Matapelajaran Pengajian

Umum (MPU) Subject

BAB 3
TAMADUN MELAYU: TERAS
TAMADUN MALAYSIA
 Hasil Pembelajaran
Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Setelah mengikuti bab ini, pelajar dapat:

 Menghuraikan teori kedatangan Islam dan
faktor Islamisasi di Alam Melayu.
 Menjelaskan pencapaian tamadun Melayu.
 Menjelaskan aplikasi nilai-nilai Islam di
Malaysia.
 Kandungan Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

 Pengenalan Tamadun Melayu

 Istilah Melayu, Alam Melayu dan Tamadun Melayu
 Bukti Kewujudan Manusia Alam Melayu Zaman
Paleolitik
 Teori Kedatangan Islam ke Alam Melayu
 Faktor Pemangkin Islamisasi di Alam Melayu
 Sejarah Pencapaian Tamadun Melayu
 Penghayatan Nilai-nilai Islam di Malaysia
 Peranan Tamadun Melayu dalam Pembinaan
Tamadun Malaysia
 Rumusan
 Pengenalan Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Bab ini membincangkan secara khusus tiga teori

kedatangan Islam ke Alam Melayu iaitu dari India,
China dan Arab. Seterusnya membincangkan
peranan, kesan dan pengaruh Islam dalam
bidang akidah, politik, sosial, undang-undang,
ekonomi, kesenian, bahasa dan sastera serta
pendidikan di Alam Melayu. Akhir sekali
dibincangkan peranan tamadun Melayu dalam
bidang bahasa, agama, budaya dalam
pembinaan tamadun Malaysia.
 Pengenalan Tamadun Melayu Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

 Sebuah tamadun yang dibentuk oleh sekelompok

manusia yang digolongkan secara luas sebagai
kumpulan orang-orang Melayu dan bertempat di suatu
wilayah di Asia Tenggara yang dikenali dengan pelbagai
nama seperti Gugusan Kepulauan Melayu, gugusan
Kepulauan Melayu-Indonesia, Nusantara, Alam Melayu
dan Tanah Jawi, Nusantara.
 Kepulauan Easter (Lautan Pasifik) hingga Madagaskar
(Lautan Hindi), Formosa hingga ke New Zealand,
Diaspora, Melayu pinggiran di Afrika Selatan, Sri Lanka,
Timur Tengah, Australia Barat, Britain.
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

• Tamadun Melayu merujuk kepada sebuah tamadun yang

dibentuk oleh sekelompok manusia yang secara luasnya
digolongkan sebagai kumpulan orang Melayu, tertumpu
kepada suatu wilayah di Asia Tenggara yang dikenali
dengan pelbagai nama seperti gugusan Kepulauan Melayu
(Malay Archipelago), gugusan Kepulauan Melayu-
Indonesia, Nusantara, Alam Melayu dan Tanah Jawi
Nusantara:
merujuk kepada lingkungan pengaruh kebudayaan dan
linguistik orang Melayu.
negara-negara Nusantara adalah Indonesia, Malaysia,
Singapura, Selatan Thailand, Filipina, Brunei, Timor
Timur.
Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

7
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Dua perkara penting yang mewarnai tamadun

wilayah ini ialah:
a) bahasa Melayu, yang menjadi bahasa
perhubungan luas (lingua franca) di seluruh
kawasan ini
b) agama Islam yang menjadi asas kepada
pembentukan tamadun Melayu
 Istilah Melayu, Alam Melayu dan Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Tamadun Melayu
 Istilah Melayu
 Perkataan Malaya, iaitu kependekan ‘himalaya’. Alayaber
maksud tempat dan himaalaya bermaksud tempat bersalji.
 Alam Melayu
 Merangkumi kawasan kepulauan yang merentasi seluruh
Asia Tenggara sehingga sempadan Australia.
 Tamadun Melayu
 Merujuk kepada sebuah tamadun yang dibentuk oleh
sekelompok manusia yang dikenali sebagai Melayu;
tertumpu kepada wilayah Asia Tenggara.
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Ras Melayu: adalah Kebudayaan Melayu: adalah

sekumpulan Melayu yang pegangan dan amalan yang
memiliki ciri-ciri genetik yang didasarkan kepada agama Islam
sama dan yang berasal dari dan adat resam masyarakat
alam Melayu Melayu

