TIMUR
Proposal Panaliten
Dening :
NIM : 21205241037
MARET 2023
BAB I
PURWAKA
A. Dhasaring Panaliten
Salah satunggaling wujud kabudayan ingkang taksih lumampah kanthi sae ing
Kabupaten Pacitan nggih menika tradhisi. Prelu dipungatosaken bilih njagi saha
ngleluri tradhisi warisan leluhur menika boten gampil. Kathah ingkang suka pamrayogi
bilih tradhisi menika kalebet bab ingkang kina utawi ketinggalan jaman. Prekawis
menika saged kedadosan amargi kirangipun pangertosan masyarakat ngengingi kawruh
saha ginanipun tradhisi utawi budaya kasebut. Kadosta tradhisi wonten ing Kabupaten
Pacitan.
Tradhisi menika sampun kalampahan dangu saha dados tradhisi wajib ingkang
dipunlampahaken wanci ramadhan. Kesenian rontek dados setunggaling kabudayan
ingkang wujudipun kompleks kagiyatan saking manungsa salebeting masyarakat.
Upaya kagem nglestantunaken kabudayan menika kekajengan saged ndongkrak wisata
wonten ing kabupaten Pacitan. Pamarintah kabupaten pacitan ngawontenaken lomba
rontek ingkang awujud festival.
B. Identifikasi Perkawis
Saking latar belakang menika, identifikasi masalah ingkang badhe dipunpundhut inggih
menika :
1. Sejarah kawontenanipun tradhisi ronthek ingkang dipunadani ing Kabupaten
Pacitan
2. Lampahing tradhisi ronthek ingkang dipunadani ing Kabupaten Pacitan
3. Paedahing tradhisi ronthek ingkang dipunadani wonten Kabupaten Pacitan.
C. Watesaning Perkawis
D. Underaning Perkawis
E. Ancasing Panaliten
1. Ngandharaken asal-usul kawontenanipun tradhisi ronthek ingkang dipunadani
wonten ing Kabupaten Pacitan.
2. Ngandharaken prosesi tradhisi ronthek ingkang sampun kalampahan dumugi
samenika wonten ing Kabupaten Pacitan
3. Ngandharaken paedahing tradhisi ronthek ingkang dipunadani wonten
Kabupaten Pacitan.
F. Paedahing Panaliten
Panaliten menika kaajab supados suka manfangat, sae menika teoritis menapa
dene praktis.
1. Paedah Teoritis
Asiling panaliten menika saged nambahi seserepan ing bab wawasan saha
pengetahuan kabudayan, mliginipun ing bab tradhisi Ronthek. Salajengipun,
panaliten menika ugi saged dados referensi kangge panaliten-panaliten sanes
ingkang badhe naliti bab tradhisi.
2. Paedah Praktis
Asiling panaliten menika saged suka informasi saha dokumentasi tumrap para
pamaos ngengingi bab tradhisi Gumbregan. Kangge masarakat, panaliten menika
saged suka pangaribawa dhateng masarakat bilih tradhisi Ronthek menika wigatos
saha gadhah paedah tumrap masarakat panyengkuyungipun, pramila
kawontenanipun kedah dipunlestantunaken supados tansah ngrembaka saha boten
sirna.
BAB II
GEGARAN TEORI
A. Kabudayan
Kabudayan asalipun saking basa Sansekerta buddhayah, inggih menika wujud
jamak saking buddhi ingkang tegesipun “budi” utawi “akal”. Pramila kabudayan saged
dipunwastani perangan ingkang wonten gegayutanipun kaliyan akal (Koentjaraningrat,
1985: 181). Miturut ngelmu antropologi lumantar (Koentjaraningrat, 1985: 180)
kabudayan inggih menika sedaya sistem gagasan, tindakan, saha asil karyanipun
manungsa ing pagesanganipun ingkang sampun dados gadhahanipun masarakat. Bab
menika ugi dipunsengkuyung kaliyan pamanggihipun Poerwadarminta lumantar
Moertjipto, dkk (1996/1997: 1), kabudayan inggih menika asil kegiyatan saha
pangriptaning batos (akal utawi budi) manungsa, kados dene kapitadosan, kesenian,
adat istiadat, lan sapanunggalanipun. Pramila, tembung kabudayan saged
dipunartosaken bab menapa kemawon ingkang wonten sambung rapetipun kaliyan akal
saha budining manungsa.
