Anda di halaman 1dari 33

MODUL

BUDAYA DAN BAHASA BANJAR


SD KELAS V SEMESTER II

TIM PENULIS

ERNANI, S. Pd.
NURMILA SARI, S. Pd.

EDITOR

SITI HAMDAH, S. Pd, MM.

DESAIN COVER

FITRIANI, S. Sos.

DINAS PENDIDIKAN KOTA BANJARBARU


SAMBUTAN WALI KOTA BANJARBARU

Muatan lokal bertujuan untuk membentuk pemahaman terhadap potensi


daerah masing-masing yang bermanfaat untuk memberikan bekal sikap, perilaku,
etos kerja, pengetahuan, dan keterampilan kepada peserta didik. Muatan lokal
memiliki beberapa muatan antara lain pendidikan keagamaan khusus, bahasa
daerah, kesenian daerah, keterampilan dan kerajinan daerah, adat istiadat,
pengetahuan tentang berbagai ciri khas lingkungan alam sekitar, dan hal-hal lain
yang dianggap perlu untuk pengembangan potensi serta kebutuhan daerah yang
bersangkutan.
Kota Banjarbaru memandang pentingnya pedoman pembelajaran berupa
buku modul muatan lokal ini yang terdiri dari beberapa mata pelajaran yaitu
Budaya dan Bahasa Banjar, Baca Tulis Al-Quran, serta Bahasa Inggris. Muatan
lokal merupakan asset Kota Banjarbaru yang harus terus dikembangkan dan
dilaksanakan pada jenjang pendidikan. Saya selaku Wali Kota Banjarbaru sangat
mendukung pengadaan modul muatan lokal ini karena gratis bagi semua peserta
didik dan tidak diperjualbelikan hanya digandakan oleh sekolah sesuai
kemampuan sekolah masing-masing. Tentu hal ini merupakan solusi dalam
menjalankan pendidikan muatan lokal dan memberikan pelayanan pendidikan
yang murah bagi warga Kota Banjarbaru.
Buku Muatan Lokal ini merupakan bentuk dari kreativitas guru-guru SD dii
Kota Banjarbaru dalam hal menulis. Hal ini menjadi implementasi bahwa Kota
Banjarbaru sangat mendukung dan memfasilitasi para guru untuk
mengembangkan kemampuan profesionalismenya. Saya berharap modul ini juga
menginspirasi guru-guru lain agar untuk dapat mengembangkan diri. Semoga
Allah S.W.T meridhoi usaha kita semua untuk memajukan pendidikan di Kota
Banjarbaru.

Banjarbaru, Desember 2022


Wali Kota Banjarbaru

H. M. Aditya Mufti Ariffin, S.H, M.H

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II ii


KATA PENGANTAR

Puji dan Syukur kita panjatkan kehadirat Tuhan Yang Maha Kuasa berkat
limpahan rahmat dan karunia-Nya sehingga modul Muatan Lokal ini dapat
diselesaikan. Modul muatan lokal ini menjadi acuan pendidikan muatan lokal di
Kota Banjarbaru pada beberapa mata pelajaran seperti Budaya dan Bahasa
Banjar, Baca Tulis Al-Quran, dan Bahasa Inggris. Modul ini tidak bersifat komersil
dan tidak diperjualbelikan, serta terbatas untuk kalangan pendidikan di Kota
Banjarbaru. Semua ini dilakukan untuk menyajikan pendidikan yang murah bagi
warga di Kota Banjarbaru.
Modul ini dibuat untuk menunjang pendidikan di Kota Banjarbaru dalam
menanamkan serta mendorong pendidikan yang positif dalam usaha melahirkan
generasi penerus bangsa yang berakhlak mulia, memiliki jati diri lokal, namun juga
berwawasan global. Modul muatan lokal ini menjadi modul resmi pertama di Kota
Banjarbaru dan tentu menjadi terobosan dalam dunia pendidikan di Kota
Banjarbaru.
Pada kesempatan ini, kami menyampaikan terima kasih kepada semua
pihak yang telah mendukung penyusunan modul ini. Secara khusus, kami
menyampaikan terima kasih kepada:
1. Wali Kota dan Wakil Wali Kota Banjarbaru;
2. DPRD Kota Banjarbaru;
3. Para tim penyusun modul yang terdiri dari guru dan kepala sekolah di
Kota Banjarbaru;
Kami berharap modul ini dapat dimanfaatkan semaksimal mungkin, serta
membantu guru-guru dalam melaksanakan pembelajaran di sekolah. Semoga
Tuhan Yang Maha Esa meridhoi usaha kita semua untuk memajukan pendidikan
di Kota Banjarbaru.

