BAB IV
MODULUS ELASTISITAS
4.1 Tujuan
1. Menentukan modulus elastisitas ( modulus young ( E ) ) berbagai
2. kayu dengan pelenturan.
3. Mengidentifikasi hal-hal yang mempengaruhi nilai pelenturan.
4. Mengetahui hubungan modulus elastisitas dengan kekakuan atau
kelenturan bahan.
4.2 Teori Dasar
Modulus elastisitas adalah angka yang digunakan untuk mengukur
obyek atau ketahanan bahan untuk mengalami deformasi elastis ketika
gaya diterapkan pada benda itu. Modulus elastisitas suatu benda
didefinisikan sebagai kemiringan dari kurva tegangan regangan di wilayah
deformasi elastis.
b. Batang II
Pengukuran : 10 %
Panjang tumpuan, L0 = 0,909 mm
Tabel 4.15 Pengukuran Batang II
Panjang Lebar
Tebal Luas penampang
Daerah batang batang
(mm) (mm2)
pengukuran (mm) (mm)
h A
p B
I 1,02 m 0,011 m 0,011 m 0,000121 m
II 1,02 m 0,011 m 0,011 m 0,000121 m
III 1,02 m 0,011 m 0,011 m 0,000121 m
IV 1,02 m 0,011 m 0,011 m 0,000121 m
V 1,02 m 0,011 m 0,011 m 0,000121 m
Rata-rata 1,02 m 0,011 m 0,011 m 0,000121 m
c. Batang III
Pengukuran : 15 %
Panjang tumpuan, L0 = 0,8517 mm
Tabel 4.17 Pengukuran batang III
Daerah peng-Panjang Lebar Tebal (mm) Luas penampang
ukuran batang batang h (mm2)
(mm) (mm) A
p B
I 1,01 0,0235 0,0130 0,0003055
II 1,01 0,0245 0,0140 0,000343
III 1,01 0,0230 0,0135 0,0003105
IV 1,01 0,0210 0,0125 0,0002625
V 1,01 0,0240 0,0125 0,0003
Column2
Kelenturan vs beban
Gambar 4.1 Kurva pelenturan-beban batang I
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4
Series 1
Kelenturan vs beban
Gambar 4.2 Kurva pelenturan-beban batang II
120000
100000
80000
60000
40000
20000
0
0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4
Pelenturan-Beban
Kelenturan vs beban
Gambar 4.3 Kurva pelenturan-beban batang III
L0 = 1,02 – 0,051
L0 = 0,969 mm
A̅ = 0,000121 mm2
g = 9,8 m/s2
b̅ = 0,011 mm
h̅ = 0,011 mm
Untuk m1 = 0 kg
F
σ=
A
m1 g
σ 0=
A̅
0
σ 0=
0,00012
σ 0=0
∆l
e 0=
l0
15,5
e 0=
909
e 0=0,017
σ1
E0 =
e1
0
E0 =
0,017
E0 =0
B 1 L03
f 0=
4 E b́ h̅ 3
B0=0 kg
0×( 0,969)3
f 0=
4 × 0 ×0,011 ×(0,011)3
