BY : FAUZIA HAZ
Hampir semua energi listrik
dibangkitkan, ditransmisikan dan
didistribusikan dalam bentuk system,
tiga fasa.”
Va0
KOMPONEN URUTAN NOL ( INDEK 0 )
Vb0
TERDIRI DARI 3 PASOR YANG SAMA DAN Vc0
SEFASA .
IBAA
Tabel polaritas komponen harmonik
Operator “a”
OPERATOR “ a “
a = 1120 0
a = 1120 0
a = 11200 = cos1200 + j sin1200 =
− 0,5 + j0,866
0
120
IBAA
HUBUNGAN KOMPONEN SIMETRIS DENGAN
BESARAN FASA
Va1 = Va1
V =a V
2
b1 a1
Vc1 = aV a1
Va = Va1 + Va2 + Va0 Va = Va1 + Va2 + Va0
Vb = Vb1 + Vb2 + Vb0 V = a 2 V + aV + V
Va2 = V a2 b a1 a2 a0
V =a V
2
c2 a2
Va0 = Vb0 = Vc 0
SYNTHESIS
ARUS I a = I a1 + I a2 + I a0
I b = a 2 I a1 + aIa2 +I a0
I c = aIa1+a 2 I + I
a2 a0
. Bila komponen simetrisnya diketahui
Dapat digambarkan vektor aslinya. Va1
1200
Va Vb1
Vc1
Va2
1200
Vb Vb2 Vc2
Vc
Va0
Vb0
Vc0
BESARNYA KOMPONEN URUTAN NOL
Va +Vb +Vc=3Va0
1
Va0 = [Va +Vb +Vc]......... ......(4)
3
BESARNYA KOMPONEN URUTAN Negatip
= 0+3Va2 +0
V a 2 = 1 {V a + a 2V b + aV c }
3
BESARNYA KOMPONEN URUTAN POSITIF
1
Va1 = {Va +aVb +a2Vc}
3
ANALYSIS
1
V = {V + V + V }
TEGANGAN a0 a b c
3
1
V a1 = {V a + aV b + a 2V c }
3
1
V a2 = {V a
+ a 2 V b + aV c }
3
1
ARUS I a0 = {I a + Ib + Ic
}3
1
I a1 = + aI + a I c}
2
{I a b
3
1
= {I + a I b + aI c }
2
I a2 a
3
IMPEDANSI URUTAN
Ea1 Ea 2 Ea0
V a1 Va2 Va0
I1 I2 I0
V a1 = E a1
− I a1 Z 1
V a2 = E a2
− I a2 Z 2 ..... (1)
V a0 = E a0
− I a0 Z 0
TEGANGAN YANG DIBANGKITKAN GENERATOR SEIMBANG
SEHINGGA
E a2 = E a0 = 0
E a1 = E a
V a1 = E a1 − I a1 Z 1
V a2 = 0 − I a2 Z 2 ..... (2)
V a0 = 0 − I a0 Z 0
I a0
A
In = Ia + Ib + Ic Z g0
Zg0
= 3I a0 = 3I 0 ..... (3) Ea0
Ec0 Eb0
Zg0 Zg0 Ib0
C
In Zn B
I c0
TEGANGAN URUTAN NOL 3I a0
Ea0 Ea0
Ia0 Tidak mengalir
Ia0 Zg0 I a0
Zg0 Titik netral tidak ditanahkan
Zn
PENGHANTAR
RANGKAIAN
Z1 Z2 Z0
RANGKAIAN T
Z1 Z1 Z2 Z2 Z0 Z0
2 2 2 2 2 2
IBAA
PERSAMAAN HUBUNG SINGKAT PADA GENERATOR
( Generator diandaikan dalam keadaan tanpa beban )
A
1
V1 = (Va + aVb + a 2Vc )
3
1
V2 = (Va + a 2Vb + aVc ) (6)
C B 3
1
V0 = (Va + Vb + Vc )
3
IBAA
DENGAN MEMASUKAN PERS. (5) KE (6) :
E
Ib = a 2 1 . . . . . . . (8)
Z 1
E
Ic = a 1 . . . . . . . (9)
Z 1
IBAA