3. sistem pengetahuan,
4. bahasa,
5. kesenian,
B. Folkor
Miturut Danandjaja (1986: 1), tembung folklor menika kapethik saking basa
Inggris Folklore ingkang kadhapuk saking tembung folk kaliyan lore. Tembung folk
tegesipun kolektif utawi kebersamaan, folk saged ugi dipunartosaken minangka
satunggaling kelompok tiyang ingkang gadhah tandha-tandha fisik, sosial, saha
kabudayan, saengga saged dipunbedakaken antawisipun kelompok satunggal kaliyan
kelompok sanesipun. Tandha fisik menika antawisipun saged awujud werni kulit
ingkang sami, wujuding rikma ingkang sami, tataran pendidikan ingkang sami, jinising
pakaryan ingkang sami, basa ingkang sami menapa dene agami ingkang sami. Wondene
tembung lore inggih menika tradhisi folk, tegesipun perangan kabudayan ingkang
dipunwarisaken turun temurun lumantar lesan menapa dene lumantar satunggaling
tuladha ingkang dipunkantheni mawi gerak isyarat menapa dene pirantos bantu
pangemut-emut (Danandjaja, 1986: 1-2).
C. Tradhisi
Tradhisi inggih menika adat pakulinan ingkang turun temurun saking para
leluhur saha taksih dipuntindakaken dumugi wekdal samenika dening masarakatipun
(KBBI, 2002: 1208). Salajengipun miturut Nasution (2015: 82), tradhisi asalipun
saking basa Latin traditio “dipunlajengaken”, inggih menika samubarang ingkang
dipuntindakaken wiwit jaman rumiyin saha dados perangan saking pagesangan
kelompok masarakat, biasanipun saking negara, kabudayan, wekdal, utawi agami
ingkang sami. Bab ingkang langkung dhasar saking tradhisi inggih menika wontenipun
informasi ingkang dipunturunaken saking generasi satunggal dumugi generasi
salajengipun sae mawi sinerat menapa dene lesan.
Tradhisi saged ugi dipunsebut adat istiadat utawi adat tata tumindak, miturut
Koentjaraningrat lumantar Herusatoto (2008: 164-165). Tradisi dapat dibagi dalam
empat tingkatan, yaitu 1) Tingkat nilai budaya, berupa ide-ide yang mengonsepsikan
hal-hal yang paling bernilai dalam kehidupan masyarakat, biasanya berakar dalam
bagian emosional dan alam jiwa manusia; 2) Tingkat norma-norma, berupa nilai-nilai
budaya yang sudah terkait kepada peranan masing-masing anggota masyarakat dalam
lingkungannya. 3) Tingkat hukum, dan 4) Tingkat aturan khusus, mengatur kegiatan-
kegiatan yang jelas terbatas ruang lingkupnya dalam masyarakat dan bersifat konkret.
Dapat diambil kesimpulan bahwa tradisi adalah tata kelakuan berdasarkan ide-ide
sesuai norma-norma yang berlaku pada aturan setempat dan bersifat konkret.
Adhedhasar saking andharan-andharan ing nginggil, saged dipunpendhet
dudutan bilih tradhisi inggih menika samubarang ingkang dipunlampahi adhedhasar
adat saha tata cara ingkang lumampah ing salebeting masarakat saha dipuntindakaken
turun temurun wiwit rumiyin dumugi wekdal samenika sarta gadhah nilai utawi norma
tartamtu ing salebeting masarakatipun.
D. Pangertosan Ronthek
E. Pangertosan Simbol
Tashadi (1993 : 96) ngandharaken bilih wonten ing simbol menika ngemot pitedah-
pitedah leluhur ingkang kedah saha wajib dipunlampahi dening anak putu
keturunanipun, sarta wonten ing simbol menika ngemot misi-misi luhur kangge
nglestantunaken nilai budaya. Manungsa wonten ing pagesangan menika kathah
ngginakaken simbol-simbol kangge makili pamanggihipun. Dados manungsa menika
saged kaandharaken minangka makhluk bersimbol. Herusatoto (2001 : 10)
ngandharaken bilih tembung simbol menika asalipun saking basa Yunani inggih
menika saking tembung symbolos ingkang gadhah teges tandha ingkang nedahaken
samubarang dhateng tiyang. Dene Poerwadarminta (1985 : 11) ngandharaken bilih
simbol saged dipuntegesi sami kaliyan lambang. Simbol menika minangka perangan
ingkang paling alit saking ritual/tradhisi. Saking andharan ing nginggil, saged
dipunpendhet dudutan bilih simbol inggih menika satunggaling tandha ingkang awujud
pesen-pesen saking para leluhur kangge generasi salajengipun ingkang ngandhut teges
utawi makna tartatu.
BAB III
CARA PANALITEN
A. Jinising Panaliten
Panaliten tradhisi Ronthek ing Kabupaten Pacitn menika ngginakaken metode
panaliten kualitatif. Miturut Moleong (2002 : 3) panaliten kualitatif inggih menika
panaliten ingkang ngasilaken data deskriptif ingkang awujud tembung-tembung sinerat
utawi lesan saking tiyang-tiyang ingkang dipuntliti. Pamanggih ingkang sami
dipunadharaken dening Kirk dan Miller lumantar Moleong (2002 : 3) bilih panaliten
kualitatif inggih menika tradisi tertentu dalam ilmu pengetahuan sosial yang secara
fundamental bergantung pada pengamatan pada manusia dalam kawasannya sendiri
dan berhubungan dengan orang-orang tersebut dalam bahasanya dan dalam
peristilahannya.
