Anda di halaman 1dari 58

SILABUS HUKUM KEWARGANEGARAAN

FAKULTAS HUKUM UNIV.SRIWIJAYA


1. PENGANTAR
2. PENGERTIAN WARGA NEGARA: a. SECARA YURIDIS
b. SECARA SOSIOLOGIS
c. WARGA NEGARA MENURUT UNDANG-UNDANG
d. BEDA ANTARA WARGA NEGARA DAN
KEBANGSAAN
3. LANDASAN HUKUM ATAU PERATURAN TENTANG KEWARGANEGARAAN (MENGAPA UNDANG-UNDANG
KEWARGANEGARAAN TAHUN 1958 HARUS DIGANTI DENGAN UU TAHUN 2006)
4. ASAS-ASAS KEWARGANEGARAAN (BEDA ASAS-ASAS KEWARGANEGARAAN YANG ADA DI UU TAHUN 1958 DAN 2006)
5. MACAM/CARA UNTUK MENDAPATKAN KEWARGANEGARAAN
6. HILANGNYA KEWARGANEGARAAN INDONESIA
7. HUBUNGAN HUKUM KEWARGANEGARAAN DENGAN:
a. KEPENDUDUKAN
b. PENDIDIKAN
c. KETENAGAKERJAAN
d. KEIMIGRASIAN
e. POLITIK
f. KEPEMILIKAN (BENDA TIDAK BERGERAK)
HUKUM KEWARGANEGARAAN

 Dosen Pengajar: Wahyu Ernaningsih,SH,Mhum


 Fakultas Hukum Universitas Sriwijaya
ISTILAH-ISTILAH

Warga suatu negara yang


WARGA NEGARA Ditetapkan berdasarkan
Peraturan per- UU-an

Segolongan orang yang Mempunyai


RAKYAT kebudayaan Tertentu, sebagai
(pengertian Politis) Pendukung Suatu negara.
Pengunaan istilah ini Dilawankan
Dengan Pemerintah

BANGSA
(Pengertian Pengunaan istilah ini dilawankan
internasional) dengan bangsa-bangsa lain.
NEGARA ORGANISASI KEKUASAAN

UNSUR NEGARA

PEMERINTAH
WILAYAH
YANG BERDAULAT

PENGAKUAN
DARI NEGARA LAIN
RAKYAT
 Pengantar.
War Negara dan kewarganegaraan merupakan istilah yang tidak terpisahkan, namun mempunyai
pengertian yang berbeda. Sebelum mengetahui pengertian warga Negara dan kewarganegaraan
oleh karenanya berikut istilah atau penyebutan warga Negara yang dikenal dibeberapa Negara;
Warga Negara
Belanda : Staatsburger
Inggris : Citizen
Perancis : Citoyen
Hector S. De Leon & Emilio E. Lugue J.R mengemukakan “ citizen is person having the title of
citizenship. He is a member of democratic community who enjoys full civil and political rights
and accorded protection inside and outside the territory of the state. Along with other citizens,
they compose the political community”
pasal 1 angka 1 UU No.12 Tahun 2006 tentang Kewarganegaraan menyebutkan warga Negara
adalah warga suatu Negara yang ditetapkan berdasarkan peraturan perundang-undangan.
Kewarganegaraan (citizenship) artinya keanggotaan yang menunjukan hubungan atau ikatan antara Negara dengan warga
negaranya.
Kewarganegaraan diartikan sebagai jenis hubungan dengan suatu yang mengakibatkan adanya kewajiban Negara untuk
melindungi (Pasal II Peraturan Penutup UU N0. 62 Tahun 1958 tentang Kewarganegaraan Republik Indonesia.
Kewargenegaraan adalah segala hal ikhwal yang berhubungan dengan Negara (UU Kewarganegaraan No. 12 tahun 2006)
Ada juga pendapat para ahli antara lain:
TH. Marshall. (Citizenship and Social class 1950)
Citizenship is a status bestowed on those who are full members of a community (including civil, political, social rights).
Yang terjemahannya adalah kewarganegaraan sebagai status yang diberikan pada mereka yang merupakan anggota penuh
dari sebuah komunitas (termasuk hak sipil, hak social dan hak politik).
Bryan S Turner (Citizenship and Social Theory 1993)
Citizenship as that set of practices (juridical, political, economic and cultural) which as a consequence shape the flow of
resources to person and social groups (kewarganegaraan adalah sebagai yang mengatur praktek (hokum, politik, ekonomi
dan budaya) sebagai konsekuensi bentuk aliran sumber daya untuk orang/pribadi dan kelompok social.
Kewarganegaraan merupakan keanggotaan seseorang dalam kontrol satuan politik
tertentu (secara khusus: negara) yang dengannya membawa hak untuk
berpartisipasi dalam kegiatan politik. Seseorang dengan keanggotaan yang
demikian disebut warga negara.
Kewarganegaraan (citizenship) memiliki kemiripan dengan kebangsaan
(nationality). Yang membedakan adalah hak-hak untuk aktif dalam perpolitikan.
Ada kemungkinan untuk memiliki kebangsaan tanpa menjadi seorang warga
negara.
Menurut pasal 26 UUD 1945, yang menjadi warganegara Indonesia ialah orang-
orang bangsa Indonesia asli, dan orang-orang bangsa lain yang disahkan dengan
undang-undang sebagai warganegara. Selanjutnya menurut Keputusan Presiden
Nomor 20 Tahun 1967, warganegara Indonesia keturunan asing adalah sama
kedudukannya didalam hukum dan pemerintahan dengan bangsa Indonesia, dan
bahwa warga negara Indonesia keturunan asing adalaah bangsa Indonesia yang
tidak berbeda, dalam hak dan kewajiban dengan bangsa Indonesia lainnya.
 WARGA NEGARA ADALAH SALAH SATU UNSUR HAKIKI DAN UNSUR POKOK
DARI SUATU NEGARA SELAIN, PEMIMPIN, WILAYAH DAN PENGAKUAN.
 STATUS KEWARGANEGARAAN MENIMBULKAN HUBUNGAN TIMBAL BALIK
ANTARA WARGA NEGARA DAN NEGARANYA.
 SETIAP WARGA NEGARA MEMPUNYAI HAK DAN KEWAJIBAN TERHADAP
NEGARANYA. DEMIKIAN JUGA NEGARA MEMPUNYAI KEWAJIBAN
MEMBERIKAN PERLINDUNGAN TERHADAP WARGA NEGARANYA. HAL INI
TELAH DIATUR DALAM PERATURAN PERUNDANG-UNDANGAN MULAI DARI
UUD HINGGA PERATURAN LAINNYA.
 SETELAH DIBERLAKUKAN SELAMA 18 TAHUN UU NO.62 TAHUN 1958
MENGALAMI PERUBAHAN PADA TAHUN 1976. REVISI TERUTAMA
DILAKUKAN TERHADAP PASAL 18 YANG MENGATUR MENGENAI
KEHILANGAN KEWARGANEGARAAN KARENA TINGGAL DI LUAR NEGERI
SELAMA 5 TAHUN BERTURUT-TURUT DAN TIDAK MENYATAKAN DIRI
UNTUK TETAP MENJADI WNI.
 DALAM PERKEMBANGANNYA UU NO.62 TAHUN 1958 BAIK SECARA
FILOSOFIS, YURIDIS DAN SOSIOLOGIS SUDAH TIDAK SESUAI DENGAN
PERKEMBANGAN MASYARAKAT DAN KETATANEGARAAN REPUBLIK
INDONESIA SEHINGGA DIPERBAHARUI DENGAN UNDANG-UNDANG NO. 12
TAHUN 2006 TENTANG KEWARGANEGARAAN RI.
DI BAWAH TEORI KONTRAK SOSIAL, STATUS
KEWARGANEGARAAN MEMILIKI IMPLIKASI HAK
DAN KEWAJIBAN.
DALAM FILOSOFI "KEWARGANEGARAAN AKTIF",
SEORANG WARGA NEGARA DISYARATKAN UNTUK
MENYUMBANGKAN KEMAMPUANNYA BAGI
PERBAIKAN KOMUNITAS MELALUI: PARTISIPASI
EKONOMI, LAYANAN PUBLIK, KERJA SUKARELA,
DAN BERBAGAI KEGIATAN SERUPA UNTUK
MEMPERBAIKI PENGHIDUPAN MASYARAKATNYA.
DARI DASAR PEMIKIRAN INI MUNCUL MATA
PELAJARAN KEWARGANEGARAAN (CIVICS) YANG
BERKORERELASI DENGAN KEIMIGRASIAN,
POLITIK, HUKUM KELUARGA DAN LAINNYA.
ISTILAH KEWARGANEGARAAN MEMILIKI ARTI KEANGGOTAAN YANG
MENUNJUKKAN HUBUNGAN ATAU IKATAN ANTARA NEGARA DENGAN WARGA
NEGARA.
KEWAGANEGARAAN DIARTIKAN SEGALA JENIS HUBUNGAN DENGAN SUATU
NEGARA YANG MENGAKIBATKAN ADANYA KEWAJIBAN NEGARA ITU UNTUK
MELINDUNGI ORANG YANG BERSANGKUTAN.
ADAPUN MENURUT UNDANG-UNDANG KEWARGANEGARAAN ADALAH SEGALA
IKHWAL YANG BERHUBUNGAN DENGAN NEGARA.(PASAL 1 ANGKA 2 UU NO.12
TAHUN 2006)
KEWARGANEGARAAN MERUPAKAN SUATU STATUS NASIONALITAS, SELAIN DARI
PADA ITU KEWARANEGARAAN DAPAT JUGA SEBAGAI SUATU ILMU YANG
MEMILIKI TUJUAN TERTENTU.
TUJUAN KEWARGANEGARAAN, ADALAH PARTISIPASI YANG BERMUTU DAN
BERTANGGUNGJAWAB DARI WARGA NEGARA DALAM KEHIDUPAN POLITIK
DAN MASYARAKAT BAIK PADA TINGKAT DESA (KOMUNITAS), LOKAL MAUPUN
NASIONAL.
PARTISIPASI DIMAKSUD MEMERLUKAN PENGUASAAN KOMPETENSI
KEWARGANEGARAAN BERUPA:(MACHMUD AL RASYID, 2008)
a. PENGETAHUNAN DAN PEMAHAMAN TERTENTU
b. PENGEMBANGAN KEMAMPUAN INTELEKTUAL DAN PARTISIPATIF
c. PENGEMBANGAN KARAKTER DAN SIKAP MENTAL TERTENTU
KEWARGANEGARAAN SEBAGAI STATUS NASIONALITAS DAN
KEWARGANEGARAAN SEBAGAI ILMU DENGAN WARGA NEGARA TERDAPAT
HUBUNGAN YANG ERAT DAN SALING BERKAITAN.
WARGA NEGARA SEBAGAI ANGGOTA SAH DARI SUATU MASYARAKAT,
SEDANGKAN KEWARGANEGARAAN ADALAH SEPERANGKAT KARAKTERISTIK
DARI SEORANG WARGA NEGARA.
SEBAGAI STATUS NASIONALITAS, KEWARGANEGARAAN MEMBAWA IMPLIKASI
UNTUK BERPARTISIPASI DALAM BERBAGAI HAL DAN MENJAMIN ADANYA
HAK-HAK WARGA NEGARA.