JADI ARUS HUBUNG SINGKAT 3 FASA :
E1
I HS3φ = . . . . . . (10)
Z1
Diagram satu garis dan a
rangkaian urutannya D
E1 Ic
Z1G
Ia
3FASA
N1
c b
Ib
E1
Va = Vb = Vc = 0
Z1G
I1 Diagram vektor untuk
Gangguan 3 fasa
F1
IBAA
2. HUBUN SINGKAT 2 FASA
karena , Vb = Vc , maka
C B a 2 V + aV + V
1 2 0
= aV 1 + a 2 V2 + V0
(a 2 − a)V = (a 2 − a)V
1 2
maka , V1 = V2 ........(1 3)
IBAA
DENGAN MENGGUNAKAN RUMUS RUMUS
KOMPONEN SIMETRIS MAKA ARUS HUBUNG
SINGKAT DUA FASA DIPEROLEH ;
3E1
I hs2 φ = .......... ......(21)
Z1 + Z 2
IBAA
Diagram satu garis
Zg
c N1 N2
Ic E1
I1 I2
VCF a Z1g Z2g
Ib F1 F2
IBAA
3. HUBUN SINGKAT 1 FASA TANAH
Menentukan komponen
Komponen simetris ;
1 1 1
I1 = (I a + aI b + a 2 I c ) = (I a + o) = I a
3 3 3
1 1 1
I 2 = (I a + a 2 I b + aI c ) = (I a + 0) = I a
3 3 3
1 1 1
I 0 = (I a + I b + I c ) = (I a + 0) = I a
3 3 3
1
JADI : I1 = I 2 = I 0 = I a .......... .......... ....(25)
3
IBAA
DENGAN MENGGUNAKAN RUMUS RUMUS KOMPONEN
SIMETRIS MAKA ARUS GANGGUAN SATU FASA KE
TANAH DAPAT DIPEROLEH
3E1
Ihs1φ = ........(30)
Z1 +Z 2 +Z 0
IBAA
Diagram satu garis
Zg N1 N2 N0
E1
1 fasa
I1 I2 I0
Z2g Z0g
Vektor diagram Z1g
VbF c F2
F1 F0
Diagram urutan
Ia
VcF
b
IBAA
SATUAN PERUNIT ( PU )
RANGKAIAN 3 FASA : VA b = 3V b I b
VA
Ib = b
3V b
Vb Vb
Zb = =
3I b 3VA b
3V b
2 2
Vb KV b
=
VA b MVA b
Nilai(sebenarnya)
Nilai(pu)=
Nilai(Dasar)
MVAb
Z(pu)= Zseb
KVb 2
IBAA
ARUS DASAR :
MVA b 1000
Ib =
3KVb
IMPEDANSI DASAR :
KV b 2
Zb =
MVA b
KVb br 2 MVA b br
Z pu br = Z pu lm [ ] [ ]
KVb lm MVA b lm
br = baru lm = lama
BILA : KV b br = KV b lm
MVA br
Z pu br = Z pu lm b
MVA b lm
IBAA
CONTOH ( 1 ) ; TRAFO DAYA 3 FASA
13,8 KV 138 KV
15 MVA
XT = 10% = 0,1 PU
13,8KV 2
X ( ) sisi13,8KV = 0,1 = 1,27 Ω
15MVA
138KV 2
X ( ) sisi138KV = 0,1 = 127 Ω
15MVA
138KV 2
X ( ) 138KV = X ( ) sisi13,8KV [ ]
13,8KV
Rasio Tegangan Kwadrat
IBAA
CONTOH ( 2 ) ; TRAFO DAYA 3 FASA
G 138 KV
13,8 KV
20 MVA
Xg = 30% 15 MVA
XT = 10% = 0,1 PU
13,8KV2
Xg (ΩΩ = 0,3 = 2,86Ω 13,8KV
20MVA
138 2
Xg (ΩΩ = 2,86[ ] = 286Ω
13,8
MVAb 20MVA
Xg (%) = X seb = 286 = 30%
KVb 2
138KV2
IBAA
DIKETAHUI SUATU SISTEM SEPERTI GAMBAR
BILA MVAb =100 ;KVb = SESUAI DENGAN TEGANGAN NOMINAL NYA .