Wonten panaliten kualitatif informasi ingkang kapendhet kanthi
ngawontenaken panaliten langsung saha wawan pirembagan (wawancara), saengga
panaliti kedah langsung wonten papan ingkang dipunteliti kangge mendhet saha
ngasilaken data-data ingkang dipunkajengaken. Panaliten ingkang migunakaken cara
kualitatif menika, ing pangajap supados saged suka gambaran-gambaran ingkang cetha
ngengingi lampahing tradhisi Ronthek gugah sahur saha saged mangretosi prosesi
lampahing tradhisi ronthek menika kanthi saestu.
Subjek panaliten wonten ngriki inggih menika Bapak Johan Perwiranto bidang
kebudayaan Kabupaten Pacitan, penabuh ingkang ndherek nglampahaken tradhisi
menika, ugi tiyang-tiyang ingkang sami mirsani adicara menika. Objek panaliten inggih
menika Asal-usulipun tradhisi ronthek wonten ing Kabupaten Pacitan saha kados pundi
prosesi ronthek ingkang dipunlampahaken dumugi samenika.
C. Cara Ngempalaken Data
Caranipun ngempalaken data wonten ing panaliten tradhisi Gusaran inggih menika
kanthi pengamatan berperanserta saha wawancara mendalam.
1. Pengamatan Berperanserta
Pengamatan berperanserta katindakaken kanthi ningali langsung
kawontenanipun tradhisi Ronthek tanggal 4 Februari 2023. Panaliti ndherek
langsung kangge mangertosi prosesi tradhisi ronthek saking acara kawiwitan
dumugi pungkasaning acara. Pengamatan berperanserta dipunlampahi kangge
madosi data ingkang dipunbetahaken. Data menika samangke dipunwujudaken
woten ing wujud cathetan lapangan observasi. Data-data ingkang sampun
wonten, lajeng dipunanalisis. Kanthi makaten paneliti saged pikantuk data
ingkang jumbuh kaliyan panaliten.
2. Teknik Wawancara Mendalam
Teknik wawancara inggih menika kangge madosi data kanthi cara wawancara
kaliyan para informan. Moleong (2002 : 135) ngandharaken bilih wawancara
adalah percakapan oleh dua pihak yaitu pewawancara (interviewer) yang
mengajukan pertanyaan dan yang diwawancarai itu (interviewer) yang
memberikan jawaban atas pertanyaan itu. Wonten ing panaliten menika
paneliti ngginakaken teknik wawancara kanthi pitakenan-pitakenan ingkang
dipundamel adhedhasar observasi ingkang sampun dipunlampahi. Wawancara
dipunlampahi kanthi tinarbuka, inggih menika wawancara ingkang
informanipun mangertos bilih piyambakipun saweg dipunwawancarani sarta
mangertos ugi menapa ancasing wawancara kasebat. Ancasipun supados
pikantuk data ingkang leres saking informan.
Paneliti anggenipun nglampahi wawancara menika langsung kaliyan
informan ingkang sampun dipuntemtokaken saderengipun, inggih menika
Narasumber saking bidang kebudayaan, masyarakat ingkang ndherek dados
penabuh wonten tradhisi menika, saha masyarakat ingkang mirsani adicara
menika. Moleong (2006:195) ngandharaken bilih. Wawancara mendalam
adalah percakapan dengan maksud menggali lebih dalam lagi tentang hal yang
dipersoalkan. Suatu topik tertentu yang sedang dipersoalkan dalam proses
wawancara digali lebih dalam melalui pertanyaan mendalam. Ancasing
metode wawancara mendalam menika kangge madosi data primer amargi data
ingkang dipunpendhet kanthi langsung saking masarakat kanthi cara nyuwun
pirsa dhateng tiyang ingkang gegayutan kaliyan prekawis ingkang dipunadhepi.
Wawancara mendalam dipunlampahi kangge madosi data babagan prosesi
tradhisi ronthek, ugi asal-usulipun tradhisi menika dados kalampahan dumugi
samenika
D. Piranti Panaliten
Kangge nglancaraken panaliten menika, piranti ingkang dipunginakaken inggih
menika piranti ingkang awujud manual kados buku kangge nyerat asil obsevasi
lapangan, ugi wonten piranti ingkang awujud mekanik kados handphone kangge
ngrekam pawicanten utawi wawancara, saha mundhut gambar wonten ing prosesi
ronthek menika.