Elektronik Digit

Litar Logik Jujukan

SEE 1223 - Elektronik Digit
Litar Jujukan (Sequential Circuit / State Machine)

Mempunyai fungsi ingatan

Nilai keluaran sekarang bergantung kepada masukan dan
Bab 7 & 8 juga nilai pada ingatan (nilai keluaran sebelumnya)
Litar Logik Jujukan
I/P O/P
(Sequential Logic Circuit) Litar Logik
X Z
Gabungan

Y Y*
(Present State) (Next State)
Ingatan

Litar Logik Jujukan Litar Logik Jujukan

 Hubungan antara fungsi masukan, keluaran, keadaan  Didalam bab ini, penekanan diberikan terlebih dahulu
sekarang dan keadaan berikut dapat dinyatakan dalam kepada ‘Peranti Ingatan’!
Jadual Keadaan (State Table) dan Rajah Keadaan (State  2 jenis peranti ingatan yang sering digunakan adalah
Diagram) 0/1 ‘SELAK’ (LATCH) dan ‘FLIP-FLOP’
X/Z = Inp/Out
Keadaan Masukan (X) A 1/1 C  Bagi selak, ia akan mengekalkan nilai keluaran pada suatu
00 10 nilai (sama ada ‘1’ atau ‘0’). Nilai masukan akan serta
Sekarang 0 1
merta mengubah nilai seterusnya bagi keluaran.
A D/0 C/1 0/0 1/0
1/0  Bagi flip-flop, ia juga akan mengekalkan nilai keluaran
B B/1 A/0 0/0
pada suatu nilai. Nilai masukan dan isyarat jam akan
C C/1 D/0 B D menentukan nilai seterunya bagi keluaran. Nilai keluaran
D A/0 B/1 01 11 hanya akan berubah apabila isyarat jam diberi!
0/1 1/1

Litar Logik Jujukan S-R LATCH

PERANTI INGATAN  Selak S-R perlaksanaan NAND
Set
SELAK (LATCH) FLIP-FLOP Q
S Q

S-R (NAND) S-R Q R Q

Reset
S-R (NOR) J-K
S (Set) R (Reset) Keluaran SR
D D 1 1 Tak Ubah 01
1x x1
T 0 1 Q=1
0 1
1 0 Q=0
0 0 Tak sah 10

Litar Logik Jujukan 1

Elektronik Digit

S-R LATCH D LATCH

 Selak S-R perlaksanaan NOR  Selak D adalah berasaskan kepada selak S-R!
Set D
Q Q
S Q E D Q
Q
Q R Q E Q
Reset E D Q Q*
S (Set) R (Reset) Keluaran SR 0 x 0 0 ED
0 0 Tak Ubah 10 0 x 1 1 11
0x x0 1 0 0 0 0x 0x
1 0 Q=1
0 1 1 0 1 0 10 0 1 11
0 1 Q=0
1 1 0 1
1 1 Tak sah 01 1 1 1 1
10

Flip-Flop S-R FLIP-FLOP

 Untuk menyegerakkan keluaran bagi sesuatu peranti  Flip-flop S-R!
ingatan, penggunaan selak adalah ‘tidak sesuai’. S
 Flip-flop dapat menyegerakkan isyarat keluaran dengan CLK Q
Pengesan
adanya isyarat Jam (CLOCK)! Pinggir
 Jam adalah isyarat segiempat berkala. Keluaran bagi Q
sesuatu peranti ingatan atau suatu sistem, hanya diperolehi R
berdasarkan peralihan isyarat Jam ini. Sama ada peralihan
S Q S Q
Pinggir Positif atau peralihan Pinggr Negatif.
CLK CLK
Jam
R Q R Q
FF S-R Terpicu Pinggir +ve FF S-R Terpicu Pinggir -ve

S-R FLIP-FLOP S-R FLIP-FLOP

 Jadual Keadaan dan Rajah Keadaan bagi FF S-R!
S
S R Q Q*
0 0 0 0
0 0 1 1 SR R
0 1 0 0 10
0 1 1 0 0x x0
1 0 0 1 0 1 CLK
1 0 1 1
01
1 1 0 Tak sah
1 1 1 Tak sah Q