f 0 =∞
Untuk m1 = 0,5 kg
F
σ=
A
m1 g
σ1=
A̅
4,9
σ1=
0,000121
σ 1 =40495,86 N/mm2
∆l
e 1=
l0
4
e 1=
0,969
e 1=¿4,12
σ1
E 1=
e1
40495,86
E 1=
4,12
E1=9829,09N/m2
B 1 L0 3
f 1=
4 E b́ h̅ 3
B1=0,5 kg
0,5 ×(0,969)3
f 1=
4 × 9829,09× 0,011 ×(0,011)3
f 1 =7745,03 m
Untuk m2 = 1 kg
m2 g
σ 2=
A̅
9,81
σ 2=
0,000121
σ 2=81074,38 N /mm2
∆l
e 2=
l0
8
e 2=
0,969
e 2=8,25
σ2
E 2=
e2
81074,38
E 2=
8,25
E2=9827,19 N /mm2
B 2 L03
f 2=
4 E b́ h̅ 3
B2=9,81 kg
9,81×(0,969)3
f 2=
4 × 9827,19× 0,011 ×(0,011)3
f 2 =15508,8735 kg . mm/ N
Untuk m3 = 1,5 kg
m3 g
σ3=
A̅
14,71
σ3=
0,000121
σ 3 =121570,24 N /mm2
∆l
e 3=
l0
12,5
e 3=
0,969
e 3=12,89
σ3
E3 =
e3
121570,24
E3 =
12,89
E3 =9431,36 N / mm2
B 3 L0 3
f 3=
4 E b́ h̅ 3
B3=1 kg
1×(0,969)3
f 3=
4 × 9431,36 ×0,011 ×(0,011)3
f 3 =32467 kg . m ,80292 m/ N
Untuk m4 = 2 kg
m4 g
σ 4=
A̅
19,62
σ 4=
0,000121
σ 4=162148,76 N /mm2
∆l
e4 =
l0
17,5
e4=
0,969
e 4 =18,05
σ4
E 4=
e4
162148,76
E 4=
18,05
E 4=8983,31 N /mm2
B 4 L0 3
f 4=
4 E b́ h̅ 3
B4 =1, 5 kg
1,5 ×(0,969)3
f 4=
4 ×8983,31 ×0,011 ×(0,011)3
f 4 =33931 ,51224 mm/ N
Untuk m5 = 2 kg
m5 g
σ5=
A̅
24,52
σ5=
0,000121
σ 5 =202644,62 N /mm 2
∆l
e 5=
l0
21
e 5=
0,969
e 5=21,67
σ5
E5 =
e5
202644,62
E5 =
21,67
E5 =9351,38 N /mm2
B 5 L0 3
f 5=
4 E b́ h̅ 3
B5=2 kg
2×(0,969)3
f 5=
4 × 9351,62× 0,011 ×(0,011)3
f 5 =40735,60904 kg . mm/ N
Untuk m6 = 2,5 kg
m6 g
σ 6=
A̅
29,43
σ 6=
0,000121
σ 6=243223,14 N /mm2
∆l
e 6=
l0
26,5
e 6=
0,969
e 6=27,34
σ6
E6 =
e6
243223,14
E6 =
27,34
E6 =8896,23 N /mm2
B 6 L03
f 6=
4 E b́ h̅ 3
B6=2,5 kg
2,5×(0,969)3
f 6=
4 × 8896,23 ×0,011 ×(0,011)3
f 6 =51395,472 kg . mm/ N
Untuk m7 = 3 kg
m7 g
σ7=
A̅
34,33
σ7=
0,000121
σ 7 =283719,00 N /mm2
∆l
e 7=
l0
30
e 7=
0,969
e 7=30,95
σ7
E7 =
e7
283719,00
E7 =
30,95
E7 =9167 , N /mm2
B7 L 03
f 7=
4 E b́ h̅ 3
B7=3 kg
3 ×(0,969)3
f 7=
4 × 9167,01× 0,011 ×(0,011)3
f 7 =58181,73896 kg . mm/ N
Untuk m8 = 3,5 kg
m8 g
σ 8=
A̅
4 × 9,8
σ 8=
0,000121
σ 8=324297,52 N /mm2
∆l
e 8=
l0
34
e 8=
0,969
e 5=35,08
σ8
E8 =
e8
324297,52
E8 =
35,08
