DOKUMEN PENTING

SANGAT RAHASIA
l

KEMENTERIAN PENDIDIKAN
DAN KEBUDAYAAN

PENILAIAN SUMATIF
AKHIR JENJANG SMA
TAHUN PELAJARAN 2022/2023

BAHASA DAN SASTRA SUNDA

CABANG DINAS PENDIDIKAN WILAYAH I

PROVINSI JAWA BARAT BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA/MA

2023
DOKUMEN PENTING BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA IPA/IPS
2
SANGAT RAHASIA

MATA PELAJARAN
Mata Pelajaran : BAHASA DAN SASTRA SUNDA
Jenjang : SMA
Program : IPA/IPS

WAKTU PELAKSANAAN
Hari/Tanggal : Sabtu, 18 Maret 2023
Jam : 90 Menit

PETUNJUK UMUM

1. Disediakan Lembar Jawaban Penilaian Sumatif Akhir Jenjang (PSAJ)

2. a. LJUS dipergunakan untuk jawaban Soal Pilihan Ganda dan Uraian
b. Tulislah dengan jelas : Nama anda, Sekolah Asal, Tanggal PSAJ, Jam ke, Tanda
tangan, dan menghitamkan bulatan kecil pada LJUAS sesuai dengan petunjuk.
c. Jawaban dikerjakan dengan cara menghitamkan bulatan kecil sesuai dengan jawaban
yang
Anda anggap benar.
d. Apabila ada jawaban yang keliru dan Anda ingin memperbaikinya, hapuslah jawaban
yang keliru itu dengan menggunakan karet penghapus pensil, kemudian hitamkan
bulatan
kecil lain sesuai dengan jawaban yang Anda anggap benar.
e. LJUAS jangan sampai rusak, basah, atau kotor
3. Periksa dan bacalah soal-soal sebelum Anda menjawabnya.
4. Laporkan kepada Pengawas PSAJ kalau terdapat tulisan yang kurang jelas, rusak atau
jumlah soal kurang.
5. Jumlah soal sebanyak Pilihan Ganda 30 soal, uraian 5 soal.
6. Mintalah kertas buram kepada pengawas PSAJ, apabila diperlukan.
7. Periksalah pekerjaan Anda sebelum diserahkan kepada pengawas PSAJ.

Wilujeng Midamel
Pidamel kalawan jujur, sabab kajujuran mangrupa eunteung kapribadian

PILIHAN GANDA

1. “Lomba Nulis Carpon jeung Biantara dina Basa Sunda”, mangrupa bagian tina ….
a. Eusi kagiatan
b. Nami kagiatan
c. Hasil kagiatan
d. Kasang tukang
e. Tujuan kagiatan

2. Dihandap ieu mangrupa lengkah-lengkah nyusun laporan

(1) Hasil kagiatan
(2) Jejer laporan
(3) Waktu jeung tempat
(4). Pamilon jeunng calagara

USBN 2020/2021
DOKUMEN PENTING BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA IPA/IPS
3
SANGAT RAHASIA

Susunan lapora kagiatan nu bener nyaeta ....

a. (1), (3), (4), (2)
b. (2), (4), (3), (1)
c. (3), (1), (2), (4)
d. (2), (3), (4), (1)
e. (2), (1), (3), (4)

Jampe-jampe harupat

Jampe-jampe harupat
Geura gede geura lumpat
Sing jauh tina maksiat anaking
Ngarah salamet aherat

3. Rumpaka di Jampe-jampe harupat kaasup rumpaka ....

a. Kawih
b. Tembang
c. Kakawihan
d. Sisindiran
e. Rarakitan

4. Nu kagambar dina rumpaka Jampe-jampe harupat nyaeta ....

a. Ajakan solat
b. Ajakan zakat
c. Geura lumpat
d. Piwuruk
e. Jampe

Ku Sunan Rumenggong Nyi Putri dipapatahan sangkan daék dikawin ku Prabu Siliwangi, sabab
lamun henteu, bakal terus dipapaksa. Bari ngagelendut putrina, Sunan Rumenggong ogé nepikeun
naséhat, “Aya lima jalma nu ku urang wajib dihormat jeung dijungjung, nyaéta guru, raja, kolot,
mitoha, jeung lanceuk nu cikal.” Lian ti éta hungkul, Sunan Rumenggong ogé nepikeun
harepanana, sugan baé jadi anak-anak Nyi Putri téh jadi turunan raja. Ahirna, Nyi Putri daék
dikawin ku Prabu Siliwangi. Sapuluh taun ti harita, Nyi Putri dipaparinan dua putra pameget,
nyaéta Basudéwa jeung Liman Sanjaya. Éta dua putrana ti Prabu Siliwangi téh dibawa ka
Limbangan ku Sunan Rumenggong sarta tuluy dijenengkeun jadi prabu di dua tempat anu béda,
luyu jeung amanat Prabu Siliwangi.

