ASAS ELEKTROMEKANIKAL

DAN ENJIN (VET3013)

#11 RELAY & PLC
 Kawalan Terdawai Keras (Hardcore)
• Jadi relay merupakan suis yang membuka
dan menutupnya (open dan closenya)
sesentuh dengan tenaga elektrik melalui
gegelung yang terdapat di dalamnya. Pada
awalnya sebuah relay di anggap memiliki
gegelung tembaga/cooper yang melilit
pada sebatang logam, ketika gegelung di
beri arus masukan maka gegelung akan
akan membuat medan elektromagnetik
yang mempengaruhi batang logam di
dalam lingkarannya tersebut untuk
menjadikannya sebuah magnet. 
• Kekuatan magnet yang terjadi pada batang
logam tersebut menarik logam lain yang
terhubung melalui armature ke
sebuah/sepasang sesentuh.

Asas Elektromekanikal dan Enjin 2

 Prinsip Kerja Relay
• Relay terdiri dari 4 komponen dasar  yaitu :
– Electromagnet (Coil)
– Armature
– Switch Contact Point (Sesentuh)
– Spring

Kontak Poin (Contact Point)

Relay terdiri dari 2 jenis iaitu :
 Normally Close (NC) iaitu
keadaan awal sebelum
diaktifkan akan selalu berada
di posisi CLOSE (tertutup)
 Normally Open (NO) yaitu
kondisi awal sebelum
diaktifkan akan selalu berada
di posisi OPEN (terbuka)

Asas Elektromekanikal dan Enjin 3

 Prinsip Kerja Relay
• Besi teras (Iron Core) yang dililit oleh sebuah gegelung (Coil)
diberikan arus elektrik, akan menyebabkan berlaku ke elektro
magnetan pada besi terus yang kemudiannya akan menarik Bilah
Spring (Armature) untuk bergerak dari Posisi sebelumnya (NC) ke
posisi baru (NO) sehingga menjadi suis yang dapat menghantarkan
arus elektrik di posisi barunya (NO). Posisi di mana Armature
tersebut berada sebelumnya (NC) akan menjadi OPEN atau tidak
terhubung. Apabila arus elektrik tidak diberikan lagi kepada
gegelung maka Armature akan kembali lagi ke posisi Awal (NC). 

Asas Elektromekanikal dan Enjin 4

 Pole dan Throw pada Relay
Relay merupakan salah satu jenis dari Suis, maka istilah Pole dan Throw yang dipakai dalam
Suis juga berlaku pada Relay.
• Pole : Bilangan sesentuh (Contact) yang dimiliki oleh sebuah relay
• Throw : Banyaknya posisi yang dimiliki oleh sebuah sesentuh(Contact)

Jenis-jenis Pole dan Throw Relay

• Single Pole Single Throw (SPST) 
• Single Pole Double Throw (SPDT)
• Double Pole Single Throw (DPST) 
• Double Pole Double Throw (DPDT) 
• Triple Pole Double Throw (TPDT)
• Four Pole Double Throw (4PDT)

Asas Elektromekanikal dan Enjin 5

 Fungsi-fungsi dan Aplikasi Relay
• Beberapa fungsi Relay yang telah umum diaplikasikan
ke dalam peralatan Elektronik di antaranya adalah :
– Kawalan beban (Load) yang banyak dalam satu masa.
– Kawalan Tukar Tertib (changeover) beban dalam satu-satu
masa.
– Kawalan Fungsi Logik (Logic Function)
– Kawalan Fungsi Penangguhan (Time Delay Function)
– Kawalan beban voltan tinggi dengan bantuan voltan rendah.
– Relay juga yang berfungsi untuk melindungi Motor ataupun
komponen lainnya daripada berlaku lebihan arus atau litar
pintas dalam pendawaian.

Asas Elektromekanikal dan Enjin 6

 Apa itu PLC ?
(Programmable Logic Controller)
PLC (Programmable Logic
Controller atau Pengawal
Logik Bolehaturcara merupakan
sesuatu peralatan
yang dicipta
untuk mengantikan
penggunaan litar relay yang
banyak ke dalam satu
pengawalan.
PLC berkerja dengan melihat
masukan kepada keluaran
samada “on” atau “off”
berpandukan kepada
aturcara yang diberi.
PLC mula diperkenal pada tahun lewat
1960-an oleh Bedford Associated yang
pada mulanya dikenali sebagai “Modular
Digital Controller” (MODICON).
 DEFINASI PROGRAMMABLE LOGIC
CONTROLLER
A digital operating electronic apparatus which uses
programmable memory for internal storage of instruction to
implement specific functions, such as logic, sequencing,
timing, counting and arithmetic by mean of controlling
through digital or analog input/output modules for various
type of machine or processes
Terjemahan
Suatu operasi peralatan elektronik secara digital dimana menggunakan
ingatan pengaturcaraan yang disimpan sebagai rujukan untuk
penggunaan yang khusus seperti operasi “logic”, turutan, masa,
pengira dan aritmatik dengan pengawalan terus samada secara digital
atau analog bagi masukan dan keluaran untuk sebarang jenis mesin
atau proses.
 TERMINOLOGI
• PLC – Programmable Logic Controller
(UK dan Malaysia)
• PC – Programmable Controller (US
dan Japan)
• DPS – Distribution Processing Controller
(United State of America)
• PBS – Programmable Binary System
(Swedish)
Sharp
Idec Izumi
Mitsubishi