E8 =9244,51 N / mm2
B8 L 03
f 8=
4 E b́ h̅ 3
B8=3,5 kg
3,5×(0,969)3
f 8=
4 × 9244,51× 0,011 ×(0,011)3
f 8 =65945,58138 kg . mm/ N
Untuk m9 = 4 kg
m9 g
σ 9=
A̅
4 ×9,8
σ 9=
266,88
σ 9=0,1468 N /mm2
∆l
e 9=
l0
10
e 9=
863,6
e 9=0,0115
σ9
E9 =
e9
0,1468
E9 =
0,0115
E9 =12,76 N /mm2
B 9 L03
f 9=
4 E b́ h̅ 3
B9=4 kg
4 ×( 863,6)3
f 9=
4 × 12,76 ×16 ×(16,68)3
f 9 =713,145 kg . mm/ N
B. Batang II
p̅ = 1010 mm
% L = 10 %
p = p̅ x % L
p = 1010 x 10%
p = 101 mm
L0 = p̅ - p
L0 = 1010 - 101
L0 = 909 mm
A̅ = 414,904 mm2
g = 9,8 m/s
b̅ = 20,4 mm
h̅ = 20,33 mm
Untuk m1 = 0 kg
F
σ=
A
m1 g
σ1=
A̅
0
σ1=
414,904
σ 1 =0
∆l
e 1=
l0
15,5
e 1=
909
e 1=0,017
σ1
E 1=
e1
0
E 1=
0,017
E1=0
B 1 L0 3
f 1=
4 E b́ h̅ 3
B1=0 kg
0 ×(863,6)3
f 1=
4 × 0× 16 ×(16,68)3
f 1 =∞
Untuk m2 = 0,5 kg
m2 g
σ 2=
A̅
0,5 × 9,8
σ 2=
414,904
σ 2=0,0118 N /mm2
∆l
e 2=
l0
7
e 2=
909
e 2=0,0077
σ2
E 2=
e2
0,0118
E 2=
0,0077
E2=1,532 N /mm2
B 2 L03
f 2=
4 E b́ h̅ 3
B2=0,5 kg
0,5 ×(909)3
f 2=
4 × 1,532×20 ×(20,33)3
f 2 =357,5202 kg . mm/ N
Untuk m3 = 1 kg
m3 g
σ3=
A̅
1× 9,8
σ3=
414,904
σ 3 =0,0126 N /mm2
∆l
e 3=
l0
11,5
e 3=
909
e 3=0,0126
σ3
E3 =
e3
0,0236
E3 =
0,0126
E3 =1,873 N /mm 2
B 3 L0 3
f 3=
4 E b́ h̅ 3
B3=1 kg
1 ×(909)3
f 3=
4 × 1,873× 20,4 ×(20,33)3
f 3 =584 , 859 kg . mm /N
Untuk m4 = 1,5 kg
m4 g
σ 4=
A̅
1,5 ×9,8
σ 4=
414,904
σ 4=0,0354 N /mm2
∆l
e4 =
l0
16
e4 =
909
e 4 =0,0176
σ4
E 4=
e4
0,0354
E 4=
0,0176
E 4=2,011 N /mm2
B 4 L0 3
f 4=
4 E b́ h̅ 3
B4 =1,5 kg
1,5 ×(909)3
f 4=
4 ×2,011 ×20,4 ×( 20,33)3
f 4 =817 , 087 kg . mm /N
Untuk m5 = 2 kg
m5 g
σ5=
A̅
2× 9,8
σ5=
414,904
σ 5 =0,0472 N /mm2
∆l
e 5=
l0
19,5
e 5=
909
e 5=0,021
σ5
E5 =
e5
0,0472
E5 =
0,021
E5 =2,247 N /mm2
B 5 L0 3
f 5=
4 E b́ h̅ 3
B5=2 kg
2×(909)3
f 5=
4 × 2,247 ×20,4 ×(20,33)3
f 5 =975,026 kg .mm /N
Untuk m6 = 2,5 kg
m6 g
σ 6=
A̅
2,5× 9,8
σ 6=
414,904
σ 6=0,05904 N /mm 2
∆l
e 6=
l0
23
e 6=
909
e 6=0,0253
σ6
E6 =
e6
0,05904
E6 =
0,0253
E6 =2,333 N /mm2
B 6 L03
f 6=
4 E b́ h̅ 3
B6=2,5 kg
2,5 ×(909)3
f 6=
4 × 2,333× 20,4 ×(20,33)3
f 6 =1173,855 kg .mm /N