5. Pek tengetan sempalan carita babad Sunan Gunung Jati teh leuwih nonjolken unsur ....
a. Palaku, latar, amanat
b. Palaku, galur, amanat
c. Palaku, latar, puseur sawangan
d. Palaku, galur, puseur sawangan
e. Palaku, amanat, puseur sawangan

6. Upama dilitik tina silsilah keluarga Basudéwa jeung Liman Sanjaya.ka Sunan Rumenggong teh
pernahna ....

USBN 2020/2021
DOKUMEN PENTING BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA IPA/IPS
4
SANGAT RAHASIA

a. Ua
b. Aki
c. Bao
d. Uyut
e. Mamang
7. Rarangkén dina aksara sunda téh gunana pikeun ngaganti sora vokal, nambahan sora konsonan
tengah atawa tungtung, jeung maéhan sora vokal. Rarangken teu bisa di tulis mandiri, tapi kudu
dibarengan ku aksara dasar.
Pikeun ngarubah huruf “Da” jadi “Di” maké rarangkén anu disebut ....
a. Pamepet
b. Panyiku
c. Panghulu
d. Panyuku
e. Pamingkal

8. Aksara Sunda dina gambar,

saupama dialih aksarakeun
kana aksara latin nyaéta….
a. Jalan Baru
b. Jawa Barat
c. Jl. Bogor
d. Jl. Braga
e. Jl. Baru

9. Sing getol nginum jajamu

Nu guna nguatkeun urat
Sing getol neangan elmu
Nu guna dunya aherat

Upama ditilik tina strukturna eta teh kaasup ....

a. Sisindiran
b. Rarakitan
c. Paparikan
d. wawangsalan
e. Nasehat/piwuruk

10. Lengkepan sisindiran ieu !

Ka kulah nyiar kapiting

Ngocok lobak bobodasna
.......................................
Osok loba gogodana

a. Ulah meuli anting

b. Loba jalma teu penting
c. Tong sok nyoo gunting
d. Ulah sok liar ti peuting
e. Kahade ulah balik peuting

11. Pék baca sing gemet ieu sempalan carpon!

USBN 2020/2021
DOKUMEN PENTING BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA IPA/IPS
5
SANGAT RAHASIA

Duét Maut
….
Sumpah, Bréw, urang hayang utah basa manéh diwawancara ku réporter. Ceuk manéh,”Ini
impian saya. Saya ingin menyenangkan Ibu dan Bapak saya…” Ti iraha manéh inget ka indung
bapa? Apan manéh kungsi nyarita ka urang lamun manéh geus teu boga indung bapa, geus teu
boga kulawarga. Kulawarga manéh nu aya ngan barudak jalanan nu sanasib jeung manéh. Tapi
harita manéh jadi alim, maké hayang nyenangkeun indung bapa, kumaha mimitina, Bréw?
Kacipta lamun manéh jadi mawa indung bapa manéh ka panggung, disorot kaméra, meureun
urang téh jadi utah uger. Padahal urang apal, bapa manéh baheula nyusul-nyusul gé ku manéh
tara ieuh diladénan. Majar ceuk manéh, “Kunaon aing baheula dipiceun?” Tuluy manéh nulis
graffiti di kamar urang: Father, I want to kill you!
Kari-kari ayeuna manéh inget ka indung bapa. Aduuuuhhhh, Ambo, Ambo! Goblog manéh mah.
Urang nyaho manéh téh wungkul hayang kapuji di televisi, lantaran aya nu keur diudag ku
manéh. Anu matak manéh mentingkeun indung bapa manéh, lain urang. Da tangtu lamun manéh
mamawa urang, citra manéh bakal rusak. Manéh geus unggah adat, Bréw. Manéh nu asli geus
paéh.
….

Naon amanat nu bisa diala tina téks Duét Maut?

a. ulah ngarugikeun batur
b. kudu nyaah ka indung bapa
c. ulah poho lamun geus jadi jalma sukses
d. kudu bisa ngamotivasi budak ngora
e. ulah peunggas hareupan

12. Tengetan ieu ciri-ciri Carpon!

1. Upama diukur ku waktu macana, antara 10 nepi ka 20 menit,
2. Kajadian anu dicaritakeun biasana ngan ukur hiji kajadian,
3. Miboga galur (plot) anu ngarancabang,
4. Palakuna anu aya dina carita kaasup loba,
5. Palaku nu aya dina carita teu loba, ukur hiji atawa dua urang,
6. Caritana kurang kompleks upama dibandingkeun jeung novel,
7. Miboga hiji plot, setting tunggal, tur ngawengku jangka waktu anu singget.

