ORDINER
Ordinary Differential Equations ODE
Acuan
Chapra, S.C., Canale R.P., 1990, Numerical Methods for Engineers, 2nd
Ed., McGraw-Hill Book Co., New York.
Persamaan Diferensial
3
FU = c v
F FD FU
m
m
dv
c
g v
dt
m
Hukum Newton II
c = drag coefficient (kg/s)
g = gravitational acceleration (m/s2)
persamaan diferensial
FD = m g
dv
suku diferensial laju perubahan (rate of change)
dt
Persamaan Diferensial
4
FU = c v
dv
c
g v
dt
m
FD = m g
v t
gm
1 e c m t
c
Persamaan Diferensial
5
dv
c
g v
dt
m
dv
c
g v
dt
m
C
2C
D 2 0
t
x
Persamaan diferensial
Persamaan Diferensial
6
Persamaan diferensial
dv
c
g v
dt
m
d2 x
dx
m 2 c
kx 0
dt
dt
dv F
dt m
Heatflux k
Mas sflux D
dT
dx
dC
dx
diketahui:
fungsi polinomial orde 4
y 0.5x 4 4 x 3 10 x 2 8.5x 1
diperoleh: ODE
di-diferensial-kan
dy
2x 3 12x 2 20 x 8.5
dx
dy
dx
3
0
2
-4
1
X
-8
0
y 0.5x 4 4 x 3 10 x 2 8.5x 1
dy
2x 3 12x 2 20 x 8.5
dx
diketahui: ODE
dy
2x 3 12x 2 20 x 8.5
dx
fungsi asal
di-integral-kan
y 2x 3 12x 2 20 x 8.5d x
y 0.5x 4 4 x 3 10 x 2 8.5x C
C disebut konstanta integrasi
8
dy
dx
4
Y
C=3
2
1
0
1
2
0
0
-4
X
-8
-4
0
dy
2x 3 12x 2 20 x 8.5
dx
y 0.5x 4 4 x 3 10 x 2 8.5x C
y 0.5x 4 4 x 3 10 x 2 8.5x 1
syarat yang harus dipenuhi tidak hanya di satu titik di awal saja, namun
juga di titik-titik lain atau di beberapa nilai variabel bebas yang lain
Metoda Euler
Metoda Heun
Metoda Runge-Kutta
15
Penyelesaian ODE
Metoda Euler
yi 1 yi h
slope =
xi
xi+1
step size = h
yi 1 yi h
yi 1 yi h
slope =
xi
xi+1
step size = h
Metoda Euler
18
f xi , yi
dy
d x x i ,y i
yi1 yi f xi , yi h
Metoda Euler
19
dy
2x 3 12x 2 20 x 8.5
dx
Syarat awal yang diterapkan pada ODE tsb adalah bahwa di titik x= 0,
y=1
Ingat, penyelesaian eksak ODE di atas adalah:
y 0.5x 4 4 x 3 10 x 2 8.5x 1
Metoda Euler
20
y1 y0 f x0 , y0 h
1 8.5 0.5 5.25
Metoda Euler
21
5.25
-63%
5.875
-96%
1.5
2.21875
5.125
-131%
4.5
-125%
2.5
2.71875
4.75
-75%
5.875
-47%
3.5
4.71875
7.125
-51%
-133%
xi
yi(eksak)
yi(Euler)
0.5
3.21875
Y
Euler
4
Eksak
2
X
0
Metoda Euler
22
Metoda Euler
23
y f x , y
dy
dx
Deret Taylor
y 2
y n n
yi 1 yi y h h ...
h Rn
2
n!
y n1 n1
h xi 1 xi , Rn
h
n 1!
f xi , yi 2
f n1 xi , yi n
yi 1 yi f xi , yi h
h ...
h Ohn1
2
n!
O(hn+1) menyatakan bahwa local truncation error adalah proporsional terhadap
selang jarak dipangkatkan (n+1).
Metoda Euler
24
f xi , yi 2
f n1 xi , yi n
yi 1 yi f xi , yi h
h ...
h Ohn1
2
n!
Euler
Error, Et
f xi , yi 2
h
2
atau
Ea Oh2
Metoda Euler
25
f x , y 2x 3 12x 2 20 x 8.5
Metoda Euler
26
Error pada Metoda Euler dapat dihitung dengan memanfaatkan Deret Taylor
Keterbatasan
Deret Taylor hanya memberikan perkiraan/estimasi local truncation error, yaitu error yang
timbul pada satu langkah hitungan Metoda Euler, bukan propagated truncation error.
Hanya mudah dipakai apabila ODE berupa fungsi polinomial sederhana yang mudah
untuk di-diferensial-kan, fi(xi,yi) mudah dicari.
Metoda Euler tidak memiliki error apabila ODE berupa fungsi linear.
