Anda di halaman 1dari 10

MAKALAH

BAHASA JAWA

Disusun Oleh:

Alisya Cindy Puspita/02


Anisa Salsabilla Hartono Putri/04
Nadya Novita/21
Viola Gandis Saputri/34

XII IPS 3
SMA N 1 SEWON
2020/2021
KATA PENGANTAR

Puji syukur kami panjatkan Kepada Tuhan Yang Maha Esa atas limpahan rahmat dan
hidayahnya sehingga kami dapat menyelesaikan tugas makalah ini dengan judul UPACARA
ADAT GREBEG dengan tepat waktunya.

Makalah ini disusun dengan maksud untuk memberikan pengetahuan tentang upacara
adat kepada para pembaca. Upacara adat adalah salah satu tradisi masyarakat tradisional yang
masih dianggap memiliki nilai-nilai yang masih cukup relevan bagi kebutuhan masyarakat
pendukungnya. Upacara adat erat kaitannya dengan ritual-ritual keagamaan atau disebut juga
dengan ritus.

Kami mengucapkan terimakasih kepada semua pihak yang sudah ikut serta dalam
penyusunan makalah ini sehingga makalah ini dapat terselesaikan dengan baik dan sesuai
harapan.

Kami menyadari, makalah yang kami tulis ini masih jauh dari kata sempurna. Oleh
karena itu kritik dan saran yang membangun akan saya nantikan demi kesempurnaan makalah
ini

Yogyakarta,20 Januari 2021

penulis
DAFTAR ISI

PITUTUR...................................................................................

PEMBUKA................................................................................

Rembug...................................................................................

- isi

PANUTUP................................................................................

LAMPIRAN..............................................................................
PAMBUKA

Daerah Istimewa Yogyakarta dununge ing sisih kidul sisih tengah Pulo Jawa, lan wewatesan
karo Provinsi Jawa Tengah lan Samodra India. Daerah Istimewa Yogyakarta duwe siji kutha
lan papat kabupaten, yaiku Kota Yogyakarta, Kabupaten Sleman, Kabupaten Kulon Progo,
Kabupaten Bantul, lan Kabupaten Gunung Kidul [1]. Pariwisata minangka sektor utama
kanggo DIY. Jumlah obyek lan obyek wisata ing DIY wis ngunjungi kunjungan turis, turis
manca asing lan domestik [2]. Wujud pariwisata ing DIY kalebu tur MICE (Rapat, Insentif,
Konvensi lan Pameran), pariwisata budaya, pariwisata alam, wisata minat khusus lan macem-
macem fasilitas turis liyane kayata resort, hotel lan restoran [3]. Yogyakarta misuwur
minangka Kutha Budaya, amarga Yogyakarta duwe macem-macem budaya. Kajaba iku,
Yogyakarta uga duwe akeh tujuan wisata alam, budaya, lan khusus. Budaya minangka
refleksi panguripane manungsa sing diwujudake sajrone karya, kanthi wujud obyek uga
wujud tumindak.

Budaya sing awujud obyek kayata candhi, prasasti, teks, sandhangan lsp, uga awujud
tumindak kayata upacara adat, pagelaran, tayub lan liya-liyane [5]. Upacara tradhisional
minangka kegiyatan sosial sing ditindakake warga kanggo nggayuh keslametan [6]. Upacara
kasebut ditindakake kanthi turun temurun lan ora nate ditinggalake sanajan jaman wis ganti.
Upacara tradhisional duweni peran penting ing panguripan masarakat kanggo pangembangan
sosial budaya para anggota komunitas pendukung. Iki amarga salah sawijining fungsi upacara
adat, yaiku minangka penguatan norma lan nilai budaya sing ana. Norma lan nilai budaya
ditampilake kanthi simbolik liwat demonstrasi arupa upacara [7]. Upacara kasebut dirasakake
minangka bagean integral lan intim lan komunikatif sajrone urip budaya. Warga Mangiran,
Srangkan, Bantul isih nganakake upacara Seni Tradhisi Lebaran "Reog Wayang Wanara
Kubro", sing dianakake saben wulan Shawwal lan ing acara perayaan tartamtu. Acara iki
minangka bentuk rasa syukur kanggo warga sing wis umur dawa lan ngrayakake Idul Fitri
sing dianakake ing ngarep.

