BAB 1 SEMANTIK DALAM BM

Semantik dan Makna

Palmer (1992), berasal drp kata adjektif
bhs Yunani semantikos,
yg bmksd
penting @ bererti. Dpknlkn oleh M.Breal
drp kata Perancis Semantique. Semantik
juga bmksd ilmu ttg makna @ erti.
Kamus Linguistik (1997), erti yg
didukung oleh kata @ kumpulan kata
Pemahaman sst ujaran oleh pendengar,
@ pemahaman kata @ frasa bertulis
oleh pembaca.

Ogden dan Richard (1956) 16 pengertian

semantik : suatu sifat intrinsik, konotasi
sesuatu kata, suatu inti, pokok, suatu
kemahuan, dan emosi yang ditimbulkan
oleh sesuatu.

Semantik dan Linguistik

Semantik adlh sbhgn drp linguistik
Semantik ttbhs@nahu fonetik.
Semantik mjd amat penting dlm ttbhs &
tanpanya, kita mgkn dpt mbina @
mlafazkn ayat @ ujaran yg tepat dr segi
rumusnya ttp xtepat dr segi ilmu
semantik. Cthnya, kita xble mnerima
ayat Kerusi itu sdg myampaikan ucapan
di Dewan Gemilang, sbg ayat yg btl,
wpun ayat ini mnepati aturan bhs, iaitu
mnurut susunan subjek & predikat (S +
P) di dlmnya. Hal ini krn maknanya adalah
taksa. Tegasnya, mklmt semantik amat
pntg dlm linguistik.
Semantik dan Sejarah
Sblm thn 1930, semantik utk merujuk
kpd pkm & prubhn mkna dlm bhs.
Slps thn 1930, melihat mslh deskriptif &
struktur dlm semantik (Ullman, 1996)
1931, muncul tulisan Gustaf Stren bjudul
Meaning and change of Meaning with
Special Referenceto English Language.
1950, mlihat aspek dlmn ttg pbndhraan
kata & prinsip umum kpd kajian bhs yg
ttntu.

BAB 2 FITUR MAKNA DALAM BM

Sifat Makna

Kelas Makna
Makna emotif

makna yg timbul akibat adanya

reaksi pbicara @ sikap pbicara
mengenai @ thdp sst yg difikirkan
atau dirasakan. (bersifat negatif)

Cth : kata kerbau dlm ayat Engkau

kerbau.,
kata
itu
tentunya
mnimbulkn prsn xsenang bg pdgr.
Dgn kata lain, kata kerbau td
mandungi mkna emosi. (Mansoer
Pateda, 2001:101)
Makna konotatif

cenderung muncul sbg akibat

asosiasi prsn kita thdp apa yg
diucapkan @ d dgr (bsifat positif).
(Fathimah Djajasudarma, 1999:9).

Cth : Anita menjadi bunga desa.

Kata bunga dalam kalimat tersebut
bukan bererti sebagai bunga di
taman melainkan menjadi idola di

desanya kerana kondisi fizikal atau

kerana kecantikannya.

Biasa digunakn utk protokol

Sbnrnya dlm konteks lisan, jemput
utk konteks tulisan, undang utk
konteks tulisan

Makna kognitif

mkna yg ditunjukkan oleh acuannya,

makna unsur bhs yg sgt dkt hbgnnya
dgn dunia luar bhs, objek @ ggsn &
dpt
dijlskn
bdsrkn
analisis
komponennya (Mansoer Pateda,
2001:109).

Cth : kata pohon bmakna tumbuhan

yg memiliki btg & daun dgn btk yg
tggi bsr & kukuh. Inilah yg dmksd
dgn mkna kognitif krn lbi byk dgn
mksd fkrn.
Makna referensial

hbgn antara unsur2 linguistik brupa

kata2, kalimat2 & dunia palaman
nonlinguistik.

Misyaratkn ttg mkna yg lgsg

mnunjuk pd sst, baik benda, gejala,
kyataan, peristiwa mahupun proses.
(Palmer dlm Mansoer Pateda, 2001:
125)
Makna piktorikal

makna yg muncul akibat bygn pdgr

@pbaca thdp kata yg ddgr @dibaca.

Lewah dalam Makna

-Definisi :

Berlebih2an sehingga t+ pkr, hal, &

sbgnya yg xprlu, misalnya pkataan yg
dgnakn dlm ayat. Kelewahan, @ hal &
keadaan yg blebih2an ini sering ditemukn
dlm komunikasi, sma ada komunikasi lisan
@pn komunikasi tulisan.
-Punca :

blaku disebabkan plbg keadaan spt

pulangan pkataan spt smua guru2, segala
bhn2, kbykn buku2, & sekawan burung2.

Penggunaan imbuhan yg x diperlukn turut

mjadikn pkataan tsbt mpunyai unsur
kelewahan. Cthnya: mpbsrkn, mpolehi,
dipersetujui, & diperhalusi. Yg btl ialah
mpbesar, mpoleh, disetujui & dihalusi.

Pengulangan kata sendi nama secara

berturutan. Cth : selain drp itu & demi
untuk.

BAB 3 MAKNA LEKSIKAL DALAM BM

Sinonim
kesamaan makna pkataan, iaitu kata2 yg
mpnyai makna yg sama @hampir sama.
(pkataan seerti)
Cth :
o kereta-motokar, Sejuk-dingin, Sukagemar, Ganggu-kacau, Lupus-luput,
Loncat-lompat
empat jenis sinonim iaitu:

Sinonim berdasarkan pinjaman

Belalang
Dialek Melayupepatung
Dialek Perakcakcibau
Batas
Dialek Kedahjalan raya
Mksd Konvensionaltimbunan tnh
yg m;jd sempadan petak2 sawah.

Sinonim berdasarkan konteks

Jemput dan undang

Sinonim berdasarkan laras sosial

Pkataan bdsrkn status :
Penyanyiorg yg bnyanyi
Biduanstatus
ttinggi
dlm
profesion seni.
Sinonim berdasarkan kolokasi
Wujud dlm konteks pgnaan tsndri
Banyak & ramai
banyakbley d gnakn utk manusia,
tumbuh2an, haiwan, benda tp
pastikan
perkataan
tersebut
bermakna apabila digunakan tanpa
kata sifat.
Jika anda menyebut Banyak pelajar
yg gembira stlh mpoleh pcapaian
baik

dlm

ppriksaan

tsbt

akn

mnunjukkn mkna yg slh. Alasannnya,

ramai (utk manusia shj) hnya bmkna
jika ada kata sifat (gembira) dlm
ayat tsbt.