ROGER M.SMITH (DALAM SUHARSO) MENGATAKAN, KEWARGANEGARAAN


DIPAHAMAI
1. SEBAGAI HAK, YAITU HAK POLITIK UNTUK BERPARTISIPASI DALAM PROSES
PEMERINTAHAN;
2. SEBAGAI STATUS HUKUM, YAITU DIAKUI SECARA SAH SEBAGAI ANGGOTA
KOMUNITAS POLITIK (NEGARA) YANG BERDAULAT;
3. KEANGGOTAAN DARI SUATU KOMUNITAS (NEGARA,, POLITIK, KELUARGA
DLL)
4. SEPERANGKAT TINDAKAN, ARTINYA KEWARGANEGARAAN TIDAK HANYA
MENGIMPLIKASIKAN ADANYA KEANGGOTAAN TETAPI JUGA KETENTUAN-
KETENTUAN DAN PERILAKU WARGA NEGARA.
PENGERTIAN KEWARGANEGARAAN
KEWARGANEGARAAN DALAM ARTI YURIDIS DAN SOSIOLOGIS (UU NO
12/2006)
KEWARGANEGARAAN DALAM ARTI YURIDIS DITANDAI DENGAN ADANYA
IKATAN HUKUM ANTARA ORANG-ORANG DENGAN NEGARA.
KEWARGANEGARAAN DALAM ARTI SOSIOLOGIS, TIDAK DITANDAI DENGAN
IKATAN HUKUM, TETAPI IKATAN EMOSIONAL SEPERTI IKATAN
PERASAAN, KETURUNAN, NASIB, SEJARAH DAN IKATAN TANAH AIR.
KEWARGANEGARAAN (KAMUS BESAR BAHASA INDONESIA).
WARGA NEGARA DALAH PENDUDUK SEBUAH NEGARA ATAU BANGSA YANG
BERDASARKAN KETURUNAN, TEMPAT KELAHIRAN DAN SEBAGAINYA,
MEMPUNYAI KEWAJIBAN DAN HAK PENUH SEBAGAI SEORANG WARGA
DARI NEGARA ITU.
KEWARGANEGARAAN, HAL YANG BERHUBUNGAN DENGAN WARGA
NEGARA, KEANGGOTAAN SEBAGAI WARGA NEGARA.
ISTILAH KEWARGANEGARAAN MEMILIKI ARTI KEANGGOTAAN YANG
MENUNJUKAN HUBUNGAN ATAU IKATAN ANTARA NEGARA DAN WARGA
NEGARA. KEWARGANEGARAAN DIARTIKAN SEGALA JENIS HUBUNGAN
DENGAN SUATU NEGARA YANG MENGAKIBATKAN ADANYA KEWAJIBAN
NEGARA ITU UNTUK MELINDUNGI ORANG YANG BERSANGKUTAN.

UNDANG-UNDANG N0.12 TAHUN 2006


PASAL 1 (1): WARGA NEGARA ADALAH WARGA SUATU NEGARA YANG
DITETAPKAN BERDASARKAN PERATURAN PERUNDANG-UNDANGAN.
PASAL 1 (2): KEWARGANEGARAAN ADALAH SEGALA HAL IHWAL YANG
BERHUBUNGAN DENGAN WARGA NEGARA.
b. DALAM ARTI FORMIL & MATERIEL
FORMIL; MENUNJUKAN PADA TEMPAT
KEWARGANEGARAAN. DALAM SISTEMATIKA HUKUM,
MASALAH KEWARANEGARAAN BERADA PADA HUKUM
PUBLIK.
MATERIEL; MENUNJUKAN PADA AKIBAT HUKUM DARI
STATUS KEWARGANEGARAAN, YAITU ADANYA HAK DAN
KEWAJIBAN WARGA NEGARA.
HAKIKAT PENDIDIKAN KEWARGANEGARAAN ADALAH UPAYA SADAR
DAN TERENCANA UNTUK MENCERDASKAN KEHIDUPAN BANGSA BAGI
WARGA NEGARA DENGAN MENUMBUHKAN JATI DIRI DAN MORAL
BANGSA SEBAGAI LANDASAN PELAKSANAAN HAK DAN KEWAJIBAN
DALAM BELA NEGARA, DEMI KELANGSUNGAN KEHIDUPAN DAN
KEJAYAAN BANGSA DAN NEGARA.
TUJUAN PENDIDIKAN KEWARGANEGARAAN; MEWUJUDKAN WARGA
NEGARA SADAR BELA NEGARA BERLANDASKAN PEMAHAMAN
POLITIK KEBANGSAAN, DAN KEPEKAAN MENGEMBANGKAN JATI DIRI
DAN MORAL BANGSA DALAM PERIKEHIDUPAN BANGSA.
MASYARAKAT SUATU NEGARA ADALAH MEREKA YANG BERSAMA-SAMA MENJADI
ANGGOTA SUATU ORGANISASI YANG DISEBUT NEGARA.
PASAL 26 UUD 1945 MENGATUR TENTANG SIAPA YANG MENJADI WARGA NEGARA (WNI)
DAN SYARAT-SYARATNYA.
ASAS KEWARGANEGARAAN YANG MENJADI DASAR UNTUK MENENTUKAN
KEWARGANEGARAAN SESEORANG ADALAH:
 ASAS KETURUNAN ATAU IUS SANGUINIS; MENETAPKAN KEWARGANEGARA-AN
SESEORANG MENURUT PERTALIAN/KETURUNAN DARI ORANG YANG
BERSANGKUTAN. YANG MENJADI LANDASAN ADALAH KEWARGANEGARAAN
ORANGTUA.
 ASAS TEMPAT KELAHIRAN ATAU IUS SOLI; MENETAPKAN KEWARGANEGARAAN
SESEORANG MENURUT DAERAH ATAU NEGARA TEMPAT IA DILAHIRKAN.

