang akan datang

Pertemuan 7
Alokasi
Kegiatan Deskripsi Waktu

Pendahuluan 1. Orientasi /Pembukaan 5’


- Guru membuka pembelajaran dengan berdoa, salam, dan
menanyakan siswa yang tidak hadir
2. Apersepsi
- Guru melakukan apersepsi untuk mengaitkan materi
yang telah dikuasai siswa dan yang akan dipelajari
- Siswa menerima informasi tentang materi crita wayang
3. Motivasi
- Guru memotivasi siswa
- Siswa menerima informasi kompetensi, tujuan, dan
manfaat mempelajari crita wayang
4. Pemberian acuan
- Siswa menerima informasi sumber belajar yang bisa
digunakan

Kegiatan Mengamati 75’


Inti  membaca teks crita wayang
Menanya
 mempertanyakan unsur-unsur pembangun crita wayang
yang terdapat pada petikan teks crita wayang

Mengumpulkan informasi
 menemukan nilai-nilai yang terkandung di dalam petikan
teks crita wayang

Mengasosiasi
 menginterpretasi isi crita wayang yang terdapat pada
petikan teks crita wayang

Mengomunikasikan
 menceritakan kembali isi petikan teks crita wayang dengan
menggunakan ragam bahasa sesuai konteks dan norma
Penutup 1. Siswa mengumpulkan tugas materi yang telah dipelajari 10’
2. Siswa merefleksi penguasaan materi yang telah dipelajari
dengan membuat catatan / rangkuman / kesimpulan
3. Siswa mendengarkan arahan guru tentangrencana
pembelajaran guru pada pertemuan yang akan datang

F. Penilaian, Pembelajaran Remidial dan Pengayaan


1. Teknik Penilaian
A. Pengetahuan : tes lisan, tertulis, tugas
B. Ketrampilan : praktek
2. Instrumen Penilaian
Instrumen penilaian pengetahuan
Kisi-Kisi Soal Penilaian Pengetahuan
Nomor
No Kompetensi Dasar Indikator Materi Indikator Soal
Soal
1 Memahami isi teks Menceritakan Crita Siswa dapat 1
crita Mahabharata kembali crita wayang menceritakan
(Bima Bungkus) wayang kembali crita wayang
dengan baik dengan benar

Membuat Siswa dapat


pertanyaan membuat
tentang crita pertanyaan tentang 2
wayang crita wayang dengan
baik
Menyebutkan
unsur yang Siswa dapat
membangun menyebutkan unsur
yang membangun 3
crita wayang
crita wayang dengan
benar
Menuliskan nilai-
nilai yang
terkandung di
dalam crita Siswa dapat
wayang bima menuliskan nilai-nilai
4
bungkus yang terkandung
dalam crita wayang
bima bungkus
Menyebutkan
kejadian di dunia
yang berdasar Siswa dapat
pada pitutur menyebutkan
luhur kejadian di dunia 5
yang berdasar pada
pitutur luhur

Soal Tes Pengetahuan

Sawise maca crita wayang, siswa dikarepake bisa ngandharake unsur-unsur kang kamot
ing crita, pitutur kang kamot, lan njumbuhake surasane karo panguripan sanyatane. Mula saka
iku garapen gladhen ing ngisor iki!
1. Andharna wos surasa crita kasebut nganggo basamu dhewe!
2. Gaweya pitakon kang jumbuh karo crita wayang ing dhuwur!
3. Jlentrehna unsur-unsur kang mangun crita wayang ing dhuwur kanthi paugeran ing ngisor
iki!
Unsur-unsur Andharan
cerkak
………………………………………………………………………………………
Underan/ Tema
………………………………………………………………………………………
Latar/ setting
………………………………………………………………………………………
Paraga/ Tokoh
Lumakune crita/ ………………………………………………………………………………………
Alur
………………………………………………………………………………………
Pepeling/ Amanat

4. Jlentrehna nilai-nilai kang kamot sajroning crita Bima Bungkus!


5. Wenehana tuladha kedadeyan kang dumadi ing ngalam donya iki adhedhasar pitutur-pitutur
luhur kasebut!
Kunci Jawaban
1. Kawicaksanan para dwija
2. Kasumanggakaken tumrap putranipun, ingkang baken kedah jumbuh kaliyan wacan.
3. Unsur Cerita Cekak:

