Oleh :
Herika Yulisa
NPM 2006614664
Dosen Pembimbing :
Dr. dr. Dewi Soemarko, MS, Sp.OK
dr. Dewi Friska, MKK
dr. Dian Kusumadewi, M. Gizi
1
KATA PENGANTAR
Alhamdulillah Puji Syukur saya panjatkan atas kehadirat Allah SWT, karena atas rahmat-
Nya, saya dapat menyelesaikan makalah Gizi Kerja yang membahas tentang status gizi pada
tenaga kerja Di RS X, Balikpapan
Penulisan makalah ini dilakukan dalam rangka memenuhi salah satu syarat untuk
memperoleh nilai akhir mata kuliah Gizi pada Program Studi Magister Kedokteran Kerja
Univesitas Indonesia. Saya menyadari bahwa tanpa bantuan dan bimbingan dari berbagai pihak
sangatlah sulit bagi saya untuk menyelesaikan laporan ini. Oleh karena itu, saya mengucapkan
terima kasih kepada :
1. Dr. dr. Dewi Soemarko, MS, Sp.OK, dr. Dewi Friska, MKK dan dr. Dian
Kusumadewi, M. Gizi selaku dosen pengajar yang telah memberikan ilmu yang
bermanfaat dan tugas ini kepada saya.
2. Pimpinan dan staff RS X yang telah membantu dalam usaha memperoleh informasi
yang saya perlukan.
Demikian kiranya, saya berharap Allah SWT berkenan membalas segala kebaikan dari
semua pihak yang telah membantu. Semoga laporan ini memberikan manfaat bagi
pengembangan ilmu pengetahuan.
i
DAFTAR ISI
KATA PENGANTAR i
DAFTAR ISI ii
BAB I PENDAHULUAN 1
1.1 Latar
Belakang 1
1.2 Permas
alahan 1
1.3 Tujuan
1
BAB II TINJAUAN PUSTAKA 3
2.1 Definisi Status Gizi 3
ii
iii
BAB I
PENDAHULUAN
1
1.3.2 Tujuan Khusus
1. Mendeskripsikan kebiasaan sarapan, makan siang, makan malam pada pekerja di RS
X
2. Menghitung jumlah asupan gizi pada pekerja di RS X
3. Menilai keseimbangan status gizi pada pekerja di RS x
2
BAB II
TINJAUAN PUSTAKA
Status gizi merupakan salah satu unsur dalam menentukan kondisi fisik atau kualitas
fisik seseorang atau kelompok masyarakat tertentu. Pada dasarnya bekerja adalah aktivitas
fisik yang selalu memerlukan enegi yang bersumber dari asupan gizi. Makin banyak aktivitas
fisik makin banyak pula kebutuhan energi. Individu dengan status gizi baik menyimpan
cadangan energi lebih baik dan relatif lebih lama bertahan dalam bekerja disbanding individu
dengan status gizi kurang. Dengan demikian, dapat dirumuskan asumsi bahwa semakin baik
status gizi seseorang, semakin bertahan di dalam mencegah timbulnya kelelehan kerja.
1. Faktor Ekonomi
mampu menghidangkan makanan yang cukup memenuhi syarat gizi bagi anggota
keluarganya.
2. Faktor Pengetahuan
Pengetahuan tentang kadar zat gizi dalam berbagai bahan makanan dapat
membantu keluarga memilih makanan bergizi, murah dan dapat menjadi selera
3
3. Faktor Prasangka buruk
Adanya orang berpikiran salah dengan menganggap bila makan sayuran banyak
4. Faktor Fadhisme
Yaitu kesukaan yang berlebihan terhadap jenis makanan tertentu. Hal ini akan
4
Kriteria indeks massa tubuh yang digunakan di Indonesia adalah indeks massa
tubuh untuk orang Asia
5
Usia
Usia (tahun) Kalori Basal (kkal/KgBB)
40-59 Minus (- ) 5%
60-69 Minus (-) 10%
Lebih dari 70 Minus (-) 20%
Aktivitas Fisik
Kelompok Jenis kegiatan Faktor Contoh aktifitas
aktivitas aktifitas
Ringan 75% dari waktu yang Aktifitas kantor tanpa olahraga, aktifitas
digunakan adalah untuk fisik yang tidak menguras tenaga, duduk
Laki-laki duduk atau berdiri dan 1,58 memotong kedua ujung batang rokok
Perempuan 25% untuk kegiatan 1,45 (perempuan), berdiri di depan mesin
berdiri dan berpindah memasukkan seng ke dalam mesin pembuat
(moving) tutup kaleng (laki-laki)
Sedang 25% waktu yang Bekerja naik turun tangga, olahraga ringan,
digunakan adalah untuk pekerjaan rumah tangga, berdiri mengisikan
Laki- duduk atau berdiri dan 1,67 batang korek api (perempuan), mengambil
laki 75% adalah untuk 1,55 kotak berisi pentul kotak korek api &
Perempuan kegiatan kerja khusus berjalan memindahkannya ke sekitar mesin
dalam bidang (laki-laki)
pekerjaannya
Berat 40% dari waktu yang Pekerjaan lapangan, kuli bangunan, driller,
digunakan adalah untuk memecah batu (perempuan), berdiri
Laki-laki duduk atau berdiri dan 1,88 mengangkat balok kayu dan
Perempuan 60% untuk kegiatan 1,75 memasukkannya ke dalam mesin (laki-laki)
kerja khusus dalam
bidang pekerjaannya
Berat Badan
Berat Badan Kalori Basal (kkal/KgBB)
Underweight/kekurangan BB Tambah (+ ) 20%
Overweight/Kelebihan BB Minus (-) 10%
Obesitas Minus (-) 20%
Stress Metabolik
Kondisi tertentu
Kondisi Kalori Basal (kkal/KgBB)
Ibu hamil Tambah (+) 300
Ibu menyusui Tambah (+) 500
Pemerintah telah menetapkan kecukupan gizi tersebut dalam bentuk angka kecukupan
gizi (AKG). AKG adalah angka kecukupan zat gizi setiap hari menurut golongan umur, jenis
kelamin, ukuran tubuh dan aktivitas fisik untuk mencegah terjadinya kekurangan ataupun
kelebihan gizi.