Antonim
Pertentangan mkna pkataan @ kata2 yg
mpnyai mkna yg xsma. (pkataan blwnn)
Cth :
o
Sejukpanas
o
Baikjahat
o
Cantikhodoh
o
Tinggirendah
o
Miskinkaya
Terdapat tiga jenis antonim.

Antonim
komplementar
-psgn
pkataan blwnn yg saling mlgkpi. Cth:
tidur-jaga,
duduk-bgn,
tajamtumpul, kembang-kuncup, sihatsakit, gembira sedih, miskin-kaya.

Antonim perbandingan- psgn kata yg

menunjukkan ada kelebihan pada
satu suku kata dan yang satu lagi
pula ada kekurangannya. Cth: bsrkcl, tggi-rndh, luas-sempit.

Antonim relasional -hbgn yg erat

antara psgn kata yg bkaitan. Cth :
pjual-pbeli, mrd-guru, majikn-pkrja

Antonim resiprokal psgn kata yg

bttgn dr sgi mkna tp bkaitan dr sgi
fungsinya. Cth : mbli-mjual, mbrimnrima.
Hiponim
kata yang maknanya terangkum dalam
makna kata yang lbi luas. Cth : bunga
mawar, melur,cempaka, orkid, kemboja.
Homonim (Homograf, Homofon)
dua kata atau lebih yang mempunyai,
sama ada bunyi atau ejaan yang sama,
tetapi berlainan makna.
Homograf

sama bentuk ejaannya.

Cth :
o Semak 1 : mengkaji
o Semak 2: kawasan yang
ditumbuhi
rumput
yang
panjang dan sukar dilalui oleh
manusia.

Homofon

mempunyai sama sebutannya.

Cth :
o Bang : azan
o Bank : tmpt simpnn duit
o
Polisem
Perkataan yang mengandungi banyak
makna.
Hubungan kata atau frasa yang
mempunyai dua makna atau lebih dan
mempunyai etimologi yang sama.
Wujudnya banyak makna untuk sesebuah
perkataan
boleh
disebabkan
oleh
keadaan semula jadi dan juga konteks.
Ini menimbulkan polisem tulen dan
polisem konteks.

Cth : (bdn-tubuh/lembaga,yysn)
(luka-cedera/tersinggung)

Daki I kotoran

Daki II panjat

Tentang I bkaitan sst pkra

Tentang II - lwn

BAB 4 MAKNA AYAT DALAM BM

Makna Ayat
Makna merupakan satu unsur penting
dalam mana-mana ujaran atau tulisan.
Tanpa unsur ini, maka apa sahaja yang
diujarkan atau yang dituliskan tidak
akan memberi sebarang kefahaman
kepada orang yang dilawan bercakap atau
orang yang mbaca sst yg ditulis.Dlm bhs
Melayu makna ayat ble d bhgikn kpd
mkna konotatif & makna denotatif.

Kerangka Generatif Chomsky

Bagi Chomsky language is not a habit
Structure. Hipotesisnya, semua bahasa
dilihat dari struktur dalaman adalah
sama iaitu menunjukkan tingkat fikiran
seseorang.
Merupakan teori tatabahasa menyatakan
bahawa seseorang penutur asli sesuatu
bahasa mempunyai kecekapan berbahasa
yang dikenali sebagai competence.
Penutur asli boleh membezakan berbagai
jenis struktur ayat, boleh mengenali
ayat yang gramatis atau tidak dan boleh
membentuk, mengenali dan memahami
ayat yang tidak terkira jumlahnya.
4 konsep utama dsr analisis KGC :
o
Kemampuan bbhs
segala pengetahuan yang terdapat
dalam otak manusia secara sedar
dan tidak sedar. Proses ini juga
mengkaji tentang bagaimana proses
mengujarkan bahasa yang terdapat
dalam bentuk rumus-rumus.
o
Plakuan bbhs
mengkaji bagaimana cara seseorang
itu mengujarkan bahasa dan bahasa
apa yang diujarkan serta mampu
didengar oleh orang lain.
o
Struktur dlmn
wujud
daripada
kemampuan
seseorang untuk berbahasa serta
bagaimana cara menyusun ayat-ayat
untuk diujarkan.
o
Struktur luaran

struktur luaran ini wujud daripada

ujaran bahasa yang dikeluarkan oleh
seseorang iaitu apa yang diujarkan.
Menurutnya lagi, ayat-ayat yang
diungkapkan oleh penutur lahir di
bawah pengetahuan dan kesedaran
penuturnya. Ia diketahui, disedari
dan dinyatakan menerusi bunyibunyi dan ejaan.
2 teori :

P.penguguran (-)

Satu proses transformasi yang

berlaku ke atas struktur ayat
mengakibatkan pengguguran unsurunsur tertentu daripada binaan ayat
itu, dan dengan itu pada peringkat
permukaan unsur yang digugurkan
itu tidak wujud lagi.

Cth : (1) Anda boleh masuk sekarang

= boleh masuk sekarang. (2) Dia
sangat pandai + dia selalu belajar =
dia sangat pandai kerana selalu
belajar.

P.peluasan (+)

Proses yang menambahkan unsurunsur dalam ayat yang baru. Proses

ini biasanya disebut perluasan ayat.

Cth : Budak itu adik saya. + budak

itu membaca buku. = Budak yang
membaca buku itu adik saya.

BAB 5 PERUBAHAN SEMANTIK

Pengembangan Makna
Def : pembangan makna drp sempit
(khusus) kpd luas (umum).
Cth : (1) Belayar.

Mkna lama : bgrk d laut dgn mmakai

layar

Mkna baharu : smua tindakan

mengharungi lautan @ pairan dgn
mgnakan alat pa sja d sebut blayar.
Cth : (2) nenek.

Mkna lama : sebutan utk org tua drp

ayah @ ibu.

Mkna baharu : smua wanita yg sda

lanjut usia.

