GEGURITAN
A. IDENTITAS MODUL
Jenjang : SMA
Kelas : X (Fase E)
C. Profil Pelajar : Bernalar kritis, kreatif, gotong royong, berakhlak mulia, mandiri
Pancasila
D. Sarana prasarana :Ruang Kelas, LCD, Laptop, koneksi internet, bahan ajar, lembar kerja
PERTEMUAN 1
Kegiatan Pendahuluan:
1. Salam pembuka
I. DAFTAR PUSTAKA
Panjebar Semangat Edhisi 22 Surya Kaping 28 Mei 2022. Kanthi besutan.
Priyo, Prabowo Dhanu .2002. Geguritan Tradisional dalam Sastra Jawa, Jakarta
Suwondo, Tirto Rembuyung.1997.Antologi Geguritan dan Macapat, Yogyakarta
Mengetahui
Kepala SMA Negeri 2 Boyolali Guru Mata Pelajaran
LAMPIRAN 1:
A. LEMBAR KERJA SISWA
Kagiatan 1 (Mengamati Jenis Teks Sastra berupa geguritan)
Geguritan 2
Sang Saka
dening : Simbahe Roof
LAMPIRAN 2 :
DIAGNOSTIK
Lisan
1. Apa kang diarani geguritan, coba andharna?
Lisan/tulis
Lampiran 3
FORMATIF
1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan secara
mandiri terhadap teks sastra berupa geguritan.
2. Penilaian performa saat menuampaikan isi teks sastra berupa geguritan (kreatif dan bernalar kritis)
Ket.
A = 100-90
B = 89-80
C = 79-70
D = <70
Lampiran 4
SUMATIF
A. Wenehana tandha ping (X) ing aksara A,B,C,D utawa E kang koanggep bener!
1. Kang diarani geguritan bebas yaiku….
A. geguritan modheren
B. geguritan tradhisional
C. tembang tengahan
D. kidung
E. macapat
2. Pamilihaning tembung-tembung endah ing sajroning geguritan diarani….
A. tema
B. amanat
C. diksi
D. rima
E. ritma
3. Kang ora kalebu perangan ing babagan nulis geguritan yaiku….
A. tema
B. rima
C. diksi
D. skenario
E. pilihan tembung
4. Ekspresi, patrap/ sikap, lan obahing awak nalika maca geguritan diarani….
A. wicara
B. wiraga
C. wirasa
D. wirama
E. wirunggan
5. Ing ngisor iki kang ora kalebu titikane geguritan anyar yaiku….
A. Basane kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan
B. Tetembungane pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung
C. Sajak pungkasan mardika/bebas
D. Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit
E. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya Bahasa
Tembung meras kringet kanthi semangat mangalad gegayutan marang kahanan saiki yaiku …
A. Para petani padha seneng yen kasil panene apik
B. Semangat para generasi mudha kudu tansah ngrembaka
C. Para petani kudu nduweni semangat supaya kuwalitas panen bias apik
D. Yen nyebar tanduran kudu nyawang mangsa kangtrep, apamaneh mangsa kaya saiki
E. Temen lan semangat kang mangalad dadi jiwaning pamudha ing jaman iki
Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 8-9.
Saya Gripis
dening : Rachmat Djoko Pradopo
Dina lan wengi kang gilir gumanti
Nggogos umure janma manungsa
Umurmu lan umurku saya gripis
Pungkasane bakal gusis
Apa bener paribasan
……………………………………..
Yen mangkono banjur menyang ngendi parane
Pengumbaranku lan pangumbaranmu
Pangumbarane janma manungsa
Apa kang kita pokolehi
Inga lam padhang iki
Jarene, minangka sanguine lelaku
Tumuju akire langkah kang katuju
Lampiran 5
Pengayaan
Gatekna teks iki banjur sebutna jinis teks lan titikane!
Gathosaken geguritan ing ngandhap menika kangge mangsuli pitakenan nomer 1 lan 2.
Lelakon
Swara Prenjak
Swara prenjak ngganter ing wit blimbing
Nggawa rasa adhem ing esuk wening
Gek sapa sing bakal teka ?