Gizi seimbang adalah konsumsi atau asupan makanan dan minuman yangcukup dan
aman untuk hidup sehat, aktif, dan produktif. Gizi seimbang meliputi aspek: (1) seimbang
antar jenis/kelompok bahan makanan, (2) seimbang dalam jumlah asupan zat gizi, (3)
seimbang antar waktu makan (jadual). Pemenuhan kebutuhan zat gizi dalam sehari dapat
dilakukan dengan mengonsumsi 3 (tiga) kali makan besar (nasi, lauk hewani, lauk nabati,
buah dan sayur) dan 2 (dua) kali makanan selingan (camilan) 7 dengan komposisi makan
pagi (20%), makan siang (30%), dan makan sore (25%), serta 2-3 porsi makanan ringan (10-
15%) di antaranya.
Karbohidrat
Karbohidrat merupakan sumber utama energi untuk setiap aktivitas. Umumnya sumber
karbohidrat berasal dari tumbuh-tumbuhan antara lain biji-bijian (beras, ketan , jagung),
umbi-umbian (ubi , singkong) dan tepung-tepungan (roti , mie, pasta, makaroni, bihun)
dan hasil olahannya. Karbohidrat yang dianjurkan sebesar 45-65% total asupan energy.
Protein
Protein merupakan zat gizi yang mengandung energi tetapi bukan sebagai sumber energi,
fungsinya untuk mengganti jaringan dan sel tubuh yang rusak. Protein diperoleh dari
makanan yang berasal dari tumbuh-tumbuhan (protein nabati), contohnya: tahu, tempe,
dan kacang-kacangan serta makanan berasal dari hewan (protein hewani), misalnya: ikan,
telur, daging. Mutu protein tergantung pada kuantitas dan kuahtas asam amino esensial
yang terkandung di dalamnya serta daya serapnya (bioavailability). Dibutuhkan asupan
protein sebesar 10 – 20% total asupan energi atau 1 – 1,2 g/KgBB/hari.
Lemak
Lemak terdapat dalam makanan yang berasal dari hewan (Iemak hewani) dan yang
berasal dari tumbuhan (Iemak nabati). Lemak hewani contohnya: keju , mentega, lemak
daging (sapi/kambing). Contoh lemak nabati: minyak sawit, minyak kelapa, margarin,
minyak kedelai, minyak kacang, dan minyak jagung. Asupan lemak dianjurkan sekitar
20-25% kebutuhan kalori.
Serat
Konsumsi cukup serat dapat berasal dari kacang-kacangan, buah, dan sayuran serta
sumber karbohidrat yang tinggi serat. Anjuran konsumsi serat adalah ± 25 g/hari.
Vitamin-vitamin
Vitamin dibedakan menjadi 2, yakni vitamin yang larut dalam air (vitamin B kompleks
dan vitamin C) dan vitamin yang larut dalam lemak (vitamin A, D, E, K).
Mineral
Mineral dapat diperoleh dari tumbuhan, hewan dan alam sekitar. Mineral dikelompokkan
menjadi: Mineral makro diperlukan dalam jumlah banyak, seperti kalsium (Ca), fosfor
(P), kalium (K), sulfur (S), natrium (Na), khlor (CI), dan magnesium (Mg). Mineral
mikro (trace element) diperlukan dalam jumlah sedikit, seperti besi (Fe), iodium (I), seng
(Zn), mangan (Mn), tembaga (Cu), molybdenum (Mo), cobalt (Co), chromium (Cr),
silicon (Si), selenium (Se), dan fluor (F).
Air
Widyakarya Nasional Pangan dan Gizi (2004) merekomendasikan kebutuhan air pada
orang dewasa yaitu 1-1 .5 ml air/kkal energi yang dikeluarkan.