Banjarbaru, Desember 2022


Kepala Dinas Pendidikan Kota Banjarbaru

Dedi Sutoyo, S.STP., M.M.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II iii


DAFTAR ISI

KATA SAMBUTAN………………………………….……………………………… ii
KATA PENGANTAR ………………………………………………………………. iii
DAFTAR ISI ………………………………………………………………………… iv
PETA CAPAIAN PEMBELAJARAN ……………………………………………. v

BAB I IWAK SAPAT KARING ……………………………………………… 1


A. Iwak Sapat Karing …………………………………………........... 1
B. Maulah Iwak Sapat Karing ………………………………….......... 2
BAB II UPACARA ADAT KALAHIRAN ANAK BANJAR ……………………. 7
A. Upacara Kalahiran Anak …………………………………………… 7
B. Ragam Upacara Adat Kalahiran Anak …………………………… 8
BAB III BASIMBAN ………………………………………………………………. 14
A. Pamainan Basimban ………………………………………………. 14
B. Cara Main Basimban ……………………………………………….. 15
BAB IV PAKAKAS MAMASAK PADA MASYARAKAT BANJAR …………… 20
A. Pakakas Mamasak Masyarakat Banjar ………………………….. 20
B. Parkambangan Pakakas Mamasak Masyarakat Banjar ……….. 21
DAFTAR PUSTAKA………………………………………………………………… 26
BIODATA PENULIS DAN EDITOR………………………………………………. 27

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II iv


PETA CAPAIAN PEMBELAJARAN
BUDAYA DAN BAHASA BANJAR
KELAS 5 SEMESTER 2

No. Capaian Pembelajaran Materi Pembelajaran


1 1. Siswa kawa mamahami cara BAB I Iwak Sapat Karing
maulah iwak sapat karing. A. Iwak Sapat Karing
2. Siswa kawa maulah iwak B. Maulah iwak sapat karing
sapat karing .

2 1. Siswa kawa mangatahui BAB II Upacara Adat Kalahiran


upacara adat kalahiran anak Anak Banjar
nang ada di masyarakat A. Upacara Kalahiran anak
Banjar. B. Ragam Upacara Adat
2. Siswa kawa mangisahakan Kalahiran Anak
macam-macam upacara adat
nang ada di masyarakat
Banjar

3 1. Siswa kawa mamahami BAB III Basimban


pamainan basimban. A. Pamainan Basimban
2. Siswa kawa manggawi B. Cara Main Basimban
pamainan basimban.

4 1. Siswa kawa manjalasakan BAB IV Pakakas Mamasak Pada


pakakas mamasak pada Masyarakat Banjar
masyarakat Banjar. A. Pakakas Mamasak
2. Siswa kawa manyajiakan hasil Masyarakat Banjar
pangamatan pakakas B. Parkambangan Pakakas
mamasak pada masyarakat Mamasak Masyarakat Banjar
Banjar.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II v


BAB I
IWAK SAPAT KARING

Peta Konsep

Iwak Sapat Karing Maulah Iwak Sapat Karing

Capaian Pembelajaran

1. Murid kawa mamahami cara maulah iwak sapat karing.


2. Murid kawa maulah iwak sapat karing .

A. Iwak Sapat Karing

Sumber : Dokumentasi Penulis

Urang Banjar ngitu banyak banar baisian cara gasan manangkap iwak,
lawan baisian jua cara maulahi iwak nang sudah ditangkapnya. Iwak sapat
nang paling banyak kulihan wan diawitakan urang. Iwak sapat tamasuk iwak
nang banyak hidup di banyu hambar (sungai), diawitakan wan caranya
dikaringakan wan dibarii uyah sakira barasa masin.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 1


Kampung Tambak Baru Ulu nang ada di kacamatan Martapura banyak
urang nang maulah iwak sapat karing ngini, salain kampung Tambak Baru
Ulu ada jua di kampung Sungai Rangas, kampung Sungai Batang wan lain
nya. Iwak sapatnya dikulih urang pas malunta di sungai nang kada jauh matan
rumah. Dahulu iwak sapat kulihan manangkap disusungaian, wahini iwak
sapat diingun lawan urang kampung.
Iwak sapat karing ulahan nang ada di kampung Tambak Baru Ulu
rasanya kada masin, barasa nyaman wan rapas, jadi banyak urang nang
datang manukari sagan buah tangan wayah bulik bajalanan.
Iwak sapat dijamur urang disusun bajurut atawa balingkar sakira urang
katuju manukari. Iwak sapat karing dijual urang bakilu atawa batuyuk.

B. Maulah iwak sapat karing

Sumber : Dokumentasi Penulis.