Allen Bradley
GE Fanuc

Gec Klockner Moeller

Fuji

Gould JENAMA PRODUK

TI Wasting House
Saab
MTE Toshiba
Salt Control
Squared Panadac
Omron
Telemechanique

Siemen Yaskawa Festo

KELEBIHAN PLC
 Kebolehsuaian dan kecekapan yang tinggi.
 Kebolehpercayaan yang tinggi.
 Prosedur penyenggaraan dan pemeriksaan yang
mudah.
 Perhubungan antaramuka (interface) yang mudah
dibawah penyeliaan komputer atau lain-lain sistem.
 Pengaturcaraan dan pengubahansuaian dengan
mudah.
 Binaan secara “plug-in”.
 Penyambungan masukan dan keluaran pada kuantiti
yang tinggi.
 Kos awalan dan operasi yang rendah.
 Menjalankan operasi dengan kelajuan yang tinggi.
 Dokumen aturcara boleh dicetak melalui perisian
dengan mudah.
 Memeriksa aturcara melalui kaedah simulasi.
 PENGGUNAAN
Programmable Logic Controller
Material handling
Conveyor system
Packaging system
Pick and place robot control
Pump control
Swimming pool
Water treatment
Chemical process plant
Paper and pulp industries
Glass manufacturing
Security control system
Tyre manufacturing
Lift control system
Cement manufacturing
Printing industries
Food processing
Machine tool
Tobacco industries
Plastic molding machine
Semiconductor manufacturing
machine
Sugar manufacturing plant
Palm oil manufacturing plant
Air condition control
TV manufacturing plant
Power station plant
Process monitoring control
Elektrical/elektronic appliance
manufacturing
Disk drive manufacturing
Petrol chemical plant
Traffic light system
Train control station system
Car manufacturing plant
 STRUKTUR
PROGRAMMABLE LOGIC CONTROLLERS

KOMPUTER

SUMBER TENAGA
(power supply) KONSOL
PENGATURCARAAN

MASUKAN UNIT KAWALAN PUSAT KELUARAN

(input) (central processing unit) (output)

Limit switch Motor

Timer INGATAN PAPARAN Heater
Counter (memory) (display) Solenoid
Sensor ROM, RAM Lamp

EPROM, EEROM LED Display

Motor Starter
 KELEBIHAN PLC berbanding dengan
PENGAWAL TERDAWAI KERAS
Kelebihan PLC berbanding dengan Pengawal terdawai keras
ialah :
• Mudah dan anjal
• Senang mengubah operasi iaitu dengan mengubah aturcara
sahaja
• Mudah untuk antaramuka dengan komputer atau peranti
lain
• Hanya memerlukan kawasan atau tempat yang kecil
• Pendawaian dan aturcara boleh dibuat berasingan secara
serentak
• PLC boleh diguna di kawasan kotar, panas dan berdebu
• Boleh dipercayai dan mudah di selenggara
 KELEBIHAN PLC berbanding dengan
MIKROKOMPUTER
Kelebihan PLC jika dibandingkan dengan mikrokomputer ialah :
PLC direka dengan ciri-ciri istimewa iaitu mempunyai ketahanan julat
suhu dan kelembapan yang tinggi dan keupayaan mengatasi masalah
‘electrical noise’ dan sifat ini tak ada pada komputer.
PLC mempunyai beberapa ciri-ciri diagnostik sendiri, yang memberi
kemudahan untuk ‘troubleshooting’
Pembinaan PLC berbentuk modular dan ‘plug in’ dan ini
memudahkan untuk pengantian dan penambahan unit seperti unit
masukan dan keluaran.
PLC lebih padat dari segi saiz berbanding dengan komputer dan ini
dapat menjimatkan ruang
PLC mudah dipasang dan diselenggara berbanding dengan komputer
yang memerlukan kemahiran tinggi.
PLC lebih murah berbanding dengan komputer
 Elemen Masukan (input) dan Keluaran
(output) PLC
Elemen Masukan
 