DISAMPING ASAS-ASAS TSB DALAM MENENTUKAN KEWARGANEGARAAN


DIPERGUNAKAN JUGA DUA STELSEL KEWARGANEGARAAN:
1. STELSEL AKTIF; ORANG HARUS MELAKUKAN TINDAKAN HUKUM TERTENTU
SECARA AKTIF UNTUK MENJADI WARGA NEGARA.
2. STELSEL PASIF; ORANG DENGAN SENDIRINYA DIANGGAP MENJADI WARGA
NEGARA TANPA MELAKUKAN SUATU TINDAKAN HUKUM TERTENTU.
SEHUBUNGAN DENGAN KEDUA STELSEL TSB MAKA HARUS DIBEDAKAN APA YANG
DIMAKSUD DENGAN:
3. HAK OPSI; YAITU HAK UNTUK MEMILIH SUATU KEWARGANEGARAAN (DALAM
STELSEL AKTIF)
4. HAK REPUDIASI; YAITU HAK UNTUK MENOLAK SUATU KEWARGANEGARAAN
PERATURAN TENTANG KEWARGANEGARAAN.

 UNDANG-UNDANG DASAR 1945


 UNDANG-UNDANG NO.3 TAHUN 1946 TENTANG WARGA NEGARA DAN
PENDUDUK NEGARA.
 UNDANG-UNDANG NO.6 TAHUN 1947 TENTANG PERUBAHAN UU NO. 3
TAHUN 1946.
 UNDANG-UNDANG NO.8 TAHUN 1947 TENTANG MEMPERPANJANG WAKTU
UNTUK MENGAJUKAN PERNYATAAN BERHUBUNG DENGAN
KEWARGANEGARAAN NEGARA INDONESIA.
 UNDANG-UNDANG NO.11 TAHUN 1948 TENTANG MEMPERPANJANG WAKTU
LAGI UNTUK MENGAJUKAN PERNYATAAN BERHUBUNG DENGAN
KEWARGANEGARAAN INDONESIA.
 UNDANG-UNDANG NO.62 TAHUN 1958 TENTANG KEWARGANEGARAAN RI
 UNDANG-UNDANG NO. 3 TAHUN 1976 TENTANG PERUBAHAN PASAL 18 UU
NO.62 TAHUN 1958 TENTANG KEWARGANEGARAAN RI
 UNDANG-UNDANG NO. 12 TAHUN 2006 TENTANG KEWARGANEGARAAN RI.
 PERATURAN PEMERINTAH NO.2 TAHUN 2007 TENTANG TATA CARA
MEMPEROLEH, KEHILANGAN, PEMBATALAN DAN MEMPEROLEH KEMBALI
UNDANG-UNDANG NO.62 TAHUN 1958 TENTANG KEWARGANEGARAAN
REPUBLIK INDONESIA DIRUBAH KARENA SECARA: (ASEP KURNIA, 2012)

1. FILOSOFIS; UNDANG-UNDANG INI MASIH MENGANDUNG KETENTUAN-


KETENTUAN YANG BELUM SEJALAN DENGAN FALSAFAH PANCASILA
ANTARA LAIN, KARENA BERSIFAT DISKRIMINATIF, KURANG MENJAMIN
PEMENUHAN HAK ASASI DAN PERSAMAAN ANTAR WARGA NEGARA,
SERTA KURANG MEMBERIKAN PERLINDUNGAN TERHADAP PEREMPUAN
DAN ANAK.
2. YURIDIS; LANDASAN KONSTITUSIONAL PEMBENTUKAN UU INI ADALAH
UUDS 1950 YANG SUDAH TIDAK BERLAKU SEJAK DEKRIT PRESIDEN 5 JULI
1959 YANG MENYATAKAN KEMBALI KE UUD 1945. UUD 1945 SENDIRI
DALAM PERKEMBANGANNYA TELAH MENGALAMI PERUBAHAN YANG
LEBIH MENJAMIN PERLINDUNGAN TERHADAP HAM DAN HAK WARGA
NEGARA.
3. SOSIOLOGIS; UU INI SUDAH TIDAK SESUAI LAGI DENGAN
PERKEMBANGAN DAN TUNTUTAN MASYARAKAT INDONESIA SEBAGAI
BAGIAN DARI MASYARAKAT INTERNASIONAL DALAM PERGAULAN
GLOBAL, YANG MENGHENDAKI ADANYA PERSAMAAN PERLAKUAN DAN
KEDUDUKAN WARGA NEGARA DI HADAPAN HUKUM SERTA ADANYA
KESETARAAN DAN KEADILAN GENDER (KKG)
Asas-asas Kewarganegaraan.
Asas yang terdapat dalam UU No. 12 Tahun 2006 ada 2 yaitu asas
umum dan asas khusus. Asas-asas ini tidak semata-mata ditujukan
hanya untuk WNI melainkan memuat pula asas untuk calon warga
negara atau mereka yang akan menjadi WNI.
Asas Umum.
Untuk WNI; asas persamaan di dalam hukum dan pemerintahan,
asas non-diskriminatif, asas pengakuan dan penghormatan
terhadap HAM, serta asas keterbukaan adalah asas keterbukaan
adalah asas yang berlaku untuk WNI dan orang atau orang-orang
yang berkehendak menjadi WNI.
Untuk Orang atau orang-orang yang hendak menjadi WNI; asas
kepentingan nasional, asas kebenaran substantif, asas
keterbukaan dan asas publisitas.
Ada 4 asas umum yang dianut UU No 12 Tahun 2006.
1. Asas Ius Sanguinis (law of the blood), adalah asas yang
menentukan kewarganegaraan seseorang berdasarkan
keturunan, bukan berdasarkan negara tempat kelahiran.
2. Asas Ius Soli (secara terbatas) (law of the soil), asas
yang menentukan kewarganegaraan seseorang
berdasarkan negara tempat kelahiran.
3. Asas Kewarganegaraan Tunggal, asas yang
menentukan satu kewarganegaraan bagi setiap orang.
4. Asas Kewarganegaraan Ganda terbatas, adalah asas
yang menentukan kewarganegaraan ganda bagi anak-
anak sesuai dengan ketentuan yang diatur dalam UU ini.
Ada 8 Asas Khusus dalam Kewarganegaraan.
1. Kepentingan Nasional; adalah asas yang menentukan bahwa
peraturan kewarganegaraan mengutamakan kepentingan nasional
Indonesia, yang bertekad mempertahankan kedaulatannya sebagai
negara kesatuan yang memiliki cita-cita dan tujuannya sendiri.
2. Perlindungan Maksimum; adalah asas yang menentukan bahwa
pemerintah wajib memberikan perlindungan penuh kepada setia
WNI dalam keadaan apapun baik di dalam maupun di luar negeri.
3. Persamaan di dalam Hukum dan Pemerintahan; adalah asas
yang menentukan bahwa setiap WNI mendapatkan perlakuan yang
sama di dalam hukum dan pemerintahan.
4. Kebenaran Substantif; adalah prosedur pewarganegaraan
seseorang tidak hanya bersifat administratif, tapi juga disertai
substansi dan syarat-syarat permohonan yang dapat
dipertanggungjawabkan kebenarannya.
5. Non-Diskriminatif; adalah asas yang tidak membedakan
perlakuan dalam segala hal ihwal yang berhubungan dengan
warga negara atas dasar suku, ras, agama, golongan, jenis
kelamin dan gender.
6. Pengakuan dan Penghormatan terhadap HAM; adalah asas
yang dalam segala hal ihwal yang berhubungan dengan warga
negara harus menjamin, melindungi dan memuliakan HAM pada
umumnya dan hak warga negara pada khususnya.
7. Keterbukaan; adalah asas yang menentukan bahwa dalam segala
hal ihwal yang berhubungan dengan warga negara harus
dilakukan secara terbuka, termasuk batasan waktu penyelesaian
permohonan pada setiap tingkatan proses.
8. Publisitas; asas yang menentukan bahwa seseorang yang
memperoleh atau kehilangan Kewarganegaraan RI diumumkan
dalam Berita Negara RI agar masyarakat mengetahuinya.
KEWARGANEGARAAN RI BERDASARKAN UNDANG-UNDANG YANG BERLAKU