Maulah iwak sapat karing mamakai sinar matahari. Wayah hari panas
manggantang, iwak sapat dijamur. Bila hari naung, iwak sapat kada kawa
dijamur, makanya iwak sapat diulang-ulang diuyahi wan dijamur sakira iwak
kada lakas buruk.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 2


Sumber:Dokumentasi Penulis

Cara baulah iwak sapat karing :


1. Iwak sapat disiangi wan dibarasihi paparutannya.
2. Parupui uyah sacukupnya imbah iwaknya barasih, limbah ngitu aduk uyah
sampai rata ka iwak sapat.
3. Urak ampang gasan manjamur, imbah ngitu andaki iwak sapat basusun.
4. Jamur iwak sapat kira-kira 1-3 hari. Bila hari panas manggantang kada
lawas manjamurnya, paling sahari sudah jadi.
5. Iwak sapat nang sudah bujur-bujur karing siap dijadikan iwak gasan kawan
makan.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 3


PROJEK GASAN MURID

Tahulah pian kaya apa baulah iwak sapat karing?


yuk kita balajar maulah iwak sapat karing !

1. Ulah kalumpuk sabanyak 4 sampai 5 urang.


2. Pahami bacaan tadahulu nang kaya apa cara baulah sapat karing.
3. Siapakan alat wan bahan gasan maulah iwak sapat karing, bila
kadada iwak sapat kawa diganti lawan iwak nang lain nangkaya
kalacingan, papuyu, sapat siam atawa nang lainnya.
4. Gawi ae bagimitan minta bantu bimbingan lawan guru cara baulah
iwak sapat.
5. Kisahakan dimuka kalas kaya apa iwak sapat karing ulahan pian.
6. Kisahakan pangalaman pian !

Panilaian Maulah Iwak Sapat Karing


Kriteria Skor
Alat wan bahan gasan maulah iwak sapat karing
sudah bujur.
Langkah nang sudah digawi pas baulah iwak
sapat karing sudah bujur.

Panilaian Sikap (kemandirian, kolaborasi, tanggung jawab)


Hasil Observasi:

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 4


YUK, KITA GAWI TATAKUNAN

I. Isiakan titik-titik dibawah ngini lawan jawaban nang bujur!


1. Iwak sapat banyak hidup di….
2. Ampang nitu adalah alat gasan….
3. Iwak sapat nang sudah barasih imbah nitu diparupui wan….
4. Tukang ulah iwak sapat karing biasa manjual hasil ulahannya ka….
5. Banyak urang nang manukar iwak sapat karing gasan dijadiakan….

II. Jawabakan tatakunan di bawah ngini lawan jawaban nang bujur!


1. Kanapa maulah sapat karing pas hari nang panas manggantang?
2. Apa nang digawi urang bila sapat karing kada kawa dijamur?
3. Dimana biasanya urang banyak kulihan iwak sapat ?
4. Tulisakan 3 kampung nang baulah iwak sapat karing nang pian tahu?
5. Kisahakan cara maulah iwak karing sapat ?

REFLEKSI

Sudah bisalah pian maulah iwak sapat karing?


Kaya apa parasaan pian imbah balajar hari ini?
Yu tandai parasaan pian

barii tanda 

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 5


GLOSARIUM

Ampang : Tempat untuk menjemur ikan

Bajurut : Berjejer

Banyu : Air

Diingun : Dipelihara

Kulihan : Mendapat

Maiwak : Mencari iwak

Mauyahi : Diberi garam

Naung : Tidak panas

Panas manggantang : Panas sekali

Paparutan : Isi dari perut seperti usus, kotoran dan


lainnya

Susungaian : Rawa

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 6


BAB II
UPACARA ADAT KALAHIRAN ANAK BANJAR

Peta Konsep

Upacara Kalahiran Anak Ragam Upacara Adat


Kalahiran Anak

Capaian Pembelajaran

1. Murid kawa mangatahui upacara adat kalahiran anak nang ada di


masyarakat Banjar.
2. Murid kawa mangisahakan macam-macam upacara adat nang ada
di masyarakat Banjar

A. Upacara Kalahiran Anak

Sumber:Dokumentasi penulis

Urang Banjar biasanya banyak baisian tradisi sagan manyambut anak


nang hanyar lahir. Upacara kalahiran anak di masyarakat Banjar digawi
gasan maucapakan rasa syukur lawan Tuhan Yang Maha Esa. Upacara adat
kalahiran anak ngini diimbaiakan lawan upacara nang khusus sasuai zaman.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 7