27
Penyelesaian ODE
Metoda Heun
Metoda Heun
28
yi f xi , yi
i 0i 1
slope
2
yi01 yi f xi , yi h
slope = i
slope = 0i+1 xi
xi+1
step size = h
yi yi1 f xi , yi f xi 1 , yi01
y
2
2
f xi , yi f xi 1 , yi01
yi 1 yi
h sebagai korektor
2
Metoda Heun
29
dy
4e0.8 x 0.5y
dx
Syarat awal yang diterapkan pada ODE tsb adalah bahwa pada x = 0,
y=2
Penyelesaian eksak ODE tsb yang diperoleh dari kalkulus adalah:
y
4 0.8 x 0.5 x
e e 2e0.5x
1.3
Metoda Heun
30
y10 y0 f x0 , y0 h 2 3 1 5
prediktor y1
3 6.4021637
4.70108185
2
y1 y0 y h 2 4.70108185 1 6.7010819
Metoda Heun
31
xi
yi (eksak)
f(xi,yi)awal
yi (prediktor)
f(xi,yi)akhir
f(xi,yi)rerata
---
---
---
yi (korektor)
---
6.1946
5.5516
5.0000
6.4022
4.7011
6.7011
-8%
14.8439
11.6522
12.2527
13.6858
9.6187
16.3198
-10%
33.6772
25.4931
27.9720
30.1067
20.8795
37.1992
-10%
75.3390
---
62.6923
66.7840
46.1385
83.3378
-11%
Metoda Heun
32
90
Heun
60
Eksak
Y
30
0
0
2
X
Metoda Heun
33
f xi , yi f xi 1 , yi01
yi 1 yi
h
2
Metoda Heun
34
f x1 , y10 f 1,6.7010819
4 e 0.8 1 0.56.7010819
5.5516228
y
3 5.5516228
4.2758114
2
y1 y0 y h 2 4.27581145 1 6.2758114
35
Penyelesaian ODE
Metoda Poligon
(Modified Euler Method)
Metoda Poligon
36
yi f xi , yi
slope = i+
yi 1 yi f xi , yi
2
slope = i
slope = i+
yi 1 f xi 1 , yi 1
2
xi xi+ xi+1
step size = h
h
2
yi1 yi f xi 1 , yi 1 h
2
Metoda Poligon
37
dy
4e0.8 x 0.5y
dx
Syarat awal yang diterapkan pada ODE tsb adalah bahwa pada x = 0,
y=2
Ingat penyelesaian eksak ODE tsb yang diperoleh dari kalkulus adalah:
y
4 0.8 x 0.5 x
e e 2e0.5x
1.3
Metoda Poligon
38
h
y 1 y0 f x0 , y0 2 3 1 2 3.5
2
2
titik tengah y
y1 y0 f x 1 , y 1 h 2 4.2173 1 6.2173
2
ekstrapolasi y0 ke y1
Metoda Poligon
39
xi
yi (eksak)
f(xi,yi)
6.1946
5.7935
0.5
3.5000
4.2173
6.2173
-0.4%
14.8439
12.3418
1.5
9.1141
8.7234 14.9407
-0.7%
33.6772
27.1221
2.5 21.1116
19.0004 33.9412
-0.8%
75.3390
3.5 47.5022
42.0275 75.9686
-0.8%
---
xi +
yi +
f(xi +,yi +)
---
---
---
yi
t
2
---
Metoda Poligon
40
90
Poligon
60
Eksak
Y
30
0
0
2
X
41
Penyelesaian ODE
Metoda Runge-Kutta
Metoda Runge-Kutta
42
Metoda Euler
kurang teliti
ketelitian lebih baik diperoleh dengan cara memakai lebar pias kecil
atau memakai suku-suku derivatif berorde lebih tinggi pada Deret
Taylor
Metoda Runge-Kutta
Metoda Runge-Kutta
43
k2 f xi p1h, yi q11k1h
k3 f xi p2h, yi q21k1h q22k2h
Metoda Runge-Kutta
44
n=1
n=2
n=3
n=4
yi 1 yi xi , yi , h h
xi , yi , h a1k1 a2k2 ... ankn
k1 f xi , yi
k2 f xi p1h, yi q11k1h
a1, a2, p1, q11 unknowns perlu 4 persamaan
Deret Taylor
h2
yi 1 yi f xi , yi h f xi , yi
2
f x d y h2
yi 1 yi f xi , yi h
y
d
x
f xi , yi
f f d y
x y d x
g
g
s ...
x
y
f
f
q11k1h Oh2
x
y
yi a1 f xi , yi a2 f xi , yi h a2 p1 a2q11 f xi , yi h2 Oh3
x
x
yi 1 yi a1 f xi , yi a2 f xi , yi h a2 p1 a2q11 f xi , yi h2 Oh3
x
x
f x d y h2
yi 1 yi f xi , yi h
x y d x 2
a2q11 1 2
a1 1 a2
p1 q11
1
2a2
k1 f xi , yi
k2 f xi h, yi hk1
yi1 yi 12 k1 12 k2 h
Metoda Ralston
a2 2 3 a1 1 3 , p1 q11 3 4
yi 1 yi k2 h
yi1 yi 13 k1 23 k2 h
k1 f xi , yi
k2 f xi 12 h, yi 12 hk1
k1 f xi , yi
k2 f xi 43 h, yi 43 hk1
dy
2x 3 12x 2 20 x 8.5
dx
Syarat awal yang diterapkan pada ODE tsb adalah bahwa di titik x= 0,
y=1
Bandingkan hasil-hasil penyelesaian dengan berbagai metoda RK tsb.