Makan Pagi
nasi putih 40 g 52,0 kcal 11,4 g
telur ceplok 30 g 57,3 kcal 0,3 g
tumis sawi 200 g 55,9 kcal 3,2 g
Meal analysis: energy 165,2 kcal (16 %), carbohydrate 14,9 g (10 %)
Snack Pagi
roti isi kac ijo 50 g 128,9 kcal 24,4 g
susu skim / tak berlemak cair 200 g 69,8 kcal 9,8 g
Meal analysis: energy 198,7 kcal (19 %), carbohydrate 34,2 g (24 %)
Makan siang
nasi soto 200 g 130,0 kcal 28,6 g
teh manis 200 g 25,8 kcal 6,4 g
Meal analysis: energy 155,8 kcal (15 %), carbohydrate 35,0 g (25 %)
Snack siang
Makan malam
nasi putih 100 g 130,0 kcal 28,6 g
tempeh goreng 60 g 202,2 kcal 10,2 g
sayur sop 150 g 156,0 kcal 15,8 g
sambal 20 g 20,4 kcal 3,6 g
Meal analysis: energy 508,6 kcal (49 %), carbohydrate 58,2 g (41 %)
=====================================================================
Hasil Perhitungan
=====================================================================
Nutrient analysed recommended percentage
content value value/day fulfillment
______________________________________________________________________________
energy 1028,4 kcal 1746,4 kcal 59 %
water 0,0 g 2600,0 g 0%
protein 38,8 g(15%) 51,6 g(12 %) 75 %
fat 36,8 g(31%) 59,2 g(< 30 %) 62 %
carbohydr. 142,3 g(54%) 249,3 g(> 55 %) 57 %
dietary fiber 12,8 g 30,0 g 43 %
alcohol 0,0 g - -
PUFA 5,6 g 10,0 g 56 %
cholesterol 124,9 mg - -
Vit. A 1480,8 µg 800,0 µg 185 %
carotene 0,0 mg - -
Vit. E (eq.) 6,7 mg 12,0 mg 56 %
Vit. B1 0,5 mg 1,0 mg 47 %
Vit. B2 0,8 mg 1,2 mg 66 %
Vit. B6 0,9 mg 1,2 mg 73 %
tot. fol.acid 244,7 µg 400,0 µg 61 %
Vit. C 49,3 mg 100,0 mg 49 %
sodium 491,5 mg 2000,0 mg 25 %
potassium 1510,1 mg 3500,0 mg 43 %
calcium 487,8 mg 1000,0 mg 49 %
magnesium 186,0 mg 300,0 mg 62 %
phosphorus 682,6 mg 700,0 mg 98 %
iron 6,3 mg 15,0 mg 42 %
zinc 4,7 mg 7,0 mg 67 %
Hari II
Jam Aktifitas Food Recall
Jadwal Makanan Jumlah
04.30-07.30 Bangun tidur, sholat, mandi, Makan pagi Bubur Ayam 150 gr
membersihkan rumah, Teh manis 200 gr
memasak, mengurus anak,
sarapan
07.30-08.00 Berangkat ke RS dengan
sepeda motor dan
melakukan absensi dengan
finger print
08.00 – 12.00 Mengetik laporan di Snack pagi Bakwan 2 potong
komputer, menerima telpon
untuk direktur, menyiapkan
berkas-berkas laporan untuk
diserahkan ke direktur,
menyiapkan ruang rapat,
mengingatkan agenda
direktur
12.00 – 13.00 Istirahat Makan siang Nasi goreng 100 gr
Telur dadar 1 potong
Teh kotak 1 botol (200 gr)
13.00-17.00 Menyusun berkas-berkas Snack siang - -
laporan, mengetik Kembali
laporan yang belum selesai,
mengunci ruang rapat,
membuatkan minuman
untuk direktur
17.00-21.00 Pulang ke rumah dengan Makan malam - -
sepeda motor,
membersihkan rumah,
memasak, mengurus anak
21.00 – besok Istirahat Snack malam Nasi putih 100 gr
Sayur bayam 150 gr
Semur tahu 70 gr
Makan Pagi
bubur ayam 150 g 238,4 kcal 42,9 g
teh manis 200 g 25,8 kcal 6,4 g
Meal analysis: energy 264,2 kcal (22 %), carbohydrate 49,3 g (33 %)
Snack Pagi
cireng/bakwan 50 g 270,0 kcal 19,6 g
Meal analysis: energy 270,0 kcal (22 %), carbohydrate 19,6 g (13 %)
Makan siang
nasi goreng 100 g 250,0 kcal 20,1 g
telur dadar 40 g 74,8 kcal 0,5 g
teh kotak 200 g 99,9 kcal 20,0 g
Meal analysis: energy 424,7 kcal (35 %), carbohydrate 40,6 g (27 %)
Snack siang
Makan malam
nasi putih 100 g 130,0 kcal 28,6 g
sayur bayam 150 g 17,9 kcal 2,8 g
semur tahu 70 g 95,9 kcal 7,4 g
Meal analysis: energy 243,8 kcal (20 %), carbohydrate 38,9 g (26 %)
=====================================================================
Hasil Perhitungan
=====================================================================
Nutrient analysed recommended percentage
content value value/day fulfillment
______________________________________________________________________________
energy 1202,7 kcal 1746,4 kcal 69 %
water 0,0 g 2600,0 g 0%
protein 32,6 g(11%) 51,6 g(12 %) 63 %
fat 50,1 g(38%) 59,2 g(< 30 %) 85 %
carbohydr. 148,4 g(51%) 249,3 g(> 55 %) 60 %
dietary fiber 3,8 g 30,0 g 13 %
alcohol 0,0 g - -
PUFA 23,9 g 10,0 g 239 %
cholesterol 210,4 mg - -
Vit. A 700,6 µg 800,0 µg 88 %
carotene 0,0 mg - -
Vit. E (eq.) 4,3 mg 12,0 mg 36 %
Vit. B1 0,3 mg 1,0 mg 26 %
Vit. B2 0,6 mg 1,2 mg 47 %
Vit. B6 0,6 mg 1,2 mg 48 %
tot. fol.acid 146,4 µg 400,0 µg 37 %
Vit. C 8,0 mg 100,0 mg 8%
sodium 442,3 mg 2000,0 mg 22 %
potassium 2748,0 mg 3500,0 mg 79 %
calcium 369,2 mg 1000,0 mg 37 %
magnesium 355,2 mg 300,0 mg 118 %
phosphorus 482,0 mg 700,0 mg 69 %
iron 6,1 mg 15,0 mg 40 %
zinc 4,5 mg 7,0 mg 64 %
Hari Libur
Jam Aktifitas Food Recall
Jadwal Makanan Jumlah
04.30-08.00 Bangun tidur, sholat, Makan pagi Nasi uduk 100 gr
memasak, jogging selama 15 Ayam goreng 70 gr
menit
Telur ceplok 50 gr
13.00-14.30 Belanja kebutuhan harian Snack siang - -
=====================================================================
Analisa food record Ny F
=====================================================================
Food Amount energy carbohydr.