UNDANG-UNDANG No.3/1946 UNDANG—UNDANG No.62/1958 UNDANG-UNDANG No.12/2006


UNDANG-UNDANG INI STATUS KEWARGANEGARAAN STATUS KEWARGANEGARAAN
MENENTUKAN BAHWA INDONESIA BAGI SESEORANG INDONESIA DIDAPAT DENGAN
SESEORANG MENDAPATKAN YANG BERDASARKAN UNDANG- ASAS:
STATUS KEWARGANEGARAAN UNDANG DAN PERJANJIAN 1. ASAS IUS SANGUINIS
INDONESIA KARENA: ADALAH ASA IUS SANGUINIS 2. ASAS IUS SOLI
1. PRIBUMI SEPERTI YANG TERCANTUNG 3. ASAS KEWARGANEGARAAN
2. PRNDUDUK BUKAN PRIBUMI DALAM PASAL 1 UNDANG- TUNGGAL
MAUPUN KETURUNAN UNDANG INI, TETAPI ASAS IUS 4. ASAS KEWARGANEGARAAN
PRIBUMI YANG TELAH SOLI MASIH DIGUNAKAN UNTUK GANDA TERBATAS
TINGGAL SETIDAKNYA 5 THN MENGHINDARI TERJADINYA
DAN JUGA TIDAK MENOLAK “APARTRIADE, BIPATRIADE DAN
MENJADI WNI MULTIPATRIADE”
3. DENGAN CARA NATURALISASI
4. PENDUDUK ATAU WARGA
ASING YANG MENGAJUKAN
DIRINYA UNTUK
MENDAPATKAN
KEWARGANEGARAAN
INDONESIA.
Cara Memperoleh Kewarganegaraan Repubblik
Indonesia
 Non kelahiran:
a. Perkawinan
b. Pengangkatan anak.
c. Pewarganegaraan
d. Turut Ibu Bapak.
e. Penaklukan suatu negara.
 Kelahiran
a. asas keturunan (ius Sanguinus)
b. asas tempat kelahiran (ius Soli)
Tata Cara Memperoleh Kewarganegaraan RI
Permohonan diajukan
secara tertulis dalam bahasa Indo
Ditujukan kepada presiden melalui
menteri.( Pasal 10)
Menteri meneruskan
Disampaikan kepada pejabat permohonan kpd Presiden Dalam
jangka waktu 3 bulanTerhitung
sejak diajukan permohonan

Kepres tetetapkan paling lama


3 bulan sejak diterima oleh Menteri. Presiden dapat mengabulkan
Dan diberitahukan kepada /Menolak permohonan
pemohon 14 hari sejak Pewarganegaraan.
Kepres ditetapkan Mengabulkan permohonan
dituangkan dalam Kepres

Pemohon harus mengucapkan Salina Kepres dan berita acara


sumpah atau janji setia. Sumpah/janji merupakan bukti sah
Setelah itu menyerahkan Kewarganegaraan RI.
semua dokumen(keimigrasian) Menteri mengumumkan nama orang
kekantor keimigrasian Tsb dalam Berita Negara RI
CARA PEMPEROLEH KEWARGANEGARAAN (ASSHIDDIQIE, 2006)

 CCITZENSHIP BY BIRTH, MEMPEROLEH KEWARGANEGARAAN KARENA


KELAHIRAN. SETIAP ORANG YANG LAHIR DIWILAYAH NEGARA DIANGGAP
SAH SEBAGAI WARGA NEGARA KARENA NEGARA TSB MENGANUT ASAS IUS
SANGUINIS
 CITIZENSHIP BY DESCENT, MEMPEROLEH KEWARGANEGARAAN KARENA
KETURUNAN. SESEORANG DIANGGAP WARGA NEGARA APABILA
ORANGTUANYA ADALAH WARGA NEGARA YANG BERSANGKUTAN DAN
NEGARA TSB MENGANUT ASAS IUS SANGUINIS
 CITIZENSHIP BY NATURALIZATION, PEWARGANEGARAAN ORANG ASING ATAS
KEHENDAK SENDIRI (ATAS PERMOHONAN) MENJADI WARGA NEGARA SUATU
NEGARA DENGAN MEMENUHI PERSYARATAN YANG TELAH DITENTUKAN.
 CITIZENSHIP BY REGISTRATION. PEWARGANEGARAAN BAGI MEREKA YANG
TELAH MEMENUHI SYARAT-SYARAT TERTENTU YANG DIANGGAP CUKUP
DILAKUKAN MELALUI PRSEDUR ADMINISTRASI YANG LEBIH SEDERHANA
DIBANDINGKAN NATURALISASI.
Kewarganegaraan adalah segala hal ihwal yang berhubungan dengan
warga negara (Pasal 1 angka 2 UU No.12/2006)
Pewarganegaraan atau Naturalisasi adalah tata cara bagi orang asing
untuk memperoleh kewarganegaraan RI melalui permohonan (Pasal 1
angka 3). Atau pewarganegaraan merupakan salah satu cara orang
asing menjadi WNI.
Warga Negara adalah orang-orang bangsa Indonesia asli dan orang-
orang bangsa lain yang disahkan dengan undang-undang sebagai
warga negara (Pasal 2)
WNI menurut Pasal 4 UU No.12 Tahun 2006 ada 13.
Pewarganegaraan (Pasal 8 UU No.12 th 2006)

 Syarat memperoleh kewarganegaraan RI (PASAL 9):

a. telah berusia 18 tahun atau sudah kawin.


b. pada waktu pengajuan permohonan sudah bertempat tinggal paling
singkat 5 tahun berturur-turut atau paling singkat 10 tahun tidak
berturut-turut.
c. sehat jasmani dan rohani.
d. dapat berbahasa indonesia serta pengakui dsar negara Pancasila, dan
UUD Negara Republik Indonesia 1945.
e. tidak pernah dijatuhi pidanakarena melakukan tindak pidana yang
diancam dengan pidana penjara 1 tahun atau lebih.
f. Jika dengan memperoleh kewarganegaraan RI tidak menjadi
berkewarganegaraan ganda.
g. mempunyai pekerjaan dan penghasilan tetap.
h. membayar uang pewarganegaraan ke kas negara.
MEMPEROLEH KEWARGANEGARAAN KARENA Perkawinan

 WNA yang kawin secara sah dengan WNI dapat memperoleh


kewarganegaraan Republik Indonesia dengan menyampaikan
pernyataan menjadi WNI dihadapan pejabat.(pasal 19(1))
 Pernyataan tersebut dilakukan apabila yang bersangkutan
telah bertempat tinggal di wilayah RI paling singkat 5 tahun
berturut-turut atau paling singkat 10 tahun tidak berturut-
turut, kecuali dengan perolehan kewarganegaraan tersebut
mengakibatkan kewarganegaraan ganda. (pasal 19 (2)).
Memperoleh Kewarganegaraan karena Turut Ayah dan Ibu

 Anak yang belum berusia 18 tahun atau belum


kawin,bertempat tinggal di wilayah negara RI dari
ayah dan ibu yang memperoleh kewarganegaraan RI,
dengan sendirinya berkewarganegaraan RI.(pasal
21).
 Dalam hal anak tersebut memperoleh
kewarganegaraan ganda, maka anak tersebut setelah
berusia 18 tahun atau sudah kawin harus meyetakan
memilih salah satu kewarganegaraannya (pasal 21
ayat 3).
Menjadi Warga Negara karena Penaklukan Suatu Negara