Wiwitane, pariwisata ditindakake dening turis sing seneng alam sing pengin tujuan turis tetep
tetep lan lestari, saliyane njaga budaya lan kesejahteraan masarakat [8]. Nanging, nalika
pangembangane, jebule bentuk pariwisata iki berkembang amarga disenengi para turis.
Pariwisata minangka kegiatan kagiyatan anyar. Tanggung jawab ing wilayah sing isih alami
utawa wilayah sing dikelola miturut prinsip alami sing tujuane ora mung kanggo nikmati
kaendahane nanging uga kalebu unsur pendhidhikan, pangerten lan dhukungan kanggo upaya
konservasi alam lan nambah penghasilan masarakat lokal ing sekitar tujuan pariwisata
wilayah.

Adhedasar iki, panulis milih njupuk judhul, "GREBEG MAULUD KANGGO SEKOLAH
VOKASIONAL SWASTA MERAPI ING YOGYAKARTA".
PEMBAHASAN
 

A. Pengertian
Labuhan minangka salah sawijining upacara adat sing ditindakake para raja ing
Kraton Yogyakarta. Upacara tradhisional iki tujuane ndedonga supaya keslametan
Kanjeng Sri Sultan, Kraton Yogyakarta lan masarakat Yogyakarta. Upacara kasebut
kebak makna magis sing biasane digandhengake karo legenda tartamtu. Tuladhane
yaiku Upacara Labuhan Parangkusumo sing padha karo legenda Ratu Pantai Selatan
lan Panembahan Senopati.
Upacara tradhisional labuhan dianakake kaping papat, yaiku:
1. Ing sawijining dina sawise Jumenengen (penobatan raja).
2. Ing sawijining dina sawise Tingalan Jumenengan (pengetan penobatan raja taun
suwene) biasane diarani Labuhan Alit.
3. Dileksanakake saben wolung taun (Labuhan Ageng).
4. Dileksanakake miturut kahanan tartamtu (contone, nalika putra utawa putri raja lagi
bebrayan).
Dene, lokasi sing digunakake minangka papan kanggo Upacara Labuhan yaiku: 1.
Pantai Parangkusumo.
2. Gunung Merapi.
3. Gunung Lawu.
4. Swarga Dlepih.
Ing proses kasebut, akeh peralatan sing kudu disiapake. Ing antarane kalebu Apem
(gunungan), pangapuran Dalem sing wis dibungkus nganggo kain putih lan payung,
kain bathik, rambut lan paku Sri Sultan sing wis diklumpukake setaun. Bupati Bantul
nampa tawaran labuhan menyang kabupaten Kretek, banjur bupatine Bantul
ngirimake tawaran labuhan menyang pengurus Parangkusumo. Sesajen kasebut
digawa mlaku menyang lemari klambi ing aula LKMD, banjur prosesi donga dening
juru jaga. Sawise maca doa, tanduran obyek pelabuhan ing wilayah pesisir
ditindakake lan barang-barang uga digawa menyang segara. Masarakat Yogyakarta,
utamane wilayah pesisir kidul, yakin manawa upacara labuhan kasebut bakal
nuwuhake katentreman, kesejahteraan lan keamanan. Muga-muga tradhisi lan adat
istiadat sing nggambarake kepribadian komunitas iki bisa dilestarekake.
Gunung Merapi minangka taman nasional (asring disingkat TN) sing ana ing Jawa
tengah. Ing administrasi pamrentahan, wilayah taman nasional iki kalebu ing wilayah
loro provinsi, yaiku Jawa Tengah lan Yogyakarta.
Penunjukan area Taman Nasional Gunung Merapi ditindakake dening Keputusan
Menteri Kehutanan 134 / Menhut-II / 2004 tanggal 4 Mei 2004. Tujuan manajemen
yaiku nglindhungi sumber banyu, kali lan dhukungan sistem urip ing kabupaten
kasebut. / kutha Sleman, Yogyakarta, Klaten, Boyolali, lan Magelang. Kangge,
sadurunge didegake pusat manajemen taman nasional, TN G Merapi ana ing sangisoré
manajemen Pusat KSDA (Konservasi Sumber Daya Alam) Yogyakarta.