______________________________________________________________________________
Makan Pagi
nasi uduk 100 g 118,1 kcal 23,5 g
daging ayam goreng 70 g 232,4 kcal 2,6 g
Meal analysis: energy 350,5 kcal (29 %), carbohydrate 26,1 g (20 %)
Snack Pagi
Makan siang
nasi uduk 100 g 118,1 kcal 23,5 g
tempe bacem 80 g 189,7 kcal 14,1 g
semur kentang 150 g 177,1 kcal 23,1 g
telur ceplok 50 g 95,5 kcal 0,5 g
Meal analysis: energy 580,3 kcal (47 %), carbohydrate 61,2 g (47 %)
Makan malam
nasi putih 100 g 130,0 kcal 28,6 g
sayur gambas 150 g 45,2 kcal 11,5 g
tumis ikan teri 100 g 101,1 kcal 0,0 g
sambal 20 g 20,4 kcal 3,6 g
Meal analysis: energy 296,7 kcal (24 %), carbohydrate 43,8 g (33 %)
=====================================================================
Hasil Perhitungan
=====================================================================
Nutrient analysed recommended percentage
content value value/day fulfillment
______________________________________________________________________________
energy 1227,5 kcal 1746,4 kcal 70 %
water 0,0 g 2600,0 g 0%
protein 68,6 g(23%) 51,6 g(12 %) 133 %
fat 48,1 g(34%) 59,2 g(< 30 %) 81 %
carbohydr. 131,0 g(43%) 249,3 g(> 55 %) 53 %
dietary fiber 7,5 g 30,0 g 25 %
alcohol 0,0 g - -
PUFA 13,5 g 10,0 g 135 %
cholesterol 343,5 mg - -
Vit. A 690,3 µg 800,0 µg 86 %
carotene 0,0 mg - -
Vit. E (eq.) 5,3 mg 12,0 mg 44 %
Vit. B1 0,5 mg 1,0 mg 53 %
Vit. B2 0,7 mg 1,2 mg 62 %
Vit. B6 1,0 mg 1,2 mg 86 %
tot. fol.acid 78,2 µg 400,0 µg 20 %
Vit. C 14,8 mg 100,0 mg 15 %
sodium 195,0 mg 2000,0 mg 10 %
potassium 1331,0 mg 3500,0 mg 38 %
calcium 139,4 mg 1000,0 mg 14 %
magnesium 172,7 mg 300,0 mg 58 %
phosphorus 798,4 mg 700,0 mg 114 %
iron 6,9 mg 15,0 mg 46 %
zinc 6,7 mg 7,0 mg 96 %
Makan Pagi
nasi goreng 200 g 500,0 kcal 40,2 g
daging ayam goreng 100 g 332,0 kcal 3,7 g
telur ceplok 40 g 76,4 kcal 0,4 g
Meal analysis: energy 908,4 kcal (40 %), carbohydrate 44,3 g (17 %)
Snack Pagi
roti goreng 40 g 158,4 kcal 16,6 g
teh kotak 220 g 109,9 kcal 22,0 g
Meal analysis: energy 268,3 kcal (12 %), carbohydrate 38,6 g (15 %)
Makan siang
nasi putih 150 g 195,0 kcal 42,9 g
ikan lele 70 g 58,7 kcal 0,0 g
tumis sawi 100 g 28,0 kcal 1,6 g
Meal analysis: energy 281,7 kcal (12 %), carbohydrate 44,5 g (17 %)
Snack siang
kue bolu gulung 40 g 82,8 kcal 17,2 g
kue dadar gulung 40 g 115,6 kcal 19,3 g
teh manis 200 g 25,8 kcal 6,4 g
Meal analysis: energy 224,2 kcal (10 %), carbohydrate 42,9 g (17 %)
Makan malam
supermie 200 g 282,0 kcal 56,6 g
telur goreng 40 g 76,4 kcal 0,4 g
jus alpukat susu 230 g 218,2 kcal 29,9 g
Meal analysis: energy 576,6 kcal (26 %), carbohydrate 86,9 g (34 %)
=====================================================================
Hasil Perhitungan
=====================================================================
Nutrient analysed recommended percentage
content value value/day fulfillment
______________________________________________________________________________
energy 2259,2 kcal 2069,7 kcal 109 %
water 0,0 g 2600,0 g 0%
protein 77,9 g(14%) 61,1 g(12 %) 127 %
fat 99,2 g(39%) 70,2 g(< 30 %) 141 %
carbohydr. 257,2 g(47%) 295,4 g(> 55 %) 87 %
dietary fiber 12,3 g 30,0 g 41 %
alcohol 0,0 g - -
PUFA 32,6 g 10,0 g 326 %
cholesterol 550,4 mg - -
Vit. A 491,5 µg 800,0 µg 61 %
carotene 0,0 mg - -
Vit. E (eq.) 7,4 mg 12,0 mg 62 %
Vit. B1 0,6 mg 1,0 mg 60 %
Vit. B2 1,1 mg 1,2 mg 95 %
Vit. B6 1,0 mg 1,2 mg 84 %
tot. fol.acid 183,5 µg 400,0 µg 46 %
Vit. C 24,7 mg 100,0 mg 25 %
sodium 809,2 mg 2000,0 mg 40 %
potassium 3636,1 mg 3500,0 mg 104 %
calcium 453,8 mg 1000,0 mg 45 %
magnesium 409,4 mg 300,0 mg 136 %
phosphorus 1041,9 mg 700,0 mg 149 %
iron 6,8 mg 15,0 mg 45 %
zinc 6,8 mg 7,0 mg 98 %
Hari II
=====================================================================
Analisa food record Nn N
=====================================================================
Food Amount energy carbohydr.