Litar Logik Jujukan 2

Elektronik Digit

J-K FLIP-FLOP J-K FLIP-FLOP

 Flip-flop J-K!  Jadual Keadaan dan Rajah Keadaan bagi FF J-K!
J J K Q Q*
CLK Q 0 0 0 0
Pengesan
Pinggir 0 0 1 1 JK
Q 0 1 0 0 1x
K 0 1 1 0 0x x0
1 0 0 1 0 1
J Q J Q
1 0 1 1
x1
CLK CLK 1 1 0 1
Q
1 1 1 0
K Q K Q
FF J-K Terpicu Pinggir +ve FF J-K Terpicu Pinggir -ve

J-K FLIP-FLOP D FLIP-FLOP

 Flip-flop D!
J
D J
Q
Pengesan
K CLK Pinggir
Q
K
CLK D Q D Q

CLK CLK
Q
Q Q
FF D Terpicu Pinggir +ve FF D Terpicu Pinggir -ve

D FLIP-FLOP D FLIP-FLOP
 Jadual Keadaan dan Rajah Keadaan bagi FF D!
D

D Q Q* D
0 0 0 1 CLK
0 1 0 0 1
1 0 1 0 1
1 1 1
0 Q

Litar Logik Jujukan 3

Elektronik Digit

T FLIP-FLOP T FLIP-FLOP
 Flip-flop T (Toggle)!  Jadual Keadaan dan Rajah Keadaan bagi FF T!

T J Q T J Q
T Q Q* T
CLK CLK
0 0 0 1
Q Q 0 1 1 0 0
K K
1 0 1 0 1
FF T Terpicu Pinggir +ve FF T Terpicu Pinggir -ve Q
1 1 0
1

T FLIP-FLOP Kemasukan Tak Segerak

 Sesuatu Flip-Flop juga mempunyai masukan tak segerak!
Iaitu perubahan isyarat keluaran akan berubah terus
T terhadap perubahan masukan tak segerak ini tanpa
menunggu perubahan pinggir isyarat CLK!

CLK
 Tujuan masukan tak segerak ini adalah untuk menentukan
nilai/keadaan awal bagi suatu Flip-Flop.
 Keadaan awal boleh ditetapkan pada ‘Q = 0’ atau ‘Q = 1’.
Q  Untuk menetapkan keadaan awal pada Q = 1, masukan tak
segerak PRESET ( PRE ) digunakan.
 Untuk menetapkan keadaan awal pada Q = 0, masukan tak
segerak CLEAR (CLR ) digunakan.

Kemasukan Tak Segerak J-K FLIP-FLOP Masukan Tak

Segerak
 Jadual Keadaan dan Rajah Keadaan bagi FF T!

J=K=1

CLR PRE Operasi FF J PRE Q

CLK
0 0 Tak Dibenarkan
CLK
0 1 Q=0
1 0 Q=1
PRE
K CLR Q
1 1 Clocked
CLR

Litar Logik Jujukan 4

Elektronik Digit

Penggunaan Flip-Flop Pembilang Tak Segerak

Penggunaan FF di dalam topik ini merangkumi:-
Apabila suatu litar jujukan jenis pembilang direka,
Pembilang (Counter) litar di dalamnya mengandungi lebih daripada satu
FF.
Pembilang Tak Segerak
Pembilang Segerak

Jika isyarat CLK diberikan kepada hanya satu FF
sahaja, dan FF yang lain diberikan isyarat CLK
Penjujuk (Sequencer) yang bebeza, maka litar tersebut dinamakan litar
Daftar (Register) Pembilang Tak Segerak!

Jika semua FF menerima isyarat CLK yang sama, ia
dinamakan litar Pembilang Segerak!

Pembilang Tak Segerak Pembilang Tak Segerak

 Contoh litar Pembilang Tak Segerak adalah seperti di  Jadual keadaan dan rajah keadaan bagi litar tersebut adalah
bawah!
A B C Present St. Next St.
1 J Q 1 J Q 1 J Q CBA CLK C*B*A* 0
000 1 001 7 1
CLK CLK CLK
001 2 010
K Q K Q K Q 010 3 011 6 2
011 4 100
CLK
100 5 101 5 3
A 0
101 6 110 4
B 0 110 7 111
111 8 000
C 0