Nggawa swasana sing gawe lega
Wis suwe ati iki anyep lan atis
Kepengin ganti swasana sing manis
Ananging sing tansah teka kok mung kabar lamba
Kok mung warta kang gawe nelangsa
Mangka wis suwe anggonku nganti-anti
Ya gene ora ana warta endha tekan saiki ?
Mung anakmputu sing padha ana Bali
Mulihe kena kanggo tamba ati
( Nini Klenyem, Panjebar Semangat Oktober 2018)
3. “Wis suwe ati iki anyep atis” Apa tegese gatra kasebut miturutmu ?
4. Saka teks geguritan ing dhuwur golekana isine.
5. Tulisen pitutur uhur kang kamot saka geguritan kanthi irah-irahan “Swara Prenjak.”
Si Jago Abang
Pas iku, aku lagi siap-siap menyang sekolah. Nanging ndilalah ing televisi wongten
“Pawarta Enjing” ingkang mawartakake berita tentang kajadian kebakaran. Peristiwa iku
kedadean ing salah sawijining panggong cerak marang sekolahanku.
Kebakaran iku kedadean jam 2 esuk. Amargi ana berita iku, aku banjur kaget lan kelingan
kanca-kancaku sing manggon omah cerak panggon kebakaran. Ning sakjroning bathin, aku
ndonga supados rencang-rencangku ora ono sing kenapa-kenapa.
Selawise ndeleng berita, aku banjur menyang sekolah. Sakbanjure mara sekolah, dongaku
kandas, aku sedih, lan ngrasa melu nelangsa, amarga ana 10 kancaku ingkang panggonan omahe
melu kebakar.
Lampiran 6
Remidial
No Nama Siswa No Soal Jumlah Ketercapaia Ketunasan
n
Skor Belajar
1 2 3 Ya Tida
k
Lampiran 7
Materi Pembelajaran
GEGURITAN
Geguritan iku kalebu puisi Jawa modheren, amarga ora kaiket ing aturan kayadene tembang. Geguritan
bisa karipta amarga ana inspirasi (angen-angen). Geguritan mujudake karya kang sipate pribadi, mula
geguritan antarane panganggit siji lan sijine beda-beda. Angen-angen kang ana sajrone pikirane pengarang
banjur diolah supaya dadi geguritan kang dikarepake penganggit. Kanthi mangkono, geguritan iku basane
katon endah, bisa migunakake purwakanthi, dwilingga, seselan, lan liya-liyane. Geguritan iku nduweni pitutur
luhur lan ancas kang bisa kajupuk kanthi digancarake dhisik. Nggancarake geguritan iku ateges ngowahi lan
ngudhari ukara-ukara geguritan supaya isine luwih gampang dimangerteni, kanthi cara nambahi tembung lan
negesi. Geguritan iku dumadi saka underan, pamilihe tembung, purwakanthi lan majas ( lelewane basa ).
Pamilihe tembung lan majas iku paedahe supaya geguritan katon endah lan kepenak diwaca. Ana saperangan
bab kang njalari geguritan iku katon endah, antarane yaiku;
a. cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah
b. menthes yaiku tembunge duwe teges kang jero
c. endah ngemu purwakanthi swara, sastra, utawa basa
d. tembunge pilihan
JINIS GEGURITAN
a. Puisi Jawa gagrag lawas
yaiku puisi Jawa kang migunakake basa Jawa kuna lan kaperang ana ing pupuh-pupuh tembang, kawengku
guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan.
Paugerane puisi Jawa gagrag lawas yaiku;
Cacahing gatra saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra.
Cacahing wanda saben gatrane ajeg, yaiku ana wolung wanda.
Dhong-dhing utawa guru lagune ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara.
Lumrahe dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun anggurit.