ISTILAH MELAYU
MERUJUK KEPADA
3 PENGERTIAN/
DIMENSI

Bahasa Melayu: adalah bahasa yang dituturkan di seluruh Kepulauan

Melayu. Ia merangkumi subkeluarga seperti bahasa Jawa, Sunda,
Madura, Acheh, Minangkabau, Sasak, Melanau, Iban, Bajau, Murut,
Bugis dan Sulu. Selepas kedatangan Islam, bahasa Melayu menjadi
salah satu bahasa terpenting di dunia
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

ALAM MELAYU
1.alam Melayu merangkumi kawasan kepulauan
merentasi seluruh Asia Tenggara sehingga
sempadan Australia.
2. Amalan merantau menjadi sebahagian daripada
ciri-ciri orang Melayu
 mereka bergerak bebas dalam lingkungan
kepulauan Melayu
 mereka yang merantau ke luar Kepulauan
Melayu digelar Melayu Diaspora seperti
Melayu Cape di Afrika Selatan.
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

3.Melayu dalam Perlembagaan Malaysia

4.Perlembagaan:
 undang-undang tertinggi negara
 menjadi asas kepada pembentukan undang-
undang yang telah dibuat dan yang bakal
dibuat
 mengandungi kontrak sosial yang tidak boleh
diubah
Bukti Kewujudan Manusia Alam Matapelajaran Pengajian

Melayu Zaman Paleolitik Umum (MPU) Subject

 Rangka lengkap manusia tertua

 Berusia kira-kira 11,000 tahun
 Ditemui pada 1991 di Gua Gunung
Runtuh, Bukit Kepala Gajah, Lenggong
 Dari Zaman Paleolitik
 Berusia 40-50 tahun ketika mati
 Panjang 157cm
 Dikebumikan secara posisi foetal
(kedua
kaki berlipat ke arah dada)
 Dikebumikan seperti janin bersama
cengkerang, tulang haiwan, alat batu
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

ASAS PEMBENTUKAN TAMADUN MELAYU

1.Masyarakat Melayu sudah bertapak di kawasan Asia Tenggara sekurang-

kurangnya 5,000 tahun dahulu.
 disebabkan oleh teknologi pertanian
2. Amalan bermesyuarah:
 menekankan nilai kesaksamaan antara ahli-ahlinya
 amalan bermesyuarah diamalkan oleh masyarakat desa, raja atau
sultan pula berkuasa mutlak
3. Budaya Melayu
• sebahagiannya menerima kesan dari tamadun luar, seperti pengaruh agama
Hindu dan Buddha ketika agama itu mula tersebar di Asia Tenggara,
pengaruh agama Islam di abad ke 12 dan akhir sekali menerima pengaruh
British pada akhir abad ke 19.
• Orang Melayu mampu menyesuaikan diri terhadap nilai-nilai luar
tersebut.
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

KEMUNCULAN TAMADUN MELAYU HASIL

PENGUASAAN LALUAN PERDAGANGAN
1.Berdasarkan bukti arkeologi, kerajaan Melayu telah
wujud seawal 2,500 tahun dahulu di Lembah Bujang,
Kedah dan di Kuala Selinsing, Perak.
 pada waktu itu, terdapat pelabuhan-pelabuhan
yang mengendalikan perdagangan jarak jauh
yang melalui Selat Melaka
 Perdagangan yang jauh ini dikuasai oleh
pemimpin sesebuah kerajaan, menandakan
wujudnya satu susunan masyarakat yang
kompleks (teratur/bertamadun)
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

PEMBENTUKAN EMPAYAR MELAYU

SEBELUM ISLAM
1. Kerajaan-kerajaan Melayu awal menunjukkan
pengaruh Hindu-Buddha seperti yang dapat dilihat
pada monumen keagamaan seperti candi Lembah
Bujang, candi Borobodur di Jogjakarta dan Angkor
Wat di Kemboja.
 kesenian yang terdapat di candi Borobodur
adalah satu contoh bagaimana orang Melayu
telah menghasilkan satu bentuk kesenian
yang tersendiri dan berbeza, sungguhpun
asasnya datang dari tamadun India.
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