 Dengan adanya Penaklukan suatu negara, maka negara yang


ditaklukan menjadi lenyap, kemudian oleh konstitusi negara
dijadikan sebagai bagian wilayah negaranya maka secara
otomatis warga negaranya juga menjadi warga negara dari
negara penakluknya.
Pewarganegaraan Melalui Kelahiran

 Asas Keturunan (Ius Sanguinis).


kewarganegaraan seseorang ditentukan berdasarkan
kewarganegaraan ayah dan ibunya.
 Ciri-cirinya:
-memudahkan tumbuhnya solidaritas
-ikatan solidaritasnya lebih kuat bila berada disatu wilayah.
-umumnya dianut oleh negara emigrasi, warga negaranya
sering berpindah-pindah.
Pewarganegaraan melalui Pengangkatan Anak

 Anak WNA yang belum berusia 5 tahun yang


diangkat secara sah menurut penetapan pengadilan
sebagai anak oleh WNI memperoleh
kewarganegaraan Republik Indonesia (pasal 21(2)).
 Dalam hal anak memiliki kewarganegaraan ganda,
maka setelah usia 18 tahun atau sudah kawin anak
tersebut harus menyatakan memilih salah satu
kewarganegarannya. (ayat (3)).
MACAM PEWARGANEGARAAN.
 Menjadi WNI dengan cara Pewarganegaraan; adalah tata cara
bagi orang asing untuk memperoleh kewarganegaraan RI melalui
permohonan (Pasal 1 angka 3 UU No.12 Tahun 2006).
Pewarganegaraan atau Naturalisasi merupakan salah satu cara
orang asing menjadi WNI.
Dasar Hukum Proses Pewarganegaraan/Naturalisasi:
1. Pasal 8 UU No. 12 Tahun 2006 yang menyebutkan bahwa:
“Kewarganegaraan RI dapat juga diperoleh melalui
pewarganegaraan”.
2. Pasal 2 sampai dengan Pasal 12 Peraturan Pemerintah No.2
Tahun 2007.
 Menjadi WNI dengan cara Menyampaikan Pernyataan; bahwa
WNA yang melakukan perkawinan secara sah dengan WNI dapat
memperoleh kewarganegaraan Indonesia dengan menyampaikan
pernyataan menjadi warga negara di hadapan pejabat.
 Menjadi WNI dengan cara Pendaftaran;
1. Anak yang lahir sebagaimana dimaksud dalam Pasal 4 huruf c, d,
h dan l, serta Pasal 5.
2. WNI yang bertempat tinggal di luar wilayah negara RI selama 5
tahun atau lebih tidak melaporkan diri kepada perwakilan RI dan
telah kehilangan kewarganegaraan RI sebelum UU ini
diundangkan dapat memperoleh kembali kewarganegaraan dengan
mendaftarkan diri di Perwakilan RI dalam waktu paling lambat 3
tahun sejak UU ini diundangkan sepanjang tidak mengakibatkan
kewarganegaraan ganda (Pasal 42)
 Menjadi WNI karena Pemberian Pemerintah RI; Orang asing yang
telah berjasa kepada negara RI atau dengan alasan kepentingan negara
dapat diberi kewarganegaraan RI oleh Presiden setelah memperoleh
pertimbangan DPRRI (Pasal 20). Dalam hal ini mengandung makna
bahwa Pemerintah RI melakukan inisiatif untuk memberikan
 Dengan Sendirinya menjadi WNI sesuai Ketentuan UU; diberikan
kepada orang asing dengan ketentuan bahwa si penerima adalah anak
yang belum berusia 18 tahun atau belum kawin, berada dan bertempat
tinggal di Indonesia dimana ayah atau ibunya memperoleh
kewarganegaraan RI, maka dengan sendirinya anak tsb
berkewarganegaraan RI (Pasal 21)
 Memperoleh Kembali Kewarganegaraan RI
1. Permohonan kepada Presiden RI melalui Menteri; WNI yang
kehilangan kewarganegaraannya sebagaimana dimaksud dalam Pasal
23 huruf a sampai dengan huruf h UU No.12 Tahun 2006, dapat
memperoleh kembali kewarganegaraan RI dengan mengajukan
permohonan kepada Presiden melalui Menteri.
2. Permohonan kepada Menteri; WNI yang kehilangan
kewarganegaraan RI sebagaimana dimaksud dalam Pasal 23 huruf i,
Pasal 25 dan Pasal 26 ayat 1 dan 2 UU No.12 Tahun 2006 dapat
memperoleh kembali kewarganegaraannya RI dengan mengajukan
permohonan tertulis kepada Menteri tanpa prosedur seperti yang
 Memilih Menjadi WNI sebagai Akibat Kewarganegaraan Ganda
Terbatas. (Asep Kurnia, 2012).
UU No 12 Tahun 2006 tidak mengenal kewarganegaraan ganda
(bipatride), tetapi mengakui kewarganegaraan ganda terbatas.
Kewarganegaraan Ganda terbatas merupakan pengecualian yang
bertujuan untuk memberikan perlindungan terhadap kepentingan
anak agar mereka tetap berada dalam asuhan kedua orangtuanya
yang berlainan kewarganegaraan tanpa memperlakukan anak-anak
tersebut sebagai orang asing di negaranya sendiri.
UU ini membatasi waktu pendaftaran untuk memperoleh
kewarganegaraan ganda terbatas selama 4 tahun sejak
diundangkannya UU No 12 Tahun 2006 pada tanggal 1 Agustus 2006.
Anak yang memperoleh kewarganegaraan terbatas, setelah berusia 18
tahun atau sudah kawin, maka harus menyatakan memilih salah satu
kewarganegaraannya. Pernyataan memilih salah satu kearganegaraan
disampaikan dalam waktu paling lama 3 tahun setelah anak tersebut
berusia 18 tahun atau sudah kawin.
SIFAT-SIFAT WARGA NEGARA
(COGAN & DERRIOT, 1988 DALAM MACHMUD M.RASYID:
PENDIDIKAN KEWARGANEGARAAN TAHUN AJARAN
2008/2009)
a. KEMAMPUAN MENGENAL DAN MENDEKATI MASALAH
SEBAGAI MASYARAKAT GLOBAL;
b. KEMAMPUAN BEKERJASAMA DENGAN ORANG LAIN DAN
MEMIKUL TANGGUNG JAWAB ATAS PERAN ATAU
KEWAJIBANNYA DALAM MASYARAKAT;
c. KEMAMPUAN UNTUK MEMAHAMI, MENERIMA DAN
MENGHORMATI PERBEDAAN-PERBEDAAN BUDAYA;
d. KEMAMPUAN BERFIKIR KRITIS DAN SISTEMATIS;
e. KEMAMPUAN MENYELESAIKAN KONFLIK DENGAN CARA
DAMAI TANPA KEKERASAN;
f. KEMAMPUAN MENGUBAH GAYA HIDUP DAN POLA MAKAN
POKOK YANG SUDAH BIASA GUNA MELINDUNGI
g. MEMILIKI KEPEKAAN TERHADAP DAN MEMPERTAHAN-
KAN HAK ASASI MANUSIA (HAM) SEPERTI HAK-HAK
PEREMPUAN, MINORITAS, ETNIS DLL.
h. KEMAUAN DAN KEMAMPUAN BERPARTISIPASI DALAM
KEHIDUPAN POLITIK PADA TINGKATAN PEMERINTAHAN
LOKAL, NASIONAL DAN INTERNASIONAL;
i. KEPEKAAN TENTANG PENGATURAN KEADILAN, YAITU
TUNTUTAN PADA NEGARA UNTUK MEMPERHATIKAN
DISTRIBUSI KEMAKMURAN DAN REPRESENTASI
POLITIK IDENTITAS; (ROCKY GERUNG, 2007)
j. AKTIF DALAM MEMELIHARA KEADILAN DAN STABILITAS
POLITIK SEBAGAI KEWAJIBAN SOSIAL INDIVIDU
UNTUK MENGEMBANGKAN INDIVIDU DAN
MEMELIHARA SOLIDARITAS SOSIAL GLOBAL.(ROCKY
GERUNG, 2007)
ROCKY GERUNG (2007) MENGATAKAN BAHWA PEMAHAMAN
TENTANG IDE DAN SIFAT WARGA NEGARA INI LEBIH
DITEKANKAN PADA “BAHASA POLITIK” BERSAMA UNTUK
MENGATUR “CARA HIDUP BERSAMA” DALAM SEBUAH
MASYARAKAT MAJEMUK.
KAITANNYA DENGAN DEMOKRASI ADALAH KESEMPATAN CARA
MENYELENGGARAKAN HIDUP BERSAMA DAN BUKAN
TENTANG UPAYA MENYAMAKAN TUJUAN HIDUP WARGA
NEGARA.