Tina ciri-ciri anu disebutkeun, mana nu ka asup ciri-ciri dina carita podok?
a. 2,3,4,6,7
b. 2,3,4,5,6
c. 1,2,3,4,5
d. 1,2,3,5,6
e. 1,2,5,6,7

13.Baca sing gemet ieu sempalan téks novél!

BURON

“Bi Umi naha maké disebat nu gélo?” cék Alan.

“Duka.”
“Naha bet duka?”
“Da teu terang.”
“Umi, buka! Umi, buka!” cék sora ti luar.
Kuring neuteup ka Alan. Mun kongang mah hayang nyarita, yén kuring téh lain nu gélo,
pangnepikeun ka masarakat di dinya. Hayang dipangbéjakeun ku Alan, yén kuring téh jelema

USBN 2020/2021
DOKUMEN PENTING BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA IPA/IPS
6
SANGAT RAHASIA

ka lunta-lunta, teu puguh jugjugeun, teu puguh ka mana nya kudu indit. Tapi naha kira-kirana
budak sagedé Alan, tur anyar pinanggih bakal daékkeun nulungan? Komo maké kudu
ngajelaskeun saha kuring nu saenyana mah? Tapi lamun henteu kitu hésé deui kapan ngajak
cacarita ka jelema téh. Kapan sakitu ceuceubna masarakat di dinya ka diri kuring téh?
.........
Tina téks carita Buron, kumaha watek nu dipiboga ku Bi Umi?
a. borangan
b. jalma jahat
c. jalma anu gering pikir
d. bageur
e. teu percaya diri

Novel nyaéta carita rékaan anu panjang, ditulisna dina basa lancaran, eusina
ngagambarkeun kahirupan manusa anu lumangsung dina waktu jeung tempat anu dumuk.
Dumasar kana gambaran kahirupan jeung eusi caritana éta novel di pasing jadi sababaraha carita
diantarana aya novel kaluarga, novel silih asih, novel misteri, novel sosial, novel jiwa

14. Novel anu eusi caritana ngandung rusiah, kaasup kana novel ….
a. Novel kaluarga
b. Novel silih asih
c. Novel misteri
d. Novel sosial
e. Novel jiwa

15. Pek titenan ieu tabel !

No Ciri-Ciri Wawacan
1 Mangrupa karangan narasi (carita)
2 Jalan caritana podok
3 Kaasup kana wangun karangan ugeran
4 Dianggit maké patokan pupuh
5 Ditepikeunana ditembangkeun (beluk)
6 Teu kanyahoan nu ngarang jeung waktu nulisna
7 Jalan caritana umumna kahirupan sapopoe
8 Dipidangkeun di nu hajatan

Dumasar kana eta data mana nu kaasup kana ciri-ciri wawacan ?

a. 1-3-5-7
b. 2-3-4-7
c. 3-4-5-8
d. 3-4-7-8
e. 2-3-5-6

16. Laju lampah Panji Wulung,

USBN 2020/2021
DOKUMEN PENTING BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA IPA/IPS
7
SANGAT RAHASIA

diiring ku Jayapati,
Ki Jenggali Ki Jenggala,
jeung baturna Jayapati,
ngaran Ki Kebo Manggara,
kalima Kebo Rarangin

Sempalan wawacan ieu kaasup kana struktur bagian ….

a. Eusi
b. Rajah
c. Alopon
d. Kolopon
e. Manggalasastra

17. Kasmaran kaula muji,

Ka Gusti Ajawajala,
Nu murah ka mahluk kabéh,
Jeung muji utusanana,
Kangjeng Nabi Muhammad,
Nyaéta Nabi panutup,
Miwah muji sahabatna

( Wawacan Rengganis )

Sempalan wawacan Rengganis kaasup kana struktur bagian ….

a. Eusi
b. Rajah
c. Panutup
d. Kolopon
e. Manggalasastra

18. Tulisan anu ngagambarkeun obyék, tempat atawa kajadian sacara jentré ka pamaca, tepi ka
pamaca siga nu ngarasakeun langsung éta kajadian nu digambarkeun dina wacana.
Ieu téh wangenan tina ....
a. narasi
b. eksposisi
c. deskripsi
d. campuran
e. argumentasi

