LEMBAR KEGIATAN

PESERTA DIDIK (LKPD)

PEREAKSI PEMBATAS

Kelompok :

Nama Anggota : .................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Kelas/ Smester : X/II

Bid. Study : Kimia

1
 Tujuan Pembelajaran:
1. Siswa dapat menentukan zat yang menjadi pereaksi pembatas dari suatu reaksi
kimia.
2. Siswa dapat menentukan banyaknya zat hasil reaksi dan banyaknya zat pereaksi
yang bersisa dalam suatu reaksi kimia melalui diskusi kelompok.
3. Siswa dapat mengkomunikasikan hasil diskusi kelompok tentang pereaksi
pembatas berdasarkan data hasil percobaan suatu reaksi kimia.

Analogi

Pernahkah kalian membuat agar-agar di rumah?

Gambar 1. Agar-agar
Gambar 2. Bahan-bahan dasar
Pembuatan agar-agar
Pembuatan agar-agar dapat dilakukan dengan mencampur
dan memasak bahan-bahan dasar seperti bubuk agar-agar,
gula pasir, santan kelapa dengan perbandingan tertentu.
Untuk menghasilkan produk berupa agar-agar, maka kita
harus memasak dengan perbandingan yang tepat sesuai
dengan resep yang telah ditentukan.
Ketika kita membuat agar-agar maka akan diperoleh
dua kemungkinan. Kemungkinan pertama semua bahan yang
tersedia akan habis terpakai menjadi agar-agar dan
kemungkinan kedua hanya beberapa bahan yang habis
terpakai sehingga masih ada bahan lain yang bersisa. Bahan
yang habis terlebih dahulu akan membatasi jumlah agar-gar
yang dihasilkan. Di dalam reaksi kimia, bahan yang
membatasi hasil reaksi ini disebut dengan pereaksi pembatas.

Pereaksi pembatas dapat

ditemukan dalam suatu reaksi
kimia. Nah sekarang perhatikan
video reaksi kimia antara larutan
Pb(NO3)2 dengan larutan KI
yang dilakukan oleh gurumu!
2
A. Perhatikanlah reaksi kimia antara larutan Pb(NO3)2 dengan larutan KI dengan persamaan
Pb(NO3)2(aq) + 2KI(aq) PbI2(s) + 2KNO3(aq) di dalam tabel berikut ini.
Direaksikan Larutan
Percobaan Pb(NO3)2 KI
reaksi
Volume (mL) Konsentrasi (M) Volume (mL) Konsentrasi (M)
I 3 0,1 10 0,1
II 5 0,1 10 0,1
III 7 0,1 10 0,1

B. Berdasarkan hasil pengamatan dari ketiga reaksi kimia tersebut, buatlah rumusan
masalahnya. Nyatakan dalam bentuk pertanyaan!

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

C. Buatlah hipotesis (jawaban sementara) berdasarkan permasalahan yang kalian temukan!

..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

D. Untuk menyelesaikan permasalah dalam kelompokmu, lakukanlah langkah-langkah

berikut ini. Diskusikan dan bahas secara bersama-sama permasalahan yang ada pada

3
 kelompokmu, jika dalam kelompokmu mengalami kesulitan dan tidak menemukan
jawaban dalam menyelesaikan permasalahan tersebut, maka tanyakan pada gurumu.
1. Tuliskan persamaan reaksi kimia dari ketiga reaksi tersebut, kemudian setarakanlah!
Jawab:

...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
.............

2. Hitunglah jumlah mol masing-masing pereaksi dari ketiga reaksi kimia tersebut!
Jawab:

...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
.............

3. Berdasarkan data yang telah kalian peroleh, apakah kalian tahu zat (pereaksi) mana
yang habis bereaksi terlebih dahulu pada ketiga reaksi tersebut?
Jawab:

...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............

4. Untuk menentukan zat (pereaksi) mana yang habis bereaksi terlebih dahulu pada
masing-masing reaksi, bagilah jumlah mol pereaksi dengan koefisiennya masing-
masing dari ketiga reaksi tersebut! Pereaksi yang memiliki hasil pembagian
terkecil merupakan pereaksi pembatasnya, sedangkan pereaksi yang lain akan
4
 bersisa. Apabila hasil pembagiannya adalah sama, maka kedua zat merupakan
pereaksi pembatasnya.
Jawab:

..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
5. ..........................................................................................................................................
Berdasarkan hasil perhitungan yang telah kalian lakukan, tentukan zat yang menjadi
..........................................................................................................................................
pereaksi pembatas pada reaksi I, II, dan III!
...................................................................................................
Jawab:

.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

Pereaksi pembatas dapat digunakan sebagai standart (pembanding) untuk

menghitung banyaknya zat hasil reaksi dan zat pereaksi yang bersisa.

6. Setelah kalian mengetahui pereaksi pembatas pada ketiga reaksi tersebut, maka
tentukan jumlah mol zat hasil reaksi dan jumlah mol zat pereaksi yang bersisa pada
masing-masing reaksi melalui perbandingan mol.
Pb(NO3)2(aq) + 2KI(aq) PbI2(s) + 2KNO3(aq)
Mula-mula: ...... mol ...... mol ..... mol ..... mol
Bereaksi : ...... mol ...... mol ..... mol ..... mol
+
Bersisa : ...... mol ...... mol ..... mol ..... mol

5
Jawab:

.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

=====SELAMAT BERDISKUSI=====