TENTUKAN ARUS DASAR ( ib) , IMPEDANSI DASAR ( Zb ) , SERTA
IMPEDANSI JARINGAN DALAM PERUNIT.
G T1 T2
70KV 20KV
Z=15+J40 Z=6,79+J8,8
50MVA 50MVA 2,5MVA
22% 10% 10%
MVAb = 100
1000100
PADA SISTEM 70 KV : Ib = = 825A
70 3
702
Zb = = 49Ω
100
IBAA
1000100
PADA SISTEM 20 KV :
Ib = 2887A
20 3
202
Zb = = 4Ω
100
IMPEDANSI DALAM PU :
100
Xg = j0,22 = j0,44pu
50
100
X t1 = j0,10 = j0,20pu
50
15 + j40
Z AB = = 0,31+ j0,82pu
49
100
X T2 = j0,10 = j0,20pu
25
6,79+ j8,8
ZCD = =1,7+ j2,2pu
4
IBAA
RANGKAIAN EKUIVALEN URUTAN POSITIP ;
F1 F2 F3 F4 F5
IBAA
PROSEDUR KALKULASI ARUS HUBUNG SINGKAT
DI SISTEM TEGANGAN TINGGI
IBAA
RUMUS TRANSFORMASI
Δ Υ ΥΔ
Z AB Z AC ZC
ZA = ZAB =
Z AB + Z BC + Z CA ZA ZB +Z BZC +Z AZ C
Z AB Z BC ZA
ZB = ZBC =
Z AB + Z BC + Z AC ZA ZB + Z BZC +Z CZ A
Z AC Z BC ZB
ZC = ZAC =
Z AB + Z BC + Z AC ZAZB +Z B Z C +Z C Z A
A A B
B
ZAB
ZA ZB
ZAC
ZBC ZC
C C
IBAA
SISTEM
R TR G LINE H TS S
X1GH = X 2GH
X1GR X1TS
X2GR
X 0GH
X 2TS
X0GR XTR XTS X 0TS
BUS N1
E E
X1GR X1GS
XTR X1GH XTS
X F1
IBAA
RANGKAIAN EKUIVALEN URUTAN POSITIP
N1
X1L = X1GR + X TR
E
X1R = X1GH + X TS + X1GS
X1L
I1R = I1
I1 L I1 R X1R + X1L
X1L X1R X1R
I1L = I1
X1R + X1L
X
F1
N1
X1LX1R
I1 X1 =
X1L + X1R
F1 X
IBAA
SISTEM
R TR G LINE H TS S
X1GH = X2GH
X1GR X1TS
X 2GR X 0GH
X 2TS
X 0GR XTR XTS X 0TS
BUS N2
X 2GR X2GS
XTR X2GH XTS
X F2
IBAA
RANGKAIAN EKUIVALEN URUTAN NEGATIP
N2
X 2L = X 2GR + X TR
X 2R = X 2GH + X TS + X 2GS
X 2L
I 2R = I2
I2 L I2 R X 2R + X 2L
X2L X2R X 2R
I 2L = I2
X 2R + X 2L
X
F2
N2
I2 X 2LX 2R
X2 =
X 2L + X 2R
F2 X
IBAA
SISTEM
R TR G LINE H TS S
X1GH = X2GH
X1GR X1TS
X 2GR X 0GH
X 2TS
X 0GR XTR XTS X 0TS
BUS N0
XTS X0GS
X 0GR
XTR X0GH
X F0
OPEN
IBAA
RANGKAIAN EKUIVALEN URUTAN NOL
N0
3E
N0 I HS1φ =
X1 + X 2 + X 0
I HS1φ (kanan) = I1R + I 2R + I 0R
X0 X 0LX 0R
I0 X0 = I HS1φ (kiri) = I1L + I 2L + I 0L
X0L + X0R
F0 X
IBAA
Lembar Latihan
DIKETAHUI SUATU SISTEM SEPERTI GAMBAR
150KV
50MVA 50MVA
A B C
40Km 50Km
X1GA = X2GA
X1L = X 2 L = 0,4/Km X1GC = X2GC
X0L =1,2/Km =20%
= 20%
X0GA =10% X 1TC X 2TC X0GC =10%
X 1TA = X 2TA
= X 0TA = X 0TC
= 10 % = 10 %
IBAA
Lembar jawaban
Impedansi Generator,Trafo dan Transmisi.