Pakakas nang dipakai gasan maadaakan upacara kalahiran anak di
masyarakat Banjar ngini banyak, diantaranya fungsi wan maknanya masing-
masing. Pakakas nang disiapakan diantaranya upih (palapah daun pisang),
bakul bamban, pasu, atawa kapit, madu, kurma wan uyah.
Kalahiran anak biasa diganii lawan bidan. Imbah anak diranakakan, tali
pusat wan tambuni di patak, tatakan tali pusat diparupui uyah wan dibungkus
lawan upih. Dibarii uyah maksudnya supaya kaina pas inya ganal anak ngini
kaina “ bailat masin “. Bailat masin artinya urang nya baisi tutur kata baharga,
barwibawa wan dihargai orang.
Imbah tambuni dibungkus, bungkusannya dimasukakan ka dalam bakul
bamban atawa pasu nang diulah matan tanah liat. Bakul bamban atawa pasu
biasa disambat kapit. Kapit imbah ngitu dikubur dalam tanah wan bagian
atasnya ditajaki lawan buluh atawa paring halus. Urang Banjar biasa
maanggap salama tambuni dikubur balum buruk, maka tambuni masih ada
baisi ikatan lawan bayi. Paring nang ditajakakan maksudnya supaya
pahinakan bayi baik satarusan.
Imbah anak dilahirakan dimandii lalu dibajui lawan baju anak nang
bagus wan barasih, imbah ngitu paliti bibirnya lawan madu atawa gula
habang. Maksudnya sakira kaina anak baisi muntung nang manis. Bila anak
dilahirakan di kaluarga nang muslim, wayah handak mandi dikumandangakan
azan dahulu supaya kaina anak manjadi urang nang taat lawan agama.
Salama tangking / tali pusat anak balum tapacul si anak harus diharagu
bagantian sambil dibacakan ayat-ayat suci Al-Qur’an

B. Ragam Upacara Adat Kalahiran Anak


Upacara Kalahiran anak di Banjar sudah ada tumatan bahari, digawi
urang turun tamurun. Upacara kalahiran nang biasa digawi urang nangkaya
bapalas bidan, wan upacara batasmiyah.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 8


1. Upacara Bapalas Bidan

Sumber : Infopublik Kabupaten Banjar

Upacara bapalas bidan ngini ungkapan tarimakasih lawan bidan


nang sudah manulungi baranak .Di wilayah Banjar urang tahu biasanya
gawian bidan kada manulungi malahirakan haja tapi manulungi
mamariksa pas lagi batianan. Bapalas bidan biasanya digawi wayah umur
anak sudah 40 hari.
Upacara bapalas bidan ngini biasanya anak dibuat dalam ayunan
nang dibarii hiasan nang kaya undang-undangan, balalang wan urung
katupat nang bamacam-macam. Rupanya ngitu ada jua nang digantungi
wadai nang kaya wadai cucur, wadai apam atawa wadai pisang. Bidan
nang mambantui baranak dibarii sagantang baras, jarum, banang, sabigi
nyiur, rarampah dapur, duit wan rarampah gasan manginang nangkaya
sirih, kapur, gambir wan timbaku, salain ngitu ada jua nang mambarii
ayam sasuai kalahiran, bila nang lahir anak lalakian dibarii ayam laki, bila
nang lahir anak binian maka dibarii ayam bini.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 9


2. Upacara Batasmiyah

Sumber : Dokumentasi Penulis.

Upacara batasmiyah ngini marupakan upacara adat Banjar sagan


mambarii ngaran anak nang hanyar kaluar dalam parut. Kabiasaan
mangarani anak atawa batasmiyah biasanya banuansa islami. Urang
Banjar biasanya mangarani anak mamilih ngaran nang baisi arti nang baik
sakira jadi doa sagan anak, ada jua orang tuha nang maminta ngaran
lawan urang alim atawa tuan guru.
Pas upacara tasmiyahan biasanya diadakan pambacaan ayat suci
Al-Qur’an, imbah ngitu mangarani anak lawan tuan guru atawa pamuka
agama. Imbah mangarani tuntung, rambut anak ditatak sadikit, bibirnya
dipaliti uyah, madu wan banyu nyiur, ngini maksudnya supaya si anak
kaina jadi urang nang baguna nang kaya uyah, madu wan banyu nyiur.
Limbah ngitu ditapungtawari lawan minyak likat baboreh lawan tatuha
masyarakat nang ada. Tapung tawar ngitu mancipratakan banyu tawar
nang sudah diramu lawan minyak likat baboreh.Tapung tawar jua biasa
digawi lawan kaluarga tautama kai si anak wan imbahnya mambaca doa.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 10


PROJEK GASAN MURID

Ayu Kita Mangisahakan


Bamacam-macam Upacara Adat Banjar

1. Carii informasi tantang upacara adat lainnya nang ada di masyarakat


Banjar. Mancarii informasi bisa di buku, majalah atawa internet.
Mintalah pangawasan lawan urang tuha pas mancari di internet.
2. Pilih sabuting upacara adat nang ada di Banjar wan tulis informasi
nang didapat di buku tulis pian.
3. Kisahakan upacara adat nang pian pilih di muka kalas.