Penyempitan Makna
Def : pembangan mkna drp luas (umum)
kpd tbatas (khusus@spesifik).
Cth : (1) Madrasah.
Mkna lama : sebuah sklh
Mkna baharu : sbuah sklh agama Islam.
Cth : (2) Ahli.
Mkna luas : kluarga, saudara/org2 dlm 1
organisasi @ psatuan.
Mkna sempit : org yg > mahir @ pandai
dlm sst ilmu @ pkr dlm sst bidg.
Anjakan Makna
Blaku dlm bhs kiasan.
Bhs kiasan :
Peribahasa
Simpulan bhs, pumpamaan, bidalan,
pepatah/pbilangan
Bkn peribahasa
Kiasan, kata hikmat
Faktor : (persekitaran, hbgn sosial
msykt, masa, teknologi)
o
Masa

Cth : Rawat.

Mkna umum : mubati org sakit

Mkna baharu : meliputi mrwt air,
sisa kumbahan, dll.
Teknologi
Cth : Taman
Mkna umum : kebun bunga
Mkna baharu : kwsn prumahan,
pindustrian, kwsn Tmn Negara.

BAB 6 SEMANTIK TEORI PEMBUKTIAN

Keharmonian dan Pembuktian

Juga disebut sebagai harmoni logikal
(logical harmony) yang bermaksud
keharmonian yang logik pada makna.
Gerhard Gentzen (ahli logik) menyebut
bahawa penghubung logik digunakan
untuk membuatkan sesuatu wacana
(discourse)
lebih
bermakna
dan
mengharmonikan pernyataan-pernyataan
yang berbeza maksudnya.
Cth : Sekiranya orang percaya yang
langit itu biru dan dia juga percaya
bahawa rumput itu hijau, penghubung
dan patut dibubuh lalu menjadi ayat
berikut :
Langit itu biru DAN rumput itu hijau.
Idea Gentzen ialah aturan penambahan
sebegini memberi makna pada kata-kata
atau sekurang-kurangnya pada kata-kata
tertentu.

Koheren dalam Pembuktian

Def 1 : Koheran : bhbgn, bsangkut paut

@ mpunyai kesinambungan (keterikatan)
antara satu ayat dgn ayat yg lain
(wacana) supaya mudah difahami.

Def 2 : teori koherensi : suatu pnyataan

dianggap bnr apabila pernyataan itu
bersifat

koheren

konsisten

dgn

pernyataan2 sblmnya yg dianggap bnr.

Teori
koherensi
mjadi
dsr
dlm
pengembangan ilmu deduktif yg bmksd
penyelesaian sst mslh @ PEMBUKTIAN
suatu kebenaran tidak didasarkan pada

pengalaman atau hal-hal yang bersifat

faktual melainkan pula didasarkan pd

deduksi2 yg mjadi bukti.

Ciri2 deduksi hrs bnr spy kesimpulan yg

koheren & bnr dpt ditarik darinya krn

dlm hal ini org manggap bhw x mungkin
titik2

tolak

yg

bnr

menghasilkan

kesimpulan2 yg x bnr (Beerling at al,

1996 : 23).

Cth :
(1)
Logam
mengembang
apabila
dipanaskan.

Pernyataan ini adalah fakta

@kbnrn yg xdpt disangkal.
(2) Besi mengembang apabila dipanaskan.

Pernyataan ini adalah fakta

@kbnrn yg xdpt disangkal.
(3) Besi ialah logam.

Pnyataan (3) koheren dgn

pnyataan (1) dan (2) dlm erti
kata bhw (1) dan (2) mbuktikn
kesahihan pnyataan (3).

BAB 7 TAKSA DAN KETAKSAAN MAKNA

DALAM TATABAHASA

Permasalahan dalam Pengajaran Makna

Iaitu setiap kata @ ayat x mpunyai
makna yg tunggal.
Kata & makna mrupakn 2 hal yg sgt
bbeza. Kata sbg phsl makna & x mpunyai
paruh thdp makna yg dihasilkan.
Makna mampu menentukan jlnnya sndri &
mampu mlpskn diri dr kongkongan kata.
Sbg cnthnya pkataan you apabila
diterjemahkan ke dlm BM pasti sesiapa
sahaja boleh memberikan maksudnya.
Namun bg sorg ptjemah profesional tgs
mtjemahkn pkataan you bkn pkara yg
mudah. Ini krn mereka plu mcari &
memilih makna yg tepat utk pkataan you
dlm BM.

Pkataan you dpt mbwa mksd :

Saudara

Saudari

Anda

Awak

Engkau
Kepersisan Makna, Ketaksaan Leksikal
dan Struktur
Def : Ketaksaan yg tdpt dlm sst ayat
juga tgolong sbg struktur mkna
bdsrkn teori semantik.
3 jenis ketaksaan :
K.leksikal :
Ketaksaan leksikel blaku disebabkan
homonim iaitu mkna sst pkataan bubah
mikut konteks pgnaan dlm ayat.
Cth : Di rumah Pak Abu ada jambangan
bunga yg sdg mekar.
Makna 1 : bunga (bhgn utk pbiakn
tumbuhan yg biasanya bwrna-wrni)
Makna 2 : bunga (mksd kiasan utk anak2
Pak Abu)
K. struktural :
Mlibatkn lbi drp 1 ptfsiran bg suatu
konstituen, spt frasa, klausa & ayat.
Blaku d sbbkn pgnaan imbuhan awalan,
pgbgn pkataan dgn kata hbg yg,
pjajaran pkataan, pgnaan kata nafi.
Cth : Encik Jalal guru besar di SK
Santubong.
Maksud 1 : Encik Jalal merupakan guru
besar (pangkat) di SK Santubong.
Maksud 2 : Encik Jalal guru yang besar
(dr segi fizikal [saiz tubuh]) di SK
Santubong.
K. metafora :
Melibatkan
lebih
daripada
satu
pentafsiran bagi unsur-unsur kiasan.
Cth :
api (nyalaan pns yg mbkr)
mata (alat utk melihat)
metafora di matanya ada api.
Kekaburan Makna
Rosli masih membujang kerana sudah

Seperti yg tpapar dlm ayat2 ini, klihtn

ayat2 ini, wpun dibina scr gramatis,
namun x ble dianggap ayat yg btl krn
ketaksaan mkna yg wujud d dlm bbrp
pkataan dlm ayat2 itu.

BAB 9 PERISTILAHAN BM

Beberapa Konsep Dasar Peristilahan

Demi myatukn aspek kbhsaan, tutama dr
segi pistilahan Majlis Bahasa IndonesiaMalaysia (MBIM) Majlis Bahasa
Brunei-Indonesia-Malaysia (MBBIM) tlh
mwujudkn 1 btk ejaan & istilah baku &
seragam sjk thn 1972.
Def istilah : kata @ gbgn kata yg dgn jls
mnerangkn
mkna,
konsep,
proses,
keadaan @ ciri yg khusus dlm bidg ttntu.
Cth:
hablur,
medan
magnet,
metamorfosis.