KEWARGANEGARAAN ADALAH MULTIDIMENSI: (Dasim


Budimansyah dan Karim Suryadi, 2008)
a. DIMENSI PRIBADI; DIMENSI PRIBADI DARI KEWARGA
NEGARAAN MULTI DIMENSI MEMBUTUHKAN PENGEMBA
NGAN SATU KAPASITAS PRIBADI DAN KOMITMEN UNTUK
ETIKA WARGA NEGARA YANG DIKARAKTERISTIKKAN OLEH
KEBIASAAN BERFIKIR, PERASAAN DAN TINDAKAN SECARA
INDIVIDU DAN SOSIAL.
SABAGAI WARGA NEGARA KITA HARUS MENINGKATKAN:
1. KAPASITAS UNTUK BERFIKIR SECARA KRITIS DAN SISTEMATIS;
2. PEMAHAMAN DAN KEPEKAAN KITA THD MASALAH PERBEDAAN BUDAYA;
3. PILIHAN TERHADAP PEMECAHAN DAN PENYELESAIAN MASALAH YANG
BERTANGGUNG JAWAB, KOOPERATIF DAN TANPA KEKERASAN; DAN
4. KEINGINAN UNTUK MELINDUNGI LINGKUNGAN, MEMBELA HAM DAN IKUT SERTA
DALAM KEHIDUPAN MASYARAKAT.

b. DIMENSI SOSIAL; KEWARGANEGARAAN MERUPAKAN AKTIVITAS


SOSIAL DAN KETERLIBATAN SOSIAL. SIFAT-SIFAT PRIBADI PERLU,
NAMUN TIDAKLAH CUKUP UNTUK MENGHASILKAN WARGA
NEGARA MULTIDIMENSI. MAKA WARGA NEGARA HARUS MAMPU
BEKERJA DAN BERINTERAKSI DENGAN ORANG LAIN DI DALAM
BERBAGAI KEADAAN DAN KONTEKS. DISAMPING ITU YANG PALING
PENTING DALAM MASYARAKAT MULTI-KULTURAL ADALAH
MENGHORMATI BUDAYA ORANG LAIN. BAHWA “DIFFRENT
CULTURES REPRESENT DIFFRENT SYSTEMS OF MEANING AND
VISIONS OF THE GOOD LIFE”. MAKNANYA, TIDAK ADA
KEBUDAYAAN YANG LEBIH UNGGUL ATAU KURANG UNGGUL,
KARENA SETIAP BUDAYA ITU UNIK (DISTINCTIVELY UNIQUE) DAN
MEMILIKI KEARIFANNYA SENDIRI (RELATIVITAS BUDAYA).
c. DIMENSI SPASIAL; WARGA NEGARA HARUS MAMPU HIDUP DAN
BEKERJA PADA TINGKAT LOKAL HINGGA MULTI-NASIONAL,
KARENA INDIVIDU AKAN BERADA DALAM TATANAN LOKAL,
REGIONAL, NASIONAL DAN MULTI-NASIONAL.
d. DIMENSI TEMPORAL; WARGA NEGARA DALAM MENGHADAPI
TANTANGAN MASA KINI DALAM MENGAMBIL KEPUTUSAN
(TINDAKAN) TIDAK HANYA MEMPERTIMBANGAN KONDISI
TERKINI TETAPI JUGA KONDISI MASA LALU (SEJARAH) DAN MASA
YANG AKAN DATANG. HAL INI BERKAITAN DENGAN BANGSA
INDONESIA YANG MULTI-KULTURAL, SEHINGGA SETIAP WARGA
NEGARA HARUS MEMILIKI KESADARAN MULTI-KULTURAL
TERKAIT DENGAN MASA LALU DAN MASA YANG AKAN DATANG.
KEWARGANEGARAAN ADALAH MULTI DIMENSI.
DASIM BUDIMANSYAH & KARIM SURYADI (2008)
a. DIMENSI PRIBADI; WARGA NEGARA MEMPUNYAI KAPASITAS
BERFIKIR SECARA KRITIS DAN SISTEMATIS, PAHAM DAN PEKA
TERHADAP MASALAH PERBEDAAN BUDAYA, MEMPUNYAI PILIHAN
PEMECAHAN DAN PENYELESAIAN MASALAH YANG
BERTANGGUNGJAWAB, KOOPERATIF DAN TANPA KEKERASAN,
MELINDUNGI LINGKUNGAN, MEMBELA HAM DAN IKUT SERTA
DALAM KEHIDUPAN MASYARAKAT.
b. DIMENSI SOSIAL; KETERLIBATAN INDIVIDU DALAM URUSAN
MASYARAKAT DAN KOMUNITASNYA BERUPA PEMIKIRAN, PELAYANAN
MASYARAKAT, TINDAKAN SOSIAL DAN PERTIMBANGAN.
c. DIMENSI SPASIAL; WARGA NEGARA (INDIVIDU) SEBAGAI ANGGOTA
KOMUNITAS HARUS MAMPU BEKERJA DITINGKAT LOKAL, REGIONAL,
NASIONAL DAN MULTINASIONAL.
d. DIMENSI TEMPORAL; WARGA NEGARA HARUS DAPAT MENGHADAPI
PERMASALAH BERKAITAN DENGAN PERKEMBANGAN YANG TERJADI
DALAM SETIAP LINGKUP KEHIDUPAN (PENGALAMAN MASA LAMPAU
DIJADIKAN PERTIMBANGAN SECARA ARIF UNTUK MEMUTUSKAN
HAL-HAL YANG AKAN BERDAMPAK PADA MASA DEPAN.
THE FOUR DIMENSIONS IN MULTIDIMENSIONAL CITIZENSHIP.
COGAN & DERRICOT
1. PERSONAL DIMENSION; A PERSONAL CAPACITY FOR AND
COMMITMENT TO A CIVIC ETHIC CHARATERIZED BY RESPONSIBLE
HABITS OF MIND, HEART AND ACTION.
2. SOCIAL DIMENSION; CAPACITY TO LIVE AND WORK TOGETHER
FOR CIVIC PURPOSES.
3. SPATIAL DIMENSION; CAPACITY TO SEE ONESELF AS A MEMBER
OF SEVERAL OVERLAPPING COMMUNITIES LOCAL, NATIONAL
DAN INTERNATIONAL.
4. TEMPORAL DIMENSION; CAPACITY TO LOCATE PRESENT
CHALLENGES IN THE CONTEXT OF BOTH PAST AND FUTURE IN
ORDER TO FOCUS ON LONG-TERM SOLUTIONS TO THE DIFFICULT
CHALLENGES WE FACE.
WNI DAPAT KEHILANGAN KEWARGANEGARAAN APABILA:
1. MEMPEROLEH KEWARGANEGARAAN LAIN ATAS KEMAUANNYA SENDIRI;
2. TIDAK MENOLAK ATAU MELEPASKAN KEWARGANEGARAAN LAIN,
SEDANGKAN YANG BERSANGKUTAN MENDAPAT KESEMPATAN UNTUK ITU;
3. MASUK DALAM DINAS TENTARA ASING TANPA IZIN PRESIDEN;
4. SECARA SUKARELA MASUK DALAM DINAS NEGARA ASING, YANG JABATAN
DALAM DINAS SEMACAM ITU DI INDONESIA SESUAI DENGAN KETENTUAN
PERATURAN PERUNDANG-UNDANGAN HANYA DIJABAT OLEH WNI;
5. SECARA SUKARELA MENGANGKAT SUMPAH ATAU MENYATAKAN JANJI
SETIA KEPADA NEGARA ASING ATAU BAGIAN DARI NEGARA ASING
TERSBUT;
6. TIDAK DIWAJIBKAN TETAPI TURUT SERTA DALAM PEMILIHAN SESUATU
YANG BERSIFAT KETATANEGARAAN UNTUK SUATU NEGARA ASING;
7. MEMPUNYAI PASPOR ATAU SURAT YANG BERSIFAT PASPOR DARI NEGARA
ASING ATAU SURAT YANG DAPAT DIARTIKAN SEBAGAI TANDA
KEWARGANEGARAAN YANG MASIH BERLAKU DARI NEGARA LAIN ATAS
NAMANYA, ATAU:
8. BERTEMPAT TINGGAL DI LUAR WILAYAH NEGARA RI SELAMA 5 (LIMA)
TAHUN TERUS MENERUS BUKAN DALAM RANGKA DINAS NEGARA, TANPA
ALASAN YANG SAH DAN DENGAN SENGAJA TIDAK MENYATAKAN
KEINGINAN UNTUK TETAP MENJADI WNI (SEBELUM 5 TAHUN BERAKHIR)
7. MEMPUNYAI PASPOR ATAU SURAT YANG BERSIFAT PASPOR
DARI NEGARA ASING ATAU SURAT YANG DAPAT DIARTIKAN
SEBAGAI TANDA KEWARGANEGARAAN YANG MASIH
BERLAKU DARI NEGARA LAIN ATAS NAMANYA, ATAU:
8. BERTEMPAT TINGGAL DI LUAR WILAYAH NEGARA RI
SELAMA 5 (LIMA) TAHUN TERUS MENERUS BUKAN DALAM
RANGKA DINAS NEGARA, TANPA ALASAN YANG SAH DAN
DENGAN SENGAJA TIDAK MENYATAKAN KEINGINAN UNTUK
TETAP MENJADI WNI (SEBELUM 5 TAHUN BERAKHIR)
9. WNI DINYATAKAN HILANG KEWARGANEGARAANNYA OLEH
PRESIDEN ATAS PERMOHONANNYA SENDIRI APABILA YANG
BERSANGKUTAN SUDAH BERUSIA 18 (DELAPAN BELAS)
TAHUN ATAU SUDAH KAWIN, BERTEMPAT TINGGAL DILUAR
NEGERI, DAN DENGAN DINYATAKAN HILANG
KEWARGANEGARAAN RI TIDAK MENJADI TANPA
KEWARGANEGARAAN.
BENTUK KEHILANGAN KEWARGANEGARAAN
 RENUNTIATION; YAITU TINDAKAN SUKARELA SESEORANG
UNTUK MENANGGALKAN SALAH SATU DARI DUA ATAU
LEBIH STATUS KEWARGANEGARAAN YANG DIPEROLEHNYA
DARI DUA ATAU LEBIH. MISAL DALAM KEADAAN
“BIPATRIDE”
 TERMINATION; YAITU PENGHENTIAN STATUS
KEARGANEGARAAN SEBAGAI TINDAKAN HUKUM, KARENA
YANG BERSANGKUTAN MEMPEROLEH KEWARGANEGARAAN
DARI NEGARA LAIN.
 DEPRIVATION; YAITU SUATU PENGHENTIAN SECARA PAKSA,
PENCABUTAN ATAU PEMECATAN DARI STATUS
KEWARGANEGARAAN BERDASARKAN PERINTAH JABATAN
YANG BERWENANG KARENA TERBUKTI ADANYA
KESALAHAN ATAU PELANGGARAN YANG DILAKUKAN
DALAM CARA PEROLEHAN STATUS KEWARGANEGARAAN
ATAU APABILA ORANG YANG BERSANGKUTAN TERBUKTI
TIDAK SETIA ATAU BERKHIANAT KEPADA NEGARA DAN UUD.
Anak yang berkewarganegaraan ganda wajib didaftarkan oleh
orangtua atau walinya pada kantor imigrasi atau Perwakilan
Indonesia yang wilayah kerjanya meliputi tempat tinggal anak.
Pendaftaran dimaksud agar anak yang berkewarganegaraan ganda
memperoleh fasilitas sebagai WNI. Dengan kata lain anak tersebut
wajib memiliki izin keimigrasian.
Apabila permohonan belum mendapatkan keputusan dari Menteri
sementara masa berlaku izin keimigrasiannya telah habis, dapat
diberikan penangguhan paling lama 90 hari oleh Kepala Kantor
Imigrasi wilayah kerja tempat anak bertempat tinggal dengan
melampirkan bukti permohonan pendaftaran.
Syarat dan Tata Cara memperoleh Kembali
Kewarganegaraan RI