Tabel Gasan Panilaian mangisahakan macam-macam upacara adat


Banjar!
Kriteria Skor
Informasi ragam upacara adat di Banjar
nang disampaikan

Panilaian Sikap (kemandirian, tanggung jawab)


Hasil Observasi:

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 11


YUK, KITA GAWI TATAKUNAN

I. Isiakan titik-titik dibawah ngini lawan jawaban nang bujur!


1. Urang nang mambantui baranak ngarannya….
2. Pasu diulah matan….
3. Paring halus nang ditajakakan di atas kapit nang dikubur, maksudnya
supaya…anak tatarusan baik.
4. Bibir bayi dipaliti madu atawa gula tujuannya agar….
5. Upacara bapalas bidan digawi pas anak baumur…hari.

II. Jawabakan tatakuan di bawah ngini lawan jawaban nang bujur!


1. Kesahakan nangkaya apa cara mangubur tambuni anak nang hanyar
lahir?
2. Kesahakan nangkaya apa upacara bapalas bidan nitu ?
3. Apa haja nang dibariakan ka wadah bidan di acara bapalas bidan ?
4. Kesahakan nang kaya apa upacara tasmiyah nitu?
5. Tulisakan apalagi nang digawi urang Banjar imbah sudah mangarani
anak?

REFLEKSI

Sudah pahamlah pian wan upacara adat kalahiran anak Banjar?


Kaya apa parasaan pian imbah balajar hari ini?
Yu tandai parasaan pian!

barii tanda 

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 12


GLOSARIUM

Bailat : Memiliki Lidah

Baranak : Melahirkan

Dipaliti : Diolesi

Ditajaki : Ditancapi

Mancipratakan : Mempercikkan

Mangarani : Memberi Nama

Ngaran : Nama

Paring : Bambu

Sabuting : Satu

Tambuni : Ari-ari bayi/plasenta

Tangking : Tali pusar

Tapacul : Lepas

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 13


BAB III
BASIMBAN

Peta Konsep

Pamainan Basimban Cara Main Basimban

Capaian Pembelajaran

1. Murid kawa mamahami pamainan basimban.


2. Murid kawa manggawi pamainan basimban.

A. Pamainan Basimban

Sumber : budaya-indonesia.org/Beklan

Basimban baasal dari kata dasar “simban” nang mandapat awalan “ba”.
Pamainan basimban biasanya disambat jua wan “permainan bekel”.
Pamainan ngini biasanya dimainakan lawan kakanakan babinian atawa bisa
jua dimainakan lawan uma-uma wan anaknya pas maisi waktu kamarian di
rumah. Pamainan ngini biasanya dimainakan lawan 2 urang atawa labih.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 14


Alat nang digunakan gasan pamainan ngini adalah sabuting bola tenis
atawa bisa jua bola khusus nang labih halus dari bola tenis. Pamainan ngini
manggunakan anak simbanan 5 sampai 7 biji nang biasanya dari kulit sihi
atawa tutup botol. Pamainan ngini kada mamarlukan tampat nang luas wan
biaya nang larang, karena hanya baalas lantai nang rata supaya gampang
mamantulakan bola.

Sumber : BinaRiaGroup Official

B. Cara Main Basimban


Buhan pian handak tahu lah cara mamainakan pamainannya? Ayu kita
lihati tahapan cara main basimban di bawah ngini!
1. Para pamain basiun atawa humpimpah talabih dahulu gasan
manantuakan siapa nang badahulu main. Imbah ngitu pamain duduk
bahadap-hadapan.
2. Awalnya kulit sihi atawa tutup botol diganggam di tangan kanan (gasan
nang bisa manggunakan tangan kanan) wan bola tenis diandak di atas
ganggaman ngitu.
3. Timbai bola ka atas, lalu biji sihi atawa tutup botol tadi dihamburakan di
lantai. Imbah ngitu bola nang mamantul di lantai tadi kita tangkap lagi
mamakai sabalah tangan.
4. Pas kita hamburakan, biji sihi atawa tutup botol tadi ada nang tabuka, ada
jua nang tatutup.
5. Imbah ngitu bola ditimbai lagi ka atas sambil si pamain mambuka biji nang
tatutup, habis tu bola ditangkap lagi. Kaya itu tarus kita gawi tunggal
butingan supaya sabarataan bijinya jadi tabuka.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 15


6. Imbah sabarataan biji atawa tutup botol tadi tabuka, maka salanjutnya biji
sihi atawa tutup botol tadi kita tutup lagi tunggal butingan supaya
sabarataan bijinya tatutup.
7. Apabila dalam tahapan tadi ada nang kada kawa mambuka atawa
manutup kulit sihi, atawa jua kada kawa manangkap bola pakai sabalah
tangan, maka pamain dinyatakan “mati”. Imbah tu maka lawannya lah
nang harus main barikutnya.
Pamain basimban nang sudah mahir wan sudah bapangalaman kadang-
kadang kawa bamain sampai babarapa tahapan. Pamainan ngini baakhir bila
para pamain sudah uyuh wan marasa puas bamainan.
Pamainan basimban ngini mangandung nilai nang baik yaitu malatih
katarampilan, kasatiakawanan wan marakatakan bakakawanan.