4 jenis :
K.referensial-mkna
leksikal
suatu
pkataan sukar dterapkn dlm objek ttntu.
Cth : kota (negeri/kota)
K.makna-ptafsiran yg xpasti thdp mkna
@ frasa ttntu. Cth : Lukisan Anita.
K.spesifikasi-sifat mkna ssbuah kata yg
tlalu umum. Cth : Dia pergi ke sekolah.
K.disjungsi-ada pilihan yg mnimbulkn
ptafsiran yg bbeza, namun pilihan tsbt
ble sja d luar pilihan yg d sdiakn. Cth :
Encik hndk minum kopi atau teh?

Definisi Tataistilah
kumpulan peraturan untuk membentuk
istilah. (termasuklah kumpulan istilah
yang dihasilkannya).

Definisi Tatanama
kumpulan peraturan untuk menentukan
nama dalam bidang ilmu. (termasuklah
kumpulan nama yang dihasilkannya).

Istilah Khusus & Umum

Khusus : kata yg pgnaannya & mknanya
khusus pd bidang tertentu.
Umum : kata2 biasa dlm bhs. Boleh
menjadi istilah. Contoh: tenaga - tenaga
atom (atomic power).
Morfem Peristilahan
Morfem ialah unit @ unsur tkcl dlm bhs
yg mandungi makna @ fungsi nahu.
Morfem peristilahan ialah kata akar &
imbuhan yg digunakan dlm pbtkn istilah.
Proses pbtkn istilah BM ialah pimbuhan,
pgandaan dan pgabungan.

BAB 8 PERIBAHASA BM

Makna dalam Peribahasa

Makna sst peribahasa amat bbeza skali
dgn makna pkataan yg mbtknya, iaitu x
ada pkaitan lgsg dgn rangkai kata yg
mbtknya.
Peribahasa ditimbulkan utk mympaikn
mksd scr xlgsg. (Raminah Hj. Sabran,

1985 )

berkahwin.

Misalnya, dlm ayat (1) tdpt 2 ayat

penyata, iaitu Rosli masih bujang &
Rosli sudah berkahwin.
Lazimnya, org bujang ialah org yg belum
bkahwin & dgn demikian xla logik kalau
org itu masih ble mekalkan trf
bujangnya, wpun sda bkahwin.
Apabila ssorg itu sda bkahwin, tentunya
dia akan hilang status bujangnya. Dgn
demikian xdpt diterima ayat ini sbg ayat
gramatis krn ketaksaan mkna dlm ayat
ini.

Peribahsa dibentuk bdsrkn konsep sdia

ada dlm minda msykt Melayu lama.
Peribahasa disampaikan dgn plbgi cara &
mandungi mksd yg tsndiri.
Tdpt 4 jenis makna dlm peribahasa :
o
Makna literal
Mkna yg basaskn mkna sbnr @ makna
biasa bg kata2 yg d gnakn. Cth : Bom
tangan
o
Makna kiasan
Makna yg mhuraikan sst pkr dgn
mengiaskannya dgn pkra lain srta
mandungi isi tersirat. Cth : bagai kaca
terhempas ke batu.
o
Makna eufemisme
Makna yg disampaikan scr hls @ sopan
agar xmnimbulkn sbrg prsaan kurg sopan.
Cth : buang air.
o
Makna metonimi
Mandungi 2 makna iaitu makna pertama
mrupakn mkna literal & mkna kdua
mrupakan mkna kiasan. Cth : bulan sabit.
Asal Makna dalam Peribahasa
Peribahasa ble diklasifikasikn kpd:
Peribahasa selapis yang terdiri daripada
pepatah, bidalan dan perbilangan.
Peribahasa berlapis, iaitu perumpamaan.
Lidah pendeta
Unsur atau sifat alam flora & fauna
digunakan utk mlmbgkn sst yg ingin
disampaikan.

Kata Dasar
Kata Akar
kata yang belum mendapat imbuhan.
Misalnya: rumah, asid, algebra.

Imbuhan dan pimbuhan

Def imbuhan : morfem yg digunakan utk
mcipta istilah mlalui proses pimbuhan.
Misalnya: ber- (berinteraksi),
-an
(hasilan), peN...-an (pemprosesan).
Def kata bimbuhan : btk istilah yg
mandungi imbuhan. Misalnya: bersistem,
angkasawan, keberkesanan, pendakwaan.

Gabungan Kata
Cantuman 2 kata @ lbi utk mbntk istilah
mlalui proses pgbgn. Misalnya: Garis
lintang, kadar inflasi, persegi panjang.
16 kata majmuk yg tlh mantap :
setiausaha, warganegara, bumiputera,
dll.
Prnn DBP :
o
Mumpul, mbtk & mpbyk istilah BM
d dlm plbgi bidg ilmu.
o
Mnrbitkn istilah BM.
o
Mwujudkn
Pangkalan
Data
Pistilahan yg bsistem, sesuai dgn
mtlmt pybrn & pmsyktn istilah.
o
Myelaraskn istilah & pgnaan istilah
BM & madakn krjasma dgn
Indonesia & Brunei Darussalam
mlalui MABBIM & negara2 lain.

Pedoman
pembentukan
istilah
baharu yg lbi terperinci
Dsr2 pgubalan istilah dr semasa ke
semasa
8 kaedah/cara mgubal istilah
(pinjam-terjemah,
3
pedoman
pinjaman)

Kata
berkenaan
tidak
mempunyai
konotasi buruk atau sebutan sumbang.

Perbendaharaan Kata Bahasa

Serumpun
Istilah juga boleh dibentuk daripada
perbendaharaan kata bahasa serumpun
dengan BM sekiranya tidak terdapat
istilah yang diperlukan drp BM.
o
gambut (drp bhs Banjar) peat
o
nyeri (drp bhs Sunda) pain
o
engkabang (drp bhs Iban) ellipenut
o
dermaga (drp bhs klasik) wharf
o
dening (drp dialek Kelantan) yoke

*Baca maklumat lbi lanjut bkenaan DBP

di nota bsr BMM3111.