X 1 G A = X 2 G A = j20% = j0,2pu
X 1 TA = X 2 TA = X 0 TA = j10% = j0,1pu
Xtotal - Gen + Trafo Xtotal Generator Trafo
di A
X 1 GT A = X 2 GT A = j0,2 + j0,1 = j0,3pu
X 1G C = X 2 G C = j20% = j0,2pu
X 1TC = X 2 TC = X 0 TC = j10% = j0,1pu
Xtotal Generator Trafo
Xtotal - Gen + Trafo di C
X 1GT B = X 2 GT B = j0,2 + j0,1 = j0,3pu
1502
Xd = = 450Ω
50
X1AB = X 2 AB = 40 j0,4 = j16Ω
j16
= = j0,0355pu
450 X Transmisi A - B
X 0 AB = 40 j1,2 = j48Ω
j48
= = j0,1067pu
450
Lembar jawaban
N1
E1
X1GA = j0,2
X1TA = j0,1 X 1G C = j0,2
X F1
Lembar jawaban
N0
X0 ki = X 0 TB = X0 ka =
j0,1 j0,1 j0,1
C
A X 0 AB = B X 0 BC =
j0,1067 j0,1333
F0
N0
X 0 ki = [X 0 TA + X 0 AB]//[X0 TB + X 0 BC
I0 ki I0 ka
X 0ki X 0 ka = {[j0,1+ j0,1067]//j0,1} + j0,1333
j0,2007 j0,1 = j0,2067 j0,1 + j0,1333
j0,2067 + j0,1
X F0 = j0,2007pu
X 0 ka = j0,1
Lembar jawaban
X tot = X ki//X ka =
0 0 0
j0,2007 + j0,1
j0,2007 j0,1
= j0,0667pu
EΥ 1pu
I0 = =
X1 tot + X 2 tot + X 0 tot j0,0667 + j0,0667 + j0,1
1pu
= = j2,4882pu = j478,866A
j0,4019
ARUS HUBUNG SINGKAT 1FASA KE TANAH
I hs 1φ = 3I 0 = 3 2,4882
= 7,4646 pu
= 7,4646192,4557
= 1436,6048A
Lembar jawaban
N1 I1ki = I2 ki
E1
= j0,3 I
I1ki I1ka j0,3799 + j0,3 1
X1ki = X1ka = j0,3 =
j0,3
2,4882
j0,3799 j0,6799
= 1,0979pu
X F1 I 0 = I1 = I 2
N2 = 1,0979192,4557
I2 ki I2 ka = 211,2965A
X 2 ki = X2 ka = j0,3 I1ka = I2 ka
j0,3799 j0,3799
= I1
X F2 j0,3799 + j0,3
N0
j0,3799
I 0 ki I 0ka = 2,4882
j0,6799
X0 ki = X 0 ka = j0,1
= 1,3903pu
j0,2007
F0
= 1,3903192,4557
X
= 267,5718A
,
I 0ki =
1 I0 I 0 ka =
j0,2007
Lembar jawaban
I0
j0,2007 + j0,1 j0,2007 + j0,1
j0,1 j0,2007
= 2,4882 = 2,4882
j0,3007 j0,3007
= 0,8275pu = 1,6607pu
= 0,8275192,4557 = 1,6607192,4557
= 159,2511A = 319,611A
IC = 1,3909pu
j0,0355pu B j0,0444pu C
= 267,5718A
A
2,4882pu
IA-B = IB-C = IA
F1 (478,866A)
= 1,0979pu = 211,2965A
Lembar Jawaban
j0,1067 j0,1333
F0
IA-B IB-C = I0ki = 0,8275pu 2,4882pu
478,866A
j0,1
I A = I A−B = I 0ki
j0,1+ j0,1+ j1067
j0,1
= 0,8275pu = j0,2698pu = 51,926A
j0,3067
j0,2067
IB = 0,8275pu = j0,5577pu = 107,3310A
j0,3067
IB−C = I0 ki = 0,8275pu = 159,2511A
Lembar Jawaban
Arus Fasa di A
I a = 2I1 + I 0 = 2 211,2965+ 51,926 = 474,519A
I b = I c = −I1 + I 0 = −211,2965+ 51,926 = −159,3705A
Arus Fasa di B
I a = 2I1 + I 0 = 0 +107,3310 = 107,3310A
Ib = Ic = −I1 + I0 = 0 +107,3310 = 107,3310A
Arus Fasa di C
Ia = 2I1 + I0 = 2 267,5718 + 319,611 = 854,7546A