PASAL 31 :
SESEORANG YANG KEHILANGAN
KEWARGANEGARAAN RI DAPAT MEMPEROLEH
KEMBALI KEWARGANEGARAANNYA MELALUI
PROSEDUR PEWARGANEGARAAN
SEBAGAIMANA DIMAKSUD PADA PASAL 9
SAMPAI DENGAN PASAL 18 DAN PASAL 22.
PASAL 32
(1) WNI YG KEHILANGAN KEWARGANEGARAAN RI
SEBAGAIMANA DIMAKSUD DLM PASAL 23 HURUF i,
PASAL 25 DAN PASAL 26 AYAT (2) DAPAT
MEMPEROLEH KEMBALI KEWARGANEGARAAN RI
DENGAN MENGAJUKAN PERMOHONAN TERTULIS
KEPADA MENTERI TANPA MELALUI PROSEDUR
SEBAGAIMANA DIMAKSUD PADA PASAL 9 SAMPAI
PASAL 17
(2) DALAM HAL PEMOHON SEBAGAIMANA DMAKSUD
PADA AYAT (1) BERTEMPAT TINGAL DILUAR
WILAYAH RI PERMOHONAN DISAMPAIKAN KEPADA
PERWAKILAN RI YANG WILAYAH KERJANYA
MELIPUTI TEMPAT TINGGAL PEMOHON.
(3) PERMOHONAN UNTUK MEMPEROLEH
KEMBALI KEWARGANEGARAAN RI DAPAT
DIAJUKAN OLEH PEREMPUAN ATAU LAKI2
YANG KEHILANGAN KEWARGANEGARAAN
NYA AKIBAT KETENTUAN SEBAGAIMANA
DIMAKSUD DALAM PASAL 26 AYAT (1) DAN (2)
SEJAK PUTUSNYA PERKAWINAN.
(4) KEPALA PERWAKILAN RI SEBAGAIMANA
DIMAKSUD PADA AYAT (2) MENERUSKAN
PERMOHONAN TSB KEPADA MENTERI DALAM
WAKTU PALING LAMA 14 (EMPAT BELAS)
HARI SETELAH MENERIMA PERMOHONAN
Ketentuan Pidana
 Pejabat yang karena kelalaiannya melaksanakan tugas dan
kewajibannya sebagaimana ditentukan oleh UU ini
sehingga mengakibatkan seseorang kehilangan hak untuk
memperoleh atau memperoleh kembali dan atau
kehilangan kewarganegaraan dipidana dengan pidana
penjara paling lama I tahun.
 Dalam hal tindak pidana sebagaimana dimaksud ayat (1)
dilakukan karena kesengajaan dipidana dengan pidana
penjara paling lama 3 tahun.
 Setiap orang yang dengan segaja memberikan keterangan palsu,
termasuk keterangan diatas sumpah, membuat surat atau dokumen
palsu, memalsukan surat atau dokumen dengan maksud untuk
memakai atau menyuruh memakai keterangan surat atau dokumen
yang dipalsukan untuk memperoleh kewarganegaraan Indonesia
dipidana denagan pidana paling singkat 1 tahun dan paling lama 4
tahun dan denda paling sedikit Rp. 250.000.000,- dan paling banyak 1
Milyar.