Peranan MABBIM
o
sbuah bdn kebahasaan serantau yg
dianggotai oleh 3 negara
o
Mbina & membangkan bhs rasmi @
bhs kbgsaan di 3 buah negara
anggota tetap berkenaan.
o
Mdaulat,
myebar
&
mangkat
martabat BM sbg bhs peradapan yg
tinggi bkn shj d rantau malah di
dunia. Ini meliputi smua bidg
keilmuan spt sains, teknologi,
komunikasi
mklmt,
pubatan,
pundangan,
pekonomian,
ksusasteraan d sbgnya.

Perbendaharaan Kata Bahasa Asing

Syrt pembentukn istilah drp bhs asing :
o
Sesuai maknanya
o
Istilah asing yg diserap itu
mpmudahkn pylrsn, sekiranya istilah
BMnya mpnyai byk sinonim.
o
Lbi singkat drp tjemahan Bmnya.
o
Diambil & digunakan sekiranya
istilah yg diperlukan xtdpt dlm BM
& Bhs Serumpun.
o
Pbntkn istilah ini hdk la mutamakn
btk ejaannya d dlm bhs sumber
(perlu disesuaikan)
o
Penyebutannya hndk la mikut
sistem bunyi BM.
o
Utk tujuan keseragaman, BI yg
dianggap plg antarabangsa d jdkn
bhs sumber mlainkan konsep yg
bknaan x ada istilahnya dlm BI.

Bentuk Prototaip
kata yang masih berbentuk seperti
dalam bahasa sumber dan belum
mengalami proses penyesuaian ke dalam
bahasa Melayu. Cth : protein, radiator,
magnet.
Paradigma Kata
kumpulan kata yang dibentuk daripada
satu akar yang sama melalui pola
tertentu, baik yang berupa kata
berimbuhan, mahupun yang berupa kata
gabungan.

absorb serap

absorbate zat terserap, absorbat

absorbent zat penyerap, absorben

absorber penyerap

absorptivity

kedayaserapan,

keabsorptifan

absorptive absorptif, berdayaserap

absorbance/absorbancy dayaserap,
absorbans

absorbable terserapkan

absorbability

keterserapan,

absorbabiliti

absorption

penyerapan,

serapan,

absorpsi

BAB 10 SUMBER ISTILAH BM

Perbendaharaan Kata Umum BM

mna2 kata umum BM tmasuk dialek kwsn
@ bhs lama ble jdkn istilah.
Syrt2 utk jd istilah:
Kata berkenaan tepat memberi makna,
konsep, proses, keadaan atau ciri yang
dimaksudkan.
Kata yang dipilih adalah yang paling
singkat (sekiranya ada sekelompok
sinonim). Cth : Hospital & rmh sakit.

Istilah Bhs Asing

Atom
Electron
Proffessional
Psychology
Structure
Radio
Television
Radiography

Istilah BM

Atom
Elektron
Profesional
Psikologi
Struktur
Radio
Televisyen
Radiografi

PENYERAPAN ISTILAH ASING

Istilah asing boleh dipinjam atas dasar;

Sesuai maknanya;

Lebih singkat drp terjemahan BM;

Istilah asing yg diserap itu

mpermudahkan pylarasan, sekiranya
istilah BMnya mpunyai byk sinonim.
BENTUK2 SERAPAN
diambil daripada bahasa asing terdiri
daripada bentuk akar atau terbitannya.
Hal ini bergantung pada:

Konteks situasi dan pemakaiannya di

dalam ayat;

Kemudahan belajar bahasa; dan

Kepraktisan.
ISTILAH ASING YG SDA LAZIM

Istilah asing yg sda lama dgnakn ble trus

dipakai wpun ada kalanya istilah bknaan x
sesuai dgn paturan. Hal ini dilakukn utk
mjauhkn kkacauan & kekeliruan.
Istilah Asing
Istilah BM
Campaign
Kempen
Custom
Kastam

Dengue
Grant
Pension
EJAAN
TETAP

Denggi
Geran
Pencen

ISTILAH

(UNGKAPAN)

ASING

YG

Istilah asing @ ungkapan ttntu yg

sebutan & ejaannya kekal dlm smua bhs,
digunakan juga dlm BM dgn syrt diberi
garis bawah @ dicetak miring.
a. bona fide
b. esprit de corps
c. fait accompli
d. weltanschauung
e. cal de sac

PBTKN ISTILAH PLBGI BIDG.

Istilah TMK :
o autosaveautosimpan,
digital
camerakamera
digital,
clientserverpelanggan-pelayan.
Istilah Undang2 :
o Civil rights hak sivil, extradiction
ekstradisi, civil disorder gangguan
awam
Istilah komputer :
o

marktanda

Bench

aras,

data

basepangkalan data, cursorkursor

Istilah ekonomi
Buy outbeli habis, cash flowaliran
tunai,
capital gainlaba modal.
Istilah perhotelan
Buffetbufet,
cocktailkoktel,
ballroomdewan bsr
Istilah fotografi
Abstract
photographyfotografi
abstrak, camera anglesudut kamera,
invisible lightcahaya halimunan
Istilah M3 & Statistik
Aggregateagregat,
affine
varietyaneka afin,

CBRN PEMBENTUKAN ISTILAH

Kepesatan ilmu :
i. Perkembangan ilmu dalam bidang-bidang
tertentu.
ii. Penyerapan istilah-istilah baru mengikut
perkembangan semasa.
Kepakaran :
i. Kekurangan pakar di dalam bidang
tertentu.
ii. Penentuan sumber istilah (bahasa asal,
bahasa serumpun, bahasa pinjaman)

BAB 11 SKEMA TATACARA

PEMBENTUKAN ISTILAH BM

Konsep dan Langkah

KONSEP
Skema : Garis2 yg tatur (rncgn yg prlu
diikuti).

Mnurut

Kamus

Dewan

dan

Pustaka edisi ketiga.

Tatacara : Praturan & prosedur. BM

mpunyai

pbndhraan

kata

yg

ble

manfaatkn.

Istilah

Gbgn

kata

frasa

yg

mungkapkn konsep yg khusus yg tdpt d

dlm sst bidg ilmu.