Ib = Ic = −I1 + I0 = -267,5718 + 319,611 = 52,04A
Arus Fasa di A-B
I a = 2I1 + I 0 = 2 211,2965 + 51,926 = 474,519A
I b = I c = −I1 + I 0 = -211,2965+ 51,926 = -159,3705A
Arus Fasa di B-C
Ia = 2I1 + I0 = 2 211,2965 +159,2511 = 581,8441A
Ib = Ic = −I1 + I0 = -211,2965+159,2511 = -52,0454A
Lembar Jawaban
Distribusi Arus pada sistem untuk gangguan satu fasa ke tanah
di Bus C
474,519A 474,519A 581,8441A 854,7546A
107,3310A
321,993A 107,3310A
3Io
Lembar Jawaban
Tegangan Fasa pada Bus C
150KV
Vfasa = = 86,6KV = 1pu
3
V1 = E − II.X1GTC = 1,0 −1,3909 j0,3 = 1,0 − j0,41709
= j0,58291pu
V2 = −I2 .X 2 GTC = −1,3909 j0,3 = − j0,41709pu
V0 = −I0 .X 0 GTC = −1,6607 j0,1 = − j0,16607pu
Va = V1 + V2 + V0 = j0,58291− j0,41709 − j0,16607 0pu
Vb = a 2 V1 + aV2 + V0
= 12400 0,58291900 +11200 0,41709 − 900 − j0,16607
= 0,58291 − 300 + 0,41709300 − j0,16670
= 0,58291− j0,291455 + 0,36121+ j0,20854 − j0,16607
= 0,86602 − j0,248985 = 0,9011 −16,040 pu = 78,035 −16,040 KV
Vc = aV1 + a 2 V2 + V0
= 11200 0,58291900 +12400 0,41709 − 900 − j016607
= 0,582912100 + 0,417091500 − j0,16670
= −0,58291− j0,291455 − 0,36121+ j0,20854 − j0,16670
= −0,86602 − j0,248985 = 0,9011196,07 0 pu = 78,043196,07 0 KV
Lembar Jawaban
Distribusi Arus pada sistem untuk gangguan satu fasa ke tanah
di Bus C
474,519A 474,519A 581,8441A 854,7546A
107,3310A
Va = 0
107,3310A
321,993A 3Io Vb = 78,035 −16,04 0 KV
Vc = 78,043196,070 KV
IBAA
PENTANAHAN SISTEM
IBAA
Ada beberapa pentanahan sistem :
IBAA
1. SISTEM YANG TIDAK DITANAHKAN
n=e
Tegangan pada saat
c b gangguan satu fasa
Ke
Tegangan sistem dengan kapasitansi
yang tak seimbang a=e
a
e n
n
c b
c b
IBAA
Pada saat terjadi gangguan tanah arus yang mengalir
hanya arus kapasitip karena adanya kapasitansi jaringan.
Arus ni akan mengalir pada semua feeder baik feeder yang
terganggu maupun feeder yang sehat.
b c
b n
c
n
a ICe
Ce
I3Ce
a
Ibe
IBAA
Kontribusi arus kapasitip pada saat terjadi gangguan
Satu fasa ke tanah.
Ce
Ce c
b Ce
a
IBAA
2. Sistem ditanahkan melalui tahanan tinggi
b b c
c
n n
Rn a
IR
IR Ce
ICe
I3Ce
a
Ibe
IBAA
Distribusi arus kapasitip dan resistip untuk pentanahan
Tahanan tinggi.
Ce
c
Ce b Ce
a
IBAA
3. Sistem ditanahkan melalui tahanan rendah
IBAA
Refrensi
• I Wayan Rinas, Buku kualitas daya listrik, Udayana University.
• https://www.researchgate.net/publication/277721722_TEORI_KOMP
ONEN_SIMETRI_ANALISA_HUBUNG_SINGKAT