B. Nilai Kearifan Lokal ing Upacara Adat Merapi Labuhan


Yen kita ngerti kanthi jero babagan seri upacara adat pelabuhan merapi sing
dianakake saben 30 Rajab, umume pengin nerangake manawa upacara iki nduweni
nilai-nilai kearifan lokal sing kudu dijaga lan dijaga. Dene nilai-nilai kearifan lokal
sing bisa dipikolehi saka upacara adat pelabuhan Merapi yaiku sing pertama, upacara
adat pelabuhan Merapi iki minangka salah sawijining wujud sinergi antarane alam,
manungsa lan tanduran kanthi kerja sama kanthi tujuan njaga gotong royong. Kaping
pindho, Paring pisungsung dijaluk supaya para makhluk halus melu ndedonga supaya
kesejahteraan masarakat Yogyakarta nuduhake hubungan sing apik ing antarane para
jin

lan manungsa lan percaya manawa ana lan melu nyembah marang Gusti Allah. Iki
jumbuh karo swarane ayat Al-Quran surat ad-Dzariyat ayat 56 sing tegese "Lan aku
ora nyipta jin lan manungsa kajaba nyembah marang Aku. Ibnu Kathir nerangake ayat
iki, "Gusti Allah nitahake manungsa lan jin supaya padha nyembah marang
Panjenengane." (Tafsir Ibn Katsir surat Ad Dzariyat: 56).
Sembahyang sing penting dingerteni yaiku nyembah ati kayata donga, wedi, ngarep-
arep, percaya, tresna lan liya-liyane. Kabeh bentuk ibadah kasebut kudu ditujokake
menyang Allah wae. Katelu, Pak Asih nekseni manawa shalat sing ditawakake ing
upacara Labuhan Merapi ngarep-arep yen lereng Gunung Merapi kayata Kinahrejo
Cangkringan khususe lan wilayah Yogyakarta umume aman, tentrem, tentrem lan
aman. "Sanajan umpamane Gunung Merapi ana kerusuhan, nanging isih diarep-arep
manawa wilayah Yogyakarta bakal aman lan makmur, makmur. Amien, nuduhake
sesambungan karo pangripta (hablum minallah). Papat, nandur wit kanthil sing
ditindakake sajrone upacara Labuhan Merapi, Pak Asih nerangake manawa wit
kanthil tegese kumanthil-manthil, saengga masarakat mesthi cedhak karo alam.
Kaping lima, plabuhan merapi adat iki uga mulang babagan pentinge toleransi,
nulungi wong liya, ora mbeda-mbedakake drajad manungsa, saling berkorban lan
saling tulung tinulung, iki kabukten amarga gelem munggah gunung sing curam
puluhan kilometer tanpa katon tuwa, bocah, bocah enom, wanita sugih lan mlarat,
dheweke tetep tertib lan setya nuruti upacara plabuhan adat.

