Anda di halaman 1dari 60

PERENCANAAN MAKAN

DIABETES MELITUS TIPE 2


TIM GIZI PEDI
DENPASAR, 18-19 NOPEMEBER 2017
PENDAHULUAN

Penatalaksanaan gizi pada Diabetes Melitus


merupakan salah satu dari 5 pilar pengelolaan
diabetes. Kunci keberhasilan terapi gizi adalah
memerlukan keterlibatan tim kesehatan terdiri
dari : dokter, ahli gizi,perawat. (ADA 2003)
1. Mengendalikan kadar GD .
2. Mencapai serum lipid yang optimal
3. Mencapai Berat Badan normal.
4. Menghindari komplikasi.
5. Meningkatkan kesehatan melalui gizi yang
optimal
BAGAIMANA CARANYA ?
Tahapan
Pengkajian
Menentukan tujuan
Intervensi
Evaluasi
1. Pengkajian :
Pengkajian gizi bertujuan
mengidentifikasi masalah gizi , serta
mencari informasi yang meliputi data
laboratorium ( GD,lemak darah),
aspek budaya, ekonomi .
2. Menentukan Tujuan
Untuk memperbaiki :

kebiasaan makan

kadar gula darah

kadar lipida darah


3. Intervensi Gizi meliputi :

 Menghitung kebutuhan energy dan


zat gizi
Menyusun menu makanan
Konseling gizi
4.Evaluasi

Asupan Gula darah/


Kadar Lipid
makanan HbA1C

Tekanan Fungsi
darah ginjal
Kebutuhan zat gizi

KARBOHIDRAT 45 – 65 % TE

PROTEIN 10 - 20 % TE

LEMAK 20 - 25 % TE
 Natrium : 3000 mg/hari (1sdt)
 Pemanis alternatif.
Pemanis dikelompokkan menjadi :
Pemanis berkalori : gula alkohol,fruktosa
contoh gula alkohol : sorbitol,manitol,xylitol.
Pemanis tak berkalori: sakarin,aspartam.
boleh digunakan bila tidak melebihi batas
aman (accepted daily intake/ADI)
Mikronutrien :
vitamin dan mineral

(anti oksidan,magnesium,kalium,kromium)

apabila asupan zat gizi cukup ,tidak perlu


penambahan suplemen.
Status gizi
Indeks Massa Tubuh (IMT)

Rumus IMT = Berat Badan (kg)


Tinggi Badan (m²)

Konsensus Perkeni (2015):


Kurang : < 18,5
Normal : 18,5 – 22.9
Kelebihan BB : 23 – 25
Obese 1 : > 25 – 27
Obese 2 : > 27
MENGHITUNG KEBUTUHAN ENERGI
BERDASARKAN KONSENSUS PERKENI (2015)
Kalori Basal:
laki-laki : 30 kal x BBI
Perempuan : 25 kal x BBI
Koreksi : Aktifitas
Umur
Stress Metabolik
Berat badan
Kehamilan dan Laktasi
Menghitung BB ideal Rumus Brocca
 BB ideal= 90% x {TB (cm) – 100} x 1 kg
atau {TB (cm) – 100} – 10 %.TB-100

 BB ideal: TB (cm) – 100


(Laki-laki TB < 160 cm) ( perempuan TB <150Cm)

 BB normal : BB ideal ± 10%


 BB kurus : BB normal - 10%
 BB gemuk : BB normal + 10 %
Kalori basal :
Laki-laki: BB ideal (kg) x 30 kalori =…. kkal
Wanita : BB ideal (kg) x 25 kalori =… kkal.

Faktor koreksi :
Umur > 40 th : - 5% x kal.basal =… kkal (-)
• Aktifitas Bed rest: +10% x kal.basal = . .. kkal (+)
ringan : + 20%
sedang : + 30%
berat : + 40 %
• BB gemuk : - 20% x kal.basal = - .… kkal (-)
BB lebih : - 10 %,
BB kurang : + 20%
• Stress metabolik:
+ (10-30%) x kal.basal = … kkal (+)
Hamil trimester II – III = + 300 kalori
Laktasi = + 400 kalori
Total kebutuhan = …… kkal

20
PRINSIP PERENCANAAN MAKAN BAGI
DIABETISI

3j jadwal
jumlah
jenis
Bahan Makanan Penukar
I. Penukar Karbohidrat
II. Penukar Protein Hewani
III. Penukar Protein Nabati
IV. Penukar Sayuran, (Gol A, B,C)
V. Penukar Buah
VI. Penukar Susu
VII. Penukar Minyak
VIII. Makanan Tanpa Kalori
Golongan I Sumber Karbohidrat
1 Satuan Penukar :
175 kalori, 4 g protein, 40 g karbohidrat

BIHUN KENTANG
URT = ½ gelas URT = 2 bh sdg
Berat = 50 g Berat = 210 g
NASI PUTIH
URT = ¾ gelas/ 5 sdm
Berat = 100 g