PRINSIP PEMBENTUKAN ISTILAH

Proses/Kata Tunggal
Istilah yang berupa bentuk dasar dipilih
antara golongan kata utama, saperti kata
nama, kata kerja, dan kata adjektif. Cth:
(KN) cahayalight,
(KK) imbasscan,
(KA) kenyalelastic
Akronim juga tmasuk kata tunggal. Cth :
kugiran, BERNAMA, pawagam, cerpen.
Proses/Kata terbitan
Istilah yang berupa kata terbitan dibina
daripada kata dasar dengan imbuhan
awalan, akhiran, sisipan atau apitan.
Istilah kata terbitan ini juga termasuk
kata dasar yang menerima imbuhan
bahasa Sanskrit, Arab dan Jawa.
a)
b)
c)

d)

e)

Paradigma
imbuhan
berbelajar,pelajar,pelajaran
Paradigma pnmbhn meN- menulis,
penulis, penulisan, tulisan
Paradigma imbuhan meN-, bermemberhentikan, pemberhentian,
perhentian
Paradigma
meN-,
permemperoleh,
pemeroleh,
pemerolehan, perolehan
Paradigma
kata
dgn
ke-..-an
terbuka, keterbukaan

Proses/Kata ganda (jarijejari)

Istilah yang terdiri daripada kata ganda
boleh merupakan gandaan kata dasar
sepenuhnya atau sebahagiannya dengan
atau tanpa imbuhan atau perubahan
bunyi.
a) Ganda penuh : buku-buku, guru-guru
b) Ganda suku kata awal : tetikus,
cecair
c) Ganda suku kata awal dgn imbuhan :
dedaunan
d) Ganda brentak : warna-warni,
bengkang-bengkok
Proses/Kata gbgn
a) Tanpa imbuhan : segi empat tepat,
daftar masuk
b) Dgn imbhn pd slh 1 unsurnya :
penerima gaji, atas talian
c) Dgn imbhn pd kdua2 unsur : jagaan
perlindungan
Proses
analogi
btk
(prasangka
prasyarat, prakata, prasejarah)
Syarat-syarat
Kata @ frasa yg dipilih sbg istilah adlh
yg plg tpt utk mungkap konsep yg
dimksdkn & yg stabil dr sgi mknanya dlm
bidg ilmu
Kata @ frasa yg dipilih hndklh yg plg
rgks antara pilihan yg ada & mpnyai
rujukn yg sma
Kata @ frasa hrs la mpnyai konotasi yg
baik, iaitu x bbaur lucah @ ble membawa
implikasi buruk dr sgi agama, norma suku
kaum, dan hubungan antara bangsa.
Dsr Pembentukan Istilah Baru
Akhir thn 1960-awl thn 1970 susun
smula pedoman pbtkn istilah bhru yg lbi
tperinci :

Hndklah bdsrkn sikap & pndgn yg

progresif & fleksibel bg BM moden.
Hndklah yg praktis sma ada dlm bidg
ilmu @ msykt pmakai bhs.
D slrskn dgn yg d bt d Indonesia.
Mplihat kekayaan pbndhraan kata BM &
yg mpnyai sistem struktur mnurut
kudrat BM Indonesia.
Mplihat btk yg jls dgn istilah asal @
istilah antarabngsa.

=simpang-siur (simpang), sayurmayur

(sayur),
gunung-ganang
(gunung)

BAB 12 MENGAPLIKASI PEMBENTUKAN

ISTILAH MENGGUNAKAN SKEMA
TATACARA PEMBENTUKAN ISTILAH BM

Kata BM yang Lazim & Tidak Lazim

Lazim
Hospital
Fisiologi
Geografi

Tidak Lazim
Rumah sakit
Kaji tugas organ
Kaji Alam

Kata Bahasa Serumpun yang Lazim &

Tidak Lazim
Bahasa Serumpun
Lazim
Iban
engkabang
Negeri Sembilan
labur
Banjar
gambut
Jawa
awet, dermaga
Bahasa Serumpun
Tidak Lazim
Johor
riam
Kelantan
dening
Sunda
nyeri

Kata BI dan Bahasa Asing Lain

Kata BI dan
Bahasa Melayu
Bahasa Asing Lain
Atom
Atom
Electron
Elektron
Profesional
Profesional
Psychology
Psikologi
Structure
Struktur

BAB 13 ASPEK TATABAHASA DAN

SEMANTIK PERISTILAHAN BM

Reduplikasi,
Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat,
duplikasi bmksd salinan @ lmbrn kdua,
blaku ptindihan tugas.
Cth :
a) Ganda
penuh
(pulangan
kata
tunggal)
= cawan-cawan, barang-barang, pinpin
b) Ganda suku kata awal (pulangan
suku kata pertama)
= tikus-titikus-tetikus
c) Ganda suku kata awal dgn imbuhan
(akhiran an)
= dedaunan, pepohonan
d) Kata ganda berentak (konsonan @
vokal @ kedua2nya mewujudkan
keindahan bunyi dlm btk rima,
biasanya unsur ulangan d awal kata,
tp ada juga d blkg kata)

Penggabungan,
Merupakan istilah yang berupa gabungan
kata sedpt2nya berbentuk singkat.
Cth :

Kump yg tpisah
= jln rya, alat tls, tgh hr

Kump yg mgnakn tanda hbg jika

d fkr plu mnegaskn pertian d
antra unsurnya
= dua-sendi, mesin-hitung, roda-gigi

Kump yg d rngkaikn mjd 1 krn

sda mantap
= antrabngsa, tndtgn, sukarela
Peleburan Fonem & Suku Kata
Percantuman unsur linguistik atau
penggabungan bunyi bahasa atau kata yg
mjd satu dengan meleburkan fonem atau
suku kata yang sama.
Cth :
meN+salinmenyalin,
meN+kagummengagum,
beR+rantaiberantai
Proses Analogi
Bentuk tatabahasa dan leksikal yang
berubah disebabkan oleh pengaruh pola
seragam lain dalam bahasa, iaitu bentuk
yang sudah lazim digunakan.
Cth :
o
jurumudijurubayar, jurukamera,
juruselam, jurumasak
o
tatabahasatataniaga, tatabusana,
tatawarna, tatabahana
o
lelakicecair, sesendi, pepejal,
gegelang
o
prasangkapralahir,
prakala,
prakonsep, prakata
Penterjemahan,
Istilah baharu disusun dgn mtrjemahkn
istilah asing
Cth
:
balanced
budgetanggaran
berimbang, aerial picturegmbr udara,
trianglesegi tiga
Apa yg pntg ialah ktetapan mkna & bknya
mkna harfiahnya.