CANDI LEMBAH BUJANG DI KEDAH

17
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

CANDI BOROBODUR, INDONESIA 18

 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

CANDI ANGKOR WAT, KEMBOJA

19
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

2. Dua empayar Melayu yang besar dan merangkumi

kawasan luas ialah empayar Funan dan Empayar
Srivijaya. Kedua-duanya menguasai laluan
perdagangan di kawasan mereka
3. Kerajaan awal Melayu seperti Langkasuka dan
Beruas di Malaysia, dan juga termasuk Srivijaya
ada dicatat dalam tulisan sarjana India dan China.
Teori Kedatangan Islam ke Alam Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Melayu
Islam dibawa dari
India

TEORI
KEDATANGAN
ISLAM KE
ALAM MELAYU
Islam dibawa Islam dibawa dari
dari tanah Arab China
 Tamadun Melayu Selepas Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Kedatangan Islam
Secara langsung melalui laluan
perdagangan laut dari Arab dan Parsi

ISLAM DIBAWA KE Melalui laluan perdagangan darat ke

ALAM MELAYU benua kecil India dahulu, sebelum
MELALUI 3 LALUAN: sampai ke Asia Tenggara

Melalui laluan perdagangan darat

(Laluan Sutera) ke Tanah Besar
China dahulu sebelum mengikuti
laluan perdagangan laut ke kawasan
Asia Tenggara
22
 Teori Kedatangan Islam ke Alam Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Melayu
TEORI DARI INDIA

 Dikemukakan oleh Snouck Hurgronje:

• "…Seolah sebahagi anbangsa India memeluk
Islam, maka orang-orang Islam dari India turut
mengambil bahagian lalu lintas dan emigrasi
di Nusantara, dan mereka itulah yang
memasukkan Islam ke wilayah Nusantara.“
 Disokong oleh kebanyakan orientalis
seperti R.O. Winstedt, B. Harrison dll.
 Teori Kedatangan Islam ke Alam Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Melayu

 Alasan yang mengukuhkan teori ini:

Batu-batu nisan awal yang dijumpai di
A.M telah diimport dari Kambay
(Kembayat) Gujerat.
Peranan penting yang dimainkan oleh
pedagang- pedagang Gujeratdi Kepulauan
Melayu dan kesannya terhadap
penyebaran Islam.
 Teori Kedatangan Islam ke Alam Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Melayu
TEORI DARI CHINA
 Berdasarkan laporan bahawa China telah menerima
sejak zaman pemerintahan Maharaja Ta’Itsuing dari
Dinasti Pang (627-650 M).
 Dikatakan bahawa Rasulullah SAW menghantar Wahab
Abi Kabash dan akhirnya meninggal dunia di Canton.
 Khalifah Uthman pula menghantar Sa’ad bin Abi Waqas
dan mengasaskan sebuah masjid di Canton.
 Batu Bersurat Terengganu yang dijumpai di Kuala
Berang bertarikh 702 H/1303 M juga dikatakan bukti
yang kukuh.
 Teori Kedatangan Islam ke Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Alam Melayu
TEORI DARI ARAB
 Teori ini mendapat sokongan ramai pada masa
kini.
 Menyatakan kedatangan Islam ke Alam Melayu
sejak abad 7 M.
 Melalui 3 tahap, iaitu persinggahan,
pertapakan dan secara meluas.
 Pengislaman Parameswara dilakukan oleh
Sayyid Abdul Aziz yang datang dari
Jeddah.
 Teori Kedatangan Islam ke Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Alam Melayu
TEORI DARI ARAB

 Pengaruh Asia Barat dalam tulisan jawi, yang

mana tulisan Jawi adalah menggunakan huruf-
huruf yang sama dengan huruf Arab.
 Seni khat/kaligrafi yang terdapat di masjid dan
istana.
 Seni suara seperti qasidah, marhaban, berzanji,
nasyid dan lain-lain.
 Faktor Pemangkin Islamisasi Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

di Alam Melayu
Keunggulan Islam

Peranan Pemerintah
Hubungan Diplomatik

Perkahwinan
Pendakwahan

Perdagangan Politik/Penaklukan
 Sejarah Pencapaian Tamadun Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Melayu
 Pencapaian tamadun Melayu menjadi bukti
kegemilangan bangsa Melayu pada lembaran
sejarah silam. Pencapaian ini boleh dilihat daripada
aspek material (benda), intelektual (ilmu
pengetahuan) dan spiritual (agama/kepercayaan).
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