Sumber : blog.milikumi.com

Sumber : ajengaprilia15.blogspot.com

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 16


PROJEK GASAN MURID

Taulah pian kaya apa main basimban?


Yuk kita main basimban!

1. Ulah kalumpuk wan kawan pian (2 atawa 3 urang).


2. Siapakan biji sihi atawa tutup botol wan bola tenis atawa bola lainnya
nang kawa dipantulakan.
3. Bacalah tahapan cara main basimban.
4. Mainlah wan kawan di kalumpuk pian.
5. Main tarus sampai ada nang manang atawa sampai waktu nang
sudah ditantuakan guru.

Panilaian Main Basimban


Kriteria Skor

Cara mamainakan basimban sudah bujur.

Kakanakan sudah mahir main basimban.

Panilaian Sikap (kemandirian, tanggung jawab)


Hasil Observasi:

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 17


YUK, KITA GAWI TATAKUNAN

I. Isiakan titik-titik di bawah ngini lawan jawaban nang bujur!


1. Pamainan basimban biasanya disambat jua wan pamainan….
2. Pamainan basimban biasanya dimainakan lawan … urang.
3. Cara nang digawi pamain gasan manantuakan siapa nang badahulu main
adalah….
4. Timbai bola ka atas, lalu biji sihi atawa tutup botol tadi dihamburakan di….
5. Apabila dalam tahapan main basimban ada nang kada kawa mambuka
atawa manutup kulit sihi, atawa jua kada kawa manangkap bola pakai
sabalah tangan, maka pamain dinyatakan….

II. Jawabakan tatakunan di bawah ngini lawan jawaban nang bujur!


1. Siapa haja nang biasa mamainakan pamainan basimban?
2. Kanapa Pamainan ngini kada mamarlukan tampat nang luas?
3. Apa haja alat nang digunakan gasan main basimban?
4. Tulisakan tahapan cara nang pamulaan digawi gasan main basimban!
5. Apa haja nilai baik nang takandung dalam pamainan basimban?

REFLEKSI

Sudah bisalah pian mamainakan pamainan basimban?


Kaya apa parasaan pian imbah balajar hari ini?
Yu tandai parasaan pian!

barii tanda 

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 18


GLOSARIUM

Basimban : Permainan bekel

Basiun : Suit

Dihamburakan : Dihamburkan

Ganggaman : Genggaman

Humpimpah : Hompimpa

Kamarian : Sore

Kulit sihi : Kulit kerang

Marakatakan bakakawanan : Mempererat persahabatan

Sabarataan : Semua

Timbai : Lempar

Tunggal butingan : Satu per satu

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 19


BAB IV
PAKAKAS MAMASAK PADA MASYARAKAT BANJAR

Peta Konsep

Pakakas Mamasak Parkambangan Pakakas


Masyarakat Banjar Mamasak Masyarakat Banjar

Capaian Pembelajaran

1. Murid kawa manjalasakan pakakas mamasak pada masyarakat Banjar.


2. Murid kawa maulah laporan hasil pangamatan pakakas mamasak pada
masyarakat Banjar.

A. Pakakas Mamasak Masyarakat Banjar

Sumber : beritabanjarmasin.com

Pakakas mamasak di dapur marupakan hal nang kada kawa


dihilangakan kabaradaannya di rumah. Apalagi bila kita rancak mamasak
surang gasan sahari-hari. Biasanya, dapur marupakan ruangan nang dipakai
gasan mamasak. Tapi bagi masyarakat Banjar, dapur marupakan alat
mamasak barupa tungku nang tabuat matan gerabah atawa tanah liat.
Sedangkan ruangan gasan mamasak disambat padu.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 20


Pakakas mamasak tradisional masyarakat Banjar badasarkan bahan
dasar pambuatannya, diantaranya :
1. Pakakas nang diulah matan tanah liat, yaitu tajau, panai, dapur nagara,
dapur mantas.
2. Pakakas nang diulah matan wasi, yaitu lading, rinjing, suk rinjing, parang,
kawah, parudan nyiur.
3. Pakakas nang diulah matan paring, yaitu nyiru, bakul, isaian.
4. Pakakas nang diulah matan batu, yaitu cubik wan kakulaknya, batu
gilasan, batu asahan.
5. Pakakas nang diulah matan paikat atawa lidi, yaitu sapu lidi, jikin, tikar.
6. Pakakas nang diulah matan purun, yaitu tikar wan bakul gintingan.
7. Pakakas nang diulah matan logam atawa kuningan, yaitu sinduk
kuningan, ceper wan cirat.
8. Pakakas nang diulah matan aluminium wan seng, yaitu cangkir seng,
piring seng, rinjing, panci, sablokan, ember seng, mangkuk seng, wancuh
wan sanduk gangan.
9. Pakakas nang diulah matan kayu, yaitu wancuh wan dadampar.
10. Pakakas nang diulah matan kaca, yaitu piring, mangkuk, cangkir wan
butul.
11. Pakakas nang diulah matan tampurung nyiur, yaitu alat gasan manakar
baras/parapatan.