Cth : Circularsurat pekeliling (bkn

pekeliling), networkrangkaian (bkn krja
jaring)
Istilah dlm btk positif sebaik2nya
xditrjemahkn

dlm

btk

negatif

sebaliknya.
Cth : bound morphene morfem terikat
(bukannya morfem tak bebas)
Paradigma Istilah

Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat:

Paradigma ialah daftar atau kumpulan
lengkap
bentuk
terbitan
sesuatu
perkataan.
Istilah ialah perkataan atau rangkai kata
yang menyatakan sesuatu dengan betul,
tepat dan sesuai.

Cth :
Fonemmorfemsememtaksemtag
mem

Hak pilihhak milikhak monopolihak

mogok
Electrical power-kuasa elektrikpowerkuasa horse power-kuasa kuda
Sinonim
i. Istilah yang diutamakan (Istilah yang paling
sesuai dengan prinsip pembentukan istilah dan
pemakaiannya dianjurkan sebagai istilah baku)
Istilah
Istilah
Istilah yang
yang
asing
diutamakan
dihindarkan
micro
renik
mikro
particle
zarah
partikel
mathematic
ilmu hisab
matematik

ii. Istilah yang dibenarkan (Istilah yang

timbul kerana adanya istilah asing dan istilah
bahasa Melayu secara bersama)
Istilah
Istilah yang dibenarkan
asing

diameter
frequency
microscope

garis lintang, diameter

frekuensi, kekerapan
mikroskop, teropong halus

Utusan
2. Myingkatkan
huruf ejaan, ttp
sebutannya spt
btk
lgkp/disebut
hrf dlm
singkatan.
3. Mgabungkn
suku kata @
bhgn kata

Sin
Cm
Cos
Hab

MARA
Bernam
a
cerpen
ADUN

4. AKRONIM @
Mgbgkn hrf
pangkal stiap
kata

PLKN
DPB

a)

Sinus
sentimeter
Kosinus
habitat
Majlis Amanah
Rakyat
Berita Nasional
Malaysia
cerita pendek
Ahli Dewan
Undangan
Negeri
Program
Latihan
Khidmat Negara
Dewan Bahasa
dan Pustaka

Jenis2 singkatan :
Singkatan nama orang, gelaran, sapaan,

d)

Singkatan kimia, singkatan satuan ukur,

takaran, timbangan dan mata wang asing
(x diikuti tanda titik)
Kata
Maksud/sebutan
Jenis
Singkatan
sin
sinus
ukuran
cm
sentimeter
ukuran
cos
cosinus
ukuran
kg
kilogram
timbangan
g
gram
timbangan
Na
natrium
kimia
H2O
hidrogen
kimia
RM
Ringgit Malaysia
mata wang

jabatan, @ pangkat.
iii. Istilah yang ditolak

Istilah yang sinonim tetapi yang

menyalahi
asas
peristilahan
perlu
digugurkan.
Cth : zat lemas harus diganti dengan

nitrogen.

Kepoliseman

Istilah yg mpnyai mkna yg bbza2, tp

masih
bkaitan
mnurut
konteks
pgnaannya.
Cth : kepala
Makna 1 : jawatan
Makna 2 : org
Makna 3 : kain sarung

Oleh krn medan mkna yg bbza, 1 kata

asing x slalu bpdnn dgn kata BM yg sma.
Cth : head=kepala
1. cushion head : topi tiang pancang
2. head gate : pintu air atas
3. velocity head : tinggi tenaga halaju

BAB 14 ISTILAH SINGKATAN DAN

LAMBANG BM

Singkatan
Menurut Kamus Dewan (2007: 1501)
menyatakan singkatan ialah kependekan,
ringkasan, merupakan gejala umum dlm
pemakaian bahasa.

Nik Safiah Karim (2008: 66) Akronim

adalah kata singkatan yg tbtk dgn
mgbgkn hrf awal suku kata @ dgn
mgbgkn hrf awal & suku kata drp
rangkai kata, & ditulis serta dilafazkan
sbg perkataan utuh.
Tbtk mlalui 4 cara :
Cara
Cth
Kata asal
1. Mgugurkan 1
Lab
Laboratory
bhgn/ lbi drp
Taxi
Taxi meter
kata dsr
Utusan
Srt Khbr

Kata Singkatan
Dr.
En.
Pn.
Prof.
Sdr.
S.E.
S.S.
Tn.
Hj.
YB.
YAB.
Y.M.
Yth.
Kol

Maksud
Doktor
Encik
Puan
Profesor
Saudara/saudari
Sarjana Ekonomi
Sarjana Sastera
Tuan
Haji
Yang Berhormat
Yang Amat Berhormat
Yang Mulia
Yang Terhormat
Kolonel

b)

Singkatan
nama
rasmi
lembaga
pemerintahan dan ketatanegaraan, badan
berorganisasi, serta nama dokumen
rasmi.
Kata
Maksud
Singkatan
JKR
Jabatan Kerja Raya
ASB
Amanah Saham Berhad
sk
sekolah
kg
kampung
Program
Latihan
Khidmat
PLKN
Negara
c)

Singkatan umum (Terdiri daripada 3

huruf atau lebih diikuti satu tanda titik)
Kata singkatan
Maksud
dst.
dan seterusnya
dll.
dan lain-lain
hlm.
halaman
tsb.
tersebut
spt.
seperti
cth.
contoh
bil.
bilangan
b.p.
bagi pihak
s.k.
salinan kepada
d.a.
dgn/di alamat
u.p.
utk perhatian

Akronim
Akronim ialah
kata singkatan yang
terbentuk dengan menggabungkan huruf
awal
suku
kata
atau
dengan
menggabungkan huruf awal dan suku kata
daripada rangkai kata, dan ditulis dan
dilafazkan sebagai satu perkataan yang
utuh.
Jenis akronim :
Gbgn bbrp huruf awal rangkai kata
Biasanya tdiri drp KN khas & ditulis hrf
bsr ksluruhannya. Cth : Angkatan Belia
Islam Malaysia (ABIM), Ahli Dewan
Undangan Negeri (ADUN).
Gbgn suku kata dengan huruf awal
Hrf ptama dieja dgn hrf bsr krn pkataan
yg tbtk adalah KN khas. Cth : Majlis
Amanah Rakyat (MARA), Pertubuhan
Keselamatan Sosial (Perkeso), Berita
Nasional Malaysia (Bernama).
Gbgn suku kata dgn suku kata
Ditulis dgn hrf kcl keseluruhannya krn
pkataan yg tbtk bkn KN khas. panggung
wayang gambar (pawagam), cerita
pendek (cerpen), kumpulan gitar rancak
(kugiran), berdiri atas kaki sendiri
(berdikari)
Lambang & Huruf Bilangan
Def lambang : (Menurut Kamus Dewan
Edisi keempat) tanda yg mwakili entiti
linguistik spt bunyi, fonem, suku kata,
morfem & kata yg diterima dlm
transkripsi fonetik @ sistem tulisan.
Def lambang huruf : singkatan khusus
berdasarkan kebiasaan yang terdiri
daripada satu huruf atau lebih tanpa
titik di belakangnya, dan digunakan untuk
menandai sesuatu konsep.