______________________________________________________________________________
Makan Pagi
roti selei nenas 70 g 196,1 kcal 38,0 g
susu sapi 300 g 197,9 kcal 14,4 g
Meal analysis: energy 394,0 kcal (19 %), carbohydrate 52,4 g (24 %)
Snack Pagi
pisang goreng 80 g 126,4 kcal 14,0 g
cireng/bakwan 70 g 377,9 kcal 27,4 g
Meal analysis: energy 504,3 kcal (25 %), carbohydrate 41,4 g (19 %)
Makan siang
nasi putih 150 g 195,0 kcal 42,9 g
ikan goreng 100 g 159,9 kcal 0,0 g
tempe goreng 40 g 141,6 kcal 6,1 g
sambal 20 g 20,4 kcal 3,6 g
Meal analysis: energy 516,9 kcal (25 %), carbohydrate 52,6 g (24 %)
Snack siang
Makan malam
nasi uduk 150 g 177,1 kcal 35,3 g
telur puyuh 90 g 166,5 kcal 1,4 g
tempe bacem 60 g 142,3 kcal 10,6 g
teh manis 200 g 25,8 kcal 6,4 g
semur kentang 100 g 118,1 kcal 15,4 g
Meal analysis: energy 629,7 kcal (31 %), carbohydrate 69,0 g (32 %)
=====================================================================
Hasil Perhitungan
=====================================================================
Nutrient analysed recommended percentage
content value value/day fulfillment
______________________________________________________________________________
energy 2045,0 kcal 2069,7 kcal 99 %
water 0,0 g 2600,0 g 0%
protein 74,2 g(15%) 61,1 g(12 %) 121 %
fat 100,5 g(43%) 70,2 g(< 30 %) 143 %
carbohydr. 215,4 g(42%) 295,4 g(> 55 %) 73 %
dietary fiber 9,0 g 30,0 g 30 %
alcohol 0,0 g - -
PUFA 33,6 g 10,0 g 336 %
cholesterol 908,6 mg - -
Vit. A 1127,6 µg 800,0 µg 141 %
carotene 0,0 mg - -
Vit. E (eq.) 6,5 mg 12,0 mg 54 %
Vit. B1 0,8 mg 1,0 mg 79 %
Vit. B2 1,3 mg 1,2 mg 109 %
Vit. B6 1,5 mg 1,2 mg 126 %
tot. fol.acid 189,3 µg 400,0 µg 47 %
Vit. C 17,3 mg 100,0 mg 17 %
sodium 778,7 mg 2000,0 mg 39 %
potassium 1992,7 mg 3500,0 mg 57 %
calcium 537,2 mg 1000,0 mg 54 %
magnesium 243,6 mg 300,0 mg 81 %
phosphorus 1163,3 mg 700,0 mg 166 %
iron 9,7 mg 15,0 mg 65 %
zinc 8,0 mg 7,0 mg 115 %
Hari Libur
Jam Aktifitas Food Recall
Jadwal Makanan Jumlah
07.00 – 12.00 Cuci baju, menyetrika, Makan pagi Nasi putih 200 gr
Membersihkan kamar, Ikan goreng 2 potong
memasak , mandi Sambal 20 gr
=====================================================================
Analisa food record Nn. N
=====================================================================
Jenis makan Amount energy carbohydr.