B. Parkambangan Pakakas Mamasak Masyarakat Banjar


Wayahini maulah pakakas mamasak masyarakat Banjar sudah baubah,
baik ngitu dari bantuk, bahan, cara maulah wan cara mamakainya. Di bawah
ngini cuntuh parkambangan pakakas mamasak masyarakat Banjar dari
tradisional jadi modern :
1. Dapur nagara diganti jadi kumpur minyak gas, kumpur gas wan kumpur
listrik.
2. Cubik atawa panghalus bumbu diganti jadi blender wan chopper.
3. Pangocok hintalu diganti jadi mikser.
4. Pamanggang diganti jadi oven atawa microwave.
5. Sablokan atawa pananak nasi diganti jadi rice cooker atawa pananak nasi
elektronik.

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 21


Kemajuan teknologi ngini mambawa pangaruh nang ganal gasan
parkambangan pakakas dapur mamasak masyarakat Banjar. Tunggal dikitan
wayah ngini pakakas tradisional mulai bageser marga urang mulai banyak
manggunakan pakakas modern. Hal nang jadi panyababnya adalah pakakas
modern labih praktis, nyaman, mudah digunakan, hemat waktu wan
bantuknya labih bagus dibanding pakakas mamasak tradisional.
Biar kaya ngitu, pakakas mamasak tradisional masih dipakai lawan
sabagian urang, karena labih aman, hasilnya labih khas, ramah lingkungan
wan adanya unsur budaya nang harus dilastarikan.

Gambar-Gambar Pakakas Mamasak

Tajau Rinjing Nyiru

Cubik Jikin Bakul

Cirat Sablokan Dadampar

Piring Parapatan Kumpur gas

Blender Oven Rice Cooker

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 22


PROJEK GASAN MURID

Bisalah Pian Mangalompokkan


Pakakas Mamasak di Rumah?

1. Amatilah pakakas mamasak nang digunakan di rumah pian.


2. Kalompokkanlah pakakas mamasak ngitu badasarkan macamnya, yaitu
tradisional atawa modern.
3. Batakunlah wan kuitan tentang ngaran pakakas mamasak ngitu wan
cara manggunakannya.
4. Tulislah hasil pangamatan pian ka dalam kutak di bawah ngini.
5. Sampaiakan hasil laporan pian di muka kalas.

Isilah ngaran pakakas wan fungsinya badasarkan pakakas nang ada di


rumah pian, imbah ngitu beri tanda contreng (√) pada macam pakakas nang
sasuai.
Laporan Hasil Pengamatan
No. Ngaran Pakakas Kagunaan Macam Pakakas
Modern Tradisional
1
2
3
4
5
dst

Tabel Panilaian Katarampilan Mangalompokkan Pakakas Mamasak di Rumah


Kriteria Skor
Mangalompokkan pakakas mamasak
Manulis ngaran pakakas mamasak wan kagunaannya
Manyampaiakan hasil laporan di muka kalas

Panilaian Sikap (kemandirian, tanggung jawab, percaya diri)


Hasil Observasi:

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 23


YUK, KITA GAWI TATAKUNAN

I. Isiakan titik-titik di bawah ngini lawan jawaban nang bujur!


1. Bagi masyarakat banjar, alat mamasak barupa tungku nang tabuat matan
gerabah atawa tanah liat disambat….
2. Pada masyarakat Banjar, ruangan gasan mamasak disambat….
3. Lihati gambar di bawah ngini!

Sumber : kompas.com

Pakakas pada gambar di atas digunakan gasan….


4. Alat modern nang digunakan gasan mangocok hintalu adalah….
5. Ngaran pakakas modern nang manggantiakan sablokan adalah….

II. Jawabakan tatakunan di bawah ngini lawan jawaban nang bujur!


1. Apa parbedaan dapur wan padu bagi masyarakat Banjar?
2. Tulisakan 3 pakakas mamasak nang tabuat matan kaca!
3. Tulisakan 3 pakakas mamasak nang tabuat matan batu!
4. Tulisakan 2 cuntuh parkambangan pakakas mamasak masyarakat Banjar!
5. Tulisakan 2 kaunggulan mamasak manggunakan pakakas modern!

REFLEKSI

Sudah tahulah pian wan pakakas mamasak masyarakat banjar?