1.kedatangan agama Islam mebentuk satu tamadun Melayu

yang baru
2.Kesultanan Melayu Melaka dan kesultanan Melayu Islam
yang lain seperti Acheh, Pasai, Perlak, Patani dan Johor-Riau-
Lingga menjadi pusat keintelektualan dan persuratan Melayu.
3.antara karya yang dihasilkan pada zaman tersebut adalah
• Hikayat Raja-Raja Pasai
• Hikayat Amir Hamzah
• Hukum Kanun Melaka
• Undang-undang Laut Melaka
• Adat Raja-Raja Melayu
• Hikayat Hang Tuah
• Sulalat al-Salatin atau Sejarah Melayu
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

5. Istana dan masjid berfungsi sebagai pusat

pengembangan agama Islam. Ilmu dikembangkan
kepada semua kumpulan manusia, termasuklah
pemerintah, pembesar dan orang awam
6. Tamadun Melayu Islam adalah zaman kegemilangan
tamadun Melayu
7. Empayar Melaka dianggap sebagai kemuncak
kepada pencapaian tamadun Melayu pada waktu itu.
 penerimaan agama Islam di kalangan orang
Melayu adalah menyeluruh sehinggakan apabila
orang Eropah mula sampai ke kawasan Asia
Tenggara, mereka berhadapan dengan kesultanan-
kesultanan Melayu Islam
 Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

8. Bukti ketamadunan kerajaan-kerajaan Melayu Islam lebih

menjurus kepada perkembangan ilmu pengetahuan.
 perkembangan ilmu pengetahuan terhasil dalam Tamadun
Melayu Islam dan tersebar ke seluruh kawasan Asia
Tenggara dan kepulauan Melayu menunjukkan kehebatan
pengaruhnya dengan penggunaan bahasa Melayu yang
meluas sebagai lingua franca, bahasa agama dan bahasa ilmu.
9. Kerajaan Melayu Melaka juga telah membentuk sistem
perundangan yang dikenali sebagai Hukum Kanun Melaka dan
Undang-undang Laut Melaka.
 kedua-duanya berlandaskan sistem perundangan Islam dan
adat resam Melayu
10. Sebelum itu, Batu Bersurat di Terengganu menunjukkan
kerajaan dan sistem perundangan Islam telah pun wujud di Tanah
Melayu seawal tahun 1303Masihi
PANDANGAN SEMESTA Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

TAMADUN MELAYU
1. Setelah kedatangan Islam, pandangan semesta
Tamadun Melayu banyak berteraskan unsur-
unsur akidah Islam
2. Walau bagaimanapun, masih terdapat unsur-
unsur pandangan semesta sebelum Islam yang
diwarisi.
 1. Akidah Islam: kepercayaan 2. Ketaatan kepada Sultan dan
kepada Allah Menghormati PemimpinMatapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

11. bermesyuarah/ bermuafakat 3. Memuliakan/menghormati

orang tua

10. bergotong-royong
4. Berpegang teguh
kepada adat resam
PANDANGAN SEMESTA
TAMADUN MELAYU

9. bersopan-santun

5. Saling
menghormati
8. Bertimbang rasa

7. Meraikan tetamu: pandai 6. Mengutamakan ikatan kekeluargaan

melayani tetamu dan hubungan silaturahim
34
 Sejarah Pencapaian Tamadun Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Melayu
Kerajaan dan