19.Sisingaan téh salah sahiji kesenian tradisional ti Jawa Barat anu dipirig ku musik tradisional saperti
Genjring Bonyo. Kasenian ieu biasana tampil dina acara pésta rakyat atawa acara sunatan.
Sisingaan téh asalna ti daérah ….
a. Sukabumi
b. Bandung
c. Cirebon
d. Banten
e. Subang

20. Baca sing gemet ieu sempalan téks!

USBN 2020/2021
DOKUMEN PENTING BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA IPA/IPS
8
SANGAT RAHASIA

Etika Sunda
...
Di lingkungan budaya Sunda aya ungkapan “ciri sabumi cara sadésa”. Sacara harfiah, éta
ungkapan miboga ma’na unggal lingkungan aya ciri (a)...... carana séwang-séwangan nu bakal
ngaruhan kana laku-lampah masarakatna. Saupama ieu ungkapan dipatalikeun (b)..... widang
étika, bisa dicindekeun yén urang Sunda miboga kasadaran, dina unggal lingkungan budaya
(c)..... miboga prinsip-prinsip étis séwang-séwangan nu bisa (d)..... jeung digunakeun ku
masarakat di éta lingkungan.
...
Lengpan kalimah dina téks bahasan tradisi Etika Sunda ku kaidah anu bener!
a. (a) jeung, (b) kana, (c) tangtu, (d) ditarima
b. (a) atawa, (b) antara, (c) jeung (d) ditarima
c. (a) antara, (b) kana, (c) tangtu, (d) ditarima
d. (a) jeung, (b) kana, (c) tangtu, (d) ditarima
e. (a) jeung, (b) antara, (c) tangtu, (d) ditarima

21. Dina nulis hiji téks pedaran (bahasan) tradisi aya nu disebut sistematika panulisan.
Tataan ieu sistematika dumasar kana unsur-unsur panulisanna!
(1) nyusun rangka tulisan
(2) néangan ide
(3) nangtukeun judul
(4) nangtukeun jejer (téma)
(5) basa anu digunakeun
a. 1,2,3,4,5
b. 2,1,4,3,5
c. 2,3,5,4,1
d. 2,4,1,5,3
e. 2,4,1,3,5

22. Gatotkaca meminta tulung ka Anterja, kakanda Gatotkaca, keur neangan Banjar ayeuna keneh
kulantaran Banjar bisa asup ka jero taneuh. Terus Banjar ngagunakeun Aji Halimunan, nyaeta
numake aji eta awakna moal kaciri ku sasaha. Embung eleh, Banjar ngarubah wujudna deui jadi
Prabu Yudistira, manehna nungguan di panto gerban karaton karajaan Amarta. Ahirna Kresna
mere layang eta ka Yudistira palsu, otomatis layang eta balik deui ka si maling. Banjar langsung
kabur balik ka karaja

Sempalan carita wayang Tirta Wanara Suta ka asup kana struktur ….

a. Orientasi
b. Komplikasi
c. Resolusi
d. Panutup
e. Koda

23. Dina Baratayuda bala Pandawa dibantuan ku Batara Kresna, titisan Déwa Wisnu. Balad Kurawa
éléh nepi ka tumpurna, balad Pandawa unggul. Prabu Yudistira ngadeg raja di Astina.

Sempalan carita wayang Perang Barata ka asup kana struktur ….

a. Orientasi

USBN 2020/2021
DOKUMEN PENTING BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA IPA/IPS
9
SANGAT RAHASIA

b. Komplikasi
c. Resolusi
d. Panutup
e. Koda

Dina novel ieu loba kecap-kecap nu teu dipikawanoh ku barudak ayeuna, nalika maranѐhna
maca buku kudu bari mukaan kamus pikeun ngartikeun kecap-kecap nu rada anѐh nu geus teu
digunakeun deui jaman kiwari. Contona baѐ kecap bendi, pelesiran, ngabungbang, pakanci jeung
rѐa-rѐa deui. Hal ieu nu nyababkeun barudak sakola kiwari ngarasa horѐam maca novel ieu.
24. Eusi paragrap resénsi di luhur ngabahas ngeunaan....
a. Kabasaan
b. Sinopsis buku
c. Kapangarangan
d. Kakurangan buku
e. Kaunggulan buku

25. “Nulis resénsi kudu ngagambarkeun kapunjulan atawa kaonjoyan jeung kahéngkéran atawa
kakurangan tina eusi karya anu dirésénsina”.