Kaya apa parasaan pian imbah balajar hari ini?
Yu tandai parasaan pian!

barii tanda 

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 24


GLOSARIUM

Blender : Alat untuk menghaluskan


Cirat : Teko atau ceret
Cubik : Cobek
Dadampar : Talenan
Dapur Nagara : Tungku Bakar berasal dari Nagara
Jikin : Alas untuk menaruh panci yang
terbuat dari paikat
Lading : Pisau
Mikser : Alat untuk pengocok / pengaduk
Oven : Alat untuk memanggang
Padu : Ruang dapur untuk memasak
Pakakas : Peralatan
Panai : Alat seperti lesung batu untuk
menghaluskan bumbu
Parapatan : Alat gasan menakar beras
Parudan Nyiur : Alat pemarut kelapa
Rice Cooker : Alat untuk memasak nasi
Rinjing : Wajan
Suk rinjing : Sutil atau spatula
Tajau : Tempayan
Tatudung : Tudung saji
Wancuh : Sendok untuk nasi

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 25


DAFTAR PUSTAKA

Amalia, Ridho, S. Pd. M. Pd., dkk. 2022. Budaya dan Bahasa Banjar SD/MI Kelas
V. Banjarbaru: Erlangga.
Aziddin,Drs.Hj.Yustan. 1990. Materi Muatan Lokal Sekolah Dasar . Banjarmasin:
Pemerintah Daerah Tingkat I Kalimantan Selatan.
Fatih,Andhika.2014. Adat dan Budaya Masyarakat Banjar. Penerbit Wadah Ilmu.
H.Hendrawan, Drs. H.Mohandas. 2011. Materi Muatan Lokal Kebudayaan Banjar
.Pemuda,Olahraga,Kebudayaan dan Pariwisata: Provinsi Kalimantan
Selatan
Huda, Sirajul, HM. 2015. Permainan Tradisional Rakyat Kalimantan Selatan.
Banjarmasin: Pustaka Banua.
Ideham, Suriansyah. M., dkk. 2005. Urang Banjar dan Kebudayaannya.
Banjarmasin: Pustaka Banua.
Seman, Syamsiar. 2002. Permainan Tradisional Orang Banjar. Banjarmasin:
Yayasan Pendidikan Nusantara.
https://www.idntimes.com/life/education/tiaaminah/bahasa-banjar-alat-memasak-
c1c2
https://www.artikelmateri.com/2016/10/alat-memasak-dapur-tradisional-dan-
fungsinya-gambar.html
https://www.beritabanjarmasin.com/2021/12/mengintip-padapuran-interior-
ruang.html

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 26


BIODATA PENULIS

Nama : Ernani, S. Pd.


Unit Kerja : SDN 1 Syamsudin Noor
Alamat Kantor : Jl. A. Yani Km. 24,5 Landasan Ulin
Email : ernani.banjarbaru@gmail.com

Riwayat Pekerjaan :
2005 - Sekarang : Guru SDN 1 Syamsudin Noor

Riwayat Pendidikan :
2011 : S1 PGSD Guru Kelas Universitas Lambung Mangkurat
2002 : DII PGSD STAI Darussalam

Nama : Nurmila Sari, S. Pd.


Unit Kerja : SDN 2 Guntung Manggis
Alamat Kantor : Jl. Purnawirawan Gt. Manggis
Email : nurmilasari6886@gmail.com

Riwayat Pekerjaan :
2005- Sekarang : Guru SDN 2 Guntung Manggis

Riwayat Pendidikan :
2012 : S1 PGSD Guru Kelas Universitas Lambung Mangkurat
2006 : DII PGSD Guru Kelas Universitas Lambung Mangkurat

BIODATA EDITOR

Nama : Siti Hamdah, S. Pd, MM.


Unit Kerja : SDN 1 Landasan Ulin Barat
Alamat Kantor : Jl. A. Yani Km. 21 Liang Anggang
Email : sitihamdah11@admin.sd.belajar.id

Riwayat Pekerjaan :
2017 - sekarang : SDN 1 Landasan Ulin Barat
2012 – 2017 : SDN Landasan Ulin Timur 6
(SDN 3 Syamsudin Noor)
2010 – 2012 : SDN Landasan Ulin Timur 7
2000 – 2010 : SDN Batuah 2
1999 – 2000 : SDN Kandangan Utara 3
1996 – 1999 : SDN Kandangan Kota 3
1994 – 1996 : SDN Sungai Besar 1
1994 : SDN Tangkas 1

Riwayat Pendidikan :
2013 : S2 Manajemen STIE Pancasetia
2003 : S1 Bimbingan Konseling UNISKA
1993 : DII PGSD Guru Kelas Universitas Lambung Mangkurat

Modul Budaya dan Bahasa Banjar SD Kelas V Semester II 27

Anda mungkin juga menyukai