Pemerintahan

Kesenian dan
kemahiran Pendidikan
PENCAPAIA
N TAMADUN
MELAYU

Bahasa dan Sastera Sosial dan Budaya

Ekonomi
 Persuratan, Kesenian, Sains dan Teknologi
Melayu
PERSURATAN SEBELUM ISLAM
1. Dalam bentuk sastera lisan dan
sastera hikayat
2. Sastera lisan seperti cerita-cerita
mitos, lagenda, mergastua (cerita-
cerita binatang), dan ungkapan-
ungkapan Melayu
3. Contoh cerita mitos: Puteri Santubong
4. Contoh cerita lagenda: lagenda
Mahsuri
5. Contoh cerita mergastua: Sang Kancil
6. Ungkapan Melayu seperti: pantun,
peribahasa, gurindam, mantera,
teromba, seloka, teka-teki.
Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject
PERSURATAN SELEPAS KEDATANGAN
ISLAM
1. seperti sastera kitab, sastera
ketatanegaraan, historiografi Melayu,
kitab-kitab perubatan, astronomi dan
matematik
2. Contoh sastera kitab: Sharabul Ashiqin
oleh Hamzah Fansuri,
3. Sastera ketatanegaraan: Tajul Salatin
oleh Bukhari al-Jauhari
4. Histiografi: Sulalatul Salatin oleh Tun
Sri Lanang
5. Kitab2 perubatan: Tayyib al-Ihsan fi
Ttabbil Insan oleh Wan Ahmad
Muhammad Zain al-Fatani
6. Matematik: Raudat al-Hussab fi A’mal
al-Hisab oleh Syeikh Ahmad Abdul Latif
al-Khatib.
36
 Seni tari: Zapin, Mak Yong, Inang
Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Seni Muzik: Gamelan, Cak

Lempong, Kompang
Seni Ukir dan Khat: Ukiran
pada mimbar Masjid, Ukiran
kayu, Ukiran tembaga

CONTOH-CONTOH
Seni Bela Diri/ Persilatan: KESENIAN
Silat gayong, silat cekak,
silat lincah

Seni
Pertukangan:
Rumah, Seni Tenun, Sulam dan Seni kulinari: acar buah,
Senjata, Anyaman: Songket, Tekat, rendang, gulai, nasi dagang,
perahu Pua Kumbu/selendang, ulam, ambang dan kerabu
tikar, terendak
37
 Teknologi pertanian: Bajak dan
Matapelajaran Pengajian
sistem saliran air Umum (MPU) Subject
Teknologi Alam Bina: binaan rumah dan
masjid seperti rumah ketuai, rumah
panjang, kubah, masjid Kampung Laut

SAINS DAN TEKNOLOGI MELAYU: mencerminkan

keperluan2 serta nilai budaya Melayu. Sebahagiannya
bukanlah ciptaan tamadun Melayu, hanya diubahsuai
mengikut citarasa Melayu. Menunjukkan daya kreativiti
Melayu

Sains ukuran, timbangan dan

sukatan: ukuran (jengkal, hasta,
depa, relong), timbangan (mayam,
Teknologi tekstil dan warna:
saga), sukat (ling, cupak, gantang,
mencanting batik, mesin tenun
koyan), masa (pekan, purnama,
musim)
38
 Penghayatan Nilai-nilai Islam di Matapelajaran Pengajian

Malaysia
Umum (MPU) Subject

DASAR PENERAPAN NILAI ISLAM DI MALAYSIA

 Dasar penerapan nilai-nilai Islam dalam pentadbiran

diperkenalkan pada tahun 1985.
 Usaha kerajaan untuk memasukkan unsur-unsur Islam
dalam pentadbiran kehidupan rakyat Malaysia.
 Penghayatan Nilai-nilai Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

Islam di Malaysia
OBJEKTIF DASAR PENERAPAN NILAI
ISLAM DI MALAYSIA

 Membimbing dan membentuk akhlak yang berfaedah

dalam kehidupan setiap rakyat ke arah ketinggian maruah.
 Menanam nilai-nilai murni ke dalam sistem pentadbiran
negara.
 Rumusan Matapelajaran Pengajian
Umum (MPU) Subject

 Kedatangan Islam ke Tanah Melayu telah

membentuk wajah baharu dan
memperkukuhkan identiti Melayu yang sering di
bayangi elemen- elemen yang tidak kekal.
 Dengan beridentitikan Islam, maka bangsa Melayu
akan dapat merealisasikan pepatah Melayu,
“Tidak Melayu hilang di dunia”.
 Kejituan Tamadun Melayu yang berasaskan Islam
telah berjaya membentuk satu lakaran bangsa
Melayu di Malaysia.