 Setiap orang dengan segaja mengunakan keteranganpalsu, termasuk


keterangan diatas sumpah, membuat surat atau dokumen palsu,
memalsukan surat atau dokumen sebagaimana ayat (1) dipidana
penjara paling sedikit 1 tahun paling lama 4 tahun dan denda paling
sedikit 250.000.000,- dan paling banyak 1 Milyar
KEDUDUKAN WARGA NEGARA DALAM SUATU
NEGARA

1. STATUS POSITIF adalah memberikan hak kepadanya untuk


menuntut tindakan positif daripada negara mengenai perlindungan
atas jiwa, raga, milik, kemerdekaan dan sebagainya.
Untuk itu pemerintah membentuk badan pengadilan, kepolisian,
kejaksaan, dsb yang akan melaksanakan kepentingan warga
nagaranya dalam pelanggaran-pelanggaran yang berhubungan
dengan hal tersebut.
2.STATUS NEGATIF, artinya memberikan jaminan bahwa negara tidak
boleh campur tangan terhadap hak asasi warga negaranya. Campur tangan
negara terhadap Hak asasi warga negaranya terbatas, untuk mencegah
timbulnya tindakan sewenang-wenang dari pada negara.
walaupun demikian , dalam keadaan tertentu negara dapat
melanggar hak asasi rakyat untuk kepentingan umum.
contoh negara hendak membuat jalan yang harus melalui tanah
milik perseorangan.

3. STATUS AKTIF, status ini memberikan hak kepada setiap warga


negaranya untuk ikut serta dalam pemerintahan. Seperti hak memilih dan
dipilih dalam Pemilu.

4. STATUS PASIF, status ini memberikan kewajiban bagi setiap warga


negara untuk mentaati dan tunduk kepada segala perintah negaranya.
Misalnya wajib militer dalam keadaan bahaya/perang.
KEWARGANEGARAAN DAN KEIMIGRASIAN
 Keimigrasian Diatur dengan Nomor. 9 Tahun 1992 tentang
Keimigrasian.
Dasar pertimbangan dibentuknya:
Pengaturan Keimigrasian yang meliputi lalulintas orang masuk atau
keluar wilayah Indonesia merupakan hak dan wewenang negara RI
dan merupakan salah satu perwujudan kedaulatan sebahai negara
hukum yang berdasarkan Pancasila dan UUD Negara RI 1945.
 KEIMIGRASIAN ADALAH HAL IHWAL LALU LINTAS ORANG YG
KELUAR/MASUK WILAYAH RI DAN PENGAWASAN ORANG2 ASING DI WILAYAH
RI.
DUA GOL PENDUDUK DI INDONESIA, YAITU WNI DAN WNA, OLEH KARENA ITU
TERHADAP WNA PERLU DIATUR:
1. TATA PENGAWASANNYA
2. TATA PELAYANAN ATAS MASUK/KELUAR ORANG DARI DAN KE WILAYAH RI.

UNTUK MENJAMIN KEMANFAATAN DAN MELINDUNGI BERBAGAI KEPENTINGAN


NASIONAL MAKA PERLU DITETAPKAN PRINSIP, TATA PENGAWASAN, TATA
PELAYANAN ATAS MASUK DAN KELUAR ORANG KE DAN DARI WILAYAH RI SESUAI
DENGAN NILAI2 DAN TUJUAN NASIONAL NKRI YANG BERDASARKAN PANCASILA
DAN UUD 1945.
TERHADAP ORG ASING PELAYANAN & PENGAWASAN DI BIDANG KEIMIGRASIAN
YANG BERSIFAT SELEKTIF. ATAS PRINSIP INI HANYA ORANG-ORANG ASING YANG
MEMBERIKAN MANFAAT BAGI KESEJAHTERAAN RAKYAT, BANGSA DAN NEGARA
SERTA TIDAK MEMBAHAYAKAN KEAMANAN & KETERTIBAN SERTA TIDAK
BERMUSUHAN BAIK TERHADAP RAKYAT, BANGSA DAN NKRI, ADALAH YANG
DIIZINKAN MASUK ATAU KELUAR WILAYAH RI.
ASPEK PELAYANAN & PENGAWASAN TDK TERLEPAS DR SIFAT WILAYAH RI YG BER-
PULAU2, MEMPUNYAI JARAK YG DEKAT BAHKAN BERBATASAN LANGSUNG DGN
BEBERAPA NEGARA TETANGGA. PG TEMPAT2 TSB TERDAPAT LALU LINTAS
TRADISIONAL MASUK/KELUAR BAIK WNI MAUPUN WARGA NEGARA TETANGGA.
DALAM RANGKA MENINGKATKAN PELAYANAN DAN PENGAWASAN, DPT DIATUR
PERJANJIAN LINTAS BATAS. DGN DEMIKIAN DPT DIHINDARI ORG KELUAR MASUK
WILAYAH RI DILUAR TEMPAT PEMERIKSAAN IMIGRASI.
PASAL 41 UU No. 9 TAHUN 1992.
PELAKSANAAN PENGAWASAN TERHADAP ORANG ASING YG BERADA DI WILAYAH
INDONESIA DILAKUKAN OLEH MENTERI KEHAKIMAN DENGAN KOORDINASI
BERSAMA BADAN ATAU INSTANSI PEMERINTAH YANG TERKAIT.
 PASAL 3 UU NO. 9 THN 1992, MENJELASKAN : “SETIAP ORANG YG MASUK/KELUAR
WILAYAH RI WAJIB MEMILIKI SURAT PERJALANAN”.
 SURAT PERJALANAN, ADALAH DOKUMEN RESMI YG DIKELUARKAN OLEH PEJABAT
YG BERWENANG DR SUATU NEGARA YG MEMUAT IDENTITAS PEMEGANGNYA DAN
BERLAKU UTK PERJALANAN ANTAR NEGARA.
SURAT WAJIB MELALUI TEMPAT PEMERIKSAAN OLEH PEJABAT IMIGRASI, YAITU
PELABUHAN LAUT, UDARA DAN TEMPAT LAIN YG DITENTUKAN OLEH MENTERI
KEHAKIMAN.
SETIAP ORG ASING YG AKAN MASUK WILAYAH RI SETELAH MENDAPAT IZIN
MASUK.
“IZIN MASUK” ADALAH TANDA IZIN YG DITERAKAN PD VISA ATAU SURAT
PERJALANAN ORANG ASING UTK MEMASUKI WILAYAH RI YG DIBERIKAN OLEH
PEJABAT IMIGRASI DITEMPAT PEMERIKSAAN IMIGRASI.
OLEH KRN ITU SETIAP ORG YG MASUK WILAYAH RI MEMILIKI IZIN MASUK “VISA”.
“VISA” ADALAH IZIN TERTULIS YG DIBERIKAN OLEH PEJABAT YG BERWENANG PD
PERWAKILAN RI ATAU TEMPAT LAINNYA YG DITETAPKAN OLEH PEMERINTAH RI
YG MEMUAT PERSETUJUAN BAGI ORG ASING UTK MASUK DAN MELAKUKAN
PERJALANAN KE WILAYAH RI.
PASAL 6 UU NO. 9 THAN 1992.
(1) SETIAP ORG ASING MASUK WILAYAH RI WAJIB MEMILIKI VISA.
(2) VISA DIBERIKAN KPD ORG ASING YG MAKSUD DAN TUJUAN KEDATANGANNYA DI
INDONESIA BERMANFAAT SERTA TDK AKAN MENIMBULKAN GANGGUAN
TERHADAP KETERTIBAN AN KEAMANAN NASIONAL.
BERDASARKAN PP No. 32 TAHUN 1994 TTG VISA, IZIN MASUK, DAN IZIN
KEMIMIGRASIAN, YAITU :
1. VISA DIPLOMATIK, DIBERIKAN KEPADA ORG ASING PEMEGANG PASPOR
DIPLOMATIK YG HENDAK BEPERGIAN DI INDONESIA DGN TUGAS DIPLOMATIK.
2. VISA DINAS, DIBERIKAN KPD ORG ASING PEMEGANG PASPOR DINAS YG HENDAK
BEPERGIAN UTK MELAKSANAKAN TUGAS RESMI DR PEMERINTAH ASALNYA ATAU
DIUTUS OLEH ORG. INTERNASIONAL, TETAPI TUGAS TSB TDK BERSIFAT
DIPLOMATIK.
3. VISA SINGGAH, DIBERIKAN KPD ORG ASING UTK SINGGAH DI WILAYAH RI UTK
MENERUSKAN PERJALANAN KE NEGARA LAIN ATAU KEMBALI KE NEGARA
ASALNYA. VISA INI PALING LAMA 14 HARI.

Anda mungkin juga menyukai