Pembilang Tak Segerak Pembilang Tak Segerak

 Litar pembilang tersebut dinamakan pembilang-meningkat
MOD-8 (up-counter). Litar tersebut mula mengira daripada
nombor 010 (0002) sehingga nombor 710 (1112) dan
kemudian mengulangi nombor 010 (0002) dan ia akan
berulang secara berterusan!
 Jika satu lagi FF disambungkan di sebelah keluaran C,
dimana isyarat CLK bagi FF keempat ini diambil daripada
keluaran C, maka suatu pembilang MOD-16 telah direka.
 Latihan:

Reka litar pembilang-menurun MOD-8 (down-counter)
 Litar yang ditunjukkan sebelum ini boleh direka untuk
pembilang MOD-2N sahaja, dimana N adalah bilangan bit
(N = 1,2,3,4….). Maka nombor yang boleh dibilang
hanyalah 2, 4, 8, 16, 32…...
 Bagaimana mengira MOD ≠ 2N ?
 Cthnya: Reka litar pembilang-menaik MOD-10?
 Dalam pembilang MOD-10, litar akan membilang secara
menaik dari 010 hingga 910. Selepas itu, ia akan ulang
kembali kepada 010 dan ulangi membilang secara menaik!

Litar Logik Jujukan 5

Elektronik Digit

Pembilang Tak Segerak Pembilang Tak Segerak

 Pembilang MOD-10 (MOD ≠ 2N)  Contoh litar Pembilang Tak Segerak adalah seperti di
Present St. Next St. bawah!
A B C D
DCBA CLK D*C*B*A* 0
1 J Q 1 J Q 1 J Q 1 J Q
0000 1 0001 9 1
0001 2 0010 CLK CLK CLK CLK
0010 3 0011 8 2 K Q K Q K Q K Q
0011 4 0100
CLR CLR CLR CLR
0100 5 0101
7 3
0101 6 0110
0110 7 0111
6 4
0111 8 1000 Mengesan nombor
1000 9 1001 5 DCBA=1010 untuk
1001 10 0000(1010) CLR

Litar Bersepadu Pembilang Tak Litar Bersepadu Pembilang Tak

Segerak Segerak
 Salah satu IC yang digunakan untuk mereka litar pembilang.  Pembilang 74293 tersebut boleh membilang MOD ≤ 16!
CP1  Contoh: Pembilang menaik MOD-10
MR1 74293
MR2 CP0 MR1
Q3 Q2 Q1 Q0 CP1
74293
MR2 CP0
Q0 Q1 Q2 Q3 Q3 Q2 Q1 Q0

1 J Q 1 J Q 1 J Q 1 J Q

CP0 CLK CLK CLK CLK

K Q K Q K Q K Q
CLR CLR CLR CLR
CP1
MR1
MR2

Litar Bersepadu Pembilang Tak Litar Bersepadu Pembilang Tak

Segerak Segerak
 Latihan:  Latihan:

Tentukan MOD berikut?
Tentukan MOD berikut?
MR1 CP1 MR1 CP1
74293 74293
MR2 CP0 MR2 CP0
Q3 Q2 Q1 Q0 Q3 Q2 Q1 Q0

MR1 CP1
74293
MR2 CP0
Q3 Q2 Q1 Q0

Litar Logik Jujukan 6

Elektronik Digit

Pembilang Segerak Pembilang Segerak

 Semua keluaran disegerakkan oleh satu isyarat CLK!  Latihan:
 Reka pembilang segerak MOD-8
Reka pembilang-menaik MOD-16. Gunakan FF JK?
Present St. Next St. Jadual Ujaan
Reka pembilang-menurun MOD-10. Gunakan FF JK?
ABC A*B*C* JA KA JB KB JC KC

Rekakan pembilang menaik-turun 3 bit. Masukan X
000 001 0 x 0 x 1 x
akan menentukan samada ia membilang secara menaik
001 010 0 x 1 x x 1
atau menurun?
010 011 0 x x 0 1 x
011 100 1 x x 1 x 1
100 101 x 0 0 x 1 x
101 110 x 0 1 x x 1
110 111 x 0 x 0 1 x
111 000 x 1 x 1 x 1

Pembilang Segerak Boleh Preset Pembilang Segerak Boleh Preset

Penjujuk (Sequencer) Penjujuk (Sequencer)