Puisi Jawa gagrag lawas lumrahe isi piwulang : Upamane bab tata krama
Lumunturing Budaya
Dening: Ki Andanawarih
Tumetesing waspa dumlewer ing pangrasaku
Nglentrihing pandulu ginambar ing netraku
Ancluming praupan kawistara ing pasuryanku
Legeg trenyuh ginawa ing panggalihku
Amersani jaman saiki
Tumraping polah tingkahing putra lan putri
Kang wis ninggalake subasita
Nerak anggeranggering budaya
Lali ing tata krama, mbuwang sakabehing unggah-ungguh basa
Kabeh rumangsa nistha
Yen isih ngugemi pranatan budaya bangsa
Sanajan jaman wis maju
Aja banjur dadi kleru
Crita leluhur ginubah sawiyah-wiyah
Busana owah samesthine
Tetunggangan, wisma, laladan rinipta beda saka asline
Apa kita wis ora ngregani budaya kita dhewe?
Apa budaya kita wis ora ana ajine?
Apa budaya kita wis kadaluwarsa?
Apa budaya kita wis luntur?
Pemuda-pemudi jaman saiki unggah ungguh basa wis dilirwakake
Tata krama wis ditinggalna
Tata wicara wis ninggalake subasita
Apa sing salah sekolah?
Apa sing salah ibu bapak?
Apa kabeh salah?
Nyatane budaya bangsa wis ditinggalake
Wis arep luntur amarga pokale kita dhewe
UNSUR-UNSUR KANG AMBANGUN GEGURITAN
1. Geguritan iku awujud karya sastra, mula ing sajrone ana unsur-unsur pandhapuke. Unsur-unsur
geguritan kasebut kabedakake dadi unsur intrinsik (unsur ing njero) lan unsur ekstrinsik (unsur ing
njaba).
a) Unsur intrinsik yaiku unsur kang mbangun saka sajrone geguritan. Kang mangaribawani dianggite
sawijining geguritan saka unsur intrinsik iku antarane yaiku;
1) Tema yaiku pokok masalah kang diangkat ing sajroning geguritan.
2) Amanat yaiku nasihat, falsafah, nilai-nilai kang arep diandharake pengarang marang pamaos.
3) Nada lan rasa yaiku pangraose pengarang kang digambarake ing sajroning geguritan.
4) Diksi yaiku pamilihing tembung-tembung endah ing sajroning geguritan.
5) Rima yaiku pangraose swara-swara basa kanggo mujudake kaendahan.
6) Ritma yaiku dawa cendhak, dhuwur cendhek, lan jeda nalika geguritan dilisanake.
b) Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun geguritan saka sanjabane geguritan (pengarang lan
lingkungane). Kang mangaribawani dianggite sawijining geguritan saka unsur ekstrinsik iku
antarane yaiku;
1) Agama
2) Politik
3) Ekonomi
4) Sosial budaya
5) Pendhidhikan
6) Jenis kelamin
7) Adat istiadat, Lsp
2. Pitutur Luhur sing Kakandhut lan Relefansine karo Kahanan Masarakat Jaman Saiki
Teks geguritan iku bisa awujud reriptan apa wae, manawa reriptan iku diwaca lugu iku diarani maca
lugu, yen diwaca anthi lelewa iku geguritan, yen diwaca kanthi cara dilagokake iku diarani tembang.
3. Cara Mamarafrasekake Geguritan
Parafrase yaiku istilah lingusitik (kebahasaan) kang ateges nyritakake/nuturake maneh sawijining
teks/konsep kanthi cara liya sajroning basa kang padha, nanging tanpa ngowahi maknane.
Tata-cara nggancarake utawa parafrasis geguritan kaya ngisor iki:
Para pamaca mangerteni luwih dhisik makna geguritan kang bakal digancarake, carane kanthi
maca bola-bali (maca hermeneutik)
Nggoleki lan nemokake tembung-tembung kang ngemu teges ora wantah, pasemon, pepindhan,
simbolik, utawa sabangsane, banjur negesi tembung-tembung mau
Nulis maneh tembung-tembung kang sengaja "diilangake" dening panganggit. Tembung-tembung
iki ilang lumrahe supaya tuwuh basa endah ing geguritan. Nanging sanajan tembung-tembung mau
ilang, ora ngowahi teges
Ngronce tetembungan ing geguritan dumadi gancaran (prosa) jangkep, dumadi saka ukara-ukara
minimal Jejer-Wasesa (Subjek-Predikat).