• Suatu sistem automatik yang unggul adalah bergantung kepada kredibiliti atau Apakah elemen
kemampuan PLC membaca isyarat masukan daripada elemen masukan samada
secara manual atau pengesanan automatik. masukan sistem ?
• Antara elemen masukan yang memberi isyarat kepada masukan PLC secara manual
ialah seperti suis tekan (push button), suis toggle, suis pemilih (selection switch) Sila pastikan syampu berada
suis had dan sebagainya. pada paras yang sama bagi
• Secara automatik pula ialah seperti mengesan bahan kerja, mengawasi mekanisme setiap botol ……
bergerak (moving sensor), pemeriksaan tekanan (pressure transducer), pengaliran
(flow transducer), aras (level transducer) dan sebagainya lagi. PLC dapat
mengesan parameter ini secara automatik dengan menggunakan suis photoelektrik
(infra-red sensor), suis sesentuh, pengesan aras dan sebagainya.
 
Elemen Keluaran
 
• Bagi suatu sistem pengawalan PLC tidak akan lengkap sekiranya PLC tidak di
antaramuka dengan elemen keluaran. Kebiasaannya PLC digunakan untuk
mengawal motor, solenoid, geganti (relay), buzzer dan sebagainya. Dalam aktiviti
pengawalan motor dan solenoid misalnya dapat menghasilkan sistem robot angkat
dan letak atau yang lebih kompleks dengan pengawalan sistem kedudukan servo.
•  Walaubagaimanapun elemen-elemen keluaran boleh juga terdiri daripada lampu
pilot, alarm, pemanas, dan sebagainya bergantung kepada tujuan sesuatu sistem
dicipta.

Asas Elektromekanikal dan Enjin 16

 Kajian Kes 1 : Robot Angkat dan Letak
Pengesan Bahan Kerja (PH1)

Suis “start” (PB1) Suis “stop” (PB2)

Pengesan Cengkaman (LS3)

Pusingan jam Pusingan lawan jam (LS2)

(LS1)
Bahan Kerja Bahan Kerja

Konveyor A Konveyor B

(01003)

Pusingan jam
Pusingan lawan jam
(Sol 1)
(Sol 2)

Asas Elektromekanikal dan Enjin 17

 Kajian Kes 1 : Robot Angkat dan Letak
Operasi robot:
1. Apabila suis start ditekan, lengan robot akan berputar mengikut pusingan jam.
2. Apabila lengan robot berputar sepenuhnya ke posisi bahan kerja di konveyor A, pencengkam
mencengkam bahan kerja.
3. Apabila bahan kerja dicengkam, lengan robot berputar mengikut lawan pusingan jam.
4. Apabila lengan robot berputar sepenuhnya, bahan kerja dilepaskan atas konveyor B. Begitulah
seterusnya selagi terdapat bahan kerja dikesan pada konveyor A.
5. Jika suis stop ditekan lengan robot akan berhenti operasi walau dimana berada.

Pengesan Bahan
Kerja (PH1)
Suis “start” Suis “stop”
Pengesan (PB1) (PB2)
Cengkaman (LS3)
Pusingan jam Pusingan lawan
jam (LS2)
Bahan Kerja (LS1) Bahan Kerja

Konveyor A Konveyor B

(01003)
Pusingan jam Pusingan lawan
jam
(Sol 1)
(Sol 2)
Asas Elektromekanikal dan Enjin 18
 Kajian Kes 1 : Robot Angkat dan Letak
Elemen Masukan Elemen Keluaran

X0 Suis ‘MULA’ (PB1) Y0 Konveyor A

Pengesan
Solenoid Valve 1 (SV1) Bahan Kerja Suis “start” Suis “stop”
Pengesan
X1 Suis ‘HENTI’ (PB2) Y1 Rotary Cylinder (Pusingan (PH1) (PB1) (PB2)
Cengkaman
Jam) Pusingan jam Pusingan
(LS3)
Solenoid Valve 2 (SV2) Rotary Bahan Kerja lawan jam Bahan Kerja
Suis Penghad 1 (LS1) (LS1) (LS2)
X2 Y2 Cylinder (Pusingan Lawan
(Pusingan Jam)
Jam)
Suis Penghad 2 (LS2) Solenoid Valve 3 (SV3) Air Konveyor A Konveyor B
X3 Y3
(Pusingan Lawan Jam) Chuck
(01003)
Pusingan jam Pusingan
lawan jam
Suis Penghad 3 (LS3) (Sol 1)
X4 Y4 Lampu kecemasan
(Kadar Cengkaman) (Sol 2)

X5 Pengesan Bahan Kerja (PH1) Y5 Pengera (alarm)