______________________________________________________________________________
Makan Pagi
nasi putih 200 g 260,0 kcal 57,2 g
ikan goreng 70 g 111,9 kcal 0,0 g
sambal 20 g 20,4 kcal 3,6 g
Meal analysis: energy 392,4 kcal (18 %), carbohydrate 60,8 g (20 %)
Snack pagi
Makan siang
nasi putih 200 g 260,0 kcal 57,2 g
sate ayam 100 g 314,1 kcal 0,0 g
kelapa muda daging + air 200 g 140,1 kcal 20,0 g
Meal analysis: energy 714,1 kcal (33 %), carbohydrate 77,2 g (25 %)
Snack siang
roti daging 100 g 284,9 kcal 46,7 g
jus alpukat 250 g 197,8 kcal 29,5 g
pisang goreng 60 g 94,8 kcal 10,5 g
Meal analysis: energy 577,5 kcal (26 %), carbohydrate 86,7 g (28 %)
Makan malam
mie bakso 200 g 282,0 kcal 56,6 g
teh manis 200 g 25,8 kcal 6,4 g
Meal analysis: energy 307,8 kcal (14 %), carbohydrate 63,0 g (21 %)
Snak malam
martabak 60 g 191,4 kcal 18,6 g
=====================================================================
Hasil Perhitungan
=====================================================================
Nutrient analysed recommended percentage
content value value/day fulfillment
______________________________________________________________________________
energy 2183,3 kcal 2046,0 kcal 107 %
water 0,0 g 2700,0 g 0%
protein 72,4 g(13%) 60,4 g(12 %) 120 %
fat 73,9 g(30%) 69,4 g(< 30 %) 106 %
carbohydr. 306,3 g(57%) 292,1 g(> 55 %) 105 %
dietary fiber 16,1 g 30,0 g 54 %
alcohol 0,0 g - -
PUFA 17,2 g 10,0 g 172 %
cholesterol 171,2 mg - -
Vit. A 361,1 µg 800,0 µg 45 %
carotene 0,0 mg - -
Vit. E (eq.) 3,2 mg 12,0 mg 27 %
Vit. B1 0,6 mg 1,0 mg 61 %
Vit. B2 0,7 mg 1,2 mg 61 %
Vit. B6 1,2 mg 1,2 mg 104 %
tot. fol.acid 134,7 µg 400,0 µg 34 %
Vit. C 15,9 mg 100,0 mg 16 %
sodium 692,0 mg 2000,0 mg 35 %
potassium 1590,7 mg 3500,0 mg 45 %
calcium 342,3 mg 1000,0 mg 34 %
magnesium 213,2 mg 310,0 mg 69 %
phosphorus 892,7 mg 700,0 mg 128 %
iron 6,6 mg 15,0 mg 44 %
zinc 6,9 mg 7,0 mg 98 %
Makan Pagi
bubur ayam 200 g 317,9 kcal 57,2 g
telur puyuh 100 g 185,0 kcal 1,5 g
sambal 20 g 20,4 kcal 3,6 g
krupuk udang 10 g 52,7 kcal 6,0 g
Meal analysis: energy 576,0 kcal (27 %), carbohydrate 68,3 g (24 %)
Snack pagi
pisang goreng 60 g 94,8 kcal 10,5 g
roti susu 60 g 183,6 kcal 30,6 g
jus mannga 300 g 164,9 kcal 42,6 g
Meal analysis: energy 443,3 kcal (20 %), carbohydrate 83,7 g (29 %)
Makan siang
soto daging 200 g 113,8 kcal 0,0 g
nasi putih 150 g 195,0 kcal 42,9 g
sambal 20 g 20,4 kcal 3,6 g
Meal analysis: energy 329,2 kcal (15 %), carbohydrate 46,5 g (16 %)
snack siang
Fruit salad (R) 150 g 201,8 kcal 39,1 g
Makan malam
nasi goreng 200 g 500,0 kcal 40,2 g
telur ceplok 40 g 76,4 kcal 0,4 g
teh manis 300 g 38,7 kcal 9,6 g
Meal analysis: energy 615,1 kcal (28 %), carbohydrate 50,2 g (17 %)
=====================================================================
Hasil Perhitungan
=====================================================================
Nutrient analysed recommended percentage
content value value/day fulfillment
______________________________________________________________________________
energy 2165,3 kcal 2869,7 kcal 75 %
water 99,8 g 2600,0 g 4%
protein 57,4 g(11%) 80,0 g(12 %) 72 %
fat 86,9 g(35%) 97,4 g(< 30 %) 89 %
carbohydr. 287,8 g(54%) 409,7 g(> 55 %) 70 %
dietary fiber 12,2 g 30,0 g 41 %
alcohol 0,0 g - -
PUFA 30,0 g 10,0 g 300 %
cholesterol 1147,0 mg - -
Vit. A 1527,7 µg 1000,0 µg 153 %
carotene 0,1 mg - -
Vit. E (eq.) 5,7 mg 14,0 mg 41 %
Vit. B1 0,7 mg 1,2 mg 56 %
Vit. B2 1,3 mg 1,4 mg 90 %
Vit. B6 1,6 mg 1,5 mg 105 %
tot. fol.acid 199,6 µg 400,0 µg 50 %
Vit. C 66,9 mg 100,0 mg 67 %
sodium 620,3 mg 2000,0 mg 31 %
potassium 1644,1 mg 3500,0 mg 47 %
calcium 237,1 mg 1000,0 mg 24 %
magnesium 195,1 mg 350,0 mg 56 %
phosphorus 810,7 mg 700,0 mg 116 %
iron 8,4 mg 10,0 mg 84 %
zinc 7,4 mg 10,0 mg 74 %
Hari II
Jam Aktifitas Food Recall
Jadwal Makanan Jumlah
05.30-06.30 Bangun tidur ,membersihkan Makan Pagi Nasi putih 200 gr
kamar, mandi Daging ayam paha 100 gr
Tempe goreng 40 gr
Sayur lodeh 200 gr
=====================================================================
Analisa food record Sdr. D
=====================================================================
Jenis Makan Amount energy carbohydr.