Untuk m7 = 3 kg
m7 g
σ7=
A̅
3× 9,8
σ7=
414,904
σ 7 =0,07085 N /mm2
∆l
e 7=
l0
26
e 7=
909
e 7=0,0286
σ7
E7 =
e7
0,07085
E7 =
0,0286
E7 =2,477 N /mm2
B7 L 03
f 7=
4 E b́ h̅ 3
B7=3 kg
3 ×(909)3
f 7=
4 × 2,477 ×20,4 ×(20,33)3
f 7 =1326,736 kg . mm/ N
Untuk m8 = 3,5 kg
m8 g
σ 8=
A̅
3,5 × 9,8
σ 8=
414,904
σ 8=0,0826 N /mm2
∆l
e 8=
l0
30
e 8=
909
e 5=0,033
σ8
E8 =
e8
0,0826
E8 =
0,033
E8 =2,503 N /mm2
B8 L 03
f 8=
4 E b́ h̅ 3
B8=3,5
3,5 ×(909)3
f 8=
4 × 2,503× 20,4 ×(20,33)3
f 8 =1531,7805 kg . mm/ N
Untuk m9 = 4 kg
m9 g
σ 9=
A̅
4 × 9,8
σ 9=
414,904
σ 9=0,0944 N /mm 2
∆l
e 9=
l0
35
e 9=
909
e 9=0,038
σ9
E9 =
e9
0,0944
E9 =
0,038
E9 =2,484 N /mm2
B 9 L03
f 9=
4 E b́ h̅ 3
B9=4 kg
4 ×(909)3
f 9=
4 x 2,484 ×20,4 ×(20,33)3
f 9 =1763,996 kg . mm/ N
C. Batang III
p̅ = 1009,6 mm
%L=5%
p = p̅ x % L
p = 1009,6 x 5%
p = 50,48 mm
L0 = p̅ - p
L0 = 1009,6 – 50,48
L0 = 959,12 mm
A̅ = 102,772 mm2
g = 9,8 m/s
b̅ = 10,4 mm
h̅ = 10,08 mm
Untuk m1 = 0 kg
F
σ=
A
m1 g
σ1=
A̅
0
σ1=
102,772
σ 1 =0
∆l
e 1=
l0
22
e 1=
959,12
e 1=0
σ1
E 1=
e1
0
E 1=
0,017
E1=0
B 1 L0 3
f 1=
4 E b́ h̅ 3
B1=0 kg
0 ×(863,6)3
f 1=
4 × 0× 16 ×(16,68)3
f 1 =∞
Untuk m2 = 0,5 kg
m2 g
σ 2=
A̅
0,5 × 9,8
σ 2=
102,772
σ 2=0,0476 N /mm2
∆l
e 2=
l0
8
e 2=
959,12
e 2=0,0083
σ2
E 2=
e2
0,0476
E 2=
0,0083
E2=5,73 N /mm 2
B 2 L03
f 2=
4 E b́ h̅ 3
B2=0,5 kg
0,5 ×(959,12)3
f 2=
4 × 5,73× 10,4 ×(10,08)3
f 2 =1807,0047 kg . mm/ N
Untuk m3 = 1 kg
m3 g
σ3=
A̅
1 ×9,8
σ3=
102,772
σ 3 =0,0953 N / mm2
∆l
e 3=
l0
14
e 3=
959,12
e 3=0,0145
σ3
E3 =
e3
0,0953
E3 =
0,0145
E3 =6,57 N /mm2
B 3 L0 3
f 3=
4 E b́ h̅ 3
B3=1 kg
1×(959,12)3
f 3=
4 × 6,57 ×10,4 ×(10,08)3
f 3 =3151,944 kg .mm /N
Untuk m4 = 1,5 kg
m4 g
σ 4=
A̅
1,5 ×9,8
σ 4=
102,772
σ 4=0,143 N /mm 2
∆l
e4 =
l0
20
e4=
959,12
e 4 =0,0208
σ4
E 4=
e4
0,0143
E 4=
0,0208
E 4=6,875 N /mm2
B 4 L0 3
f 4=
4 E b́ h̅ 3
B4 =1,5 kg
1,5 ×(959,12)3
f 4=
4 ×6,875 ×10,4 ×(10,08)3
f 4 =4518,168 kg .mm /N
Untuk m5 = 2 kg
m5 g
σ5=
A̅
2 ×9,8
σ5=
102,772
σ 5 =0,1907 N /mm2
∆l
e 5=
l0
26
e 5=
959,12
e 5=0,0271
σ5