Éta ungkara mangrupa definisi tina struktur résénsi nyaéta....

a. idéntitas karya
b. ringkesan carita
c. tilikan karya (sawangan)
d. sinopsis
e. panutup

26. Drama anu témana midangkeun adegan-adegan anu ngabalukarkeun cilaka, sedih, kaniaya
pikeun palaku utamana nya éta ….
a. Drama mélankolis
b. Drama tragédi
c. Drama komédi
d. Sosiodrama
e. Mélodrama

27. Salah sahiji kasenian nu mentaskeun carita nu miboga nilai-nilai luhur nu raket jeung kahirupan
masyarakat, biasana dibarung ku nayaga, pamaen,jeung bodoran nu miboga daya tarik keur
panongton, nyaeta ka asup kana drama ….
a. Ubrug
b. Banjet
c. Longser
d. Sandiwara rakyat
e. Gending karesmen

USBN 2020/2021
DOKUMEN PENTING BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA IPA/IPS
10
SANGAT RAHASIA

28. Kaayaan jiwa si palaku dina carita, naha si tokoh dina kaayaan sedih, gumbira atawa nu séjénna,
mangrupa wangenan tina ....
a. Téma
b. Rasa
c. Galur
d. Latar
e. Suasana

29. Disakolaan …
Fira: (Bari ngomong na jero hate) enjing ieu tumben abdi teu ningali si dini, kamananya? Apa
mereun manehna teu asup sakola, soalna tatadi teu katingalian sapotong-potong acan.

Adegan Fira teh kaasup kana bagéan ....

a. babak
b. prolog
c. épilog
d. adegan
e. monolog

30. Emak langsung mangkat. Kabayan sareng Iteung, ngantosan eta Nangka di sisi ragasi, tapi
Nangkana teu datang-datang.

Cutatan tina naskah drama Si Kabayan Ngala Nangka nyeta kaasup bagian ...
a. babak
b. prolog
c. épilog
d. adegan
e. monolog

URAIAN

31. Carita wayang téh nyaéta carita anu dilalakonkeun dina pagelaran wayang. Aya rupa-rupa
wayang diantarana aya wayang golék, wayang cepak, wayang kilitik, wayang potéhi, wayang
suluh. Aya ogé istilah pawayangan diantarana gugunungan, antawacana, murwa, tuding,
kakawen.

Pék jentrekeun istilah-istilah pawayangan eta ….

32. Kiwari loba drama modern anu pintonana nyonto kana bentuk drama tradisional, upamana
nyonto kana longser, banjet, atawa sandiwara rayat. Tapi minangka drama modern, pintonana
ngalibetkeun peran sutradara anu sentral.

Pek jentrekeun bedana drama modern jeung drama tradisional !

33. Pek jentrekeun nu kaasup kana

a. Artikel eksposisi
b. Artikel persuasi

USBN 2020/2021
DOKUMEN PENTING BAHASA DAN SASTRA SUNDA SMA IPA/IPS
11
SANGAT RAHASIA

34. (1) Anu panjang ruasanana disebut "lantas"

(2) Awi téh ngaran salahsahiji tutuwuhan anu saban leunjeurna diwengku ku sababaraha ruas,
buleud, kulitna heuras sarta buluna mérang.
(3) Aya anu sok nyebut "Ruas Bungbas".
(4) Demi anu pondok ruasanana mah disebutna téh "Béké".
(5) Maksudna téh ruas anu buku-bukuna dipiceun, jadi ngolowong kawas songsong.
(6) Sabagéan awi di antara dua buku disebut saruas

Pek susun kalimah di luhur jadi tulisan artikel anu luyu !

35. Pek sempalan carita pantun “Ciung Wanara” ieu rubah jadi carita drama wangun dialog !

Kocapkeun budak téh geus gedé. Tapi masih kénéh can dingaranan. Hiji poé budak téh
milu ka leuweung jeung Aki Balangantrang. Nénjo manuk nu alus rupana, nanyakeun ka Aki
Balangantrang ngaranna éta manuk. Dijawab ku Aki éta téh ngaranna manuk ciung. Tuluy nénjo
monyét. Nanyakeun deui n garanna. Dijawab deui ku Si Aki, éta téh ngaranna wanara. Budak téh
resepeun kana éta ngaran, tuluy baé ménta supaya manéhna dingaranan Ciung Wanara. Aki
jeung Nini Balangantrang satuju. Ayeuna Ciung Wanara geus jadi pamuda anu kasép sarta gagah
pilih tanding. Ari endogna téa, disileungleuman ku Nagawiru ti Gunung Padang, nepi ka
megarna. Ayeuna geus jadi hayam jago anu alus tur pikalucueun.

USBN 2020/2021