______________________________________________________________________________
Makan Pagi
nasi putih 200 g 260,0 kcal 57,2 g
daging ayam bagian paha 100 g 213,9 kcal 0,0 g
tempe goreng 40 g 141,6 kcal 6,1 g
sayur lodeh 200 g 111,9 kcal 12,0 g
Meal analysis: energy 727,4 kcal (25 %), carbohydrate 75,3 g (20 %)
Snack pagi
roti bakar meises 70 g 198,8 kcal 36,8 g
jus melon 300 g 141,3 kcal 36,3 g
Meal analysis: energy 340,0 kcal (12 %), carbohydrate 73,1 g (19 %)
Makang siang
nasi putih 200 g 260,0 kcal 57,2 g
sayur asem 200 g 98,0 kcal 11,4 g
perkedel jagung 60 g 85,8 kcal 8,3 g
ikan mas goreng 100 g 202,0 kcal 0,0 g
Meal analysis: energy 645,7 kcal (22 %), carbohydrate 76,9 g (20 %)
snack siang
Fruit salad (R) 200 g 269,0 kcal 52,1 g
Makan malam
mie + bakso (6) + kuah 350 g 517,8 kcal 69,3 g
teh manis 250 g 32,3 kcal 8,0 g
Meal analysis: energy 550,1 kcal (19 %), carbohydrate 77,3 g (20 %)
Snack malam
martabak manis 100 g 222,0 kcal 15,2 g
susu segar 300 g 197,9 kcal 14,4 g
=====================================================================
Hasil Perhitungan
=====================================================================
Nutrient analysed recommended percentage
content value value/day fulfillment
______________________________________________________________________________
energy 2952,2 kcal 2869,7 kcal 103 %
water 133,0 g 2600,0 g 5%
protein 127,6 g(17%) 80,0 g(12 %) 159 %
fat 101,1 g(30%) 97,4 g(< 30 %) 104 %
carbohydr. 384,3 g(53%) 409,7 g(> 55 %) 94 %
dietary fiber 20,2 g 30,0 g 67 %
alcohol 0,0 g - -
PUFA 29,6 g 10,0 g 296 %
cholesterol 366,4 mg - -
Vit. A 853,4 µg 1000,0 µg 85 %
carotene 0,2 mg - -
Vit. E (eq.) 13,3 mg 14,0 mg 95 %
Vit. B1 1,2 mg 1,2 mg 104 %
Vit. B2 1,7 mg 1,4 mg 121 %
Vit. B6 2,0 mg 1,5 mg 131 %
tot. fol.acid 285,7 µg 400,0 µg 71 %
Vit. C 125,6 mg 100,0 mg 126 %
sodium 823,3 mg 2000,0 mg 41 %
potassium 3181,4 mg 3500,0 mg 91 %
calcium 678,4 mg 1000,0 mg 68 %
magnesium 415,4 mg 350,0 mg 119 %
phosphorus 1806,6 mg 700,0 mg 258 %
iron 12,1 mg 10,0 mg 121 %
zinc 15,6 mg 10,0 mg 156 %
Hari Libur
Jam Aktifitas Food Recall
Jadwal Makanan Jumlah
07.00 – 12.00 Membersihkan kamar, Makan pagi Mie ayam 200 gr
mandi, nonton tv, main Teh manis 200 ml
gadget
16.00 – 20.00 Pulang ke rumah dengan Makan malam Nasi putih 200 gr
sepeda motor, nonton tv, Sayur gulai daging 100 gr
main gadget 3 potong
Tempe goreng 1 butir
Telur dadar
=====================================================================
Analisa food record Sdr. D
=====================================================================
Jenis Makan Amount energy carbohydr.
______________________________________________________________________________
Makan pagi
mie ayam 200 g 282,0 kcal 56,6 g
teh manis 200 g 25,8 kcal 6,4 g
Meal analysis: energy 307,8 kcal (12 %), carbohydrate 63,0 g (18 %)
Snack pagi
kue pisang ijo + kuah 150 g 372,1 kcal 87,1 g
Meal analysis: energy 372,1 kcal (15 %), carbohydrate 87,1 g (24 %)
Makan siang
nasi putih 200 g 260,0 kcal 57,2 g
sayur sop daging cincang wortel 200 g 131,9 kcal 11,6 g
telur ceplok 40 g 76,4 kcal 0,4 g
pergedel kentang belu 40 g 109,2 kcal 4,7 g
Meal analysis: energy 577,5 kcal (23 %), carbohydrate 73,9 g (21 %)
Snack siang
pisang molen 40 g 84,8 kcal 7,3 g
roti keju 60 g 168,1 kcal 29,6 g
kelapa muda daging + air 200 g 140,1 kcal 20,0 g
Meal analysis: energy 392,9 kcal (16 %), carbohydrate 56,9 g (16 %)
Makan malam
nasi putih 200 g 260,0 kcal 57,2 g
sayur gulai daging 100 g 294,0 kcal 3,4 g
tempeh goreng 60 g 202,2 kcal 10,2 g
telur dadar 40 g 74,8 kcal 0,5 g
Meal analysis: energy 831,0 kcal (33 %), carbohydrate 71,3 g (20 %)
Snack malam
pepaya 60 g 23,4 kcal 5,9 g
=====================================================================
Hasil Perhitungan
=====================================================================
Nutrient analysed recommended percentage
content value value/day fulfillment
______________________________________________________________________________
energy 2504,8 kcal 2791,1 kcal 90 %