C. Norma Adat sing Ditemokake ing Upacara Adat Labapi Merapi


Ana norma-norma adat sing kudu ditindakake saben warga ing lereng Merapi
khususe lan masarakat Yogyakarta umume sing ngetutake proses upacara iki. Dene
norma-norma kasebut, ing antarane yaiku Ana larangan milih, nggawa lan ngrusak
tanduran ing lereng Gunung Merapi sajrone nindakake upacara plabuhan adat lan yen
dilanggar bakal mbebayani para pelaku. Masarakat percaya manawa upacara adat
plabuhan merapi ora dileksanakake, mula bakal nduwe pengaruh negatif marang
masarakat Yogyakarta, utamane lereng Gunung Merapi. Banjur, peneliti uga duwe
kesempatan kanggo ngamati semangat warga supaya njupuk berkah (kue beras gurih
lan ingkung tetelan) sing dhuwur banget, dheweke isih mikir yen entuk prekara
kasebut bakal entuk berkah kanthi bentuk kesehatan, rizki lan perdamaian lan iki
dirasakake dening mayoritas warga sing rawuh ing upacara kasebut, kabukten
manawa dheweke gelem munggah gunung sing curam puluhan kilometer kanggo
njupuk prekara kasebut, ora preduli umur, bocah-bocah, wanita enom, sugih lan
wanita miskin padha-padha mbantu nggayuh tujuan

D. Pangertosan Umum Upacara Adat Labuh Merapi


Anane pelabuhan adat pelabuhan Merapi mesthi akeh pengaruhe ing pamrih
masarakat Yogyakarta. Saka sawetara asil wawancara karo warga sing ngetutake
kegiyatan upacara adat labuhan merapi, entuk sawetara pangerten babagan makna
upacara adat labuhan merapi. Antarane yaiku Pertama, komunitas kasebut percaya
yen nindakake upacara adat pelabuhan merapi, tujuane supaya entuk berkah supaya
kulawargane diwenehi kesehatan sing akeh lan rizki sing akeh. Kaping pindho,
saliyane, tujuwane yaiku golek barang arupa nasi kepel (bungkus isi nasi gurih lan
daging) sing dipercaya bisa nambah katenangan, rizki, lan kesehatan kanggo
kaluwargane. Katelu, masarakat uga percaya manawa upacara adat pelabuhan Merapi
ora dileksanakake, bakal nyebabake bencana tumrap masarakat Yogyakarta, lan
khususe masarakat lereng Gunung Merapi. Kaping papat, panulis nemokake manawa
ana ibu sing nglamar obat.

penyakit sing dialami tukang kunci Merapi, sawise dikonfirmasi karo Pak Asih (juru
kunci Merapi) dheweke ujar, sejatine ana wong percaya manawa juru kunci merapi
dipercaya bisa mangsuli pandongane nanging ora bener, dheweke uga ujar manawa
Siji-sijine sing bisa ngobati yaiku Allah SWT dudu Tukang Kunci pengurus mung
mbantu sholat.
PANUTUP
A. Kesimpulan
Gunung Merapi minangka salah sawijining obyek wisata alam sing ana ing kabupaten
Boyolali, Magelang, Sleman lan Klaten. Upacara Gunung Merapi Labuhan minangka
budaya tradhisional saben setaun saben taun. Upacara tradhisional minangka
kegiyatan sosial sing ditindakake warga kanggo nggayuh keslametan. Upacara
kasebut ditindakake kanthi turun temurun lan ora nate ditinggalake sanajan jaman wis
ganti. Upacara tradhisional duweni peran penting ing panguripan masarakat kanggo
pangembangan sosial budaya para anggota komunitas pendukung. Iki amarga salah
sawijining fungsi upacara adat, yaiku minangka penguatan norma lan nilai budaya
sing ana. Norma lan nilai budaya ditampilake kanthi simbolik liwat demonstrasi arupa
upacara. Upacara kasebut dirasakake minangka bagean integral lan intim lan
komunikatif sajrone urip budaya.
B. Saran
Umume, ana akeh seni sing sumebar ing Indonesia, utamane seni Jawa. Nanging,
akeh seni tradisional kasebut lali lan ora dilestarekake.
generasi muda duwe kewajiban nglindhungi lan nglestarekake seni tradhisional ing
kabupaten Sleman, umume ing Indonesia.
lan
nglindhungi

LAMPIRAN

Anda mungkin juga menyukai