UBI ROTI PUTIH


URT = 1 bj sdg MAKARONI URT = 3 lembar
Berat =135 g URT = ½ gelas Berat = 70 g
Berat = 50 g
Golongan II
Sumber Protein Hewani Rendah Lemak
1 Satuan Penukar :
50 kalori, 7 g Protein, 2 g Lemak

AYAM TANPA KULIT IKAN


URT = 1 ptg sdg URT = 1 ptg sdg
Berat = 40 g IKAN ASIN Berat = 40 g
URT = 1 ptg kecil
Berat = 15 g

TERI KERING
URT = 1 sdm UDANG SEGAR
Berat = 15 g URT = 5 ekor sdg
Berat = 35 g
Golongan II
Sumber Protein Hewani Lemak Sedang
1 Satuan Penukar :
75 kalori, 7 g Protein, 5 g Lemak

BAKSO DAGING SAPI HATI AYAM


URT = 10 bj sdg URT = 1 ptg sdg URT = 1 bh sdg
Berat = 170 g Berat = 35 g Berat = 30 g

TELUR AYAM HATI SAPI


URT = 1 butir URT = 1 bh sdg
Berat = 55 g Berat = 35 g
Golongan II
Sumber Protein Hewani Tinggi Lemak
1 Satuan Penukar :
150 kalori, 7 g Protein, 13 g Lemak

AYAM DENGAN KULIT Corned Beef


URT = 1 ptg sdg URT = 3 sdm
Berat = 55 g Berat = 40 g

Sosis
URT = 1 ptg sdg
Berat = 50 g
26
Golongan III Sumber Protein Nabati
1 Satuan Penukar :
75 kalori, 5 g Protein, 3 g Lemak,
7 g Karbohidrat

KACANG TANAH KACANG MERAH


URT = 2 sdm KACANG KEDELAI URT = 2 sdm
Berat = 15 g URT = 2 ½ sdm Berat = 20 g
Berat = 25 g

TAHU
URT = 1 bh besar TEMPE
Berat = 110 g URT = 2 ptg sdg
KACANG HIJAU Berat = 50 g
URT = 2 sdm
Berat = 20 g
27
Golongan IV Sayuran
Sayuran gol. A bebas dimakan, kandungan
kalorinya kecil sehingga dapat diabaikan.

SELADA
GAMBAS
JAMUR KUPING
(OYONG)
SEGAR

LABU AIR
SELADA AIR KETIMUN

LOBAK TOMAT 28
Golongan IV Sayuran golongan B
1 Satuan Penukar 100 gram (1 gelas) 25
kalori, 1 g Protein ,5 g Karbohidrat

BROKOLI BUNCIS
BAYAM URT = 1 gelas URT = 1 gelas
URT = 1 gelas Berat = 100 g
Berat = 100 g
Berat = 100 g

WORTEL JAGUNG MUDA


KOL URT= 1 gelas URT= 1 gelas
URT = 1 gelas Berat= 100 g Berat= 100 g
Berat = 100 g
29
Golongan IV Sayuran golongan C
1 Satuan Penukar = 100 g (1 gls)
50 kalori, 3 g Protein,10 g Karbohidrat

DAUN SINGKONG KATUK DAUN MELINJO


URT = 1 gelas URT = 1 gelas URT = 1 gelas
Berat = 100 g Berat = 100 g Berat = 100 g

BUAH MELINJO TAUGE KACANG KEDELAI KAPRI


URT = 1 gelas URT = 1 gelas URT = 1 gelas
Berat = 100 g Berat = 100 g Berat = 100 g 30
Golongan V Buah dan Gula
1 Satuan Penukar :
50 kalori , 12 gr Karbohidrat

APEL ANGGUR DURIAN


URT = 1 bh URT = 20 bh sdg URT = 2 bj besar
Berat = 85 g Berat = 165 g Berat = 35 g

BELIMBING KURMA JAMBU BIJI


URT = 1 bh besar URT = 3 bh URT = 1 bh
Berat = 140 g Berat = 15 g Berat = 100 g

31
Golongan V Buah dan Gula
1 Satuan Penukar :
50 kalori , 12 g Karbohidrat

SEMANGKA JERUK PEPAYA


URT = 1 bh besar URT = 1 bh sdg URT = 1 ptg besar
Berat = 180 g Berat = 110 g Berat = 110 g

PISANG
LECI SALAK
URT = 1 bh
Berat = 50 g
URT = 10 bh URT = 2 bh sdg
Berat = 75 g Berat = 100 g

32
Golongan VI Susu Tanpa Lemak
1 Satuan Penukar :
75 Kalori , 7 g Protein, 10 g Karbohidrat

Susu Skim Cair Yoghurt Non Fat


URT = 1 gelas URT = 2/3 gelas
Berat = 200 g Berat = 120 g

33
Golongan VI Susu Lemak sedang
1 Satuan Penukar :
125 Kalori , 7 g Protein, 6 g Lemak ,
10 g Karbohidrat

Susu Sapi Susu kental tak manis Yogurt susu penuh


URT = 1 gelas URT = 1 gelas
URT = 2/3 gelas
Berat = 200 g Berat = 200 g
Berat = 120 g