Unsur-unsur cerkak Andharan


Underan/ Tema Laire Satriya
latar/ setting Ngastina. alas Krendawahana, pertapan Wukir Retawu,
Suralaya, Tasikmadu
Paraga/ Tokoh Prabu Pandu lan Dewi Kunti, Bagawan Abiyasa, Raden
Permadi, punakawan, Batara Guru, Gajahsena, Dewi Umayi, si
Bungkus/ Bratasena/ Bima, Kala Dahana, Patih Kala Bantala,
Kala Maruta lan Kala Ranu.
Lumakune Crita/ Alur Maju, jalaran nyritakake bab lumakune lair Bratasena/ Bima/si
Bungkus kanthi tuntut kedadeyane.
Pepeling/ Amanat a. Nalika nandang duka, awake dhewe kudu sabar jalaran
saben pacoban iku mesthi ana mupangate.
b. Sawise atur pandonga marang Gusti Kang Kuwasa, awake
dhewe ora kena nggresula yen pepinginane durung
dikabulake. Kudu eling menawa donga iku ana sing
langsung dikabulake, dikabulake nanging ditundha
wayahe, utawa diganti liyane sing luwih apik tumrap
awake dhewe.
c. lan sanesipun, kasumanggaaken
4. Nilai kang kamot sajroning crita wayang
a. Tanggap ing sasmita/Empati (Caring)
Tegese saben titah kang urip ing jagad iki kudu duwe sikep empati marang
pepadhane, marang pepadhane manungsa, tanduran, lan sato kewan. Amarga sikep
empati bakal ndadekake manungsa dadi tanggap ing sasmita marang panguripane lan
wong liya lan supaya mangun urip kang tetrem lan ayem. Bab iki kawujud akeh gugon
tuhon kang ndadekake sawijining papan utawa tetuwuhan iku dadi sakral. Upamane ora
entuk mbebuwang regedan ing sangisore wit ringin, mengko bisa marai meriang. Jan-jane
piyayi kuna biyen aweh piweling supaya ora ngregeti tetanduran supaya ora nuwuhake
rereget lan panyakit.
b. Jujur (Trustworthiness)
Bakal elok uriping manungsa lamun bisa nuwuhake rasa jujur mring dhiri pribadi.
Kala mangsane jujur iku gampang diucapake nanging angel dilakoni “gedhang wohing
pakel, ngomonge gampang nglakoni angel”. Ana wae sikep ora jujur iku dumunung ing
ati sanubarine manungsa, sanajan takerane ora padha. Mula ing pewayangan mesthi ana
paraga kang duwe sipat ala. Sanajan akeh becike nanging uga mesthi ana alane. Iki
nuduhake dene manungsa iku titah kang ora sampurna. Iki kawujud ing tokoh Yudhistira
kang kondhang getih putih amarga saking duwe sipat jujur kang luwih saka titah liyane.
c. Mad sinamadan/Saling Menghargai (Respect)
Panguripan iki bakal karasa tentrem yen tinanem rasa mad sinamadan, kang enom
ngajeni piyayi sepuh, lan kosok balene. Sikep iki kang ndadekake panguripan ing
masarakat bisa rukun, ora nengenake rumangsa bisa nanging bisa rumangsa, mula
lumakuning bebrayan bisa kekanthenan lan gotong royong. Tuladhane nalika Pandhita
Durna maju ing bharatayuda,ora ana Pandhawa kang wani ngadhepi, amarga ngurmati
yen piyambake iku gurune Pandhawa.
d. Tanggung jawab (Responsibility)
Ing babagan iki ateges yen manungsa iku urip ing ngalam donya duwe tanggung
jawab kang gedhe. Nalika nglakoni tanggung jawab kasebut aja nganti nyenggol marang
titah liyane. Kanthi sikep bisa njaga tanggung jawab iki, manungsa ora bakal wedi nalika
sesrawungan. Wong kang duwe tanggung jawab ora bakal tumindak kang sakarepe
dhewe, anggone tumindak tansah dirasa kanthi temenan. Saliyane iku wong kang
tanggung jawab bakal bisa ngrampungake pagaweyane kanthi tenan. Bab iki kawujud
saka lelakone Bima nalika ngupadi Kayu Gung Susuhing Angin kang tundhone ora cetha
papan dununge. Nanging amarga rasa tanggung jawab apa kang dumadi bakal dilakoni.
e. Keadilan (Fairness)
Ngrembug babagan keadilan, ing wayang akeh banget kang diandharake. Adil iku
ing kaya dene jantraning geni ing Hastha Brata. Sikep kasebut bakal mbrastha apa wae
kang dadi pepalange lan mbela kang bener sanajan kang diadhepi iku ana sesambungan
sedulur utawa waris(ora mban cindhe mban siladan).
f. Ngabdi mring Negara/Loyal pada Negara (Citizenship)
Awake dhewe kudu duwe sikep kang loyal marang Negara, amarga kanthi
mangkono bisa mangun lan ningkatake drajat panguripan, ngleluri, nglestarekake alam
sakiwa tengene. Amarga sapa kang tumindak migunani marang liyan iku bakal gawe
kabecikan tumrap dhiri pribadi lan lingkungane. Ing crita wayang ana sawijining crita
kang nuduhake sikep loyal marang negarane, yaiku critane Raden Kumbakarna kang
gugur mbelani negarane, lan ora mbelani sedulure.
5. Kasumanggakaken
Instrumen Penilaian Ketrampilan
Rubrik Ketrampilan Cerita Wayang
Nama Sekolah : SMK Cendekia Lasem
Kelas/Semester : X/Genap
Tahun Pelajaran : 2017/2018
Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
Kompetensi Dasar : Cerita Wayang
No Komponen/Sub Komponen Skor
1 2 3
1 Persiapan (Skor maksimal 6)
a.Masuk tepat waktu, berseragam lengkap dan rapi
b.Mempersiapkan buku dan alat tulis
2 Proses Kerja (Skor maksimal 2)
Prosedur menulis synopsis teks cerita teks Mahabharata
(Bima Bungkus) dan menyajikannya
3 Hasil (Skor maksimal 3)
Menulis synopsis teks cerita teks Mahabharata (Bima
Bungkus) dan menyajikannya
4 Sikap Kerja (Skor maksimal 3)
Sikap kerja saat menulis synopsis teks cerita teks
Mahabharata (Bima Bungkus) dan menyajikannya
5 Waktu (Skor maksimal 3)
Ketepatan waktu menulis synopsis teks cerita teks
Mahabharata (Bima Bungkus) dan menyajikannya