X6 Suis Keselamatan (PB3) Y6 Lampu Auto / Run

X7 Y7 Lampu Manual

X8 Y8

Asas Elektromekanikal dan Enjin 19

 Carta Alir (Flow Chart)
•  Carta alir merupakan suatu kaedah
visual atau lakaran bagi menerangkan
turutan dan kandungan sesuatu proses
atau operasi yang dijalankan oleh
sesuatu sistem. Ia menggambarkan setiap
peristiwa iaitu dengan menerangkan
setiap langkah yang berlaku atau tidak
berlaku dengan tindakan sebaliknya.
• Walau bagaimanapun carta alir
merupakan lakaran yang menerangkan
operasi sistem yang telah siap dari segi
gambaran reka bentuknya. Carta alir
bukan berfungsi untuk membuat sebagai
pengubahsuaian kepada reka bentuk
suatu produk siap.
0
1
0 pengakhiran apabila suatu carta alir perlu dilukis pada
1 aliran lain atau mukasurat lain sebagai penyambungan
Asas Elektromekanikal dan Enjin
MULA dan TAMAT
Simbol ini digunakan untuk menyatakan permulaan
dan penamatan bagi sesuatu carta alir.
TEKS
Simbol ini digunakan untuk menyatakan kandungan
sesuatu proses secara individi
KEPUTUSAN
Simbol ini digunakan apabila operasi sistem
menimbulkan persoalan ya atau tidak dan aliran carta
menentukan kepada jawapan persoalanan
ARAH ALIRAN CARTA
Simbol ini digunakan untuk menyatakan arah laluan
aliran proses atau operasi sesuatu sistem
PENYAMBUNGAN ALIRAN CARTA
Simbol ini digunakan sebagai penenda permulaan dan
operasi sesuatu sistem.
20
 Kajian Kes 1 : Robot Angkat dan Letak
Pengesan
01
Bahan Kerja
(PH1) Suis “start” Suis “stop” Suis mula
Pengesan (PB1) (PB2) ditekan Tidak
Cengkaman Adakah LS2
02
(LS3) diaktifkan
Pusingan Pusingan Konveyor A bergerak 03
jam lawan jam
Bahan Kerja (LS2) Bahan Kerja
Pencengkam
(LS1) Adakah PH1 Tidak
melepaskan bahan
diaktifkan kerja
Ya
Lengan robot berputar Tidak
Konveyor B Adakah PB2 03
Konveyor A mengikut pusingan jam
diaktifkan

(01003) Ya
Pusingan Adakah LS1 Tidak Sistem
Pusingan
jam diaktifkan Berhenti
lawan jam
Ya
(Sol 1) (Sol 2)
Pencengkam
mencengkam bahan
kerja

Tidak
Adakah LS3
diaktifkan

Ya
Lengan robot berputar
mengikut pusingan 02
lawan jam

01

Asas Elektromekanikal dan Enjin 21

PROJEK TERBAIK SESI PERTAMA 2002 MATERIAL
HANDLING ROBOT

MEREKABENTUK SEBUAH ROBOT PENGENDALIAN BAHAN DENGAN MENGUNAKAN TEKNOLOGI

ELEKTROPNEUMATIK DAN PROGRAMMABLE LOGIC CONTROLLER

Asas Elektromekanikal dan Enjin 22

 Packaging Line Control
Start PB1 Stop PB2 Operation :
1. When PB1 (start push button) is pressed, the box
conveyor moves.
2. Upon detection of box present.
3. The box conveyor stops and the apple conveyor start.
Apple Sensor SE1 4. Apple sensor will count for 25 apples.
Apple Conveyor 5. Apple conveyor stop and box conveyor starts again.
6. Counter will be reset and operation repeats until PB2
(stop push button) is pressed.

Box Sensor SE2 Box Conveyor

Motor

Masalah Kes :

Jika sistem mengunakan PLC dalam proses pengawalan;

Box Conveyor
1. Senaraikan elemen masukan dan keluaran sistem

2. Lakarkan carta alir bagi menerangkan operasi sistem

Asas Elektromekanikal dan Enjin 23

 Permainan Pop Kuiz
Buzzer

Lampu 1
Pengacara (RST)

Aturcara Permainan : (S1)

Peserta 1
1. Pengacara akan membaca soalan kuiz untuk dijawap oleh
mana-mana peserta pop kuiz.
Lampu 2
2. Apabila pengacara selesai membaca soalan mana-mana
peserta perlu mendahului peserta yang lain menekan suis (S2)
di hadapan masing-masing.
Peserta 2
3. Mana-mana peserta yang menekan suis dahulu akan
Lampu 3
menyalakan lampu dihadapannya manakala dua peserta
yang terkemudian tidak akan menyalakan lampunya
walaupun suis ditekan. (S3)

4. Ketika lampu mana-mana peserta yang menyala buzeer Peserta 3

akan berbunyi selama tiga saat. 1. Senaraikan elemen masukan dan keluaran
sistem
5. Lampu peserta yang menyala hanya akan terpadam 2. Lakarkan carta alir bagi menerangkan operasi
apabila pengacara menekan suis RST. sistem
Asas Elektromekanikal dan Enjin 24