34
Golongan VI Susu Tinggi Lemak
1 Satuan Penukar :
150 Kalori , 7 gr Protein,
10 gr Lemak, 10 gr Karbohidrat

SUSU KERBAU Tepung susu penuh


URT = ½ gelas URT = 6 sdm
Berat = 100 g Berat = 30 g

35
Golongan VII : Minyak/ Lemak
Tidak jenuh
1 Satuan Penukar :
50 Kalori , 5 g Lemak

ALPUKAT MARAGRIN JAGUNG


URT = ½ bh bsr URT = 1 sdt
Berat = 60 g Berat =5g

36
Golongan VII Minyak / Lemak
Lemak Jenuh
1 Satuan Penukar :
50 Kalori , 5 g Lemak

MINYAK KELAPA
URT = 1 sdt SANTAN
Berat = 5 g KELAPA PARUT URT = 1/3 gelas
URT = 2 sdm Berat = 40 g
Berat = 15 g

MENTEGA
URT = 1 sdt KELAPA
Berat =5g URT = 1 ptg kcl
Berat = 15 g
Golongan VIII : Makanan Tanpa Kalori

AGAR-AGAR AIR KALDU


KOPI

TEH
AIR MINERAL
INDEKS
GLIKEMIK
Indeks Glikemik/Glycemic Index

adalah :
respon glukosa darah di dalam
tubuh terhadap makanan yang di
makan, di banding dengan
respon glukosa darah tubuh
terhadap glukosa murni.
NILAI INDEKS GLIKEMIK (IG)
CONTOH NILAI INDEKS GLIKEMIK
Contoh IG RENDAH

Mkn Indonesia Mkn Asing


Nasi Cianjur (50) Spaghetti boiled
IG Kac.tanah (8,46) 5’ (45)
RENDAH Kac. Hijau (28,87) Soybean,canned
< 55 Kac.kedele(-17,53) (22)
Pepaya lokal (37) Yoghurt (52)
Jeruk Ponti(40,3) Apple (52)
Sumber: Tempe goreng (-3) Skim milk (46)
Waspadji,S & Kartini Whole milk (44)
S (2003)
Cookies Trop(48)
Snetselaar (2009)
Low GI (< 55)
CONTOH IG SEDANG

Mkn
Indonesia Makanan
IG Kentang (68) Asing
SEDANG Roti putih (67) Spaghetti boiled
Nangka (64) 15’ (67)
55 - 70 Nenas (62) Ice cream (69)
Pisang raja (57)
Ketoprak ketupat
(68)
Medium GI (55-70)
Contoh IG Tinggi

Makanan Asing
Mkn Bread, white(82)
Rice,brown (81)
IG Indonesia
Cornflakes (121)
TINGGI Porridge oats (89)
Singkong (94)
> 70 Carrots,cooked
Madu (77) (92)
Beras ketan(87) Peas,frozen (74)
Bubur ayam(96) Banana (84)
Orange juice (71)
High GI (> 70)
Glysemic Index
RUMUS MENGHITUNG BEBAN GLIKEMIK

INDEKS GLIKEMIK X JUMLAH KH


100
Beban Glikemik (BG) Bahan Pangan

BG RENDAH ≤10

BG SEDANG 11-19

BG TINGGI ≥20
CONTOH MENU 1500 KALORI
PAGI JAM : 07.00 JAM 10.00
JAM 12.00 JAM 16.00
Makan malam

JAM 19.00 JAM 21.00


LATIHAN
MENGHITUNG
KEBUTUHAN ENERGI
Menghitung BB ideal Rumus Brocca
 BB ideal= 90% x {TB (cm) – 100} x 1 kg
atau {TB (cm) – 100} – 10 % (TB-100)

 BB ideal: TB (cm) – 100


(Laki-laki TB < 160 cm dan perempuan TB <150Cm)

 BB normal : BB ideal ± 10%


 BB kurus : BB normal - 10%
 BB gemuk : BB normal + 10 %

58
Kalori basal :
Laki-laki: BB ideal (kg) x 30 kalori =…. kkal
Wanita : BB ideal (kg) x 25 kalori =… kkal.
Faktor koreksi :
Umur > 40 th : - 5% x kal.basal = … kkal (-)
• Aktifitas Bed rest: +10% x kal.basal = . … kkal (+)
ringan : + 20%
sedang : + 30%
berat : + 40 %
• BB gemuk : - 20% x kal.basal = - .… kkal (-)
lebih : - 10 %,
kurang : + 20%
• Stress metabolik: + (10-30%) x kal.basal = … kkal (+)
Hamil trimester II – III = + 300 kalori
Laktasi = + 500 kalori
Total kebutuhan = …… kkal

59
Terima kasih
semoga manfaat

Anda mungkin juga menyukai