Jenis
Ukuran
panjang
Ukuran
berat
Ukuran isi
Satuan
waktu

Nilai wang

Contoh
2 meter
20 kilometer
122 desimeter
12 kilogram
500 gram
750 kwintal
1.5 liter
50 kubik
2 jam 15 minit
Pukul 13.00
2
September
2013
500 rupiah
5
Ringgit
Malaysia

Simbol
2m
20 km
122 dm
12 kg
500 g
750 kw
1.5 l
50 kubik
2 j 15 m
2/9/2013

Rp 500
RM 5

Lambang Gambar
Konsep dapat dinyatakan oleh lambang
gambar.
Pembentukkan dan penggunaan lambang
gambar harus mengikut peraturan yang
disahkan oleh bidang masing-masing.
Simbol/
maksud
Lambang

Omega

Infiniti

Lebih besar daripada/sama

Tidak sama dengan

%
Peratus

(bunyi K di hujung perkataan)

BAB 15 EJAAN DAN PERISTILAHAN BM

Ejaan Fonemik
Istilah ditulis berdasarkan pada sistem
ejaan BM.
Cthnya : presiden bukan president,
teks bukan text, objek bukan object

Ejaan Etimologi
Ejaan etimologi adalah ejaan dgn
mptimbangkn sejarahnya (ejaan yg asal).
Perbezaan yg dibuat thdp istilah yg sma
sebutan & ejaan.
Cthnya : bank dengan bang, Massa
dengan masa
Transliterasi
Menurut Kamus Dewan, transliterasi
ialah tdptnya penukaran huruf @
pkataan drp abjad sst tulisan kpd hrf yg
slrs bunyinya.
Tulisan Arab yg tlh diselaraskn bunyinya
dgn sistem tulisan lain spt Rumi.
Cth transliterasi Arab :
Bismillahirrahmanirrahim,
Muslimin,
Muslimat, Ustaz, Ustazah, Haji, Hajah,
Fikir, Hadith, Ghaib, zakat, Akad, Lafaz,
Solat, Iman, Imam, Talak, Sujud, Kiam

Transkripsi
Transkripsi ialah penulisan sebutan yg
mnunjukkn
sebutan
dlm
bhs
yg
bsangkutan.
Istilah asing yg dserapkn ke dlm BM
tnpa
diterjemahkn,
pd
umumnya
ditranskripsikan tlebih dahulu.
Cth
:
Bureau-biro,
Police-polis,
Ambulance-ambulans
Huruf
b
c
d
g
h
j
k
l

Fonem
/b/
//
/d/
/g/
/h/
//
/k/
/l/

Huruf
f
v
th
dh
z
sy

Fonem
/f/
/v/
//
//
/z/
//

/m/
/n/
//
//
/p/
//
/r/
/s/
/t/
/w/
/j/

m
n
ng
ny
p
q
r
s
t
w
y

a)

kh
gh

/x/
//

Ejaan Nama
merujuk kpd KN khas @ ejaan nama diri.
Sekiranya nama khas itu ditulis dgn hrf
lain, maka diambil ejaannya yg dlm BI &
kmudian disesuaikan dgn BM.
Cth : Mao Tze Tung, Mandelev, Keops,
Cannizaro, Baekelund, Anton Chekhov

Penyesuaian Ejaan
BM byk myerap istilah drp plbgi bhs.
Cthnya : Sanskrit, Arab, Portugis,
Belanda, Inggeris.
Istilah dlm BM dpt dibahagi kpd 2 glgn
bsr :
Kata asing yang sepenuhnya terserap

Gugus Konsonan
Gejala baharu dlm BM akibat proses
pengambilan pkataan drp bhs2 asing,
terutamanya BI.
BM x mpnyai pola2 V, KKVKK & bbrp pola
yg wujud dlm bbrp bhs lain di dunia.

Gugus konsonan yg dimiliki bhs

awal.
Gugus
Contoh
konsonan
Bd- 1.
Bdelium
2. bdelotomi
Blblaus
BrBriged
bromida

b)

Stationstesyen

Classkelas

Pensionpencen

Kata asing yang belum sepenuhnya

terserap (ejaannya dikekalkan)
Cth :
Proteinprotein
Fasakhfasakh
Dieseldiesel
Pengejaan istilah ini dilakukan dgn cara
mubah unsur yg prlu shj spy btk ejaan
asal masih terlihat.
Pyesuaian ejaan istilah baharu itu
dilakukan menurut kaedah berikut :
o
o
o
o

Maknanya tepat
Ejaan singkat
Tiada konotasi buruk
D btk mikut kaedah yg d
tetapkn.

Imbuhan Asing
Dalam BM imbuhan terbahagi kepada
imbuhan awalan, akhiran, sisipan, apitan,
morfem kosong dan bentuk fleksi.
Manakala imbuhan asing hanya terbahagi
kepada 2 iaitu imbuhan awalan dan
akhiran sahaja.
Imbuhan drp Sanskrit

Awalan
Maha-, tata-, pra-, swa-, tuna-,
eka-, dwi-, tri-, panca-, pasca
Akhiran
-wan, -man, -wati, -nita
Imbuhan drp Arab-Parsi

Awalan
Bi
Akhiran
-wi, -i, -iah, -in, -at, -ah
Imbuhan drp Yunan, Latin, Inggeris

Tambah huruf vokal a di akhir

kata / istilah yang ditutupi
gugus konsonan berikut
Gugus
konsonan
-mp
-mf
-rp

(ejaannya diubah)
Cth :

Awalan
Pro-, anti-, poli-, auto-, sub-,
supraAkhiran
-isme, -ik, -al, -is

Contoh
- klampa
kariolimfa
skizokarpa

Gugus sm dalam ism

Gugus
Contoh
konsonan
-sm
patriotisme
nasinalisme
vandelisme