E5 =
e5
0,1907
E5 =
0,0271
E5 =7,036 N /mm2
B 5 L0 3
f 5=
4 E b́ h̅ 3
B5=2 kg
2 ×(959,12)3
f 5=
4 × 7,036× 10,4 ×(10,08)3
f 5 =5886,377 kg . mm/ N
Untuk m6 = 2,5 kg
m6 g
σ 6=
A̅
2,5× 9,8
σ 6=
102,772
σ 6=0,238 N /mm2
∆l
e 6=
l0
33
e 6=
959,12
e 6=0,0344
σ6
E6 =
e6
0,0238
E6 =
0,0344
E6 =6,918 N /mm2
B 6 L03
f 6=
4 E b́ h̅ 3
B6=2,5 kg
2,5×(959,12)3
f 6=
4 × 6,918 ×10,4 ×(10,08)3
f 6 =7483,475 kg . mm/ N
Untuk m7 = 3 kg
m7 g
σ7=
A̅
3 × 9,8
σ7=
102,772
σ 7 =0,0286 N /mm2
∆l
e 7=
l0
39,5
e 7=
959,12
e 7=0,0411
σ7
E7 =
e7
0,286
E7 =
0,0411
E7 =6,958 N /mm2
B7 L 03
f 7=
4 E b́ h̅ 3
B7=3 kg
3 ×(959,12)3
f 7=
4 × 6,958 ×10,4 ×(20,33)3
f 7 =8928,546 kg . mm / N
Untuk m8 = 3,5 kg
m8 g
σ 8=
A̅
3,5 × 9,8
σ 8=
102,772
σ 8=0,333 N /mm2
∆l
e 8=
l0
44,5
e 8=
959,12
e 5=0,0463
σ8
E8 =
e8
0,333
E8 =
0,0463
E8 =7,192 N /mm 2
B8 L 03
f 8=
4 E b́ h̅ 3
B8=3,5 kg
3,5 ×(959,12)3
f 8=
4 × 7,192× 10,4 ×(10,08)3
f 8 =10077,71 kg . mm/ N
Untuk m9 = 4 kg
m9 g
σ 9=
A̅
4 × 9,8
σ 9=
102,772
σ 9=0,38142 N /mm2
∆l
e 9=
l0
48
e 9=
959,12
e 9=0,05
σ9
E9 =
e9
0,38142
E9 =
0,05
E9 =7,6284 N /mm2
B 9 L03
f 9=
4 E b́ h̅ 3
B9=4 kg
4 ×(959,12)3
f 9=
4 x 7,6284 ×10,4 ×(10,08)3
f 9 =10858,515 kg . mm/ N
B(l 0 )3
adalah sebagai berikut f= 3
4 E b (h)
Karena nilai L0, b̅ (lebar rata-rata) dan h̅ (tebal rata-rata) kayu selalu
tetap, maka variabel yang berpengaruh adalah B (beban) dan E (modulus
elastisitas kayu). Pelenturan sebanding dengan nilai beban dan berbanding
terbalik dengan modulus elastisitas kayu.
f B
1
f
E
Dari hubungan tersebut dapat diketahui bahwa jika beban semakin
besar, maka nilai pelenturan akan semakin besar pula dan semakin kecil
modulus elastis, maka pelenturan semakin besar.
(+pengamatan grafik)
Seperti yang telah diuraikan sebelumnya, pelenturan tidak hanya
ditentukan oleh beban yang diberikan pada kayu, akan tetapi ditentukan
pula oleh modulus elastisitas kayu.
Modulus elastisitas kayu semakin meningkat seiring bertambahnya
beban yang diberikan pada kayu. Karena pelenturan berbanding terbalik