 Penjujuk merupakan suatu litar penjujuk mesin keadaan
(State Machine) yang memberikan nilai keluaran
berdasarkan jujukan masukan yang diberikan.
 Cthnya, suatu litar penjujuk perlu direka untuk mengesan
kemasukan (X) nombor 01 untuk memberikan keluaran (Z)
1. Iaitu
X = 00101000110111101
Z = 00101000100100001

Litar Logik Jujukan 7

Elektronik Digit

Penjujuk (Sequencer) Penjujuk (Sequencer)

 Jadual Keadaan bagi penjujuk 01
 Contoh:
 Rekakan litar jujukan yang mengesan jujukan 1101
 Rekakan litar jujukan yang memberikan keluaran ‘0’
apabila jujukan nombor 1111 dikesan, manakala ‘1’ bagi
jujukan lain!

Daftar (Register) Daftar (Register)

 Daftar adalah sekumpulan flip-flop yang digunakan untuk  Data pada keluaran FF-A (masukan FF-B) akan
menyimpan data! Data yang disimpan adalah dalam bentuk dipindahkan ke keluaran FF-B berdasarkan perubahan
Binary dan ia mengandungi maklumat yang tertentu! pinggir negatif pada CLK FF-B.
 Bagaimanakah data disimpan dalam Daftar (Register)?  Rajah tersebut menunjukkan pemindahan segerak
Operasi penyimpanan data dalam daftar yang biasanya (synchronous transfer).
dilakukan adalah bergantung kepada ‘Cara Pemindahan  Ada 2 jenis cara pemindahan data daripada satu FF ke FF
Data’ daripada satu FF ke FF yang lain lain iaitu:-
J A J B D A D B  Pemindahan data selari (PARALLEL)
CLK CLK CLK CLK  Pemindahan data sesiri (SERIAL)
K A K B A B

Daftar (Register) Daftar (Register)

 Pemindahan data selari
Pemindahan data sesiri (Shift Register)
DATA
X1 X2 X3 IN J Y0 J Y1 J Y2 J Y3

X3 CLK CLK CLK CLK

X1 X2
K Y0 K Y1 K Y2 K Y3

D Y1 D Y2 D Y3
CLK CLK CLK
DATA-IN
Y1 Y2 Y3
Y0
Y1

Litar Logik Jujukan 8

Elektronik Digit

Daftar (Register) Daftar (Register)

Pemindahan data sesiri vs data selari
Sesiri
•Pemindahan N bit data akan
memerlukan N bilangan denyut
CLK.
•Hanya satu FF sahaja digunakan
untuk disambung ke keluaran
(satu wayar shj diperlukan).

Daftar terbahagi kepada 4 jenis utama:-
Selari
Parallel in / parallel out (PIPO)
•Memerlukan satu denyut CLK
Serial in / serial out (SISO)
shj untuk pemindahan N bit data
(lebih laju).

Parallel in / serial out (PISO)
•Perlukan N bilangan sambungan
Serial in / parallel out (SIPO)
ke keluaran, bergantung kepada
bil bit (banyak sambungan wayar
diperlukan).

Pemilihan untuk menggunakan sama ada pemindahan sesiri

atau selari adalah bergantung kepada kehendak aplikasi!

Parallel in / parallel out (PIPO) Parallel in / parallel out (PIPO)

Konfigurasi FF bagi daftar PIPO.
Litar bersepadu 74ALS147 bagi daftar PIPO, 6-bit:-

MR CP
D3 D2 D1 D0

D Q1 D Q2 D Q3 D Q3 D5 D4 D3 D2 D1 D0
CP
CP CP CP CP 74ALS174
MR D5 D4 D3 D2 D1 D0
CLR CLR CLR CLR

Q3 Q2 Q1 Q0

Serial in / serial out (PIPO) Serial in / serial out (PIPO)

Konfigurasi FF bagi daftar SISO.
Konfigurasi FF bagi daftar SISO.
DS
D Q0 D Q1 D Q2 D Q3
CP
CP CP CP CP DS
D Q0 D Q1 D Q2 D Q3
FF0 FF1 FF2 FF3 CP
CP CP CP CP
FF0 FF1 FF2 FF3
D Q60 D Q61 D Q62 D Q63
CP CP CP CP
FF60 FF61 FF62 FF63 Q63

Litar Logik Jujukan 9