water 0,0 g 2600,0 g 0%
protein 85,7 g(14%) 80,0 g(12 %) 107 %
fat 79,8 g(28%) 94,7 g(< 30 %) 84 %
carbohydr. 358,1 g(58%) 398,4 g(> 55 %) 90 %
dietary fiber 16,0 g 30,0 g 53 %
alcohol 0,0 g - -
PUFA 12,8 g 10,0 g 128 %
cholesterol 423,2 mg - -
Vit. A 825,9 µg 1000,0 µg 83 %
carotene 0,0 mg - -
Vit. E (eq.) 3,2 mg 14,0 mg 23 %
Vit. B1 0,6 mg 1,2 mg 47 %
Vit. B2 0,9 mg 1,4 mg 65 %
Vit. B6 1,4 mg 1,5 mg 96 %
tot. fol.acid 178,4 µg 400,0 µg 45 %
Vit. C 44,1 mg 100,0 mg 44 %
sodium 579,3 mg 2000,0 mg 29 %
potassium 1722,8 mg 3500,0 mg 49 %
calcium 471,9 mg 1000,0 mg 47 %
magnesium 245,2 mg 350,0 mg 70 %
phosphorus 1039,3 mg 700,0 mg 148 %
iron 9,9 mg 10,0 mg 99 %
zinc 11,3 mg 10,0 mg 113 %
BAB IV
PEMBAHASAN
4.1 Kesesuaian kebutuhan kalori pekerja dan jumlah kalori pada makanan yang
dikonsumsi
Perhitungan jumlah kebutuhan kalori pekerja dibandingkan dengan asupan makanan per hari
yang dilakukan food recall selama 3 hari adalah sebagai berikut :
Pekerja I
Pekerja I Energi (Kkal) Karbohidrat (gr) Protein (gr) Lemak (gr)
(Sekretaris) (45-65%) (10-25%) (20-25%)
Hari I 1028.4 Kkal 142.3 gr (54%) 38.8 gr (15%) 36.8 gr (31%)
Hari II 1202.7 Kkal 148.4 gr (51%) 32.6 gr (11%) 50.1 gr (38%)
Hari III 1227.5 Kkal 131 gr (43%) 68.6 gr (23%) 48.1 gr (34%)
Rata-rata 1152 Kkal 140 gr (49%) 46,6 gr (16%) 45 gr (35%)
Pekerja II
Pekerja II Energi (Kkal) Karbohidrat (gr) Protein (gr) Lemak (gr)
(Perawat) (45-65%) (10-25%) (20-25%)
Hari I 2259.2 Kkal 257.2 (47%) 77.9 (14%) 99.2 gr (39%)
Hari II 2045 Kkal 215.4 gr (42%) 74.2 gr (15%) 100.5 gr (43%)
Hari III 2183.3 Kkal 306.3 gr (57%) 72.4 gr (13%) 73.9 gr (30%)
Rata-rata 2162.5 Kkal 259 gr (48%) 74,8 gr (16%) 91,2 gr (37%)
5.1 Kesimpulan
Berdasarkan tinjauan kasus pada beberapa pekerja dari RS X terdapat beberapa
kebutuhan kalori yang berbeda berdasarkan aktivitas pekerja.
1. Pekerja I : seorang wanita berusia 34 tahun memiliki status gizi normal, jenis
pekerjaan ringan dimana konsumsi kalori cenderung lebih rendah atau sesuai dengan
kalori yang dibutuhkan , sehingga berat badan pekerja berada di kisaran normal tanpa
ada kenaikan berat badan. Komposisi gizi yang dikonsumsi dinilai belum seimbang
dimana konsumsi jumlah karbohidrat lebih besar daripada protein dan lemak.
2. Pekerja II : seorang wanita berusia 31 tahun memiliki status gizi obesitas grade 1,
jenis pekerjaan sedang dimana konsumsi kalori setiap harinya lebih banyak daripada
kebutuhan kalori untuk berat badan normalnya, sehingga berat bada pekerja
cenderung meningkat. Komposisi gizi yang dikonsumsi belum seimbang, karbohidrat
lebih banyak dikonsumsi daripada protein dan lemak
3. Pekerja III, seorang wanita berusia 29 tahun memiliki status gizi cukup, jenis
pekerjaan sedang dimana konsumsi kalori setiap harinya lebih rendah daripada
kebutuhan kalorinya untuk berat badan normalnya. Hasil yang nampak adalah
terjadinya penurunan berat badan pekerja secara bertahap dan memang dirasakan oleh
pekerja tersebut. Komposisi zat gizi kurang seimbang, karbohidrat sangat kurang
dikonsumsi dan terlalu tinggi mengkonsumsi protein.
5.2 Saran
1. Setiap pekerja sebaiknya mengkonsumsi makanan/minuman sesuai dengan kebutuhan
kalori untuk berat badan ideal dan jenis pekerjaannnya.
2. Setiap pekerja mengkonsumsi makanan/minuman dengan komposisi yang seimbang
antara karbohidrat, protein, lemak, vitamin, mineral dan serat.
3. Untuk menjaga keseimbangan kalori yang masuk dan keluar perlu disesuaikan dengan
aktifitas sehari-hari, serta melakukan olahraga yang teratur dengan intensitas sedang
selama 150-200 menit/minggu.
DAFTAR PUSTAKA
1. Supariasa IDN, Bakri B, Fajar I. 2002. Penilaian Status Gizi. Cetakan I. EGC: Jakarta
2. Gizi pada Jemaah Haji. 2001. Departemen Kesehatan & Kesejahteraan Sosial RI Direktorat
Jenderal Bina Kesehatan Masyarakat Direktorat Gizi Masyarakat. Jakarta
3. Waspadji S, Suyono S, Sukardji K, et al. 2007. Daftar Bahan Makanan Penukar. Edisi II.
Balai Penerbit FKUI: Jakarta