Penilaian Proses
Persiapan Proses Hasil Sikap Waktu Total
Skor …….. …….. ……. …….. ……. …….
Perolehan
Skor Maksimal 6 2 3 3 3 17
Bobot 10 20 40 20 10 100
Total …… ……. …….. ……. …….. …….

Cara Perhitungan

𝐽𝑚𝑙 𝑆𝑘𝑜𝑟 𝑃𝑒𝑟𝑜𝑙𝑒ℎ𝑎𝑛


Nilai Total = 𝐽𝑚𝑙 𝑆𝑘𝑜𝑟 𝑀𝑎𝑘𝑠𝑖𝑚𝑎𝑙 x Bobot

Pedoman Penskoran Proses

No Komponen/sub Indikator/Kriteria Unjuk Kerja Skor


Komponen
1 Persiapan
Masuk tepat waktu, Masuk tepat waktu, berseragam lengkap 3
berseragam lengkap dan rapi
dan rapi Masuk tepat waktu, berseragam lengkap 2
Masuk tidak tepat waktu, berseragam 1
tidak lengkap
Mempersiapkan buku Buku dan alat tulis dipersiapkan dengan 3
dan alat tulis lengkap
Buku dipersiapkan 2
Buku dan alat tulis dipersiapkan tidak 1
lengkap
2 Proses Kerja
Prosedur menulis Menunjukkan prosedur menulis 2
synopsis teks cerita synopsis teks cerita teks Mahabharata
teks Mahabharata (Bima Bungkus) dan menyajikannya
(Bima Bungkus) dan yang tepat
menyajikannya Menunjukkan prosedur yang kurang 1
tepat
3 Hasil
Menulis synopsis teks Menulis synopsis teks cerita teks 3
cerita teks Mahabharata (Bima Bungkus) dan
Mahabharata (Bima menyajikannya tepat dan benar
Bungkus) dan Menulis synopsis teks cerita teks 2
menyajikannya Mahabharata (Bima Bungkus) dan
menyajikannya dengan tepat
Menulis synopsis teks cerita teks 1
Mahabharata (Bima Bungkus) dan
menyajikannya tidak tepat dan benar
4 Sikap Kerja
Sikap kerja saat Tertib dan rapi saat Menulis synopsis 3
Menulis synopsis teks teks cerita teks Mahabharata (Bima
cerita teks Bungkus) dan menyajikannya
Mahabharata (Bima Tertib saat Menulis synopsis teks cerita 2
Bungkus) dan teks Mahabharata (Bima Bungkus) dan
menyajikannya menyajikannya namun kurang rapi
Kurang tertib dan rapi saat Menulis 1
synopsis teks cerita teks Mahabharata
(Bima Bungkus) dan menyajikannya
5 Waktu
Ketepatan waktu Kurang dari 20 menit 3
Menulis synopsis teks 20 – 25 menit 2
cerita teks Lebih dari 25 menit 1
Mahabharata (Bima
Bungkus) dan
menyajikannya

3. Pembelajaran remidial dan pengayaan


a. Jika jumlah siswa yang tuntas < 60% maka dilaksanakan remidial klasikal,
dan jika > 60% dilaksanakan remidial individual
b. Siswa dengan nilai Sangat Baik, dilaksanakan pengayaan materi

G. Media/alat, Bahan, dan sumber belajar


1. Media :
 Internet
 Lab bahasa
2. Alat/bahan
 LCD, Tape recorder,laptop
 Naskah crita wayang bima bungkus
 Buku, koran, majalah, dan kliping tentang tembang crita wayang bima bungkus dll.
3. Sumber Belajar
Daftar Pustaka
 Poerwarminta, WJS. 1939. Baoesastra Djawa. Batavia: J.B Wolters’ Uitgevers
Maatschappaij
 Widaryatmo, Gandung. 2014. Prigel Basa Jawa. Jakarta: Erlangga.
 http://wayang.wordpress.com/2010/03/06/bima-bungkus-2/

Lasem, Juli 2017


Diverifikasi Guru Mata Pelajaran
Wakasek Ur. Kurikulum

Gigih Sudarka Ardiansyah, S.Pd. Ahsani Taqwim, S.Pd.

Anda mungkin juga menyukai