xi
0.5
1.5
2.5
3.5
Single-corrector Heun
k1
k2
yi (eksak)
yi
8.5
1.25
4.875
0.0%
3.21875
1.25
-1.5
-0.125
3.4375
-6.8%
-1.5
-1.25
-1.375
3.375
-12.5%
2.21875
-1.25
0.5
-0.375
2.6875
-21.1%
0.5
2.25
1.375
2.5
-25.0%
2.71875
2.25
2.5
2.375
3.1875
-17.2%
2.5
-0.25
1.125
4.375
-9.4%
4.71875
-0.25
-7.5
-3.875
4.9375
-4.6%
---
---
---
0.0%
xi
0.5
1.5
2.5
3.5
Improved Polygon
k1
k2
yi (eksak)
yi
8.5
4.21875
4.21875
0.0%
3.21875
1.25
-0.59375
-0.59375
3.109375
3.4%
-1.5
-1.65625
-1.65625
2.8125
6.3%
2.21875
-1.25
-0.46875
-0.46875
1.984375
10.6%
0.5
1.46875
1.46875
1.75
12.5%
2.71875
2.25
2.65625
2.65625
2.484375
8.6%
2.5
1.59375
1.59375
3.8125
4.7%
4.71875
-0.25
-3.21875
-3.21875
4.609375
2.3%
---
---
---
0.0%
xi
0.5
1.5
2.5
3.5
yi
8.5
2.582031
4.554688
0.0%
3.21875
1.25
-1.15234
-0.35156
3.277344
-1.8%
-1.5
-1.51172
-1.50781
3.101563
-3.4%
2.21875
-1.25
0.003906
-0.41406
2.347656
-5.8%
0.5
1.894531
1.429688
2.140625
-7.0%
2.71875
2.25
2.660156
2.523438
2.855469
-5.0%
2.5
0.800781
1.367188
4.117188
-2.9%
4.71875
-0.25
-5.18359
-3.53906
4.800781
-1.7%
---
---
---
3.03125
-1.0%
Exact
Heun
Improved Polygon
Ralston
2
X
0
0
k1 f xi , yi
k2 f xi 12 h, yi 12 hk1
k3 f xi h, yi hk1 2hk2
Catatan:
xi
0.5
1.5
2.5
3.5
yi (eksak)
Third-order Runge-Kutta
k1
k2
k3
yi
8.5
4.219
1.25
4.438
0.0%
3.21875
1.25
-0.594
-1.5
-0.438
3.21875
0.0%
-1.5
-1.656
-1.25
-1.563
0.0%
2.21875
-1.25
-0.469
0.5
-0.438
2.21875
0.0%
0.5
1.469
2.25
1.438
0.0%
2.71875
2.25
2.656
2.5
2.563
2.71875
0.0%
2.5
1.594
-0.25
1.438
0.0%
4.71875
-0.25
-3.219
-7.5
-3.438
4.71875
0.0%
---
---
---
---
0.0%
k1 f xi , yi
k2 f xi 12 h, yi 12 hk1
k3 f xi 12 h, yi 12 hk2
k4 f xi h, yi hk3
Catatan:
Fourth-order Runge-Kutta
k1
k2
k3
k4
xi
yi (eksak)
yi
8.5
4.219
4.219
1.25
4.44
0.0%
0.5
3.21875
1.25
-0.594
-0.594
-1.5
-0.44
3.21875
0.0%
-1.5
-1.656
-1.656
-1.25
-1.56
0.0%
1.5
2.21875
-1.25
-0.469
-0.469
0.5
-0.44
2.21875
0.0%
0.5
1.469
1.469
2.25
1.44
0.0%
2.5
2.71875
2.25
2.656
2.656
2.5
2.56
2.71875
0.0%
2.5
1.594
1.594
-0.25
1.44
0.0%
3.5
4.71875
-0.25
-3.219
-3.219
-7.5
-3.44
4.71875
0.0%
---
---
---
---
---
0.0%
dy
2x 3 12x 2 20 x 8.5
dx
Syarat awal yang diterapkan pada ODE tsb adalah bahwa di titik x = 0,
y=1
Node
Exact Solution
xi
0.5
1.5
2.5
3.5
Third-order RK
yi
yi
Fourth-order RK
yi
0.0%
0.0%
3.21875
3.21875
0.0%
3.21875
0.0%
0.0%
0.0%
2.21875
2.21875
0.0%
2.21875
0.0%
0.0%
0.0%
2.71875
2.71875
0.0%
2.71875
0.0%
0.0%
0.0%
4.71875
4.71875
0.0%
4.71875
0.0%
0.0%
0.0%
61